Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen (1932)

De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen

(1932)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Het zevende boeck.aant.aant.

Inhoudt.

1 Eneas begraeft Kajete, zijn voester, en noemt de plaets naer heuren naem. Hier na vaert 2 men langs Circes hof, en roeit voorspoedigh den mont des Tybers in, en voort dien stroomr. 2 3 op, tot aen den Laurentijnschen bodem. Hier, uit Askaens woorden vernemende, hoe dit3 4 lant hem by nootlot belooft was, zont hy Gezanten aen Latinus, Koningk over dit Rijck, 5 om hem in zijnen naem geschencken aen te bieden, en plaets te verzoecken, om een stadt5 6 te mogen stichten. Latinus de Gezanten gehoor gunnende, biedt Eneas, boven het toestaen6 7 van dit verzoeck, noch van zelf ten echte zijn eige dochter, die, volgens zijn vader Faunus77-8 8 orakels, en d'antwoorden der Waerzeggeren, hem belast wert aen eenen uitheemschen 9 te besteden. Iuno ondertusschen, der Trojanen voorspoet benijdende, daghvaert om den9 10 pais te steuren, uit den afgront der helle, Alekto, die eerst Amate, Latinus gemalin, daer na10 11 Turnus zelf aen 't hollen helpt, en voort, zich wendende naer de Trojaensche jeught (toen11 12 by geval met jagen bezigh) haer in den mont jaegt een mack en getemt hart, waer op de 13 kinders van Tyrrheus, 'sKonings veeharder, bijster verslingert waren; het welck van Askaen13 14 met eenen pijl geschoten, al 't lantvolck op de been en in wapenen tegens de Trojanen14-15 15 aen holp; dies Alekto, uit een hooge plaetse, den horen blies, waer over Almon, Tyrrheus 16 outste zoon, en Galezus, de rijckste ackerman des lants, in dat oproer gesneuvelt, doot16 17 in stadt gebroght wierden; dies Turnus en Amate Koningk Latinus aenprickelden, om in 18 oorloge te treden, en dit ongelijck gewapender hant te wreken: maer overmits hy, des18 19 nootlots en verbonts, onlangs met den Trojanen ingegaen, gedachtigh wezende, niet kon1919-20 20 verstaen hun vyandelijck t'ontzeggen, zoo bonsde Iuno zelf d'oorlooghspoort open. 21 Mezentius volght met zijnen zone Lausus den krijgh. onder Turnus beleit; oock Aventijn,21 22 Herkules zoon, by Rhea gewonnen; Katillus en Koras, beide Tiburtijnschen, en gebroeders; 23 Kamille uit der Volscen afkomste een dappere vrouw; en noch meer anderen, welcker2323-24 24 monsteringe dit boeck besluit.
25
Na dat Hesperische aerde Eneas Voester deckt,25
 
Vermijt hy Circe, komt den Tyber ingeloopen,
 
Aen 't langgewenschte lant, en slaet zich neêr, en weckt
 
Latinus uit den droom, die zet zijn grenzen open,27-28
 
Ia biet zijn dochter hem ten echt; dies Iuno raest,29
30
En noopt de Razerny om dit verdragh te stooren.30
 
Amate schreit, en tiert: neef Turnus zit verbaest:31
 
Het volck wort hantgemeen, en loopt den Vorst om d'ooren.32
 
Men smijt de krijghspoort op, in weerwil van 't Pallais,33
 
En monstert volck by volck, tot steurnis van dien pais.34

35 O Kajete, Eneas voester, die hier uw leven endighde, ghy+ 36 beschonckt oock onze kusten met een eeuwige vermaertheit, en36 37 uw graf (zoo eenige eere den overleden navolge) blijft noch in37-38 38 eere, en uw gebeente naemhaftigh door geheel Hesperie. Maer 39 na dat de godtvruchtige Eneas zijn vaders jaergetijde kerckplichtigh39 40 geviert, de grafstaetsi gehouden had, en het onweder op zee40 41 bedaerde; zoo gingk hy t'zeil, en verliet de haven: tegens den+41 42 nacht kregenze een koelte: de klare maen quam op, en hun den

Het zevenste boeck.

 
Kajete, voester van Eneas, die uw leven
 
Hier endighde, gy hebt ons zeekust oock verheven
 
Met eenen eeuwigen onsterfelijcken naem,
 
En uwe grafstê, zoo noch eenige eer en faem
5
Den overleden volght, behoudt noch haer waerdye,
 
Uw koudt gebeent zijn' naem, in 't groote Hesperye.vs. 5-6
 
Maer als Eneas nu zijn vaders jaergety,
 
De staetsi van het graf kerckplichtelijck hier by
 
Geviert hadde, en de zee en 't weêr raeckte aen 't bedaeren,
10
Zoo ging hy t'zeil, en is de haven uitgevaeren.
 
De nacht viel naulijx, of een labberkoelte rees,11
 
Op 't rijzen van de maen, die hun den zeewegh wees,

43 wegh wijzen; en de maneschijn flickerde op het water. Zy gingen 44 strijken, recht langs den wal hene, en de kaep van Circe, hier+44 45 naest aen gelegen, en daer de zorghelijcke wouden gedurigh45 46 wedergalmen, op 't gezangk van de rijcke dochter der zonne, die,46 47 binnen het prachtige gewelf, haer ruischende spoel by nacht door47 48 de fijne stof schietende, tortsen van welrieckenden ceder brant. 49 Van hier hoort men grimmige leeuwen razen, die noode aen bant,49 50 noch spade in den nacht brullen; en hoe geborstelde zwijnen en 51 beeren in het hock knorren en brommen, en groote wolven huilen. 52 Circe, de wreede Godin, schudde door krachtige kruiden hun de52 53 menschelijcke gestaltenis uit, en schootze muilen en huiden van 54 dieren aen. Neptuin (om de godtvruchtige Trojanen voor zoodanige54-55 55 ondieren te bevrijden, en op datze in die haven gevoert, niet 56 zouden dat vervloeckte strant betreden) verleende de vloot goeden 57 wint en spoet, en voerdeze voorby die barnende wadden.57

58 En alree bloosde de zee van morgenstralen; d'oranje dageraet58 59 blonck aen den hoogen hemel op den roosverwigen wagen; de 60 winden gingen haestigh leggen; het wert overal stil op 't water,60 61 en de riemen hielden slagh in het weecke marmer; wanneer Eneas61 62 uit der zee een geweldigh groot bosch voor zich zagh leggen, van62 63 waer de blonde Tibergodt eenen genoeghelijcken vliet en snellen+63 64 maelstroom uitstorte, die met veel zants in zee quam bruizen. 65 Allerhande vogels, gewoon zich om en ontrent oevers en vlieten 66 te houden, streelden hier de lucht met wiltzangk, en vlogen door66 67 het bosch. Hy beval de maets te wenden, den voorsteven naer 68 lant toe te zetten, en voer vrolijck den belommerden stroom op.+

 
En over 't water scheen, en flickerde in de vloeden.
 
Zy gingen strijcken by den oever heene, en spoedden
15
Langs Circes zeekust, die hier allernaest aen leit,15
 
En daer 't gevaerlijck woudt doorgaens met weêrgalm vleit,16
 
Op 't liefelijck gezangk van 't hooft der toverinnen,17
 
De rijcke dochter van de zonne, die hier, binnen
 
Het trots gewelf, by nacht, het schietspoel met haer hant19
20
Door fijne scheering schiet, en cedre fackels brant,20
 
Een' aengenaemen geur. men hoort van hier de leeuwen
 
Van gramschap brullen, die te node aen bant, vast schreeuwen
 
Heel spa, by nacht, en hoe met schrickelijck geschal23
 
Geborstelt zwijn en beer vast razen in den stal,
25
De groote wolf niet rust van huilen, en van tieren.
 
De wreede Circe schoot hun aen de grijns van dieren,26
 
En ruige huidt, en muil, en schudde eerst door haer kruit
 
En toverkracht den schijn van 't menschlijck wezen uit.28
 
Neptuin, om dees godtvruchte uitlandige gemoeden
30
Van Troje voor gedroght en ongediert te hoeden,29-30
 
Te hindren datze, hier gehavent en bestreên,31
 
Niet zouden, tot hun ramp, dit heiloos strant betreên,32
 
Verleent de vloot voor wint, en heil en spoet in 't vaeren,33
 
En voertze, zonder noot, langs barningen, en baren.
35
Het water bloosde alree van 't heldre morgenroot:
 
d'Oranje dageraet bescheen den hemelkloot
 
Daer boven met den glans van haeren roozewagen:
 
De wint ging leggen: men vernam 'er buy noch vlaegen:
 
De zee wert stil, en kalm: de riemen hielden slagh
40
In 't weecke marmer: als Eneas voor zich zagh,
 
Van verre en uit der zee, een bosch met hooge boomen,
 
Waer door de blonde Godt des Tybers af komt stroomen,
 
Met eenen zoeten en genoeghelijcken vliet,
 
En snelle wieling, die veel zants in 't zeeschuim giet.44
45
Men zagh'er vlught by vlught, en allerhande vogels,45
 
Gewoon, rondom de kil en oevers, op hun vlogels46
 
Te zweven, hier de lucht vast streelen met hunn' zangk,
 
En wiltzangk, en door 't bosch heenvliegen, vry van dwangk.48
 
De vorst verheught, geboodt de mackers voort te wenden,49
50
Te stuuren strandewaert, en voer met zijn bekenden50
 
Den stroom in, van het loof beschaduwt, koel en luw.

69 Nu welaen, o Erato, ick zal ontvouwen wat Koningen van outs+69 70 Latium regeerden, en hoe het hier stont, en wat 'er gebeurde,70 71 toen eerst het uitheemsch leger met de vlote aen d'Ausonische71 72 kust belandde; en wil den eersten oirsprongk des oorlooghs72 73 ophalen. O Godin, onderwijs en help zelf uwen Poeet. Ick zal73 74 gruwelijcke oorlogen en veltslagen verhalen, en hoe bitter en bloe- 75 digh de Koningen elckanderen te keer gingen: wat een heirkracht75 76 Tyrrhenie opbroght; en hoe gansch Hesperie tegens malkandere76 77 in 't harnas stont: ick vang een ry van gewightiger geschiedenissen,77 78 een gewightiger werck aen. Koningk Latinus, nu bejaert, regeerde+ 79 zijn landen en steden langen tijt vreedzaem en gerust. Men zeit 80 dat Faunus hem by Marika, de Laurentijnsche Nimfe, won. Faunus80 81 vader was Pikus, en Pikus een zoon van Saturnus, stam en oirsprongk81 82 van dit geslacht. Dezen Latinus was van den Goden geen zoon 83 of mannelijck oir beschoren; want hy wert in 't opluicken zijner83 84 jeught hem ontruckt. Die kroon en erfenis hing een eenige dochter+84 85 alleen, en alree volwassen en huwbaer, boven 't hooft. De braefsten85 86 van geheel Ausonie en Latium stonden naer heur; boven al stont 87 'er d'overschoone Turnus naer, een Vorst van maghtigen huize+ 88 en voorouderen gesproten, en zeer gezien by 's Konings gemalin, 89 die het huwelijck zocht door te drijven: maer de schrick voor ver-89 90 scheide voortekenen der Goden hielt het slepende. Midden in90 91 het hof en de hofkappelle stont een heilige lauwerboom, menigh 92 jaer uit godtvruchtigheit in eere gehouden. Men zeit dat Latinus92 93 haer vader zelf, toen hy eerst het slot bouwde, dezen boom vondt,93

 
Welaen, ô Zangheldin, 'k vermelde in vaerzen nu52
 
Wat vorsten Latium regeerden lang te voren,
 
Den staet des lants van outs, en hoe 't hier stont geschoren,54
55
Als eerst het uitheemsch heir met zijne vloote, aen 't strant55
 
En op d'Ausoonsche kust, uit ope zee belant.
 
Ick wil den oorlogh, van zijn' oirsprong af, verhaelen.
 
O zanggodin, verlicht den dichter met uw straelen.
 
'k Zal gruwzaeme oorlogen ontvouwen, en 't gewelt
60
Der koningen, die, bits en bloedigh in het velt,
 
Elckandre gaen te keer; wat heirkracht uit Tyrreenen
 
Te velde quam, en hoe Italie, op de beenen,62
 
In 't harnas tegens een gekant stont, hof by hof.63
 
Hier wort een lange ry van zaecken, hooger stof
65
Voor my geboren. 'k vang een werck aen, dat gewightigh
 
En groot is van belang. Latinus stuurt voorzichtigh66
 
In zijnen ouderdom, als koning, heel gerust67
 
De steên en landen lang in vre, naer zijnen lust.
 
Men houdt Godt Faunus en Marike, een nymf, te gader,
70
Een Laurentynsche nymf, zijne ouders. Faunus vader69-70
 
Was koning Pikus, die van Godt Saturnus quam,
 
Waeruit dit braef geslacht zijn' eersten oirsprong nam.72
 
Latinus was van Godt geen manlijck oir beschoren,
 
Of zoon: want dees wert hem, na dat hy was geboren,
75
In 't opgaen van zijn jeught, met grooten rouwe ontrooft.
 
Dees kroon en erfnis hing een dochter boven 't hooft,
 
Die ree volwassen was, en huwbaer. al de braven
 
Van gansch Ausoniën en Latium aen 't draven
 
En dringen naer dees maeght: en boven andre in 't rijck78-79
80
Stont Turnus oock ten hoof naer zulck een huwelijck;80
 
Een vorst, die overschoon, van hoogen huize en stamme,
 
En by de koningin gezien was, die zijn vlamme
 
Vast hoop gaf, en dees trou, uit al haer maght en kracht,83
 
Zocht door te drijven: maer de schrick van al 't geslacht84
85
Voor menigh voorspoock hielt dit sleepen. in het midden85
 
Van 't hof, en zijn kapel stont, daer men plagh te bidden,86
 
Een heilige laurier, godtvruchtigh uit ontzagh
 
Veel jaeren lang ge-eert. Latinus op dien dagh
 
Toen hy dit hof eerst boude [indienwe recht verstonden,]
90
Had Febus dezen boom, zoo dra die wiert gevonden,

94 Febus toewijdde, en de bouwtroepen Laurentijners naer dien94 95 lauwer noemde, op wiens top een dicke zwarm byen (ick verhael95 96 wat wonders) onvoorziens uit de lucht al brommende quam neder 97 zitten, en bleef, met de beenen onderling aen elckanderen ge- 98 vlochten, aen den groenen tack vast hangen. Terstont riep de 99 Waerzegger: wy zien eenen uitheemschen man aenkomen, en99 100 een menighte uit het zelve geweste dit zelve gewest zoecken, en 101 op den hoogen burgh heerschen. Behalve dit, terwijl Lavinie, de101 102 maeght, neffens heuren vader staende, het altaer met heur kuische 103 tortsen ontstack, zoo scheenze de vlam, 't is schrickelijck, in 't han-103 104 gende hair te vatten; al het hooftcieraet in 't vier te branden, dat104 105 het kraeckte; de koningklijcke vlechten te blaken; de kroon van ge-105 106 steente glinsterende te blaecken: en in roock en gloet gestelt, oock106 107 het gansche hof in lichten brant te zetten. Dit wert voor wat groots107 108 en een schrickelijck wonder aengezien: want men spelde dat haer 109 een doorluchtige naem en groot geluck beschoren was; doch dit 110 den volcke eenen grooten krijgh aenkondighde. Maer de Koningk,+ 111 over dit gezicht bekommert, gaet naer het orakel van Faunus, 112 zijnen vader, uitlegger van 't nootlot, toe, en leeft raet met de112 113 wouden in het hooge Albunea; daer in het grootste bosch van113 114 allen een gewijde bron springt, die van loof overschaduwt, eenen 115 zwaren zwaveldamp uitaessemt. d'Inwooners van Italie, en 't ge-115 116 heele Oenotrische lant komen hier in twijfelachtige zaken bescheit116 117 halen. Wanneer de Priester zijn offergaven herwaert brengt, en 118 by nacht, in de stilte, op de gespreide vachten der geslage schapen118

 
Godtsdienstigh toegewijdt, en dezen boutroep hier
 
Genoemt Laurenters naer dien boom en lauwerier,
 
Op wiens verheven top een dicke zwarrem byen
 
['k Verhael wat wonders,] uit de lucht, van alle zyen,
95
Al brommende onvoorziens zich zette, en die, met been
 
Aen been gevlochten, en gestrengelt onder een,
 
Aen dezen groenen tack in 't endt gerust bleef hangen.97
 
De wichlaer riep terstont: wy zien met groot verlangen98
 
Een uitheemsch hooft alree genaecken met zijn schaer,99
100
Dees lantstreeck zoecken uit die streecken, en zich daer100
 
Ter neder slaen, en op den hoogen burgh regeeren.
 
Behalve dit, terwijl de dochter Godt wil eeren,
 
En, staende aen 's vaders zy, met haere kuische toorts
 
't Gewyde altaer ontsteeckt, zoo schijnt zich zorghlijck voorts104
105
['t Luidt schrickelijck,] de vlam in 't hangend haer te mengen,
 
Al 't hooftcieraet in 't vier te blaecken, en te zengen,106
 
Te branden dat het kraeckt, de koningklijcke vlecht
 
Te barnen, en de kroon, gesteente in gout gehecht,
 
Te schittren, en, in gloet gestelt, met roock te smetten,109
110
En voort het gansche hof in lichten brant te zetten.
 
Dit wert voor vry wat groots wat wonders aengezien,111
 
Als wou 't een' grooten en doorluchten naem bediên,112
 
Haer toebeschoren, doch dat dit den staet en volcke
 
Verkuntschapte eenen brant, die uit een oorloghswolcke114
115
Hun hoofden treffen zou. de koning, om 't gezicht
 
Bekommert, gaet terstont naer Faunus, en zoeckt licht
 
Uit 's vaders mont, op dat die 't nootlot hem ontvouwe,
 
Leeft met oraklen raet, in 't godtswoudt der landouwe
 
Van 't hooge Albunea, daer, diep in 't grootste bosch
120
Van allen, een gewijde en klaere springbron los
 
En helder opwelt, die, beschaduwt dicht van blaêren,120-21
 
Een' zwaeren zwaveldamp uitademt voor de schaeren.
 
d'Inwooners van Italje, en 't gansch Enotrisch lant,
 
Om raet verlegen, hier om raet gelijcker hant124
125
Verschijnen, en wanneer de priester zijne giften
 
En offergaven brengt, en 's nachts door 's hemels driften126
 
Zich in de stilte streckt op d'uitgespreide vacht
 
Van heiligh offervee en schaepen, versch geslaght,
tekstkritische noten

119 uitgestreckt leit, om te slapen; dan ziet hy wonderlijcker wijze119 120 allerley spoock hene en weder zwieren; hoort menigerhande120 121 stemmen, houdt gespreck met Goden, en spreeckt door het hol121 122 van Avernus Acheron aen. Haer vader Latinus zelf hier toen122 123 antwoort verzoeckende, slaghte kerckplichtigh hondert schapen;123 124 en ter aerde leggende op hun gespreide vellen en vachten, zoo 125 quam 'er strax een stem diep uit het woudt: o mijn zoon, zoeck125 126 uwe dochter niet aen Latijnen te besteden: nochte bewilligh in126 127 't huwelijck, het welck men pooght door te drijven. Uitheemsche127 128 schoonzoons zijn 'er voorhanden, die door hun nakomelingen on- 129 zen naem hemelhoogh zullen verheffen; en uit welcker struick uwe129-130 130 afkomst onder haer voeten zal zien buigen en geregeert worden130 131 al wat d'op- en ondergaende zon aenschouwt, van d'eene zee tot131 132 aen d'ander. Latinus zelf houdt dit antwoort, deze waerschuwing 133 van zijnen vader Faunus, by nacht in de stilte ontfangen, niet by 134 zich; dies had de Faem wijt en zijdt door de steden omvliegende,+ 135 dit alree over Ausonie verbreit, toen Laomedons jeughdige man-135 136 schap de vloot aen den grazigen oever maerde. Eneas, de voor-136 137 barighste oversten, en de schoone Julus gaen onder de tacken 138 van eenen hoogen boom leggen, brengen spijs in de weide, leggen 139 den kost op garste teljooren (Jupijn zelf riet hen dit) en rechten139 140 wilde appels met deze teljooren aen. Toen al de kost verteert140 141 was, en hongersnoot hen perste in de teljooren te bijten, die met141 142 hun handen t'ontwijden, en onversaeght met hunne tanden deze142142-143

 
Dan ziet hy in den slaep, te wonderlijck gedreven,129
130
Veel spoockeryen heene en weder ommezweven,
 
Verneemt veel stemmen, spreeckt met Goden, en, vol schricks
 
Spreeckt door Avernus mont met Acheron, en Styx.
 
Latinus, vader van de dochter, ging dees hoecken
 
En wouden nu, om raet en antwoort, zelf bezoecken.
135
Hy slaghte naer den stijl een hondertvoude gift135
 
Van schaepen, leide zich op d'aerde door Godts drift,136
 
Op d'uitgespreide vacht en vellen voor Godts kooren.137
 
Toen liet zich eene stem ten diepen woude uit hooren:
 
Besté, mijn zoon, u kint aen geen Latynen uit.
140
Bestem, om niemants drift, dit huwelijxbesluit.140
 
Uitheemsche schoonzoons zijn niet verre, en ree voorhanden,
 
Die door hunne afkomst eens ons faem, door alle landen,142
 
Tot aen den hemel toe verheffen, uit wier struick
 
Uwe afkomst noch zal zien hoe ieder buige en duick'
145
Voor haere voetschabelle, en zy, ten lange leste,145
 
Beheersche al wat de zon beschijnt van ooste en weste,
 
Van d'eene aen d'andre zee. Latinus houdt dit woort
 
Van vader Faunus, en zijn stem, by nacht gehoort,
 
Niet stil, en ongemelt; dies had de Faem, gevaeren
150
Door gansch Ausonie en zijn steên, de nieuwe maeren,
 
Alreede wijdt en zijt verbreit, tot ieders vreught.
 
Toen nu Laomedons geslacht en manbre jeught
 
De vloot quam aen de wal en groenen oever meeren,152-53
 
Zoo gingk Eneas en d'aenzienelijckste heeren
155
En schoone Iülus mê zich legren aen den stroom,
 
In 't lommerkoele loof van eenen hoogen boom.
 
Men brengt 'er kost en spijs in 't gras, voor volck en vorsten,
 
En leght het eeten neêr op harde gerste korsten,
 
[Jupijn gaf hun dit in,] en recht'er onbelaên159
160
Wilde appels uit het woudt op dees taljooren aen.
 
De kost was nu verteert, als hongersnoot hen perste
 
Te bijten met de kies in deze korst, de gerste
 
t'Ontwijden met den mont, te grijpen met de hant,
 
En stout de vloocke korst te maelen met den tant,164
tekstkritische noten

143 vlacke korsten (gelijck hun gespelt was) te kaeuwen, dieze billijck 144 behoorden te verschoonen; riep Julus, zonder meer te reppen,144-45 145 dat hier op sloegh: och, wy eten oock onze disschen. Zoo dra145-147 146 zy dit woort hoorden, verstondenze eerst dat hun zwaricheit ten+ 147 einde was: en de vader vatte dit allereerst uit zijnen mont, wert147147-48 148 verbaest om het orakel, en zat stom. Terstont daer op riep hy: 149 weest gegroet, o lant, my by nootlot beschoren: o getrouwe 150 Huisgoden van Troje, weest gegroet. Hier is ons huis: dit is ons150-55 151 vaderlant: want vader Anchises (nu valt het my in) spelde my+ 152 door dusdanige geheimenissen mijn fortuin: zoon wanneer de 153 honger u, moede van omsuckelen, aen onbekende kusten persse, 154 na dat al de kost verteert zy, de tafels te eten; dan is het tijdt 155 daer huizen en wallen te bouwen. Dit is die honger, dien men 156 ons spelde: dit is onze leste zwaricheit, die een einde van 't om- 157 zwerven zou maken: welaen dan, laet ons hierom vrolijck, zoo dra 158 de zon begin te schijnen, uit de haven, en een ieder zijns weeghs,158 159 gaen vernemen naer 's lants gelegenheit; wat voor lieden hier159 160 woonen, en nasporen wat steden hier leggen. Nu drinckt Jupiter+160-161 161 met offerschalen toe, en roept Anchises mijnen vader met gebeden 162 aen, en schaft ons wijn op den disch. Zoo spreeckt hy hen aen, 163 bekranst zijn hooft met eenen groenen tack, bidt den Plaetsgodt163 164 aen; en d'Aerde, d'eerste der Godtheên, en de Nymfen, en noch 165 onbekende vlieten: daer na roept hy den Nacht aen, en de starren,165 166 die by nacht schijnen; en Jupijn van Ide, en de Frygiaensche moeder166 167 der Goden, alle naer malkanderen, en beide zijn ouders, Venus167 168 in den hemel, en Anchises in de zalige beemden. Toen donderde

165
Gelijck hun was gespelt, te kaeuwen, niet te myen.165
 
Toen riep Iülus, doch hy rept geen wichleryen:166
 
Helaes, wy eeten oock ons tafels. naulijx was167
 
Dit woort noch uit den mont, of zy begreepen ras
 
Dat hunne zwaricheit een eindt nam, en de vader
170
Verstont uit zijnen knaep, voor d'andere allegader,
 
't Orakel, wert verbaest, en zat verruckt, en stom.171
 
Hy riep terstont: nu zijt gegroet, en wellekom,
 
O lant, by nootlot my geschoncken, en beschoren.
 
Getrouwe Huisgoôn van out Troje, lang verloren,
175
Zijt hartelijck gegroet, aen dezen waterkant.
 
Hier is ons huis, en wijck, en eigen vaderlant:176
 
Want vader, 't valt my in, door die geheimenissen
 
My mijn fortuin voorspelde: ô zoon, het zal niet missen,
 
Wanneer de honger u, van sucklen afgeslooft,
180
Aen d'onbekende kust zal perssen, hooft voor hooft,180
 
Als 't eeten is verteert, de tafels oock te knouwen,
 
Dan is het tijt daer huis en wal en poort te bouwen.
 
Dit is de hongersnoet, ons lang voorheen gespelt,
 
De leste zwaricheit, die nu een einde stelt
185
Van alle omsuckeling. wel aen dan, laet ons blijde,
 
Zoo dra de zon verschijne, aen deze en geene zijde,
 
Ter haven uitgaen, en verneemen allesins187
 
Naer 's lants gelegenheit: wat lieden hier en gins
 
Gezeten zijn; bezien wat steden zy hier stichtten.
190
Nu drinckt Jupijn, om 't hart van zorgen te verlichten,
 
Met offerkelcken toe, en roept Anchises aen:
 
Schaft wijnen op den disch. zoo spreeckt hy onbelaên,
 
Bekranst zijn haer met loof, en onverwelckbre blaêren.
 
Hy bidt den Lantgodt aen, en d'Aerde, milt in 't baeren,194
195
En d'eerste Godtheit, en de Nymfen daer omtrent,
 
Met een de vlieten, hun noch nieu en onbekent.
 
Hy roept daerna den Nacht en starren aen met eenen,
 
Die in de duisternis te klaerder elck verscheenen,
 
En Jupiter van Ide, en Vesta, moeder van199
200
De Goden, een voor een in 't starlicht hofgespan,200
 
Zijne ouders, Venus in de hemelen t'aenschouwen,
 
Anchises, onder d'aerde, in zalige landouwen.
tekstkritische noten

169 d'almaghtige vader driemael uit den hoogen hemel, by helder169-70 170 weder: en zwaeide zelf met zijne vuist in de lucht den blixem,170-71 171 en een schitterende wolck van gout en heldere stralen viers. 172 Terstont verspreide zich hier een gerucht door alle Trojaensche172-73 173 troepen, dat de dagh gekomen zy, om de beloofde muren te 174 bouwen. Zy stellen om strijt maeltijden toe, en zetten, om malkan-174174-76 175 deren veel gelucks te wenschen, vrolijck de bekers op de hant, 176 en schencken den wijn, dat het schuimt.

177 Zoo dra de zon 's anderen daeghs oprijzende, de weerelt met 178 hare lamp bescheen, gingen zommigen de stadt, zommigen de+178 179 grenzen, zommigen de stranden dezer lieden bezichtigen: hier179 180 is het meir van Numicius bron: ginder ziet ghy den Tyberstroom:180 181 daer woonen de strijtbare Latijnen. Anchises zoon beval daer na 182 hondert Gezanten, uit allerhande staet gekoren, alle met Pallas+182 183 loof bekranst, naer de heerlijcke vesten des Konings te gaen, om183 184 hem schenckaedjen te brengen, en om pais voor de Trojanen184 185 aen te houden. Men sloft niet: zy spoeden op dat gebodt vaerdigh185 186 derwaert hene. Eneas zelf roit terwijl de vesten met den ploegh,186 187 steeckt graft en erven af, en treckt langs het strant, om d'eerste187187-88 188 hutten, eenen wal, legerswijze met palissaden gesterckt. De jon- 189 gelingen hun henereis afgeleit hebbende, zien alree de torens en+ 190 hooge daecken der Latijnen, en gaen stewaert aen. Buiten de190 191 muren oefenen zich de jongers, en de bloem der opluickende191 192 jeught te paerde, gewennen de rossen voor den wagen, in het 193 stof, naer hunne hant, of spannen den gestrengen boogh, of worpen193

 
Toen donderde Jupijn wel drymael van om hoogh,
 
By schoon en helder weêr, en zwaeide uit 's hemels boogh
205
Den flickerenden strael des blixems voor den volcke,
 
En schitterde met vier en gout uit eene wolcke.
 
Terstont verspreide zich 't gerucht op dit geluit
 
By 't volck van Troje en al de reisgenooten uit,
 
Dat nu de dagh en tijt hen allen met betrouwen
210
Den lang beloofden muur en vesten riet te bouwen.210
 
Men stelt 'er nu om strijt de maeltijt toe op strant,
 
En wenscht elckandren, met den wijnkelck op de hant,
 
Geluck, en kranst den wijn en wijnschael, vry van vreezen.213
 
Zoo ras als 's andren daeghs de zon was opgerezen,
215
En met haer goude lamp de weerelt overscheen,
 
Ging elck zijns weeghs bezien des lants gelegenheên,
 
De stranden, en het volck, de stadt, en grens, en paelen.217
 
Numikus bronaêr giet dit meer in deze daelen.
 
Daer woont de Latynist, die geen gewelt ontziet.219
220
De Tyberstroom vloeit gins. Anchises zoon gebiet
 
Hierna een honderttal gezanten, uitgekoren
 
Uit allerhanden staet, en al met een' geschoren
 
Olijfkrans, Pallas loof, bevlochten, naer de stadt222-23
 
En 's konings hooge vest te treden, om door schat
225
En gaven vrede voor den Troischen te bedingen.
 
Zy sloften niet, zoo dra zy dezen last ontfingen,226
 
En spoedden derwaert heen. Eneas rept zich vroegh,
 
En roit, terwijlze gaen, de vesten met den ploegh,
 
Steeckt graft en erven af, en treckt om d'eerste hutten,
230
Langs stroom en strant, een wal, gesterckt, om ramp te schutten,
 
Met spitse paelen, dicht en legerswijs geheit.
 
De jeught heeft naulijx noch haer heenreis afgeleit,
 
Of ziet van verre alree Latynsch gebou, en daecken,
 
En torens, hoogh van spits, en al de stadt genaecken.232-34
235
De bloem der jongkheit, al wat frisch te paerde zat,
 
Gewent en oefent zich rondom en voor de stadt,
 
Gewent de rossen in het stof voor haeren wagen,
 
Of spant den strengen boogh, of durf zijn maets uitdaegen
tekstkritische noten

194 met taeie schichten, en braveeren malkanderen met rennen en194 195 schieten; wanneer een bode hen te paerde voorbygestoven, den195 196 stockouden Koningk aendient, dat 'er brave mannen in uitheemsche196 197 draght aengekomen zijn. Hy beveelt dat menze ten hove roepe,+ 198 en zet zich in het midden op zijn grootvaders stoel. Daer de stadt198 199 op haer hooghste leit, staet een heerlijck geweldigh groot gebouw, 200 op hondert pylaren, het hof van den Laurentijnschen Pikus,200 201 ontzaghelijck om zijn bosch, en den godtsdienst der voorouderen.201 202 Men plaght hier de Koningen kerckplichtigh te zegenen, wanneerze202 203 de scepters aenvaerden, en bijlen en bondels hun eerst werden203 204 opgedragen. Dees kerck verstreckte hun een hof: hier hielt men204 205 de heilige offerbancketten: hier plaghten de Vaders, na het slaghten205 206 van rammen, aen lange tafels aen te zitten: ja in het poortael206 207 stonden oock de stambeelden der oude voorvaderen op een ry,207 208 uit out cederen hout gesneden; Italus, vader Sabijn, de grijze 209 Saturnus, de wijngaertplanter, met zijn krom snoeimes uitgebeelt,209 210 en het beelt van Janus, met zijn dubbele troni, en andere Koningen,210 211 van den beginne des Rijcks af, die eerlijck vechtende, hun bloet211 212 voor het vaderlant stortten. Daerenboven hingen vele wapens 213 aen de heilige pylaren, geroofde wagens, kromme bijlen, gekamde213 214 helmen, vervaerlijcke poortsloten, schichten, beuckelaers, en214 215 snuiten van schepen afgeruckt. Pikus zelf, zoo braef te paerde215 216 afgerecht, zat hier met den korten purperen wichelrock om zijn216 217 lijf gegort, en droegh den wichelstock van Quirijn in de rechte,217

 
Te worpen met den schicht, die taey is. dees braveert
240
Den andren met de pees, of rent, en draeft, en keert;
 
Wanneer een bode, hen te paert voorbygestoven,
 
Den ouden koning melt dat brave mans van boven,242
 
En in uitheemsche draght, genaecken. hy belast
 
Die mannen binnen 't hof te roepen, zet zich vast244
245
Op 's grootvaêrs erfstoel neêr, in 't midden van de zaelen.
 
Men zagh in 't hooghste van de stadt het hof staen praelen,
 
Op hondert zuilen, groot en heerelijck gesticht,
 
Het hof van Pikus, den Laurenter, naer en dicht
 
Van bosch, ontzaghbaer om den godtsdienst van de vaderen.248-49
250
Hier plaghtenze van outs kerckplichtigh te vergaderen,
 
De koningen met pracht te welkomen, wanneer251
 
Men hun den scepter gaf, en met eerbiedige eer
 
De byl en bondel wiert eenstemmigh opgedraegen.
 
Dit hof verstreckte hun een kerck op hooge dagen.254
255
Men hielt 'er feesten, en 't gewijde kerckbancket.
 
De vaders plaghten hier, na 't slaghten, op het vet
 
Der offerrammen, aen den langen disch te teeren.257
 
Hier stonden in 't poortael der vaderen en heeren258
 
Stambeelden op een ry, uit cedrenhout gesneên,
260
De vader Italus, Sabyn, en oock met een
 
Saturnus, out en grijs, wiens wijnstock d'eerste bloeide,
 
Gekent aen 't kromme mes, waermê hy wijngert snoeide,
 
Oock met twee tronien Godt Janus uitgebeelt,
 
En andre koningen, van 's rijx begin geteelt,
265
Die eerlijck in het velt hun bloet voor 't lant vergoten.
 
Het heiligh pylerwerck hing gestoffeert met sloten
 
Van poorten, wapenroof, en wagens, kromme bijl,
 
Gekamde helmen, schilt, rondas, en schicht, en pijl, 268
 
En snuiten, 's vyants vloote ontruckt, en afgereeten.269
270
De koning Pikus zelf, heel braef te paert gezeten,
 
Zat met den purperen en korten wichelrock
 
Om 't lijf gegort, en droegh den krommen wichelstock
 
Van Godt Quirinus in de rechte hant, in d'ander
tekstkritische noten

218 den kleinen gebogen schilt in de slincke hant. Circe, eertijts van218 219 minne blaeckende, sloegh den Koningk met haer goude roede, 220 veranderde hem door vergift in eenen vogel, en spickelde zijne 221 wiecken met verscheide kleuren. Latinus in dien tempel der Goden 222 op den vaderlijcken troon gezeten, liet de Trojanen binnen roepen, 223 en hief minnelijck aldus aen: zeght my, ghy Dardaners (want uwe+223 224 stadt en geslacht zijn ons niet onbekent, en men heeft al gehoort, 225 hoe ghy over zee herwaert aen quaemt) wat zoeckt ghy? wat 226 oirzaeck, of wat nootdruftigheit drijft u door zoo veel blaeuwe 227 baren naer de kusten van Ausonie? Het zy ghy dezen stroom 228 ingeloopen zijt, en in de haven leght, uit onkunde van den wegh,228 229 of door onweder hier aengesmeten wiert; gelijck den zeeman in229 230 het razende water veel avontuurs over 't hooft waeit: schroomt 231 niet hier te havenen; aengezien wy Latijnen Saturnus volck zijn,231 232 dat zonder dwangk en wetten van zelfde billickheit en de gewoonte 233 der oude eeuwe volght: en my gedenckt [het magh weinigen233 234 heugen] dat d'oude Aurunken ons wisten te zeggen, hoe Dardaen234 235 in dit lant geboren, optrock naer Ida, en de steden van Frygie;235 236 en naer Samos, dat aen Thracie leggende, nu Samothracie genoemt236 237 wort. Hier na van Korithus in Tyrrhenie voort gereist, wert hy237 238 van daer in 't gouden hof des starlichten hemels op den troon 239 gewelkomt, en nu op 't altaer gezet, onder de Goden gerekent.239 240 Zoo sprack hy, en Ilioneus volghde hem aldus: o Koningk, brave+240 241 afkomst van Faunus, storm nochte onweder zette ons uit der zee 242 hier op uwen bodem; nochte wy komen door verbijstering van242 243 gesterrente of strant uit onze streeck hier verzeilt. Wy gedreven243

 
Den kleenen vloocken schilt. vrou Circe, schalck en schrander,274
275
En eertijts blaeckende van ongetoomde min,275
 
Sloegh met haer goude roe den vorst, herschiep hem in
 
Een' vogel door vergift, en spickelde zijn veêren277
 
Met veelerhande verf. Latinus, voor zijn heeren,
 
In dezen tempel van de Goôn, op vaders troon
280
Gezeten, liet terstont de Troischen binnen noôn,
 
En hief dus minzaem aen: nu zeght, gy Dardanieren:
 
Want uw geslacht, en stadt, en zede in 't volck te stieren282
 
Zijn ons niet onbekent: oock heeft men al gehoort
 
Hoe gyliên over zee u spoet naer dezen oort;
285
Wat zoecktge? wat 's uw wit? wat noot heeft u gedreven285
 
Door zoo veel blaeuwe zeen en baren om te zweven,286
 
Naer onze Ausoonsche kust. het zy gy dezen stroom
 
Gekozen hebt, en in de haven, buiten schroom,288
 
Geraeckte, by gebreck van kennisse der wegen;
290
Of aengesmeten wiert, door storm en wint verlegen;290
 
Gelijck den zeeman, van de baren omgezwaeit,291
 
Veel onweêrs over 't hooft, by tijt en ontijt, waeit;
 
Gy mooght hier havenen, en hebt geensins te schroomen:
 
Want wy Latynen, van Saturnus zijn gekomen,
295
Een volck, dat, zonder dwangk van wetten aengeport,295
 
De billijckheit de wijs, den oudren ingestort,
 
Gewilligh volght: en my gedenckt [het is geen leugen,296-97
 
Al magh het weinigen, die nu noch leven, heugen,]
 
Dat d'oude Aurunken ons vermelden hoe Dardaen,
300
Geboren in dit lant, naer Ide, en hooger aen,
 
De steên van Frygie en naer Samos trock, dat tegen
 
Out Thracie over, daer den naem af heeft gekreegen.302
 
Hierna van Korithus tot in 't Thyrreensch gezagh
 
Gereist, wert hy van daer in eenen schooner dagh,304
305
In 't gouden hof der lucht, in 't hemelsch hof, vol lichten,
 
Gewelkomt op den troon, en ziet altaeren stichten
 
Voor hem, die in 't getal der Goden wort gekent.
 
Ilioneüs volght Latinus dus in 't endt:
 
O koning, brave telgh van Faunus, geene baren
310
Noch stormen dwongen ons aen uwe kust te vaeren,
 
Noch 't heeft aen kennis van gestarnte of strant gefeilt:311
 
Wy komen herwaert niet uit onze streeck verzeilt.

244 uit een Rijck, zoo treffelijck, als oit van de zon uit den oosten 245 beschenen wert, komen al te zamen met voorbedachten raet, en 246 vryen wille, naer deze stadt toe getrocken. Wy rekenen den 247 oirsprongk onzes geslachts van Jupijn: de Dardaensche jeught247 248 beroemt zich op Jupijn, haeren voorvader. Eneas de Trojaen, ons248 249 Koningk, uit het bloet van den oppersten Jupijn gesproten, zent 250 zelf ons naer uw hof toe. Hoe groot een storm uit het wreede 251 Mycenen opkomende, over de velden van Ide gingk; daer beide251251-52 252 de weerelden van Europe en Asie, door het nootlot gedreven, op 253 elckandere toestieten; dat quam oock hun ter ooren, die misschien253 254 ergens achter afgeschoven, het allerveerste lant bewoonen, om254 255 het welck d'Oceaen ebt en vloeit: en die misschien, op den255255-57 256 gespannen riem des brandenden Kreefts, in het midden der vier 257 riemen, van anderen zitten afgescheiden. Wy uit dien springvloet257 258 door zoo veel wilde woeste golven omgesleept, smeken u om een 259 kleene verblijfplaets voor onze vaderlijcke Goden; en om 't onnozele259 260 strant, en lucht en zee, die toch een iegelijck even na zijn. Wy260 261 zullen ons in het Rijck niet wanschickelijck dragen, ghy niet luttel261 262 eere inleggen, en de gunst van zoo groot eene weldaet wil niet262-63 263 licht haren geur verliezen: nochte het zal Ausonie nimmermeer263 264 berouwen, dat het Troje in zijnen schoot opnam. Ick zweere u264-65 265 by Eneas nootlot, en maghtigen arm, het zy iemant, in vrede of 266 in oorloogh en 't harnas, zijne trouw ervaren hebbe; dat vele 267 volcken, vele lieden (versma ons niet, schoon wy u eerst komen267 268 bidden en aenzoecken, en den bondel olijftacken aenbieden) met268 269 ons in bontgenootschap zochten te treden: maer het nootlot der

 
Wy, uit een rijck, zoo trots als 't licht magh overschijnen,
 
Gejaeght, bezoecken met ons vlooten uw Latynen,
315
Uw hof, en deze stadt, en koningklijcken staet,
 
Uit onzen vryen wil, met voorbedachten raet.
 
Wy rekenen Jupijn, der Goden hooft en vader,
 
Voor oirsprongk van ons bloet. al Dardans jeught te gader
 
Draeght moedt op Jupiter, haer' grootvaêr. een Trojaen319
320
Eneas, uit Jupijn gesproten, heeft ons aen
 
Uw maghtigh hof gestuurt. een krijghsstorm [opgesteecken
 
Uit wreet Myceene, en uitgestort op al de streecken
 
Om Ide, en zijn gewest, daer Asie en Euroop,
 
Twee weerelden, genoopt van 't nootlot, overhoop324
325
En tegens een gekant, elckandre op 't spits ontmoetten,]325
 
Quam oock ter ooren, die misschien, uit aller voeten326
 
Geschoven achteraf, bewoonen 't veerste lant,
 
Daer d'Oceaen om vloeit en ebt op 't zoute strant;
 
En die zich op den riem der dieren, dwers gespannen,329
330
Daer 't Kreeftvier brant op 't hooft der zwarte Mooremannen,330
 
In 't midden van de vier gewesten, zette alleen.331
 
Wy, uit dien weereltvloet, door zoo veel wilde zeen332
 
En golven omgesleept, en nau den noot ontvloden,
 
Verzoecken wat verblijfs voor vaderlijcke Goden,
335
Een voet onnozel strants, en zee en lucht, elck een
 
Al even na. betrou wy zullen in 't gemeen336
 
Ons in 't Latijnsche rijck niet ongeregelt draegen,337
 
En gy niet luttel eer inleggen by uw dagen.338
 
De gunst van zulck een deught verliest haer' geur niet licht,
340
Noch 't zal Ausonie oit berouwen onverplicht
 
De Troischen in haer' schoot te bergen, en t'ontfangen.
 
Ick zweer by 't nootlot, dat Eneas aen blijft hangen,342
 
By zijnen dappren arm, 't zy iemant oit in vre,
 
Of in den oorelogh en 't woeste harnas mê344
345
Zijn trou ervaeren hebb', dat allerhande lieden
 
En veele volcken [ay, versma ons niet, al bieden
 
Wy u de tacken van olyven met gebeên,]
 
Met Troischen wenschten in een vast verbont te treên:
tekstkritische noten

270 Goden en hunne geboden dreven ons voort, om uw lant te zoecken.270 271 Dardaen uit dit lant gesproten, vordert ons weder hier, en Apollo 272 dringt en drijft ons heftigh door zijne bevelen weder herwaert 273 naer den Tyrrheenschen Tyber, en het heilige meir van Numicius273 274 bron. Eneas vereert u daerenboven deze geringe gaven, uit den 275 brant van Troje geborgen; kentekens van zijnen voorleden staet. 276 Zijn vader Anchises offerde met dezen gouden kop op 't altaer: 277 wanneer Priaem gedaghvaerde volcken, naer de gewoonte, wetten277-78 278 voorschreef, dan was dit zijne draght, zijn heilige tulbant, zijn278 279 scepter, en gewaden, van Trojaensche Jofferen gewrocht. Op deze 280 rede zagh Latinus Ilioneus sterck aen, en zijn gezicht rontom+280 281 slaende, bleef stijf zitten staroogen naer beneden. Geen geborduurt281 282 purper, nochte Priaems scepter gaen den Koningk zoo ter harte, 283 als hy om het besteden en begeven zijner dochter zich bekommert;283 284 terwijl zijn gemoedt het antwoort van den ouden Faunus overleit:284 285 hoe dees van een uitheemsche plaetse gereist, hem by nootlot285 286 tot eenen schoonzoon door wondertekens toegeleit, en door een286 287 zelve maght tot het Rijck beroepen wort: hoe hier uit een afkomst 288 te verwachten sta, die braef en dapper in 't harnas, de geheele288 289 weerelt met hare wapenen zal bemaghtigen. Endelijck zeit hy met 290 een helder gelaet: de Goden zegenen onzen aenvangk, en hunne290 291 orakels: o Trojaen, uw verzoeck wort u toegestaen: ick versmade291 292 uwe schenckaedjen niet: zoo lang Latinus Koningk is, zal het u 293 aen geenen vruchtbaren acker, nochte rijckdom van Troje ont-293 294 breken. Laet Eneas slechts zelf [treckt zijn hart zoo naerons: haeckt

 
Maer 't nootlot van de Goôn en hun geboden dreven
350
Ons voort, om naer dit lant te zoecken, en te streven.
 
Dardaen, gesproten uit dit lantschap, daeght en noodt,
 
Apollo dwingt en drijft ons heftigh met de vloot
 
Naer dit geweste toe door errenstigh begeeren,353
 
Naer den Tyrreenschen vliet, den Tyber, naer de meeren
355
En heilge watren van Numikus, en zijn bron.
 
Eneas boven dit vereert u wat hy kon,356
 
Geringe gaven, uit den Troischen brant getogen,
 
Kentekens van zijn' staet, en 't voorige vermogen.358
 
Anchys, zijn vader, plagh met dezen gouden kelck
360
Op 't outer t'offeren. toen koning Priam elck
 
En allerhande volck, gedaghvaert naer de wijze,361
 
De wetten voorschreef, dan was dit, den staet ten prijze,362
 
Zijn draght, zijn scepter, en gewijde tullebant,
 
En feestgewaet, gewrocht van 's Troische joffers hant.364
365
Door deze rede zat Latinus opgetogen,365
 
Sloegh zijn gezicht rondom, en zagh hem onder d'oogen,366
 
Heel sterck, en sloegh 't gezicht in 't endt ter aerde neêr.
 
Borduurwerck nochte pracht van purper raeckt hem meer,
 
Noch Priams scepter gaet den koning zoo ter harte,
370
Als hy, om 't uitbesteên der dochter, met veel smerte
 
Bezorght is, nu zijn geest aendachtigh 't woudtbescheit,371
 
Godt Faunus antwoort, by zich zelven overleit:
 
Hoe dees, uit een uitheemsch geweste hier gevaeren,
 
Gelijck een schoonzoon, zal met zijne dochter paeren,374
375
Uit kracht van 't nootlot, en deze openbaere blijck
 
Van wondermerck, en door een zelve maght in 't rijck375-76
 
Beroepen wort: hoe hier eene afkomste uit wil spruiten,
 
Die, braef in 't harrenas, zoo veel gewelts zal stuiten,378
 
En met de wapenen al 's weerelts ommeloop
380
Bemaghtigen. hy zeght ten leste, met die hoop
 
En blyschap in 't gelaet: de goede Goden zegenen
 
Hun staetorakels, en dit onverhoeds bejegenen.382
 
Gezant van Troje, u wort uw aenzoeck toegestaen.
 
Ick zal uw gaven en schenckaedjen niet versmaên.
385
Zoo lang Latinus hier, als koning, zal regeeren,
 
Zult gy noch vruchtbaer lant noch Troischen schat ontbeeren.
 
Laet slechts Eneas zelf, [treckt 's konings hart zoo zeer

295 hy zoo om hier te lande zijn verblijf te nemen, en ons bontgenoot 296 te worden] voor den dagh, en onbeschroomt onder zijner vrienden 297 oogen komen: ick zal het een pant van vrientschap achten, zoo 298 ick uwen Koningk magh de hant geven. Draeght ondertusschen 299 den Koningk mijn bevel over: ick heb een dochter, die my, nochte+299 300 door d'antwoorden der vaderlijcke orakelkappelle, nochte door300 301 menige hemelsche openbaringe, wort toegelaten aen iemant onzer 302 lantsluiden te besteden. Zy spellen dat 'er schoonzoons van302 303 buitenlantsche kusten voorhanden zijn [Latium moet hier op303 304 wachten] die door hun nakomelingen onzen naem tot aen de starren 305 toe zullen verheffen: en my dunckt al dat het nootlot dezen 306 Vorst beroepen hebbe, en ick hoop het oock, zoo mijn geest my306 307 eenighzins de waerheit getuight. Zoo sprack de vader, en koos 308 eenige paerden uit al den hoop. Driehondert gladde rossen stonden+ 309 'er in de groote stallen. Terstont gebiet hy deze snelriemen, met309 310 purpere en tapijte deckkleeden voor de borst met gout gegespt, 311 allen Trojanen, elck naer zijnen staet, te brengen. Zy zijn met311 312 gout getoomt, en spelen op het gouden montstuck. Hy zent Eneas312 313 eenen wagen, met een paer wagenpaerden daer voor gespannen; 314 die vier ten neus uitsnorcken, en uit hemelschen zade gesproten,314 315 van dat slagh zijn, het welck door de spitsvondige Circe den vader315-17 316 Pikus ontguighelt, de moeder deckte, en deze basterden teelde. 317 d'Eneadijnen heerlijck opgezeten, keeren met dusdanige geschen-+317 318 cken, en deze antwoort van Latinus wederom, en brengen den 319 peis mede.

320 Maer zie Jupijns verbitterde gemalin liet zich van Argos, Inachus+320 321 stadt, wederom voeren, hielt boven in de lucht stant, en zagh321

 
Naer ons; indien zijn ziel dus haeckt zich hier ter neêr
 
Te slaen, en in 't verbont te worden aengenomen;]
390
Zijn vrienden onbeschroomt vry onder d'oogen komen.
 
'k Zal 't achten als een pant van vrientschap en verdragh,
 
Zoo ick uw' koning hier de hant op geven magh.
 
Gy mooght terwijl mijn' last uw' koning overdraegen.
 
'k Heb eene dochter, die ick niet op mijn behaegen,394
395
Noch volgens 't antwoort van mijn vaders woudtkapel,
 
En veelerhande blijck van godtsmerck en bevel,396
 
Vermagh aen inheemsch bloet te huwen, te besteden.
 
Zy spellen dat alree de schoonzoons herwaert treden,
 
Uit buitenlantsch gewest, daer Latium op beidt,
400
Die, door hunne afkomste en voorzichtigh krijghsbeleit,400
 
Ons aller naem en faem tot aen den hemel heffen:
 
En 't nootlot schijnt hierme dien vorst op 't hooft te treffen,402
 
Te roepen tot het rijck: oock hoop ick 't, zoo mijn geest
 
De waerheit my getuight. zoo spreeckt de vader, leest404
405
De beste paerden uit. dryhondert staen en brallen405
 
Gehavent aen hun kribbe, in 's konings hooge stallen.406
 
De vorst gebiet terstont die snelle kleppers, met407
 
Hun deckkleên van tapijt en purper, en heel net
 
En cierlijck voor de borst met gout gegespt, t' ontsnoeren,409
410
En, elck naer zijnen staet, den Troischen toe te voeren.410
 
Zy zijn met gout getoomt, en speelen al verhit411
 
Op 't gouden montstuck. vorst Eneas, dien hy bidt
 
En noodight, zendt hy oock een' wagen met twee paerden,
 
Die, vier en vlam ten neus met moedt uitsnuivende, aerden
415
Naer 't hemelsch zaet, waeruit zy sproeten, van zulck slagh
 
Als Circe loos, ter sluick, de zon, haer' vader, plagh
 
t'Ontguighlen, toen het stil de moeder deckte, en speelde,
 
En deze basterden, het puick der stallen, teelde.415-418
 
d'Eneadynen, nu dus heerelijck te paert
420
Gezeten, keeren met die gaven strandewaert,
 
Met 's konings antwoort, en den toegezeiden vrede.
 
Maer zie Jupijns gemael verbittert, gaf zich reede422
 
Van Argos, d'oude stadt van Inachus, om hoogh,423
 
Hielt stant in d'ope lucht, zagh met een nydigh oogh,

322 van verre uit den hemel, van Pachijn en Sicilie, de Dardaensche322 323 vloot voor haere oogen; hoe Eneas wel in zijn schick, en het 324 volck uit de schepen alree huizen bouwden; alree het vaste lant 325 onder de zolen hadden. Dat gingk haer aen de zinnen; zy begost325 326 het hooft te schudden, en schudde aldus haren krop uit: och,326 327 vervloeckt gebroetsel, en Frigiaensch nootlot tegens ons nootlot+327327-28 328 ingespannen! kondenze in 't Sigeesche velt niet sneuvelen? kon 329 ick dien overwonnen hoop niet overwinnen? kon het brandende329 330 Troje dit volck niet verbranden? kon het midden door de zwaerden, 331 midden door het vier ontsluipen? Trouwen ick geloof dat mijn331 332 goddelijcke maght ten leste zwichten, of verzaet van wraeckgierig- 333 heit, eens rusten zal. Ja ick bestont hen, ten vaderlande uitgedreven,333 334 oock grimmigh te water aen te tasten, en klampte den vlughtelingen 335 noch met de heele zee aen boort. Vergeefs spilde men al 't gewelt 336 van onweêr en water tegens de Trojanen. Wat baetten my zant-336 337 plaet, Scylle, en woeste Charybdis, nu zy bevrijt voor de zee en 338 my, binnen den gewenschten boort des Tybers geborgen zijn? Mars 339 vermoght wel dat vreesselijck volck der Lapithen te bederven:339 340 de vader der Goden zelf gaf 't overoude Kalydonie wel de wraeck340 341 van Diane ten beste. Wat boosheit der Lapichen, of van Kalydonie 342 verdiende zoo groot een plaegh? Maer ick, Jupijns groote gemalin, 343 die mijn uiterste maght te werck stelde, wat rechte ick toch uit?343 344 Ick, die het op alle boegen wendde, worde van Eneas gebraveert:344 345 doch indien mijn goddelijcke maght niet genoegh toereickt, waer-345 346 achtigh ick ontzie niet te hulp te nemen al wat helpen kan. Kan 347 men den hemel niet vermorwen, ick zal de hel oprockenen. Maer+347

425
Uit 's hemels troon van verre, en van Pachynus sloten,425
 
En 't Siciljaensche strant, Trojaensche kielen vloten426
 
Recht voor zich, en hoe vorst Eneas, in zijn' schick,
 
En 't scheepsvolck huizen bouwt, en reede, buiten schrick,428
 
Het vaste lant betreên, en gront en erven winnen.429
430
Zy schudde voort het hooft [het ging haer aen de zinnen,]
 
En goot haer' krop dus uit: vervloeckt gebroet, ô schant,
 
O Dardansch nootlot, dat zich tegens 't onze kant,
 
Kon ickze al lang niet in 't Sigeesche velt verslinnen?433
 
Kon ick 't verwonnen volck niet dempen, en verwinnen?
435
Kon 't brandend Troje niet verbranden dezen hoop,
 
Die midden door het spits en vier en vlam ontsloop?436
 
Maer trouwen ick geloof mijn wraeck, dus uitgevaeren,437
 
Zal endtlijck, moede of zadt, stil zitten, en bedaeren.
 
'k Bestont oock grimmigh hen, gedreven uit hun rijck,
440
Te plaegen op de zee, en klampte te gelijck
 
Den vlughteling aen boort met al de zee en baren.
 
Men quiste te vergeefs gewelt, en zeegevaeren,
 
En stormen op het volck van Troje, en hunnen staet.443
 
Wat heeft Charybdis, Scylle, of barnend zant gebaet,
445
Nu zy, beschut voor zee en my, en vry van zorgen,
 
Dus binnen d'oevers van den Tyber zijn geborgen,
 
Naer hunnen wil en wensch? Godt Mars vermoght voorheen
 
De Lapithen, een volck dat vreeslijck is, te treên:448
 
Der Goden vader zelf gaf 't oude Kalydone
450
Dianaes wraeck ten beste: en zoo men dit verschoone,450
 
Wat boosheit van Lapyth, of Kalydoners aert
 
Verdiende zulck een plaegh? maer ick, zoo groot en waert,
 
Een bedgenoote van Jupijn, wat 's al mijn poogen?453
 
Wat rechte ick uit met al mijn krachten en vermogen?
455
Hoe ick het wende of niet, en waer zich Juno keert,455
 
Zy wordt geduurigh van Eneas gebraveert:456
 
Doch zoo mijn maght in 't ende en goddelijck vermogen
 
Niet toereickt, liever dan dit langer te gedoogen
 
Te hulp genomen al wat helpen kan en raên:
460
En slaept Jupijn om hoogh, schen Plutoos geesten aen.460
tekstkritische noten

348 men kanze uit het Latijnsche Rijck niet houden, en dat hy Lavinie 349 trouwe, staet by nootlot vast, en pal: het zy zoo: noch maghmen349 350 zoo groot een zaeck wel slepende en in 't war houden; en de landen350350-51 351 der beide Koningen verwoesten. Laet schoonvader en schoon- 352 zoon op dien koop, en ten bederve der onderzaten vry paren. O352 353 maeght, ghy zult besteet worden met Trojaenschen en Rutulischen353 354 bloede: Bellone wil uwe speelnoot zijn: en Cisseus dochter, van een354 355 fackel bevrucht, baerde alleen geen bruiloftstortsen; maer Venus355 356 baert hier oock de zelve vrucht, en weder eenen anderen Paris,356 357 en andere lijcktortsen voor het wederinstortende Pergamum.357

358 Zoo schuddeze haren krop uit, daelde verbolgen op het aertrijck, 359 en verdaghvaerde, uit het hol der vervloeckte gezusteren, en de359 360 helsche duisternissen, de heilooze Alekto, die bloedige oorlogen,360 361 en gramschap, en lagen, en schendige lasterstucken beyvert. Vader361 362 Pluto zelf, en de Tartarische gezusters gruwen voor dit gedroght;362 363 in zoo veelerleie tronien verandert het zich: zoo fel grimt het;363 364 zoo veel zwarte slangen broet het uit. Juno wette haer boosheit364 365 met deze woorden, en sprack aldus: o maeght, dochter van de+ 366 Nacht, neem deze moeite aen, en doe my dit ten gevalle, op dat366 367 mijn naem en faem ongekrenckt en in hun geheel blijven; en367 368 d'Eneadijnen Latinus om zijn dochters huwelijck niet aen d'ooren368 369 loopen, of zich op den bodem van Italie legeren. Ghy kunt vreed- 370 zame gebroeders in 't harnas tegens elckanderen ophitsen, en 371 heele geslachten door vyantschap het onderste boven smijten: ghy 372 kunt de huizen plagen, in brant zetten, en bederven: ghy hebt372

 
Maer hoe? men kan hem uit Latinus rijck niet houwen,461
 
En 't nootlot sluit dat hy Lavinie moet trouwen:462
 
Dat zy zoo, evenwel wort zulck een groote zaeck463
 
Al sleepende uitgestelt, verwart, verlet uit wraeck.
465
Zoo zien twee koningen verwoesten hunne staeten.465
 
Dat schoonvaêr schoonzoon, tot bederf der onderzaeten,
 
Vry paeren op dien koop. ô maeght, schep hoop en moedt,
 
Dus wortge met Trojaensch en met Rutulisch bloet
 
Ten huwelijck besteet. de razende Bellone
470
Wil gaerne speelnoot zijn van zulck een overschoone.
 
Cisseüs dochter, van een bruiloftstorts bevrucht,
 
Heeft niet alleen een torts gebroght in 's levens lucht,
 
Maer Venus baert hier oock de zelve vrucht niet minder,473
 
Een' andren Paris, en een lijcktorts weêr tot hinder
475
Van 't andre Pergamum, dat instort door dees bruit.
 
Zoo schudtze haeren krop van wraeck en gramschap uit,
 
En daelt verbolgen neêr op d'aerde, om stof te zoecken.477
 
Zy daghvaert, uit het hol der zustren, een der Vloecken,478
 
De helsche Alekto hier uit 's afgronts duistre kaeck,
480
Die bloedige ooreloge, en laegen, schennis, wraeck,480
 
En lasterstucken dicht. de vader van den Tarter,481
 
En 's afgronts zusters zelfs verschrickten noit voor zwarter482
 
Gedroght, of spoock, dat met meer grijnzen u ontmoet,483
 
Zoo byster grimt, en zoo veel zwarte slangen broet.484
485
De wrockster Juno wet haer boosheit met dees rede,
 
En sprack aldus: ô maeght, nachtdochter, hoor mijn bede,
 
Neem deze moeite aen: zijt my hierin ten gevall',
 
Om mijnen naem en faem geheel en overal
 
Te houden ongekrenckt, dat geene Eneadijnen,
490
Om d'echt van 's konings spruit, den koning der Latijnen
 
Om d'ooren loopen, noch zich neêrslaen op den gront
 
Van 't vette Italië. gy kunt het vrêverbont
 
Van broedren, eens gezint, verstooren, wapens spitsen,
 
Hen aen elckandre fel in 't blancke harnas hitsen,494
495
Verwarren al 't geslacht, en huis, en bloet, en erf.495
 
Gy zijt de stoockebrant, de huisplaegh, en 't bederf,

373 duizenterleie middelen, duizenterleie plagen by der hant. Schudt 374 uwen krop eens uit, en hael voor den dagh al wat 'er in steecke:374 375 stoot den ree gesloten peis om: zaey het zaet des lasterlijcken 376 oorlooghs; op dat de jeught oorlogens gezint, wapen roepe, en376 377 't harnas aenschiete. Alekto van slangegift besmet, ruckt stracks+377 378 naer Latium, en het hooge hof des Laurentijnschen Konings toe, 379 en zet zich al stil op den drempel van Amate, wiens bloet van379 380 gramschap en bekommeringe, over d'aenkomst der Trojanen, en 381 Turnus huwelijck, op zijn wijfsch begost te schuimen en te zieden.381 382 De Godin smeet haer een slang uit hare blaeuwe vlechten toe,+382 383 en stackze in den boezem, tot in het diepste van 't hart: waer383 384 door zy aen 't razen, het gansche huis moght overhoop helpen.384 385 De slang, tusschen kleeders en gladden boezem heneglyende, 386 kruipt al voort, zonder gevoelt te worden; en haer eenen adder-386 387 achtigen aert inblazende, verschalckt de razende vrouw. Het387 388 geweldige serpent kringkelt zich om haren hals, gelijck een goude 389 keten: strickt zich om het hair, gelijck een lang hairspanssel, en389 390 kruipt glibberig langs de leden. Toen nu de smet van het klamme 391 vergift voortglippende, eerst de zinnen bevingk, en het vier 't 392 gebeente blaeckte (eer de brant noch, over den heelen boezem, 393 tot aen het hart voortsloegh) sprack Amate, naer der wijven aert,+ 394 zeer weenende, om haere dochter, en het huwelijck met den 395 Frygiaen weemoedigh aldus: o vader, zullen Trojaensche ballingen395 396 Lavinie trouwen? hebt ghy geen medoogen met uwe dochter, 397 en u zelven? hebt ghy geen medogen met de moeder, die hier397-400 398 verlaten zal zitten, wanneer de trouwelooze, met den eerste 399 noorden wint in zee stekende, de maeght, gelijck een vrybuiter, 400 weghvoere? Quam de Frygiaensche herder zoo niet te Lacede-400

 
Weet duizent middelen, en duizenden van plaegen.
 
Nu schudt uw' krop eens uit, en hael op mijn behaegen,
 
Eens voor den dagh al wat hier insteeckt. dit 's mijn bê.
500
Verstoor en breeck terstont den ree gesloten vrê,
 
En zaey het schendigh zaet van godtloze oorelogen,501
 
Op dat de krijghsgezinde en wulpsche zijn vermogen502
 
Te wercke stell', zich voort in 't harnas vinden laet',503
 
En wapen wapen roepe. Alekto, loos en quaet,
505
Van slangegift besmet, ruckt voort met haer venijnen
 
Naer 't Laurentijnsche hof, den rijxstoel der Latijnen,506
 
En zet al stil zich in Amates kamer neêr,
 
Wiens bloet van toorne en angst, om Turnus echt en eer,
 
En der Trojaenen komst, gewelkomt by de lieden,
510
Begon, naer vrouwen aert, te schuimen, en te zieden.
 
Alekto, 't helsche spoock, smeet die vergramde stijf511
 
Een bitse haerslang uit haer blaeuwe vlecht naer 't lijf,512
 
En stackze door de borst en boezem tot in 't harte,513
 
Op datze razende, van boos vergift, en smarte,
515
Het gansche hof alom moght storten overhoop.
 
De slang, die tusschen kleet en gladden boezem kroop,
 
Glipte ongevoelijck voort, begon haer in te blazen517
 
Een' adderigen aert, en broghtze loos aen 't razen.518
 
't Geweldige serpent aen 't krollen, loos en valsch,
520
Weet, als een keten van fijn gout, zich om den hals
 
Te kringkelen, gelijck een haersnoer, en gegleden
 
Kruipt glibberigh, van lidt tot lidt, door al de leden.522
 
Als nu de smet van 't klam venijn dus heeneglipt,523
 
De zinnen eerst bevangt, en in 't gebeente slipt,524
525
En blaeckt het, eer de brant, door al de borst ontsteecken,525
 
Aen 't hart raeckt, hoort men dus Amate treurigh spreecken:
 
Zy hief weemoedigh, naer den aert der wijven, aen,
 
Beducht om 't huwlijck van haer kint met dien Trojaen:
 
Zal nu Lavinie en de Troische balling paeren?
530
Hebt gy geen deernis met uw dochter, en heur jaeren,
 
Noch met u zelve? och, och, ô vader, hebtge geen
 
Medoogenheit met my, de moeder, die alleen
 
En eenzaem zitten zoude, indien de trouweloze,
 
Zoo dra de noordwint waey', de vlught te water koze,
535
In zee stack, en de maeght vervoerde, als zijnen roof?535
 
Quam zoo de Frygiaen, een herder, niet ten hoof,

401 mon, en vervoerde Helene, Ledaes dochter, naer de Trojaensche401 402 kusten? waer is uw oprechte trouw? waer de voorgaende zorgh-402 403 vuldigheit voor den uwen, en uw woort en hant, zoo menighmael 404 neef Turnus gegeven? Indien men voor de Latijnen eenen schoon-404 405 zoon onder uitheemsch volck uitzoecke, en dat zoo by u leit, en405 406 vader Faunus bevelen u hier toe perssen; voorwaer ick reken elck 407 lant, dat vry op zich zelf van ons gebiet afgezondert is, uitheemsch, 408 en dat willen de Goden zeggen: en rekent men den eersten408 409 oirsprongk van Turnus geslacht; Inachus en Akrisius zijn de voor-409-10 410 vaders, uit den schoot van Argos gesproten. Als zy op deze wijs+ 411 by Latinus te vergeefs aenhoudt, en ziet hoe hy haer tegenstaet,411 412 en de vinnige razerny des serpents heel diep in 't ingewant sluipt, 413 en door alle de leden rijdt, zoo begint de rampzalige, van dit+413-14 414 vervaerlijck gedroght gesteken, wangelatigh en schuimbeckende 415 door de groote stadt te hollen: gelijck gemeenelijck de tol, van415 416 speelziecke jongers met de klitsende zweep voortgedreven, over416 417 de ruime zael wijdt rontom hene en weder zwiert, slagh op slagh417 418 hem vaert geeft, daer d'onnozele kinders verstomt staen, en jonge418 419 knapen zich vast over het omloopen van 't boschboomen hout 420 verwonderen. Eveneens zwiertze midden door steden en baloorige420 421 volcken hene, ja durf noch een grooter gruwelstuck aenrechten, 422 een grooter dollicheit bestaen; en zich veinzende van Bacchus 423 Godtheit bezeten, ten bosch invliegen, en hare dochter in ruighte423-24 424 en geberghte versteken; op datze den Trojanen de Bruit ontwel-+ 425 dige, en de bruiloft schutte. Zy gilt: Evohe Bacchus: zy schreeuwt:425 426 ghy alleen zijt de maeght waerdigh: want u ter eere, droeghze426

 
Te Lacedemon, en vervoerde naer zijn lusten
 
Heleene, Ledaes spruit, naer zijn Trojaensche kusten?
 
Waer is uw zuivre trou, uwe eerste zorgh, die gy
540
Voor d'uwe droeght? waer is uw woort, en hant, zoo vry,540
 
Zoo vast, zoo menighwerf neef Turnus zelf gegeven?
 
Zoo gy voor Latium een' balling, een' verdreven
 
Uit vreemde landen tot een' schoonzoon zoeckt, en dit
 
Dus by u leght, en gy door vader Faunus wit544
545
En last wort aengeperst; voorwaer ick schat met reden
 
Elck lant, dat op zich zelf van ons gebiet en steden
 
Is afgezondert, voor uitheemsch, en dat 's de zin
 
En uitspraeck van de Goôn: en rekent men 't begin
 
Van Turnus stam; Akrys en Inachus, te zamen
550
Voorvaders, uit den schoot van 't uitheemsche Argos quamen.
 
Als zy op deze wijs vergeefs Latinus smeeckt,
 
En aenhoudt, en verneemt hoe hy haer tegenspreeckt,
 
En 't vinnige vergift der slange, in 't hart geslopen,
 
Door al de leden rijdt, begintze, door het noopen554
555
Van 't schrickelijck gedroght, schuimbeckende op de straet,
 
Door al de groote stadt, met yslijck wangelaet
 
Te hollen: eveneens gelijck gedraeide tollen
 
Van 't speelzieck kint, die snel omzwindelen en rollen,558
 
Voor 't klitsen van de zweep, door al de ruime zael
560
Gedreven heen en weêr, zoo dick en t'elckenmael560
 
De slagh hun vaert geeft, daer onnoosle en jonge knaepen
 
Zich aen 't omloopen van 't boschboomenhout vergaepen.
 
Zoo zwiertze midden door de steden razend heen,
 
En door baloorigh volck, en lant, en recht met een
565
Een grooter gruwel aen, en grooter dollicheden.
 
Zy veinst zich zelve van Godt Bacchus geest bereden,
 
En vliegende in het bosch, versteeckt haer dochter vast
 
In ruigh geberghte, om dus de bruit den Troischen gast
 
t'Ontweldigen, de feest der bruiloft hem t'ontwrijten.569
570
Zy gilt 'er: Evoë, Godt Bacchus! valt aen 't krijten:
 
Gy zijt het, die alleen de dochter waerdigh zijt:
 
Want u ter eere wert haer hant ten thyrs gewijt.

427 den zachten thyrs; voerde de reien om uw outer aen; liet het427427-28 428 heiligh hair u ter eere wassen. Dat gerucht vlieght overal, en een 429 zelve dollicheit brengt al d'andere razende wijven op de been, 430 om gelijckerhant elders haer verblijf te nemen. Zy verlaten haer430 431 huizen, steken het hooft in de lucht, en laten het hair om 't hooft431 432 vliegen. Maer andere huilen met bevende keelen, dat 'er de lucht432 433 van waeght, gorden vellen om 't lijf, en zwaeien wijngertstocken433 434 in de lucht. D'yverige Amate zelf midden onder den hoop, draeght434 435 een barnende pijnboomentorts, zingt het bruilofsliet van Turnus en435 436 hare dochter; en haer roode oogen verdraeiende, begint schichtigh436 437 over dwers te zien, en te schreeuwen: o ghy Latijnsche vrouwen,437 438 waer ghy zijt, rustigh op, hoort na my; indien ghy d'ongeluckige438 439 Amate uit medoogen noch eenige gunst toedraeght; indien ghy439 440 begaen zijt met het ongelijck, dat een moeder in hare dochter440 441 lijdt; ontsnoert uwe hairvlechten: helpt my het wijnfeest vieren.441 442 Aldus bereet Alekto de Koningin met Bacchus sporen, door442 443 wouden en wildernissen. Toen haer nu docht, datze voor eerst+ 444 de dollicheit scherp genoegh gewet, en den raet en het gansche444 445 hof van Latinus overhoop gesmeten had; zoo wort de felle Godin445 446 terstont snel door den wint, op haer vale wiecken, van hier naer 447 de muren des stouten Rutulers henegevoert: een stadt, zoo men+447 448 zeit, gesticht door bouwtroepen, naer Akrisius, haren vader,448 449 genoemt. De plaets hiet eertijts Ardea by de voorvaders: en nu449449-50 450 is Ardea een naemhaftige stadt. Maer by geval lagh Turnus nu 451 hier in 't hooge hof, by duister nacht, in het beste van zijnen slaep.+451

 
Zy voerde uw reien aen om 't outer, liet haer tuiten,573
 
Geheilight u ten prijs, dus groeien, nimmer sluiten574
575
Door haersnoer nochte bant. 't geraes wort lantgemeen.575
 
Een zelve dolheit brengt de wijven op de been,
 
Om razende van honck te zitten afgeschoven.577
 
Zy stuiven uit hun huis, en steecken 't hooft naer boven
 
Vrypostigh in de lucht, en zwaeien 't haer om 't hooft.579
580
Maer andre huilen luit, dat al de lucht verdooft
 
Met bevende geschal van keelen, trecken vlocken581
 
En tygersvellen aen, en zwaeien wijngertstocken
 
Vol blâren in de lucht. Amate in 't midden zwaeit
 
Een barrenende torts van pijnhout, gilt en kraeit,
585
En zingt het bruiloftsliet van Turnus, heel bewogen,585
 
En van haer dochter. zy verdraeit haer vierige oogen,
 
Grimt schichtigh overdwers, en schreeut uit al haer maght:587
 
Waer zijn de vrouwen nu van ons Latijnsch geslacht?
 
Nu rustigh op, en hoort na my in mijne smarte:
590
Zoo gy het jammer van Amate treckt ter harte,
 
En haer begunstight: zoo u 's moeders ongelijck,591
 
Datze in haer dochter lijdt, beweegen kan, dat blijck'
 
Nu daetelijck. ontsnoert uw vlechten: valt aen 't tieren,593
 
En helpt ons Bacchus vreught en heiligh wijnfeest vieren.
595
Dus wort de koningin bereên van Razery,595
 
Genoopt van Bacchus drift door woudt, en woestyny.596
 
Maer toenze in haeren zin genoegh de dolheit wette,597
 
Latinus hof en raet dus overende zette,
 
Zoo wort de zelve Alekte, op haere vaele schacht,
600
Voor wint af naer het hof des Rutulers gebraght,
 
Daer Danaë een stadt, gelijck men zeght, liet bouwen
 
Door troepen, die Akrys haer vaders naem behouwen.602
 
De plaets, die Ardea by hun voorvaders hiet,603
 
Is nu een stadt, zoo trots vermaert, gelijck men ziet.
605
Hier lagh prins Turnus by geval in slaep gevallen
 
Heel diep, by duister nacht, in 't hof met hooge wallen.606
tekstkritische noten

452 Alekto leit haer vervaerlijck opzicht en byster gelaet af, schiet452 453 een out wijfs gedaente aen, ploeght het voorhooft met lelijcke453 454 rimpelen, snoert haer grijze vlechten op, vlecht 'er olijftacken in,454 455 verandert in Kalybe, een oude best, en Priesterin van Junoos 456 tempel, en verschijnt voor 's jongelings oogen, met deze rede: o 457 Turnus, staet u te lijden, dat ghy zoo vele moeite te vergeefs+457 458 spilde? en men uwe scepters den Dardaenschen bouwtroepen458 459 opdrage? De Koningk weigert u huwelijck en huwelijcksgoet,459 460 dat u zweet en bloet koste, en men zoeckt eenen vreemdelingk460 461 ten erfgenaem des Rijcks. O beschimpte, ga nu hene, en geef u461 462 zelven, zonder hoop van vergeldinge, in gevaer: ga hene, vel 463 Tyrrheensche heirspitsen; help Latium aen veiligen pais. Saturnus463-64 464 almaghtige dochter zelf beveelt my u dit in den slaep t'openbaren. 465 Welaen dan, schiet rustigh het harnas aen: wapen uw volck:465 466 laet de havens krioelen, en verbrant de brave schepen, met de466 467 Frygiaensche Vorsten, die veiligh binnen den stroom leggen. De467 468 Goden belasten u dit wel scherpelijck. Laet Koningk Latinus zelf, 469 zoo hy u het huwelijck niet toesta, en zijn woort nakome, endelijck 470 eens gevoelen en gewaer werden wat voor een' man Turnus in 471 't harnas zy. De jongelingk beloegh de Waerzeggerin, en beje-+471 472 gendeze aldus: my is al ter ooren gekomen, hoe de vloot den 473 Tyber inquam: dicht my zulck een vrees niet op: de Koningklijcke473 474 Juno vergeet ons niet: maer ghy, o moeder, suft van hoogen474 475 ouderdom, en zijt, dewijl het waerzeggen met de jaren verstorven475 476 is, met ydele bekommeringe beladen, en door onnutte vrees voor476-77 477 der Koningen wapenen, in uwe profecye bedrogen. Bemoey u

 
Alekto leght terstont haer opzicht, straf en stijf,607
 
En bystre grijns af, schiet de grijns van een out wijf608
 
En haer gestalte aen, en zy ploeght het hooft met voren.
610
Zy snoert de grijze vlecht, en vlecht rondom haere ooren
 
Olijfloof in het haer, verandert zich op 't lest,
 
Wort Kalybe gelijck, eene overoude best
 
En Junoos priesterin, bewaerster van haer' tempel.
 
Zy komt met deze rede in 't hof, op Turnus drempel:614
615
O Turnus, lijdtge dit, dat gy dus lang om niet
 
Zoo groot een' arbeit quiste? verdraeghtge dat men ziet
 
Uw scepters den Dardaen, een' vreemden boutroep, schencken.
 
De koning, zonder aen uw bloet en zweet te dencken,
 
Ontzeght u huwelijck en bruitschat te gelijck,
620
En zoeckt een' vreemdelingk ten erfgenaem van 't rijck.
 
Beschimpte, ga nu heene, en geef u, zonder hoope
 
Van loon, in lijfsgevaer. dat nu uw deught vry sloope622
 
Tyrreensche benden. help nu Latium aen pais.
 
Saturnus dochter zelf beveelt dit in 't palais
625
U t'openbaeren, daer gy suft, en stil blijft slaepen.625
 
Welaen dan, rustigh, schiet het harnas aen, en wapen
 
Uw volck, en burgery, dat haven woele en strant.
 
Ga steeck de vlooten met den Troischen heer in brant,628
 
Die binnen dezen stroom gerust en veiligh leggen.
630
De Goôn belasten scherp en streng u dit te zeggen.
 
Laet zelf Latinus, zoo hy 't huwlijck niet bestemt,
 
En zijn belofte houdt, gevoelen, dat het klemt,632
 
Hoe Turnus in het velt voor niemant hoeft te schroomen.
 
De jongeling belacht de priesterin in 't droomen,634
635
Bejegent haer aldus: ick heb alree gehoort
 
Hoe deze vloot uit zee al binnen 's Tybers boort
 
Geraeckt is: achtme niet van zulck een vrees bezeten.
 
Vrou Juno heeftme niet verwaerloost noch vergeeten.
 
Maer gy, ô moeder, suft van hoogen ouderdom,
640
En zijt, naerdien de kracht van spellen, doof en stom,640
 
By u verstorven is, met ydle zorgh beladen,
 
En door onnutte vrees voor koningklijcke daeden
 
En wapenen, te verre in wichlery misleit.
 
Bemoey u met de kercke, en beelt en heiligheit

478 met kercken en beelden der Goden gade te slaen: laet mannen,478 479 en dien het oorlogen past, oorloogh voeren. Alekto ontstack van+ 480 verbolgenheit, om deze woorden. Toen begost de jongelingk haer480-81 481 te smeecken, over al de leden te sidderen, en zijn gezicht bleef 482 stijf staen; zoo gruwelijck piepte de Razerny hem met alle haer482 483 slangen aen, en zulck een paer blicken spalckteze op: daer na483 484 verdraeideze de gloeiende oogen, en keerde den jongelingk, die484 485 noch haperde, en veel te zeggen had, den neck toe; rechtte een485 486 paer slangen uit heure vlechten overendt, klaterde met de zweep, 487 en knoopte al schuimbeckende deze rede hier aen: ben ick eene, 488 die van hoogen ouderdom suffe, en dewijl het waerzeggen met 489 de jaren verstorven is, door onnutte vrees voor der Koningen 490 wapenen bedrogen werde? Keer uw gezicht herwaert: hier ben490-91 491 ick uit het hol der vervloeckte Gezusteren tegenwoordigh: ick 492 heb oorloogh en doot in mijne hant. Aldus sprekende smeetze492-93 493 den jongelingk een fackel toe, en stack hem een roockende en+ 494 doncker brandende torts in den boezem. Hy sprong van geweldigen494 495 schrick al bevende uit zijnen slaep, en het zweet brack hem uit 496 over alle zijn leden. Hy schreeuwt al razende om wapens, zoeckt+496 497 wapens op het bedde, en in de kamer: hy haeckt naer geweer,497 498 wort van schelmschen oorlooghslust bereden: en zijn gramschap498 499 gelijckt de vlam, die vervaerlijck kraeckt, wanneer men den rijs-499 500 bosch onder den koperen ketel stoockt, dat die van hitte walt en500 501 ziedt, en het water schuimt en spartelt tot overloopens toe; zoo501 502 dat de ketel te kleen valt, en de zwarte waessem naer boven502 503 vlieght. De pais aldus eenen krack krijgende, zent hy de treflijckste503503-6 504 jongelingen naer Koningk Latinus toe, om hem aen te zeggen, 505 dat men de wapens gereet houde, Italie verdadige, den vyant 506 buiten zijn palen drijve, en kent zich alleen sterck genoegh, om

645
Van Goden ga te slaen: laet mannen wapens roeren:645
 
Laet mannen, wien het past, den dappren oorlogh voeren.
 
Alekte ontstack van toorne en gramschap op dat woort.
 
De jongelingk begon van angst te smeecken, voort
 
Te siddren over al zijn leên van onvermogen.649
650
't Gezicht bleef stijf staen, en bestorven in zijne oogen:650
 
Zoo gruwzaem piepte hem de dolle en razende aen
 
Met al haer slangen: zoo ziet hy haer blicken staen
 
In 't aenzicht opgespalckt: hierna, van haet bewogen,
 
Verdraeideze in haer hooft de roode en gloeiende oogen,
655
En keert den jongling, die noch veel te zeggen hadt,
 
En stamelt, haeren neck afkeerigh toe, en prat.656
 
Twee slangen rechteze uit haer vlecht op, als twee pesten.
 
Zy klatert met de zweep, en schuimbeckt, knoopt ten lesten
 
Hier deze woorden aen: ben ick een die, verduft659
660
Van hoogen ouderdom, dus kintsch sta, en versuft,
 
En, nu 't waerzeggen met der tijt al is verstorven,
 
Door eene onnutte vrees voor krijghsvolck, nieugeworven
 
By koningen, my zelf bedriegh door wichlery?663
 
Keer herwaert uw gezicht, en oogen. hier zijn wy,
665
Van 't hol der zusteren, de Vloecken, opgetogen.665
 
De doot en oorlogh staen alleen in ons vermogen.
 
Zoo spreecktze, en smijt dien heere een fackel toe, en raeckt
 
Den boezem met een torts, die roockt, en smoockt, en blaeckt.
 
Hy springt uit zijnen slaep, en beeft, van schrick bestreden,669
670
En 't zweet breeckt uit van angst door al zijn lijf en leden.
 
Hy raest om wapens, zoeckt naer wapens op zijn bedt,
 
In al de kamer, haeckt naer wapens, wort ontzet672
 
Van dollen oorloghslust, vervoert en aengedreven.
 
Zijn gramschap slacht de vlam, die kraeckende aenkomt streven
675
Wanneer men rijsbosch om den kopren ketel stoockt,675
 
Dat die van hitte walt, en ziedt, en 't water koockt,
 
En schuimt, en spartelt, en geraeckt aen 't overloopen,
 
Het vat te kleen valt, en de waessem, om een open
 
Te vinden, zwart en dick naer boven vlieght en stijght.
680
Na dat de rust en vrede een' krack van binnen krijght,
 
Maent hy Latinus aen door brave jongelingen681
 
De wapens voor den dagh te haelen, voor 't bespringen
 
Italje te voorzien, den vyant uit het rijck682-83
 
Te drijven, kent zich sterck om tegens twee gelijck,
tekstkritische noten

507 tegens beide, zoo Trojanen als Latijnen aen te gaen. Dit belast hy, 508 en belooft den Goden vele offerhanden, en de Rutulers rockenen 509 om strijt malkanderen op, om Turnus te dienen; d'een om zijn509 510 schoonheit en jongkheit; d'ander om zijn Koningklijck geslacht; 511 de derde om zijn doorluchtige daden.

512 Terwijl Turnus den Rutulers hart en moedt geeft, zoo ruckt512 513 Alekto met hare helsche vleugelen naer de Trojanen toe, en+513 514 bespiet erghlistigh op een nieuw, waer de schoone Julus op strant514 515 het wilt belaeght en najaeght. Hier joegh de Kocytische maeght515 516 den winthonden haestigh een razerny aen, en gaf hun lucht van+516 517 een hart, op datze 'r te vieriger achter her zaten; het welck d'eerste 518 oirzaeck der ellenden was, en d'onbeschofte huislieden ten oorlogh518 519 ophitste. Een overschoon hart was 'er met geweldige horens, het 520 welck den uier der moeder ontruckt, opgevoedt wert by de zonen520 521 van Thyrrus, hoeder van 's Konings vee en wijtstreckende lan-521 522 deryen. Sylvie, de zuster, had dit naer heure hant gewent, en was522 523 gewoon de horens zinnelijck met versche kranssen te bevlechten,523 524 te vercieren; het te kemmen, en in de klare bron af te wasschen.524 525 Het hart gewoon zich met de hant te laten streelen, en aen zijns 526 heeren tafel te gaen, weide in het bosch, en wist by nacht, hoe 527 spade het viel, weder van zelf zijn huis en hock te vinden. Julus527 528 dolle honden hadden op de jaght hier dapper achter her geweest, 529 en het verjaeght; toen het by geval naer de beeck afsteegh, om529 530 op den groenen oever zijnen versmachten dorst te verslaen. Askaen,530 531 oock zelf belust om prijs te behaelen, schoot het met zijnen+531 532 gespannen boogh eenen pijl naer 't lijf: Alekto holp hem micken, 533 en dreef het snorrende riet door den buick in de darmen, dat het533-34

685
Trojaen en Latynist, te komen aengestoven.
 
Zoo luidt zijn last: hy zelf belooft den Goôn daer boven
 
Veele offerhanden. al de Rutulers ontstelt687
 
Elckandre ophitsen, om, tot weering van gewelt,
 
In Turnus dienst te treên; d'een om zijn lichaems gaven,
690
En jeught, en d'ander om de koningen en braven
 
Van zijn geslacht; de derde om zijnen oorloghslof.
 
Terwijl nu Turnus vast de Rutulers in 't hof
 
Dus moedight, ruckt de helsche Alekto met haer pennen
 
Naer 't volck van Troje toe, bespiet in 't luchtigh rennen694
695
Erghlistigh op een nieu waer schoone Iülus jaeght,
 
En langs het zandigh strant het vlughtigh wilt belaeght.
 
Daer noopt de maeght van Styx zijn' winthont met de smerte697
 
Van dollicheit, geeft hem een lucht van zeker harte,697-98698
 
Om vieriger in 't velt te streven naer dit wilt;
700
Dat oirzaek is van ramp, en 't lantvolck, traegh gestilt,700
 
En onbeschoft, en woest, ten oorlogh kon vertoornen.
 
In 't lantschap was een hart, gekroont met hooge hoornen,
 
En schoon van verwe en leest, zijn moeders uier vroegh
 
Ontruckt, en by de zoons van Tyrrus milt genoegh
705
Gevoedt, en opgevockt: want Tyrrus in die tyen
 
Behoede 'skonings vee, en groote landeryen.
 
De zuster Sylvia gewent het naer heur hant,
 
En was gewoon doorgaens de horens, net geplant,708
 
Met versche kruiden loof en kranssen te bevlechten,
710
Te cieren, met den kam het vel heel glad te slechten,710
 
Te zuiveren van stof in bronnen, klaer en frisch.
 
Het hart de hant gewoon in 't streelen, aen den disch712
 
Van zijnen heer te gaen, ging in bosschaedje weiden,
 
En wist, hoe spa het viel, by nacht van zelf te scheiden,
715
Te keeren naer zijn hock. Iülus dolle jaght
 
En honden hadden dit nu op de loop gebraght,
 
Gejaeght, terwijl hy by geval, van dorst verlegen,717
 
Quam van den groenen kant naer eene beeck gestegen.718
 
Askaen, oock zelf belust om prijs te haelen, schiet
720
Met zijn' gespannen boogh naer 't hygend wilt een riet.
 
Alekto holp den knaep in 't micken, dreef, och armen,
 
Het snorrend riet door vel en buick tot in de darmen,

534 kraeckte: maer 't gewonde dier vlughtte naer zijn meesters huis 535 toe, quam al steenende in den stal, bloedde, kermde en jammerde 536 over al het huis; gelijck een die zijnen noodt klaeght. De zuster 537 Sylvie, d'eerste van allen, slaet met hare handen voor de borst,537 538 krijt om hulp, en roept al de ruwe huisluiden te hoop. Zy komen538 539 (want de felle Razerny leit in 't stille wout op hare luimen) on-539 540 voorziens aengesprongen; dees met een branthout, die met een540 541 quastige knodts gewapent, en wat elck gereetst by der hant vindt,541 542 om zich in zijne gramschap hier mede te behelpen. Zoo Tyrrhus542-43 543 by geval eenen eicken boom, waer in de beitels klemden, in vier 544 stucken kliefde, greep hy de bijl, vloeckte afgrijsselijck, en riep 545 de troepen te hoop. Maer de wreede Godin uit haren wachttoren+545 546 bequamen tijt om te beledigen aentreffende, stijght boven op het546 547 dack, en geeft uit den oppersten top van eenen stal den harderen547 548 de leus, en blaest den krommen lanthoren, uit al haere maght,548 549 zoo dat strax alle wildernissen en diepe wouden van dit helsch+549 550 getoet dreunden en daverden. Het meir van Diane hoorde dit van550 551 verre: Nar, de witte zwavelstroom, en de Velijnsche bronnen551 552 hoorden dit; en de vrouwen druckten al bevende de kinders aen 553 hare borsten. D'ackermans uitgelaten, grijpen naer hun geweer,553 554 loopen gezwint op dat geluit te zamen derwaert, daer de ver- 555 vloeckte toethoren onraet blaest: en de Trojaensche jeught het 556 leger openende, stuurt Askaen krijghsvolck te hulp. Zy zetten zich556 557 in slaghorden: men vecht nu niet op zijn huismans met harde+557 558 stocken, of gebrande tuinstaken; maer beslecht het krackeel met558

 
Zoo vreeslijck dat het kraeckt. 't gewonde neemt de vlught723
 
Naer meesters huis, en stal, en bloet, en steent, en zucht,
725
En kermt, en jammert vast door al het huis by vlaegen,725
 
Gelijck een die zijn noot en hartewee wil klaegen.
 
De zuster Sylvia begint haer borst te slaen,
 
En schreit om hulp, en roept het ruwe lantvolck aen.
 
Zy komen daetlijck [want de wrock der Razernye
730
Leght op haer luimen in de stille landerye,]
 
Hier aengesprongen, onverwacht, en onvermoedt,
 
Dees met een branthout, die gewapent met een' kloet,732
 
Of knods, vol quasten, en wat elck gereedtst kan vatten,
 
Om zich te dienen van geweer, en uit te spatten.734
735
Zoo Thyrrus by geval een vreeslijcke eicke grieft,735
 
Waer in de beitel klemt, in vieren houwt, en klieft,736
 
Grijpt hy de bijl, begint afgrijsselijck te roepen,
 
Te vloecken, en verdaeght alle omgelege troepen.738
 
De schendende Godin, die uit haer' wachttrans lagh,739
740
Zoo ras zy nu den tijt en d'uur geboren zagh
 
Om quaet te stoocken, steegh ten daecke op, uit een stulpe,741
 
En gaf den herderen de leus, en stack, om hulpe
 
Te haelen van alom, den horen van het lant,
 
Zoo luide uit al haer maght, dat flux aen elcken kant,
745
De wildernis en 't woudt, wiens toppen overleunen,745
 
Op zulck een helsch getoet nu daveren, en dreunen.
 
Het staende water van Diane schrickt van schroom.
 
De bronnen van Velijn, en Nar, de zwavelstroom,
 
Verschricken wijdt en zijt. de bange vrouwen gruwen,
750
Verschricken datze 't kint aen haere borsten duwen.
 
Alle ackermannen woên, van bant geslaeckt, ontzint.751
 
Zy grijpen naer geweer, en geven zich gezwint
 
Op dit geluit dat heen, daer dees vervloeckte horen753
 
Vast toet, en onraet blaest. de Troische jeught, vol toren,
755
Ontsluit het leger, stuurt flux krijghsvolck om Askaen
 
Te helpen. ieder kiest zijn rot en standertvaen.756
 
Nu vecht men niet, gelijck de huisliên onder 't wrocken,757
 
Met een' gebranden staeck en knods, en lange stocken,
 
Maer slecht het lantkrackeel met lemmers, scherp, en spits.

559 tweesnedige lemmers: men ziet wijdt en breedt een' gruwzamen+559559-60 560 oegst van bloote zwaerden: de zon schittert in het yzeren harnas,560 561 dat haer weerglans tegens de lucht aenflickert: gelijck wanneer561 562 de wint het water eerst wit verft, de zee dan allengs begint te562 563 rijzen, en heur baren hooger te verheffen, daer na van den ondersten 564 bodem naer den hemel op te steigeren. Hier wort Almon, een 565 jongelingk, Tyrrhus outste zoon, vooraen in d'eerste slaghorden, 566 van eenen snorrenden pijl gevelt: want de pijl bleef onder in zijne 567 keel steken, en het bloet benam hem spraeck en aemtocht. Menigh 568 man quam by hem te sneuvelen, oock d'oude Galesus; terwijl hy568 569 vreedzaem van aert hen zocht te scheiden, en een oprecht man,569 570 en in dien tijt de lantrijckste van Ausonie was: hy weide vijf570 571 blatende kudden schapen, vijf kudden horenvee, en bouwde571-72 572 hondert ploegen lants. Terwijl men aldus in het velt voor de vuist+572 573 vocht, en de Godin haer belofte volbroght; toenze den krijgh door573 574 bloetstortinge ingewijdt, en den oorloogh met deze dooden ontgost574 575 had; zoo verlietze Hesperie, en varende door 't gewelf des hemels,575 576 sprack trots en opgeblazen Juno aen: zie, daer heb ickze, u ten576 577 gevalle, aen malkandere gehitst. Datze nu vry huwen, en in 578 bontgenootschap treden; dewijl de Trojanen van Ausonisch bloet578 579 besprengt zijn: ja maghmen op uw besluit staen, ick wil 'er dit579 580 noch op klampen; d'aengrenzende steden door oorlooghsge-580 581 ruchten ophitsen, de harten in dollen krijgslust ontvoncken, en 582 het velt met wapenen bezaeien, op dat 'er elck zich insteecke.582 583 Toen antwoorde haer Juno: Al schricks en bedroghs genoegh:583 584 het zaet des oorlooghs is nu gezaeit: men is al hantgemeen: het

760
Men ziet'er, wijdt en breet, in zijnen vollen krits,760
 
Een' oogst van bloot geweer. men ziet het harnas blickeren,
 
Den weêrglans van de zon in stael en yzer flickeren,
 
En schittren in de lucht: gelijck wanneer de wint
 
Het water wit verft, als de zeestorm eerst begint,
765
De zee al hooger rijst, de watren zich verheffen,
 
Daerna van onder op den hoogen hemel treffen,
 
En steigren aen 't gestarnte. een jongling Almon, fier
 
Van moedt, en outste zoon van herder Tyrrus, hier
 
De voorste van den troep, wort met een' pijl geschoten,
770
Die onder zijne keel bleef steecken. 't bloet, aen 't vloten,770
 
Benam hem spraeck, en lucht, en vryen ademtoght,
 
En menigh aen zijn zy wert deerlijck omgebroght,
 
Quam flux te sneuvelen, oock d'outste in al de weiden,
 
Galezus, zacht van aert, die dit geschil wou scheiden;
775
Een oprecht man, de rijckste in al 't Ausoonsche lant775
 
Van lantgoet in dien tijt. hy weide aen dezen kant776
 
Vijf kudden schaepen, zoo veel koeien, zijn genoegen,
 
En boude al eigen lant met hondert ysre ploegen.
 
Terwijl men dus in 't velt vast toetast voor de vuist,779
780
En dees Godin haer woort volbrengt, eer zy verhuist;
 
Toen zy den krijgh met bloet, gelijck haer was geboden,
 
Dus inwijde, en ontgost met deze onnoosle dooden,782
 
Verlietze Hesperye, en, vaerende terstont783
 
Door 's hemels blaeu gewelf, spreeckt Juno, dieze vondt,
785
Dus trots en moedigh aen: zie daer, ick heb hen alle785
 
Met kracht aen een gehitst, uw Godtheit ten gevalle.
 
Zy huwen nu hun beste, en treên vry in verbont,787
 
Terwijl d'Ausonischen van Troischen dus gewont
 
En bloedigh zien besmet: en staenwe op uw besluiten,788-89
790
Ick klamp 'er dit noch aen. ick wil de steên van buiten
 
En d'aengegrensden fors door ooreloghsgerucht791
 
Ophitsen, volck by volck ontvoncken met een lucht
 
Van dollen oorloghslust, het velt met stael bezaeien,792-93
 
Dat elck zich des bemoeie, en zich geensins laet' paeien.794
795
Vrou Juno zeght: al schricks al lists genoegh gewracht.795
 
Het zaet des oorloghs is gezaeit naer uwe maght.

585 geweer, dat men gereetst by der hant vondt, is voor eerst met585-86 586 bloet beklat. Laet Venus brave afkomst en Koningk Latinus zoo 587 trouwen, zoo te bruiloft gaen. De vader en regeerder des hoogen587 588 Olymps wil niet dat ghy langer zoo uitgelaten door de lucht rontom+588 589 zweeft: vertreck: mangelt 'er noch iet aen, dat zal ick zelf wel589 590 beschicken. Zoo spreeckt Saturnus dochter: en Alekto rept hare 591 snorrende slangewiecken, verlaet de weerelt, en vlieght naer 592 Kocytus, hare woonplaets. Midden in Italie leit, onder hooge592 593 bergen, een plaets, die vermaert en in vele gewesten befaemt, 594 de Heelheilige dalen genoemt wort: van wederzijde omheint594 595 haer een zwarte bosschaedje, wel dicht gewassen, daer een beeck 596 midden door stroomende, met kromme wielingen tegens de scherpe596 597 rotsen aen ruischt. Hier toont men de nare spelonck, waer door 598 de wreede Pluto lucht en adem schept; en een vervaerlijcke poel 599 spalckt hier door den geborsten Acheron zijn stinckende keel op;599 600 waer in de Razerny, een gehaete Godtheit, verzinckende, hemel 601 en aerde van dien last verlichtte.601

602 Niettemin houdt Saturnus Koningklijcke dochter ondertusschen+ 603 de hant aen den krijgh, om dit stuck te voltrecken. Al de harders603 604 komen uit den slagh in stadt aengeronnen, en brengen de dooden 605 mede, den jongen Almon, en Galesus, met zijn bebloet aengezicht; 606 roepen klaeghlijck de Goden aen, en willen dat 'er Latinus in606 607 verzie: Turnus by der hant, verdubbelt, onder 't verlasteren des607 608 moorts en hun hitte, noch den schrick: dat men Trojanen in het608 609 Rijck haelt: zich met Frygiaenschen stamme vermengt, hem uit609

 
Men is al hantgemeen. 't geweer, gereetst gevonden,
 
Is al in bloet geverft, en dootelijcke wonden.798
 
Laet Venus brave telgh, en vorst Latinus vry
800
Dus trouwen, bruiloften met deze leckerny.800
 
De vader en de vooght des hemels wil niet lijden
 
Datge uitgelaeten in de lucht aen alle zijden,
 
Dus omzweeft: dies vertreck: wat aen 't berocknen schort
 
Bestelle ick zelve, en dat het afgesponnen wort.804
805
Zoo sprack Saturnus zaet. Alekto rept nu weder
 
Haer vleugels, en zy snort met haere slangeveder,
 
Verlaet de weerelt, vlieght naer Styx, haer woonplaets heen.
 
Een plaets leght midden in Italië, beneên
 
En onder 't hoogh geberght, die, onder veele taelen809
810
Veel volcks befaemt, den naem van Overheilge dalen
 
Voorlang behouden heeft. van wederzijde omringt811
 
Heur een bosschaedje, naer en dicht: daer vloeit en dringt812
 
Een beeck in 't midden door, die kringkeligh gaet glippen,813
 
En ruischt met wielingen langs harde en scherpe klippen.
815
Men toont 'er 't naere hol, waer door het spoock zich rept,815
 
En wreede Pluto ruimte en lucht en adem schept.
 
Een diepe slijmpoel spalckt door opgeborste kloven
 
Van Acheron zijn keel, vol stancks, om hoogh naer boven,
 
Waerin de haetelijcke Alekto nederzonck,
820
En van dien last de lucht verlichte op eenen sprongk.820
 
Der Goden koningin blijft evenwel rumoeren,821
 
En houdt de hant aen 't werck, om 't oorlogh uit te voeren.822
 
De herders komen voort gelijckerhant in stê823
 
Geronnen, brengen 't lijck van jongen Almon mê,
825
En oock Galesus, in zijn aengezicht te schendigh
 
Van bloet bemorst. elck kermt, en klaeght, en roept elendigh
 
De Goôn aen, wil dat hier Latinus raet in schaff'.
 
Vorst Turnus, by der hant, verzwaert de vrees en straf,828
 
Verlastert dezen moort, en hunne oploopentheden,829
830
Dat men Trojaenschen huist en inhaelt in de steden,
 
Met een' uitheemschen stam en Frygen zich vermengt,
tekstkritische noten

610 het hof jaeght. De dolle vrouwen, die ter zijde af in de bosschen610610-613 611 ten reie gaende, Bacchus ter eere juichen, komen (want de naem 612 van Amate vermagh niet luttel by haer) van alle kanten te hoop,+ 613 en roepen zonder ophouden: wapen, wapen. Alle te zamen van613-14 614 eenen averechtsen geest gedreven, willenze, dat hy zonder voor- 615 tekens, zonder der Goden antwoorden aen te zien, op staenden 616 voet, den gruwelijcken oorloogh bewillige: en zy dringen elck+616 617 om strijt op Latinus hof. Hy wederstaet hun, gelijck een onverzet-617 618 bare steenrots de zee: gelijck de steenrots in zee op haer eige 619 zwaerte steunt, wanneer het geweldigh gedruis van rontom bruis- 620 schende baren op haer aenperst, de schuimende klippen en steenen620-21 621 vergeefs rontom haer ruisschen, en het wier op haere borst breeckt 622 en afstuit. Maer na dat hy niet maghtigh is dien verbijsterden+622622-23 623 raetslagh te breken, en de zaeck van de wreede Juno naer heuren 624 wensch gaet; zoo neemt de vader vruchteloos t'elckens de Goden624 625 en den hemel tot getuigen. Och, zeit hy, het nootlot overweldight 626 ons, en de storm sleept ons mede: o ellendigen, ghy zult dit zelfs626 627 met uw godtloos bloet ontgelden: o Turnus, u is wat schrickelijcks 628 en een droeve doot beschoren: te spade zult ghy de Goden met 629 beloften willen paeien: want mijn rust is geboren: ick ga met629 630 eenen voet in 't graf en kan 'er slechts een eerlijcke lijckstaetsi630 631 by verliezen. Meer zeit hy niet, sluit zich op binnen 't hof, en+

 
En hem ten hove uitjaeght. elck man stuift op, en brengt
 
Zijn klaght uit bergh en bosch, daer vrouwen afgescheien833
 
Godt Bacchus eeren, met gejuich, en zang, en reien
835
Rinckincken: want de naem van haere koningin835
 
Amate heeft gezagh by dit verbaest gezin.836
 
Zy rotten snel te hoop met heele ontzinde troepen.837
 
Men hoortze zonder rust al wapen wapen roepen.838
 
Altzamen aengevoert van een' verkeerden geest,839
840
Begeerenze dat hy geen hemelsch voorspoock vreest,840
 
Noch antwoort van de Goôn ontzie, maer dat het klemme841
 
Den gruwelijcken krijgh bewillige en bestemme.842
 
Zy dringen, elck om 't felste, op 't hof des konings aen.
 
Hy pooghtze een wijl, gelijck een rots, te wederstaen,
845
Die op haer eige zwaerte in zee steunt onder 't ruisschen,
 
Wanneer 't gewelt der zee en baren om haer bruisschen.
 
De steenklip keert vergeefs het schuimende geluit,
 
En 't wier, dat op haer borst en boezem breeckt, en stuit.
 
Maer als hy maghteloos, nu van zijn wit versteecken,849
850
Dat bijstre raetslot niet betemmen kan, noch breecken,850
 
En Junoos opzet nu geluckt naer heuren wil,
 
Zoo neemt de vader, in dit zinneloos geschil,
 
Vergeefs de Goden en den hemel tot getuigen.
 
Och, zeght hy, 't nootlot, niet te stuiten, niet te buigen,
855
Verweldight ons. de storm sleept hof en koning voort.
 
Elendigen, gy zult dit zelf met bloet en moort
 
Ontgelden. Turnus, och, die nergens naer wilt hooren,
 
U is een schrickelijcke, een droeve doot beschoren:
 
Te spade paeitge dan de Goôn met offergaef.
860
Mijn rust is voor de handt: ick ga alree ten graef,860
 
Met eenen voet in 't graf, en kan by dit verkiezen861
 
Hier niet dan d'eer van een lijckstaetsie aen verliezen.
 
Meer zeght hy niet, versteeckt zich zelf in 't hof, en laet863
tekstkritische noten

632 laet den teugel der regeeringe glijden. Van overouts was in Hesperie+632632-33 633 en Latium een manier, die gedurigh by d'Albaensche steden,633 634 gelijck heiligh, onderhouden wert; nu wortze te Rome, het treffe-634-35 635 lijckste van al wat 'er is, noch onderhouden, wanneer de Romainen 636 eerst te velde trecken; het zy datze den beschreielijcken oorloogh636 637 tegens Geten willen voeren, of zich toerusten tegens Hyrkaners,637-39 638 of Arabiers; of naer Indien strevende, den dageraet volgen, en 639 den Parthen hunne standaerden weder afeisschen. Een paer639 640 oorlooghspoorten is 'er (zoo noemtmenze) die den wreeden Mars 641 toegeheilight, groot ontzagh toegedragen wort. Men sluitze met 642 hondert kopere boomen, en yzere staven, een eeuwigh werck:642 643 Janus, de wachter, zet niet eenen voet over den drempel. Wanneer643 644 de Raetsheeren den oorloogh vast besloten hebben, dan ontsluit+644 645 d'eerste Burgemeester zelf (op zijn Quirijns met den purperen645645-46 646 tabbert aen, en op zijn Gabijns heel braef omgegort) deze poorten 647 en gierende deuren: en roept zelf den oorloogh uit: al de jeught647 648 volgt zijne stem, en de kopere horens blazen op met een heesch 649 getoet. Toen belastemen Latinus oock op die wijze den Eneadijnen649 650 t'ontzeggen, den krijgh aen te kundigen, en de droeve poorten650 651 t'ontsluiten. De vader ontzagh deze poorten aen te raken, schuwde+651 652 afkeerigh dat schendige werck, en verstack zich heimelijck in 't652 653 hof. Saturnus dochter, Koningin der Goden, toen van den hemel+ 654 afstijgende, bonsde zelf met hare vuist op de geslote poorten,

 
Den teugel glijden van den konincklijcken staet.
865
Van overouts was in het maghtigh Hesperye
 
En Latium een wijs, die by de heerschappye866
 
Van Albe en zijne steên doorgaens heel heilighlijck
 
In zwang was, en noch wortze in Rome, 't hooft van 't rijck,
 
Het allergrootst van al, geduurigh onderhouden:
870
Wanneer Romainen eerst te velde trecken zouden,
 
't Zy datze Geten den beschreielijcken Mars
 
Toevoeren willen, of toerusten om al versch871-72
 
Hirkanje of Arabiers te treffen, of, verbolgen
 
Naer Indus strevende, den dageraet te volgen,
875
Den standaert wederom te haelen van den Parth.
 
Twee oorloghspoorten, zoo genoemt, en yzerhardt,
 
En wien een groot ontzagh van outs wert toegedraegen,877
 
Zijn Mavors toegewijt. men sluitze, op zijn behaegen,878
 
Met hondert boomen, hardt van koper, en wel sterck
880
Met ysre staven, hardt van stael, een eeuwigh werck.
 
De wachter Janus, daer gezeten in dien tempel,
 
Zet nimmer eenen voet of schrede voor den drempel.
 
Wanneer het krijghsbesluit bestemt is in den raet,883
 
De burgermeester, die dan boven aenzit, gaet884
885
Met zijnen purpren rock, op zijn Quirynsch gesloten,
 
Omgort op zijn Gabynsch, en sluit voor zijn genooten
 
Dit gierende gewelt van poorten uit zijn slot,
 
En roept den oorlogh uit. de jeught volght zijn gebodt.
 
De kopre krijghstrompet blaest op met heesche klancken.
890
Latinus hiet toen oock de Pergamasche rancken890
 
Ontzeggen op dees wijs, den krijgh te melden, voort891
 
t'Ontsluiten in der yl de droevige oorloghspoort.
 
De vader schrickte zelf die poorten aen te raecken,
 
En, uit een' afkeer van die lasterlijcke zaecken,894
895
Verstack zich diep in 't hof. Saturnus dochter, straf895
 
Van aert, en koningin der Goden, komt voort af-
 
Gestegen uit de lucht, en bonst, om pais te steuren,
 
Met haere harde vuist op die geslote deuren,
tekstkritische noten

655 sloeg d'yzere boomen in stucken, en zette de krijghsdeur open. 656 Ausonie, te vore zoo gerust en stil, geraeckt overendt: zommigen+656 657 maecken zich gereet om te voet te dienen: zommigen razen om657 658 trots te paerde gezeten, in het stof te draven; al te zamen eischenze 659 wapens: Zommigen vegen lichte schilden en spietsen glat, en659 660 smeerenze met vet, en wetten de bijlen met den wetsteen: het660-661 661 vermaeckt hen dat men de standaerden voor den dagh brenge, 662 en de trompet steke. Het maghtige Atine, het trotse Tibur, Ardea,662 663 Krustumerium, en het torenrijcke Antemne, vijf hooftsteden, 664 hersmeden wapens en staele helmen op het anbeelt; en vlechten664 665 willigeschilthorden: anderen trecken smijdigh koper- en zilver-665-66 666 draet tot pantsers en gladde laerzen. Al de voorgaende lust tot 667 kouter, ploegh en eere der zeissen is omgeslagen: het vaderlijcke667 668 lemmer gloeit in de smidtse om hersmeet te worden: alreede668 669 blazen de trompetten: en de wacht ontfangt het woort. Dees669 670 rucktal verbaest den helm van den wandt: die spant zijn brieschende670 671 paerden onder het juck, schiet zijn pantser, drie dick van goude671 672 malien, en zijn rondas aen, en gordt den degen op de zijde.672

673 O Godinnen, zet nu uwen Helikon open, en zingt ons, wat+673 674 Koningen ten oorloge opgerockent wierden; wat standaerden elck674 675 te velde broght; wat brave mannen het vruchtbare en bloeijende675 676 Italie toen alreede uitleverde, en hoe het in 't harnas blonck: want, 677 o Godinnen, het gedenckt u, en ghy kunt het verhalen; wy hebben677-78 678 naulix een lucht hier van geroken.

679 Eerst treckt de felle Mesentius, een godtslasteraer, van de679 680 Tyrrenische kusten ten oorloogh, en wapent zijn troepen: zijn

 
Slaet zelf de poorten van metael en stael in twee,
900
En zet de krijghspoort op, tot 's konings hartewee.
 
Ausonie, eerst gerust en stil, raeckt overende.
 
d'Een wapent zich te voet, een ander om de bende
 
Te volgen op zijn paert, te draven in het stof.
 
Elck eischt zijn wapens, vaeght de lichte schilden, of
905
De spiets, of smeert met vet, of wet de stompe bylen
 
Op zijnen wetsteen. het vermaeckt hen onderwijlen
 
Den standert voor den dagh te haelen, onverzet907
 
Het hart te moedigen by steeckende trompet.908
 
Het maghtige Atine, en het trotse Tibur mede,
910
En Krustumerium, de torenrijcke stede,
 
Antenne, en Ardea, vijf hooftsteên, op de been,
 
Hersmeden wapens, zwaert en helmen ondereen
 
Op 't anbeelt, en men vlecht den schilt van wilge teenen,
 
Schiet pantsers aen, en treckt de laerzen aen de beenen,914
915
Van smijdigh koper en van fijnen zilverdraet
 
Getrocken naer de kunst. al d'eerste lust vergaet.
 
De lust tot kouter en tot ploegh leght nu vertreden.
 
De zoon laet by den smidt zijn vaders zwaert hersmeden.
 
d'Aenschennende trompet verdaghvaertze aen de poort.919
920
De wacht ontfangt de leus. de krijgsman wacht op 't woort.
 
d'Een ruckt den hellem van den want af, spant de paerden
 
En hengsten onder 't juck, neemt zijn rondas, bint zwaerden
 
Op zijde, en schiet verhit het goude pansser aen,
 
Dry dick van malien, die trots en cierlijck staen.
925
Nu zet uw' Helikon, ô Zanggodinnen open,
 
En zingt wat koningen dees zucht in 't velt kon noopen,926
 
Wat voor standaerden elck groothartigh broght in 't velt,927
 
Wat brave mannen, en hoe menigh oorloghshelt
 
Het Italjaensch gewest, zoo vruchtbaer in zijn bloeien,
930
Uitlevren kon, en hoeze in 't blancke harnas gloeien:930
 
Want gy Godinnen kunt ons melden 't geen gy weet.
 
Wy roocken pas een lucht van zulck een' oorloghskreet.
 
Eerst treckt Mezentius de felle, die Godt lastert,
 
Van zijn Tyrreensche kust ten oorlogh, heel verbastert
935
Van vrede, en wapent al zijn troepen hooft voor hooft.934-35
tekstkritische noten

681 zoon Lausus, de schoonste van allen, uitgezeit de Laurentijnsche681 682 Turnus, treckt neffens hem op; Lausus, zoo braef te paerde, en 683 op de zwijnejaght afgerecht, brengt uit de stadt Agylline duizent683 684 mannen op, die hem op zijnen ongeluckigen toght volgen: hy is684 685 waerdigh op zijn vaders troon te zitten, en moght wenschen dat 686 Mesentius zijn vader niet waer.

687 Na hen braveert de brave Aventijn, van den braven Herkules687 688 geteelt, over het velt, met zijne zeeghhaftige paerden, op den 689 wagen met den palmtack verciert; en hy voert zijn vaders wapen689 690 in den schilt, hondert slangen, en een Hydre, die van adderen690 691 krielt. Priesterin Rhea, een maeght, van eenen Godt beslapen,691-92 692 broght hem gesloken, in het bosch des Aventijnschen heuvels, 693 ter weerelt; toen de zegenrijcke Tirynther, na het ombrengen van693 694 Geryon, op den Laurentijnschen bodem quam, en d'Iberiaensche694 695 ossen in den Tyberstroom afwiesch. Zy voeren schichten, en felle695 696 palsters in de vuist, en steken van zich met Sabijnsche spietsen,696696-97 697 met een ront langworpigh yzer beslagen. Hy zelf te voet, schiet 698 een vreesselijck leeuwsvel met ysselijcke gekemde locken en witte698 699 tanden, over zijn hooft aen: zoo afgrijsselijck met Herkules draght699 700 om 't lijf gedost, treet hy het Konings hof in.

701 Daer na komen Katillus en de trotze Koras, twee gebroeders,701-702 702 jongelingen van Argos, en stichters van Tibur, met het volck naer 703 den broeder Tiburtus genoemt herwaert: zy voeren, onder de703-704 704 dichte heirspitsen, den voortoght aen: gelijck twee Centauren

 
Zijn erfzoon Lausus, die in schoonheit wijt verdooft936
 
[Behalve Turnus van Laurentum,] alle borsten
 
En braven, treckt met hem, prins Lausus, d'eer der vorsten
 
Te paerde, en op de jaght der zwijnen afgerecht.
940
Hy heeft uit Agillyn tien vaenen opgerecht,940
 
Die op den dwazen toght hem volgen, die met reden941
 
Zijn vaders troon verdient, moght wenschen met gebeden
 
Dat niet Mezentius zijn eigen vader waer.
 
Na hen komt Aventyn braveeren voor zijn schaer,
945
Zoo braef gelijck hy is uit Herkules gesproten.
 
Hy komt zeeghaftigh met zijn paerden aengestooten,946
 
Op zijnen wagen, met den pallemtack geciert,
 
En voert zijn vaders schilt, waer in een Hydra zwiert948
 
Met hondert adderen, en krielt van zwarte slangen.
950
De boschnon Rea had dien dapperen ontfangen,950
 
Na dat haer Mars besliep. zy broght het kint met pijn951
 
Ter weerelt, en ter sluick in 't bosch van Aventyn,
 
Toen Herkles 't lantschap quam van Gerion verlossen,
 
Den Mauritaenschen gront betreên, Iberische ossen954
955
Afspoelen in den stroom aen 's Tybers waterkant.
 
Zy voeren schichten, en hun palsters in de hant,
 
En steecken met een schacht, gelijck Sabynen dragen,
 
Met een langwerpigh en ront yser voor beslagen.
 
Hy treet te voet, en schiet een vreeslijck leeusvel aen,
960
Met ruige locken, die de schoft en hals beslaen.
 
De muil en tanden 't hooft en aengezicht bedecken.
 
Dus vreesselijck komt hy, gelijck een Herkles, trecken,
 
En treet na d'anderen het hof des konings in.
 
Katil en Koras, twee gebroeders, eens van zin,
965
En jongelingen van Mycene, die de veste
 
Van Tibur stichtten, en het volck uit dit geweste,
 
Het welck de broeders naem Tiburt noch heden draeght,967
 
Verschijnt'er mede in 't hof. zy voeren onvertsaeght968
 
Den voortoght, in den drang van 't heir en d'oorloghsvolcken,969
970
Als twee Centauren, zoons van zwerck en luchte wolcken.970
tekstkritische noten

705 uit wolcken geteelt; wanneerze van Omole, en den besneeuwden705705-6 706 Othrys, en de hooge kruin des berghs met vollen ren nederstijgen: 707 het geweldige bosch maeckt ruimbaen voor hunnen snellen tredt, 708 en de teenen wijcken al kraeckende voor hunnen gangk.708

709 Koningk Cekulus, stichter der stede Preneste, ontbrack 'er niet:709 710 van outs geloofde een ieder, dat hy, die op het velt, onder het710-11 711 domme vee, by de smidtze gevonden wiert, Vulkaens zoon was. 712 Een keurbende van huisluiden vergezelschapt hem breet over 't712 713 velt, en mannen, die het hooge Preneste, de landen van Junoos713 714 Gabie, den koelen Anio, en de Hernische steenrotsen, van vlieten714 715 bevochtigt, bewoonen: die van het rijcke Anagnie, en die van 716 vader Amaseen gevoet worden. Zy zijn niet al te zamen gewapent,716 717 nochte rammelen met schilden, of rijden te wagen: het grootste 718 deel hagelt met blaeuwe eickelen van loot: een deel voert een718 719 paer schichten, en bedeckt het hooft met een rosse wolfsmuts: 720 met den slincken voet gaenze baervoets, d'ander is met een720 721 ongetouwde huit geschoeit.721

722 Maer Neptuins afkomst, Messapus, te paerde afgerecht, en722 723 van vier nochte yzer te wonden, brengt nu haestigh zijn al overlang723 724 vertraeghde en den krijgh ontwende onderzaten op de been, en724 725 grijpt weder het zwaert in de vuist. Deze gebieden over Fesci-725-28 726 nijnsche troepen, en oprechte Faliscen; deze, over de sloten van 727 Sorakte, en het Flaviniaensche lant, en Cymijn, den bergh, met 728 zijn meir, en de Kapeensche wouden. Zy trecken even sterck, en728

 
Wanneerze van Omole en Othrys, wit van sneeu,
 
En van de hooge kruin des berghs, met een geschreeu,
 
Met eenen vollen ren en vaert ter neder vaeren,
 
Dan wijckt het vreeslijck bosch voor hen, en stroit zijn blaeren,
975
De tacken kraecken voor hun vlught, de ruighte zwicht.975
 
De koning Cekulus, die eerst Preneste sticht,976
 
Ontbrack'er niet. van outs was 't zeggen in elx monden,
 
Dat hy, die op het velt wert by de smis gevonden,
 
En onder 't domme vee, een zoon was van Vulkaen.
980
Hy voerde een keurebende en troep van huisliên aen,
 
En stapte in 't open velt met mannen, die Preneste
 
Het hooge lantschap, en in Junoos out geweste,
 
Nu Gabie, Anio, den koelen watervliet,983
 
De Hernische landouw, en 't klippige gebiet,
985
Bevochtight van den vloet der wateren, bewoonen:
 
De rijcke Anagners, en die, voor hun voedtsel, kroonen986
 
Den vader Amazeen. zy zijn ten deele maer
 
Geharnast, en voorzien van schilt en beuckelaer.
 
Geen wagens voeren hen. het meeste deel baert dooden987-89
990
Met eeckelbuie en vlaegh van harde en blaeuwe looden:
 
Oock voeren zommigen twee schichten in hun schaer.991
 
Een rosse wollefsmuts bedeckt hun hooft en haer.
 
De slincke voet treet bloot en baervoets, schuwt geen weder:
 
De rechte is wel geschoeit van 't ongetoude leder.994
995
Messapus, trots te paerde, op oorlogh afgerecht,
 
En die voor vier noch stael vervaert is in 't gevecht,
 
Eene afkomst van Neptuin, brengt haestigh zijn vertraeghde
 
En lang den krijgh ontwende, en nu ten krijgh gedaeghde
 
Lantzaten op de been, en grijpt den degen aen.
1000
De Fescenynsche troep, en zijn Falisken staen
 
Hem trou ten dienst, met een 't gebiet der hooge sloten,1001
 
Het hoogh besneeut Sorakte, en al de lantgenooten
 
Van 't Flavinjaensche lant, Cimyn den bergh, en 't meer,
 
En al 't Kapeensche woudt. zy trecken hunnen heer
tekstkritische noten

729 zingen hunnen Koningk ter eere: gelijck sneeuwitte zwanen, 730 wanneerze door de drijvende wolcken uit de weide wederkomende,730 731 ten langen halze een lieflijck geluit uitslaen, zoo dat 'er de stroom 732 en 't Asiaensche meir in het ront van weergalmt: men zou niet732 733 meenen dat zoo groot een menighte van gewapenden zich onder733-35 734 een menge; maer een luchtige wolck van heesche vogelen over 735 zee naer strant komt aenzweven.

736 Ziet Klausus [van wien de Wijck, en 't volck, genoemt de Klau-736 737 dische, zich door Latium verspreide, sedert Rome den Sabynen, 738 voor hun gedeelte, wert ingeruimt] eenen grooten troep van 't738 739 overoude bloet der Sabynen aenvoeren; en hy zelf is zoo sterck,739-40 740 als een groote troep: d'Amiternsche rotten, en oude Quirijners, 741 al de hoop van Eretum en Mutusce, met olijven bekranst, trecken741 742 met hem op: en die de stadt Nomentum, de roozendalen van Veline,742 743 de schrickelijcke Tetrische rotsen, den bergh Severus, en Kasperie,743 744 en Forule bewoonen: en die Himelle, Tiber, en Fabaris drincken:744 745 die van 't koude Nursie, van de Hortijnsche Ridderschap en 't745 746 Latijnsche volck gezonden; en de lieden, die gescheiden worden746 747 van Alye, eenen ongeluckigen vliet, die midden door het lant loopt:747 748 hier knarssen zoo vele schilden, en de gront dreunt en davert onder 749 't getrappel zoo veler voeten, als 'er baren in 't Libyaensche mar-749

1005
Den koning nu ter eere, al zingende, om te strijden,
 
In hun geleên in 't velt: gelijck de zwaenen glijden
 
Al zingende, zoo wit als sneeu, in haere vlught,
 
Wanneerze, drijvende in de wolcken, en de lucht,
 
Van buiten uit de weide en 't velt, in 't wederkeeren,
1010
Ten lange halze uit met gezangen triomfeeren,
 
Dat d'Aziaensche stroom en 't meer alom in 't ront
 
Genoeghlijck wedergalmt. hy zou, die hier nu stont,
 
Niet meenen dat zoo veel gewapenden en volcken
 
Aentrecken, maer een vlught van voglen uit de wolcken,
1015
Van schelle vogelen ter zee uit komt naer strant1015
 
Aaezweven, uit een zucht tot eenigh uitheemsch lant.
 
Ziet Klausus daer [uit wien de wijck der Klaudianen,
 
En 't volck, aldus genoemt, door Latium zich baenen
 
Den wegh naer hun verblijf, als Rome eens den Sabijn
1020
Ten deel wort ingeruimt,] een' troep, aen zijne lijn
 
Geknoopt, geleiden, als rechtschapene oorloghsloten,1020-21
 
Van 't oud Sabijnsche bloet geteelt, en voortgesproten:
 
Hy zelf verstreckt een troep in sterckheit, en in kracht:1023
 
De rot van Amiterne, en 't out Quirijnsch geslacht,
1025
Mutisce, en Eretum, belommert van olyven,
 
En kranssen volgen hem, om zijnen troep te stijven:1025-26
 
De Lantzaet van Noment, 't Velynsche roozendal,
 
De Tetricynsche rots, de bergh Seveer, en al
 
Die Forule, en Kaspeer bewoonen: die zich laven
1030
Daer Fabaris, Himelle, en Tyber d'oevers schaven:1030
 
Die van Latynen, van 't Hortijnsche riddersdom,
 
En 't koude Nursie gestuurt zijn van alom:
 
Het volck van Allie, een' misdeelden vliet, gescheiden,1033
 
Die neêrvloeit midden door de lantstreeck, en de weiden.
1035
Hier rammelen zoo veel rondassen, en het velt1035
 
Beweeght zich onder zoo veel voeten, als men telt
 
Dat baren in de zee en Libysch marmer rollen,
tekstkritische noten

750 mer omtuimelen, wanneer de wreede Orion in de holle golven750 751 duickt; of als 'er des zomers in den zonneschijn gezwolle airen 752 geroost worden, het zy op het velt van Hermus, of op de gout-752 753 geele ackers van Lycie.753

754 Hier na spant Agamemnons Halesus, een vyant des Trojaen-754 755 schen naems, de paerden voor den wagen, en sleept, Turnus ten 756 dienst, duizent forsse volcken met zich, die geluckigh de Massi-756 757 sche landouwe met hun egge omkeeren, om wijngert te planten; 758 oock die d'Auruncische Raetsheeren hem van de hooge heuvels758 759 medezonden, en die aen de Sidicinische zee leggen; en die Kales759 760 verlaten, en die aen Vulturnus, den doorwaetbaren vliet, woont;760 761 en de straffe Satikuler desgelijcks; en een hoop Oscen: hun geweer761 762 is een lange stock, waer aen zy een taey snoer op hunne wijze vast762 763 knoopen: zy bedecken de slincke hant met een licht schildeken, 764 en loopen 'er met kromme sabels op in.

765 Ghy, o Oebalus, zult in onze vaerzen niet ongenoemt voorby-765-67 766 gaen, dien Telo, zoo men zeit, (toen hy alree bejaert, Kaprea, het 767 Rijck der Theleboon, bezittende), by de Vlietnymf Sebete won: 768 maer de zoon, met zijn vaders erflanden niet te vrede, verdruckte 769 nu door zijn gezagh wijdt en zijt de Sarasten, en de vlacke velden769 770 van den Sarnus bewatert; en die de Rufen, en Batulum, en het770 771 lant van Celenne inhouden; en die de muren van Abelle, vrucht-771

 
Wanneer Orion, wreet en om het hooft gezwollen,1038
 
In woeste golven duickt; of als, by zomerdagh,
1040
Wanneer uit haeren leeu de zon te steecken plagh,1040
 
De zwellende aeren komt op Hermus toppen roosten,1041
 
En 't goutgeel Lycisch velt, om d'ackermans te troosten.1042
 
En Agamemnons zoon, Halesus, groot van faem,
 
Een vyant en een vloeck van den Trojaenschen naem,
1045
Spant, naest aen hem, in 't velt de paerden voor den wagen,
 
Sleept duizent volcken mê, rechtschapene oorloghsplaegen,1046
 
In Turnus dienst en eedt, al gasten, die getrou
 
Omkeeren met hun eg de Massische landou,
 
Om wijngerden en wijn te planten: oock braveeren,1049
1050
Hier mannen, hem gestuurt van Auruncynsche heeren,
 
Bewooners van 't geberghte: en die, vervreemt van vrê
 
En rust, zich legren langs de Sidicynsche zee:1051-52
 
Oock, die van Kales komt: die in Vulturnus baden,1053
 
Een kil niet dieper dan men veiligh kan doorwaden:
1055
Satikuler, die straf van aert is, desgelijx:1055
 
En een hoop Osken. hun geweer, ten steun des rijx,
 
Is slechts een lange stock, waeraen de krijghsgezinden1057
 
Den taeien slingerriem, op hunne wijze, binden:
 
Indien de lichte schilt een' slagh of steeck verhoe,
1060
Dan houwt de sabel flux op hunnen vyant toe.1059-60
 
Gy Ebalus zult in ons vaerzen niet vergeeten
 
Voorbygaen, die men zeght dat Telo, vast gezeten,1062
 
Als vorst van Kaprea, bedaeght en out bejaert,
 
By nymf Sebete won: maer dees van strijtbren aert,
1065
En met zijn vaders erf geensins te vrede, taste
 
Van zich, en plaeghde alom den zuchtenden Saraste,1065-66
 
En 't vlacke velt, waer door de Sarnus vloeit en schiet;
 
Oock die de Rufen, en het Batulums gebiet,
 
En 't lant Celenne houdt; en die Abelles heggen1068-69
tekstkritische noten

772 baer van appelen, boven zich zien leggen; en gewoon zijn op der772772-773 773 Duitschen wijze met schichten te schieten, met schorssen van 774 korck het hooft bedecken, met kopere schilden flickeren, en met774 775 stale lemmers blickeren.

776 En ghy, o Ufens, doorluchtigh van naem, en geluckigh in den776 777 oorloogh, wort van Nurse, op den bergh gelegen, naer den krijgh777 778 gestiert: uw volck, d'Equikolen zijn byster wilt, en gewoon ge- 779 durigh in bosschen en op het harde klay te jagen. Zy bouwen het779 780 lant al gewapent, en zijn vermaeckt altijt verschen roof t'huis te780 781 slepen, en op vrybuit te leven.781

782 Oock komt 'er de Priester van 't Marubische volck, die zijnen782 783 helm met bladeren en den geluckigen olijf verciert; d'overstercke783 784 Umbro, van Koningk Archippus afgezonden; een die met zangk784-85 785 en hantgebaer adders en Hydren, een stinckende gebroetsel, plagh 786 in slaep te guighelen, haere gramschap wist te streelen, en hare786 787 beten door zijne kunst te heelen; maer kost de wonde van het787 788 Dardaensche spits niet genezen; nochte het in slaepguighelende788 789 gezangk, nochte de kruiden op Marsische bergen gelezen, stelpten789789-90 790 zijne wonden niet. Het woudt van Angitie, Fucijn, met zijnen 791 glazen stroom, de vochte meiren beweenden hem.791

792 Oock trock Virbius, Hippolytus overschoone afkomst, ten oor-792 793 loogh: zijn moeder Aricie zont dien braven jongelingk, opgevoedt793 794 in de wouden van Egerie, by d'oevers van Hymet, daer het vette794 795 altaer van de verzoenbare Diane staet: want men zeit van Hip-795

1070
En muuren appelrijck zien in de hooghte leggen;
 
Die, op de Duitsche wijs, met schichten zijn gewent
 
Te worpen, en, hun hooft met korckschorsse ongeschent
 
Bewaerende, in het velt met kopre schilden flickeren,1072-73
 
Met staele lemmeren in 't licht der zonne blickeren.
1075
En gy, ô Ufens, groot van naem, geluckigh door1075
 
Den oorlogh, wort van Nurse, een' bergh, op 't oorloghsspoor
 
Naer Mavors toegestuurt. uw volck volhardt in 't bouwen1077
 
Van zijnen Platbergh, is gewoon in die landouwen,1078
 
Gedreven wilt en woest door bosschen heene, op klont1079
1080
Te jaegen. ieder bout gewapent, hier in 't ront,
 
Den acker, is gewoon met verschen buit te keeren,
 
Te leven op den buit, en buuren te schoffeeren.1082
 
Oock komt de priester, van 't Marubisch volck geviert,
 
Die met gezegenden olyf den helm verciert,
1085
En met het groene loof, helt Umbro, sterck van leden.
 
Archip de koning zondt hem naer Latinus steden,
 
Een' die met hantgebaer en zang het addernest
 
En Hydren, een gebroet, zoo stinckende als de pest,
 
In slaep kon guighelen, haer gramschap wist te streelen,
1090
En haere beeten door zijn looze kunst te heelen,1090
 
Maer kon geen dootquetsuur van 't fel Dardaensch geweer
 
Genezen. slaepgezangk noch guighlaers les en leer,
 
Noch Marsisch kruit en bladt, op bergen uitgelezen,
 
Zijn bloet niet stulpen, noch zijn wonden niet genezen.1093-94
1095
De glazen stroom Fucyn, Angitie, en de stem
 
Van vochte wateren en woudt beweenden hem.
 
De schoone Virbius, een neef uit Theseus dye,1097
 
Trock mê ten oorelogh. zijn moeder Aricye
 
Zondt dezen knaep, gevoedt by Egerye in 't woudt,1099
1100
Aen d'oevers van Hymet, daer 't outer staet gebout,
 
Het welck Diane zoent door vet van offerhanden.
 
Men heeft geheughenis hoe Hippolyt om 't branden1102
tekstkritische noten

796 polytus, hoe hy door zijn stiefmoers treken sneuvelde, 's vaders796796-97 797 toorne met zijn bloet boette, en door zijn hollende rossen van 798 een gescheurt, wederom in onze lucht, hier om hoogh, in onze798-99 799 weerelt quam opdonderen, na dat Dianes gunst en heelzame krui- 800 den hem van de doot verweckten. D'almaghtige vader toen toor- 801 nigh, overmits een sterflijck mensch, uit de hel verrezen, weder 802 levendigh voor den dagh quam; smeet zelf Febus zoon, vinder802 803 van zulck een artsenye en wetenschap, met zijnen blixem in den 804 jammerpoel. Maer de gunstige Diane verberght Hippolytus in804 805 heimelijcke plaetsen, en verzent hem in 't bosch van de Nymfe805 806 Egerie; daer hy in Italiaensche wouden zijnen tijt eenzaem over- 807 brengt, en van naem verandert, Virbius heet: daer oock de paerden807 808 met hun harde hoeven, buiten de kerck en heilige wouden van 809 Diane gekeert worden, vermits zy verschrickt voor zeegedroghten, 810 den jongelingk op het boghtige strant uit den wagen smeten. De 811 zoon niettemin mende de moedige paerden over het vlacke velt,811 812 en rende te wagen naer den krijgh.

813 Turnus zelf, een trots en braef jongelingk, komt daer onder de813 814 treflijcksten aengereden, met de wapens in de vuist, en is het heele814-15 815 hooft langer dan anderen: zijn hooge helm voert op den drie-815-16 816 dubbelen kam een Chimeer, die eenen brandenden Etna ter keele 817 uitbraeckt: hoe de vuisten in den strijt gruwelijcker bloet storten,817-18 818 hoeze wilder en woester vier en vlam spuwt: maer Iö, alree een 819 koe, alree met hair overtrocken, en de horens opstekende, ver-

 
Der stiefmoêr, en haer list most sneven, tot een boet1103
 
Van vaders vloeck, die wraeck eischt van vergoten bloet,1104
1105
En hoe hy op het strant, door 't hollen van zijn rossen,
 
Gescheurt wiert, en daer na in onze lucht en bossen1106
 
Om hoogh opdondren quam, toen hem Dianaes gunst
 
Verweckte van der doot, door heelzaem kruit en kunst.
 
d'Almaghtige vergramt, naerdien een mensch, verwezen
1110
Ter sterflijckheit, in 't licht des levens was verrezen,1109-10
 
Dreef Febus zoon, den arts, om zulck een kunst en vondt,1111
 
Met zijnen blixemstrael naer Plutoos jammergront.
 
Maer gunstige Diaen verberght in stille steden1113
 
Den kuischen Hippolyt, om zijne onnozelheden,1114
1115
In bosch en schaduw van Egerie, daer hy,1115
 
In 't Italiaensche woudt, zijn leven eenzaem bly
 
Gerust en stil verslijt, en d'eerste naem vergeeten,1117
 
Om onbekent te zijn, zich Virbius laet heeten.
 
Daer oock de paerden met hun harde en staele hoef
1120
Staen voor Dianaes kercke en woudt gekeert, heel droef,1119-20
 
Naerdienze om 't zeegedroght verschrickt hun spoor vergaten,1121
 
En dezen jongelingk op 't boghtigh strant verlaeten,
 
Ter aerde smacken uit den wagen, daer hy rijdt.1123
 
De zoon ment nietemin de paerden, heet ten strijt,1124
1125
Op 't vlacke velt, en streeft ten oorlogh met den wagen.
 
De brave jongeling, prins Turnus, onverslagen1126
 
En moedigh, komt'er fier, in 't midden van den stoet
 
Der grooten, aengereên, gewapent en begroet,
 
En is met hals en hooft alle anderen te boven.
1130
Zijn helm met eenen kam, om hoogh in dry gekloven,1130
 
Voorzien, wort overdeckt van een Chimeer, die blaeckt,1131
 
En eenen Etna, root van gloet, ter keele uitbraeckt.
 
Hoe fel slaghordens in den veltslagh t'samenhorten,1133
 
De vuisten gruwzaemer het bloet ter aerde storten,
1135
Hoe zy veel wilder en veel woester, dat elck gruwt,
 
En afschrickt, vier en vlam ten open balge uit spuwt.1136
 
Maer Iö, reede een koe, alree met haer betogen,
 
En steeckende in de lucht haer horens, krom gebogen,
tekstkritische noten

820 cierde (als een overtreffelijck blijck van zijnen stam), den beucke-820 821 laer, die van gout blonck, en daer Argus, de wachter der maeght, 822 en Inachus haer vader, die den stroom uit zijne kruick giet, in822 823 uitgesneden staen. Hem volght een wolck van voetknechten, en823 824 al het velt grimmelt van schiltvoerende troepen; en de jeught van824 825 Argos, en Auruncische scharen, en Rutulers, en oude Sicilianen,825 826 en Sakraensche heirkracht, en de Labiscen met hun beschilderde826 827 rondassen, die de bosschen des Tybers, en den heiligen oever van827 828 Numikus ploegen, en de Rutulische heuvels met hun kouter bou-828 829 wen, en die van Circes kaep, en die uit het lantschap, waer over829 830 Jupiter, Anxur gebynaemt, gezagh heeft; en die van Feronie, met830 831 hun groen woudt vermaeckt; en die van het zwarte meir, dat by831831-32 832 Sature leit; en die van Ufens, den kouden vliet, die zijnen wegh832 833 door lage dalen zoeckt, en in zee loopt.

834 Behalve deze komt 'er Kamille, de krijghsheldin, van Volscen834 835 afkomstigh, en voert haer ridderlijcke bende en ruitery in 't blancke835 836 harnas aen: z'is niet gewoon, gelijck vrouwen, hare hant aen Miner-836-37 837 ves spinrock en naeikorf te slaen; maer noch maeght zijnde, in 838 den krijgh te leeren harden, en te voet de winden voorby te ren- 839 nen: zy zou wel over de korenairen henevliegen, zonder die te 840 raecken, en in hare vlught niet een tedere air quetsen; of midden840 841 door zee aen de gezwolle baren hangende, heneglippen, zonder841 842 de vlugge zolen eens nat te maecken: al d'uitgelate jeught ver-842-43 843 wondert zich, van de daecken en op het velt, over haer, en alle

 
Vercierde, tot een blijck van zijn' doorluchten stam,
1140
Den beucklaer, die van gout hier opblonck, als een vlam,
 
Daer Argus, wachter van de maeght, en oock heur vader,
 
Godt Inachus, die 't nat giet uit zijn waterader
 
En groote kruick, met haer voorin gedreven staen.1141-43
 
Hy voert een dicke wolck van rustigh voetvolck aen.1144
1145
De velden grimmelen van schilden en van troepen,
 
De jeught van Argos en Aurunka, hier geroepen,
 
De Rutuler, Sakraen, en oude Siciljaen,
 
En zijn Labischen, met bemaelde schilden aen:1148
 
Die 's Tybers bosschen en Numikus oevers ploegen,1149
1150
't Geberght des Rutulers met ploegh en zaet vernoegen:1150
 
Het volck van Circes bergh, en dat van Anxur komt,
 
Daer Jupiters gezagh en bynaem Anxur bromt:1152
 
Die van Feronie, verquickt met groene wouden:
 
Die zich by Sature, het zwarte meer, onthouden:1154
1155
En die van Ufens, daer de koude en kille vliet
 
Zijn kil door dalen zoeckt, en endtlijck zeewaert schiet.1156
 
Behalve deze komt, der Volscen spruit, Kamille
 
De krijghsheldin, en voert, tot slechting van 't geschille,
 
Haer ridderlijcke bende in 't blancke harnas aen.
1160
Zy plagh haer hant niet aen Minerves spil te slaen,1160
 
En naeikorf, naer den aert der huisselijcke vrouwen:
 
Maer is, noch maeght, gewoon zich in den krijgh t'onthouwen,
 
Te leeren harden, en te voet alom gezwint
 
Te rennen sneller dan de pennen van den wint.1164
1165
Zy zou wel over velt en korenaeren vliegen
 
En streven, zonder aer te quetsen, en op 't wiegen
 
Der dyning midden door de zee, en over 't ruim1167
 
Heenglippen, hangen aen de baren, en het schuim,
 
Oock zonder haere zool te sprengkelen met baren.
1170
Al d'uitgelaete jeught en zoo veele oorloghsschaeren
 
Verwondren zich op dack en velt, en alle liên1171
 
En mans en vrouwen uit haer huis en venstren zien
 
Nu uit naer dees heldin, terwijlze met haer wapen
 
Dus heenerijdt. zy staen van verr verbaest en gaepen1174
1175
Hoe zy haer snelle leên met koninglijck gewaet
 
En purper rijck bekleet: hoe zy haer vlechten laet
 
Met eenen gouden haeck ophaecken: hoeze vlugge
 
Den Lycier koker fier laet wappren op den rugge,1178
 
En, naer der herdren wijs, daer Mars heur hart beroert,
1180
Een groene myrtetelgh op haere veltspeer voert.
tekstkritische noten

844 vrouwen zien uit, terwijlze henerijdt, en staen verbaest en gapen, 845 hoeze haer rappe leden heerlijck met Koningklijck purper bekleet;845 846 hoeze de vlechten met eenen gouden gesp ophaeckt; hoeze eenen 847 Lycischen pijlkoker draeght, en, naer der herderen wijze, eenen847847-48 848 myrtetack op de spiets voert.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs