Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen (1932)

De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen

(1932)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Het vierde boeck.aant.aant.

Inhoudt.

1 Van den Biehof, en zijn toestel. De stof en gestalte der bykorven. Der byen oproerr. 1 2 en oorloogh. In het kort van het hovenieren, en de loflijcke gaeuwigheit van eenen ouden2 3 Tarenter. Der byen gemeen beste, haer aenwas, voedtsel, vaderlant, wetten, oorlooghs3 4 en vredeverbont, arbeit en rust. Haer voorzichtigheit, weerwijsheit, geslacht, oude, eer-4 5 biedigheit neffens haere Koningen, vernuftigheit, spitsvondigheit, en eenerhande voncken5 6 van reden. Het honighwerck, en zijn twee saizoenen, lente en herfst. Haer zieckten en6 7 raet hier tegens. Herteelinge der gestorve byen, uit eenen verrotten os; een vont, dien7 8 men Aristeus toeschrijft, aen wiens wedervaren hier de fabel van Orfeus gehecht wort. 9 Slotrede van dit werck.
10
Hy stelt den Biehof toe, ontvouwt der Byen aert,
 
En 't Recht van vorst en volck, die naulix reden derven:11
 
Hy toont ons 't honighwerck, en hoe men nekter gaêrt,
 
Oock nieuwe Byen wint, indienze ontijdigh sterven.

14 Ick zal voort achter een mijn werck met den hemelschen honigh+14 15 voltoien, die ons met den dauw toevloeit: o Mecenas, begunstigh 16 oock dit deel. Ick zal u van die kleene dieren wat wonders ver- 17 toonen; en de manhaftige Vorsten en volcken oock de manieren17-18 18 oefeningen en oorlogen van al het geslacht der Byen vervolgens18 19 ontvouwen. Ick neem wel een gering werck voor, doch is 'er19 20 geen geringe eere aen vast, indien de Goden my niet ongun- 21 stigh zijn, en Apollo naer mijn gebedt luistere.

22 Voor eerst moet men voor de Byen een verblijf en legerplaets+22 23 zoecken, die voor den wint beschut zy (want de wint beletze het 24 aes t'huis te brengen) en daer schapen noch dertele bocken op24 25 de bloemen huppelen, of de vaerze den dauw des velts afstrijcke, 26 en het piepende gras vertrede. Ly ontrent de volle korven geene26 27 gespickelde en glibberige haeghdissen, spechten en andere vo-27 28 gels, of Progne, die noch de lidttekens van haer moordadige28 29 handen in de borst draeght: want zy bederven het alles wijdt en29 30 zijt; vangen de byen met den beck, in de vlught, om 'er hun 31 wreede jongen leckerlijck mede te azen. Maer zet de korven31

Het Vierde Boeck.

 
Ick zal voort achtereen mijn lantwerck gaen voltreckenvs. 1
 
Met honigh, en den dauw, die ons uit 's hemels plecken2
 
Gezegent toevloeit: ô MECEEN, begunstigh bly3
 
Dit deel oock. 'k zal u van die kleene dieren vry
5
Wat vreemts vertoonen, en manhafte mogentheden,5
 
En volcken, en hun werck, en oefeninge, en zeden,
 
Oock d'oorlogen van al dit brommende geslacht
 
Ontvouwen op een ry. ick neem wel, zoo men 't acht,8
 
Een slecht onnozel werck ter hant: maer wil men 't weegen,9
10
Hier is niet weinige eer en glorie in gelegen,
 
Indien de Goden my niet wars zijn, en met een11
 
De Godt Apollo luistre en lette op mijn gebeên.
 
Men moet eerst een verblijf en legerstant opspeuren
 
Voor 't byenleger, daer geen winden haer versteuren,14
15
[Want wint beletze 't aes te brengen in haer kas,]15
 
En daer geen dertel bock, noch schaep in bloem en gras
 
Ophupple, geene vaers den dauw des velts afstrijcke,
 
Noch 't piepend gras vertrê. gedoogh omtrent de rijcke
 
En volle korven geen haeghdissen, gladt van huit,
20
En spickligh, geenen specht, noch vogel, noch geluit20
 
Van Progne, in welcker borst 't lidteken is gebleven21
 
Van haer bebloede hant: want zy, op roof bedreven,
 
Bederven wijt en zijt het alles, beemt, en lucht,
 
En vangen met den beck de byen in haer vlucht,
25
Om met dees leckerny het wreede broeinest t'azen.25

32 ontrent klare bronnen en meeren, met groen mosch geboort; en 33 daer een smalle beeck door de weiden vloeie, en de dadel of33 34 breede en wilde olijfboom den toegangk overschaduwe: op dat 35 de nieuwe Koningen, wanneerze in hun lente eerst met de zwar-35 36 men te velde trecken, en de jongen ten korf uitgelaten, zich gaen 37 vermeiden, de naburige oever hen uit de hitte noodige, en de37 38 boom gereet sta, om hen onder zijn loof t'ontfangen. Het zy38 39 hier een staende of loopende water ontrent is, smack 'er willige 40 tacken en groote steenen in, op dat, zoo ze by geval, daerze 41 nederzaten, door een schichtige buy verstroit, of in het water41 42 gedompelt wierden, zy hier, gelijck op bruggen, mogen rusten,42 43 en met uitgespreide wiecken zich in den zomerschen zonneschijn 44 baeckeren. Plant hier rontom groene kassie, welrieckende tym,44 45 en menighte van yzope, sterck van reuck, en laet'er een frissche45 46 bron over de fiolen vloeien.

47 Het zy ghy holle bykorven van schorssen naeit, of van taeie+47-48 48 teenen vlecht; maeck enge deuren: want de koude stremt, de 49 hitte smilt den honigh; en dewijl de byen van deze beide last49 50 lijden, zoo klevense en stoppen niet te vergeefs d'enge spleten50 51 en naden van haer huizen vlijtigh met wasch toe en meirgras en51 52 bloemen; en vergaderen hierom lijmachtigh slijm, dat vaster kleeft52 53 dan lijm en Frygiaensch peck, dat op Ida valt.53

54 Oock groevenze menighmael (is anders het zeggen waerach-+54 55 tigh) putten onder d'aerde, om daer te schuilen, en werden diep55 56 in uitgehoolden puimsteen en vermolsemde boomen gevonden.56 57 Ghy zult nietemin haer hutten dun met slijm bestrijcken en rontom57

 
Maer zet de korven by de bronnen, klaer als glazen,26
 
By meeren, groen geboort met mosch, en daer een beeck,
 
Die smal is, heenevloey' door eene klaverstreeck,
 
De breede en wilde olijf, of dadel, dicht geladen,
30
Den toegangk overdeck', beschaduw' met zijn bladen,
 
Op dat de koningen, noch jongk in hun beroep,31
 
Wanneer zy in de lent met hunnen zwarm en troep
 
Te velde trecken, en de jongen, uit de korven
 
Gelaeten, in de lucht zich eens vermeiden dorven,34
35
Zich laeten noodigen van d'oevers uit den brant35
 
Der zonne, hier omtrent, en daer de boom geplant36
 
En reedt sta hen in 't loof met lust te wellekoomen.37
 
Zoo hier een staende meer, of water, zacht in 't stroomen,
 
Omtrent sta, smack'er dan wat wilgetacken in,
40
Of groote steenen, op dat zy, naer heuren zin,
 
Gelijck op bruggen, hier wat rusten, zoo 't gebeure,
 
Dat, daerze zitten, haer een dwarling schichtigh steure,42
 
Verstroie, of dompele in het water, en den vloet,
 
En zy, voor guure buy en dwarrelwint behoedt,
45
De vleugels wijt en breet ontvouwende, onder' blaeckeren
 
Des zomerzonneschijns, zich zelfs hier mogen baeckeren.46
 
Plant groene kassie en den tijm, van zoeten geur,
 
Oock yzoop, sterck van reuck, by menighte hier veur,
 
En laet een versche bron door violieren zwaeien.49
50
Indienge een' hollen korf van eene schors wilt naeien,
 
Of teene korven vlecht; de deur zy enge: want
 
De honigh stremt van koude, of smilt van hitte en brant.
 
De honinghby, die last van hitte en kou moet lijden,
 
Kleeft hierom d'enge spleet, en stopt aen alle zijden
55
De naeden van haer huis, oock niet vergeefs, met wasch
 
En bloemen vlijtigh toe, en veltgroen lentegras:56
 
Hierom vergaertze slijm, dat taey als lijm kan kleven,57
 
En peck, den Frygiaen op Idaes kruin gegeven.
 
De byen groeven [is het zeggen anders waer,]
60
Oock dickwijl putten diep in d'aerde, om voor gevaer
 
Te schuilen, en men heeft de zwarmen dick vernomen61
 
In hollen puimsteen, en vermolssemt hout en boomen.
 
Bestrijck al evenwel de hutten dun met slick,
 
En houze rondom dicht, en leg'er, doch niet dick,

58 dicht houden, en dunne bladers daer op leggen. Laet hier geen+58 59 ypen bystaen, nochte bra hier geen roode kreeften: schuw diepe59 60 poelen, en vuilen stanck van mesthoopen, of holle steenrotsen, 61 daer de weergalm der stemme op afstuit.

62 Voorts wanneer de goude zon den winter onder d'aerde ge-+62 63 jaeght, en met haer zomerlicht den hemel ontsloten hebbe, dan 64 gaenze zich terstont in bosschen en beemden vermeien, maeien64 65 purpere bloemen, en licken luchtigh de lippen der beecken: hier65 66 na koesterenze blijdelijck (ick weet naulix met hoe groot eene 67 lieflijckheit) haer gebroetsel, in het nest: hier na bouwenze kun- 68 stigh de raten van nieuw wasch, en storten klevenden honigh uit. 69 Hier na, wanneer ghy, in den helderen zomer, den zwarm ten 70 korf uit, naer den gestarrenden hemel ziet vliegen, en u ver- 71 verwondert, hoe de wint deze duistere wolck voortdrijve; slaze 72 dan gade: Zy zoecken altijt zoet water, en dicht loof. Stroy hier72 73 sap van gestooten melissenkruit en cerinte, dat in het wilt op-73 74 wast; en klinck op een becken: sla hier ontrent geluit met vrouw74 75 Cybeles cymbalen. Zy zullen op die heilzame rustplaets strijcken,75 76 en zich, naer heure wijze, in het binnenste van de kribben ver-76 77 bergen.

78 Maer indienze oorloogh in 't hooft hebben (want menighmael+ 79 steeckt 'er een bijster onweder van tweedraght om twee Koningen79 80 op) zoo kan men terstont de gemoeden en harten der gemeente,80 81 die van wraecklust sidderen, lang te vore ontstelt zien: dan hitst81 82 de schorre krijghsklaroen de tragen aen, en men hoort een ge-

65
Wat groene bladers op. schuw ypen, die heur schaden.
 
Laet hier geen' rooden kreeft op gloênde koolen braden.
 
Schuw diepe poelen. ban den stanck des misthoops uit.
 
Schuw holle steenrots, daer de galm der stemme op stuit.68
 
Hierna wanneer de zon met haer vergulde straelen
70
Den winter drijf beneên het aerdtrijck, en zijn paelen,
 
En met haer zomerlicht den hemel opensluit,
 
Dan maeit dit heir, in bosch, en beemt, en onder 't kruit,72
 
De purpre bloem, en lickt de lippen van de beecken:
 
Dan poogenze met vreught haer teêr gebroet te queecken,74
75
Te koesteren [ick weet oock naulijx met wat min,]75
 
In haer gevlochten nest: dan bouwenze, eens van zin,76
 
De raten van nieuw wasch, en storten vast en gieten
 
Den honigh uit, die taey en klevigh valt in 't schieten.78
 
Wanneer gy nu hierna, by heldre zomerlucht,
80
Den zwarm uit zijnen korf ziet vliegen met een vlught
 
Ten hemel, en u vast verwondert hoe, door 't zweven81
 
Des wints, die donckre wolck zoo lucht wort voortgedreven,82
 
Dan slaze vlijtigh ga. de byezwarm bemint
 
Zoet water, en dicht loof. dan stroy hier vry cerint,
85
Dat in het wilde wast, en sap van kleen gestooten85
 
Melissenkruit, en klinck, als Cybeles genooten86
 
En offerpriesters, op een becken, of cymbael.
 
De byen zullen, door gerammel van 't metael
 
Op zulck een rustplaets, haer zoo heilzaem, daetlijck strijcken,
90
En in de kribbe en cel, naer heure wijze, wijcken.90
 
Maer zoo haer oorlogh lust en krijgh, [want menighwerf
 
Ontsteeckt 'er onder haer een vechtstorm op, om 't erf92
 
En koningklijck bezit van twee verscheide heeren,]92-93
 
Dan kan men 't hart van dees gemeente kennen leeren,
95
Dat strax van wraecklust brant en siddert, heel ontstelt,95
 
Voor 't aengaen van 't gevecht: dan wort de traege in 't velt
tekstkritische noten

83 klanck, gelijck of men de trompet stack: dan zettenze zich met 84 een ontsteltenisse in 't gelidt, schitteren met de vleugelen, wet- 85 ten den angel met den beck, stellen zich schrap, vergaderen 86 dicht by een, rontom den Koningk en zijne tent, en braveeren86 87 den vyant met luider keele. Wanneer de lente helder opluickt, 88 en de lucht klaer is, dan berstenze te poorte uit, en horten tegens88 89 een, dat 'er al de lucht af bromt: zy mengen zich in eenen dicken 90 drom onder een, en tuimelen haestigh van boven neder, zoo 91 dicht, gelijck een hagelbuy uit de lucht valt, of d'eeckels uit den+ 92 geschudden eickelboom. Deze soldaten, met hunne vleugelen92 93 midden onder de slaghordens uitmuntende, toonen hoe groot 94 een hart in dat kleine lichaem steeckt; en op malkanderen aen- 95 dringende, weten van geen wijcken, tot dat d'overwinner te 96 maghtigh, een van beide persse den rugh te bieden. Deze felle+96 97 beroerte en dit vervaerlijcke gevecht kan men stillen met een97 98 hant vol zants onder den hoop te worpen.

99 Maer wanneer ghy beide de Veltoversten uit den slagh hebt 100 geruckt, zoo sla den slimste doot, op dat zijn quistige aert u niet100 101 hindere, en laet den beste het verdadighde hof regeeren. D'een101 102 glinstert met zijn goude spickelen: (want men vint tweederhande+ 103 slagh) dees is de beste, en munt met zijn hooft en roode en103 104 blinckende schubben uit: d'ander is schrickelijck luy, en sleept 105 slaphartigh het breede achterlijf na. Beide d'onderdanen zijn zoo105 106 van leest, gelijck hun Koningen: want d'eene troep ziet vreesse-

 
Van 's krijghsklaeroen gedaeght. men hoort het oorloghsteken,97
 
Gelijck een' wapenklanck, en velttrompetten steecken.
 
Zy zetten zich ontstelt eendraghtigh in 't gelidt.
100
De vleugels schitteren. dan wetten scherp gebit
 
En beck den angel scherp. zy stellen zich in orden,101
 
Vergaêren dicht by een, om hantgemeen te worden,
 
Rondom den koning, en zijn' stoet, en legertent,
 
Braveeren met haer keel den vyant. als de lent
105
Nu opluickt, en de lucht opheldert voor de vorsten,105
 
Dan voort ter poorte met gedrommel uitgeborsten,106
 
En tegens een gehort, dat hier de lucht af bromt.
 
Men zietze in eenen drom oock dicht in een gedromt.108
 
Zy tuimelen om laegh, zoo dicht als hagelsteenen
110
In eene hagelbuy, of eeckels dicht uit eenen
 
Geschudden eeckelboom. dit krijghsvolck, trouw verknocht,111
 
Met hunne vleugelen in 't harte van den toght,112
 
Uitmuntende, bewijst door een uitmuntend teken113
 
Dat in zoo klein een lijf zoo groot een hart kan steecken.
115
Zy dringen tegens een van alle kanten aen,
 
En weeten van geen vlught, tot dat, na 'et heftigh slaen,
 
De triomfeerder, al te maghtigh, boven drijve,
 
Zijn vyant, uit het velt geslagen, onder blijve.
 
Al dees beroerte, daerze in 't harnas staen gekant,119
120
Wort lichtelijck beslecht met eene hant vol zant120
 
Te smijten in den hoop der vechtende oorloghsknechten.
 
Maer als gy d'oversten, van weêrzijde onder 't vechten,
 
Hebt uit den slagh geruckt, ontziel den slimsten vry,123
 
Op dat zijn quistige aert u niet tot scha gedy,124
125
En laet den besten het verdaedight hof regeeren.
 
De beste van die twee munt uit in 't triomfeeren126
 
Met goude spicklen [want men vint tweevoudigh slagh,]
 
En hooft, en roode schub, en glanssen in den dagh:128
 
Maer d'ander schricklijck, sleept, slaphartigh, traegh, en zachter,129
130
Het achterste van 't lijf, dat breet valt, na, van achter:
 
Doch d'onderdaenen zien van weêrzijde als hun vorst:131
 
Want d'eene bende ziet te vreesselijck bemorst,132
tekstkritische noten

107 lijck morssigh; gelijck een reizend gast, die droogh en dick be-+107-108 108 stoven aenkomende, met zijnen droogen mont op d'aerde spuwt: 109 d'ander glinstert en flickert met eenen gouden glans, en het lijf 110 is eenparigh gespickelt. Dees aert is de beste: hier uit zult ghy,110 111 in het rechte saizoen, zoeten honigh perssen; en niet zoo zeer111 112 zoeten als zuiveren honigh, bequaem om zuren wijn te verzoeten.

113 Doch wanneerze te wilt vliegen en de zwarmen zich in de lucht+113 114 vermeien, de raten versloffen, en in de cellen hun werck verzui-114 115 men; dan zult ghy hun ydele wufte en speelziecke zinnen in-115 116 toomen, en het kost kleene moeite dit te beletten: treck den 117 Koningen de vleugels uit: als deze inblijven, zal niemant hoogh117 118 durven vliegen, of met den standert uit den leger trecken. Laet118 119 bedden met geurige goutbloemen hen aenlocken, en de Bithy-119 120 nische Priaep, een moloch voor dieven en vogelen, hen met zijn120 121 willige snoeimes beschutten. Oock moet een byhouder thijm en121 122 pijnboomen op de hooge bergen halen, en rontom de korven122 123 planten, dat hy van arbeitzaemheit eeltige handen krijge: hy moet 124 vruchtbare meien in d'aerde zetten, en die lieflijck begieten.124

125 En nu zoude ick mijn reis ten einde, het zeil strijcken, en den+125 126 steven naer lant toe wenden, ten waer my te zingen stont, hoe men126 127 de vruchtbaere hoven bouwen, en Lukanische roozengaerden,127

 
Gelijck een reizend gast aenstappende elck doet gruwen,
 
En, droogh en dick van stof, op d'aerde slijck zal spuwen,134
135
Uit zijnen droogen mont: maer d'andre bende straelt
 
Met eenen gouden glans, en 't lijf is overmaelt136
 
Eenpaerigh overal met spickelen, en stippen.
 
Dees aert is d'allerbeste, en zal uw kiesche lippen,138
 
Wanneer gy honigh perst, vernoegen in 't saizoen
140
Met zoeten, doch veel eer met zuivren honigh voên,140
 
Bequaem om wrangen wijn te helpen, te verzoeten.141
 
Maer vliegenze te wilt, en wijder dan zy moeten142
 
Vermeien in de lucht; verzuimenze de raet
 
Te bouwen, en de cel te vullen op haer maet;144
145
Dan moet gy haer speelziecke en wufte vlught verminderen,
 
En 't kost een kleine moeite en arbeit dit te hinderen.146
 
Men treck' den koning flucks de vleugels uit. indien
 
Dees inblijf, niemant zal de honinghbyen zien
 
Te verre uitvliegen, dau en bloem en kruiden lecken,
150
Noch met de standertvaen te wijt te velde trecken.
 
Laet heele bedden met de goutbloem dicht beslaen,151
 
En locktze met dien geur van alle kanten aen.
 
De Frygische Priaep, een moloch voor de veugelen,153
 
En dieven, waecke om haer, en, om gewelt te teugelen,154
155
Hou, met zijn snoeimes van geil wilgenhout, de wacht.155
 
Een byeman moet tijm en pijnboomloof met kracht156
 
Gaen haelen op 't geberghte, en om de korven planten,
 
Dat eelt de handen deck', gelijck twee taeie wanten,158
 
Van zijne arbeitzaemheit. hy zet 'er mey en plant,
160
Begietze liefelijck, wanneer de zomer brant.
 
En zekerlijck 't en waer ick, mijne reis ten ende,
 
Het zeil nu streeck', den boegh recht uit naer 't lant toewendde,
 
Ick zong u noch misschien hoe men met beter aert163
 
De vruchtbre hoven bouwt, en Pestums roozengaert,

128 die tweemael 's jaers dragen, vercieren moet; hoe d'endyvi liefst128 129 aen vochtige beecken, en groene petercelie langs den oever wast, 130 en de kromme komkommer zoo dick onder het gras groeit: oock130 131 wil ick de tydeloozen, die spade bykomen, niet verzwijgen, nochte131 132 gekringkelt beereklaeuw, groen veil en myrten, die den water-132 133 kant zoecken: want my gedenckt, dat ick, onder de hooge torens+ 134 van Tarentum, daer de zwarte Galezus het goutgeele gewas be-134 135 watert, eenen Cilicischen ouden man zagh, die een weinigh lants135 136 erfde, dat men niet beploegen, nochte beweiden, nochte met 137 wijn beplanten moght. Dees evenwel hier, onder distels en dorens, 138 een luttel warmoes, witte lelien, yzerkruit en eetbaer mankop138 139 pluckende, was in zijnen zin zoo rijck, als een Koningk: en 'savonts139 140 spade t'huis komende, deckte zijn tafel met ongekochte spijze. 141 Hy pluckte roozen vroegh in de lente, en appels in den herfst:141 142 wanneer's winters de rotsen van koude borsten, en het water in142 143 den stroom bevroos, dan sneedt hy zacht beereklaeuw, en be-143 144 strafte den zomer en westen wint, die te traegh en langkzaem144 145 aenquamen. Hierom had dees vroegh overvloet van jonge byen145 146 en zwarmen, en perste den eersten honigh uit de raten, dat het 147 schuimde. Hy had veel lindeboomen en pijnboomen: en zoo 148 menigh boom, als 'er in de lente bloessem droegh, zoo menigh 149 stont 'er in den herfst met ooft geladen. Hy stelde de grootste149-152 150 olmen op een ry, en den harden peerelaer, en den doren, die nu150 151 pruimen voortbrengt, en den andorenboom, die het gelagh be-151

165
Die tweemael's jaers de roos op haeren steel ziet gloeien,165
 
En hoe endyvi liefst aen beecken plagh te groeien,166
 
De Peterseli graêgh langs vochtige oevers wass',
 
Hoe een komkommer krom en dicker groeie in 't gras.
 
Ick wil geen tijdeloos, al komtze spa, verzwijgen,
170
Noch kringkligh beereklaeu, groen eiloof, steil in 't stijgen,170
 
En myrten, gaerne met den waterkant belent:171
 
Want my gedenckt hoe, by de torens van Tarent,
 
Daer langs Galezus met zijn' bruinen waterzegen173
 
Het goutgeel gras besprengt, ick by geval bejegen174
175
Een' van Cilicie, die grijs wat lants bezat,175
 
Dat onbeploeghbaer was, en daer geen vee in tradt
 
Te weide, geene ranck de muskadel wou draegen.177
 
Dees grijze nietemin pluckte, onder doornehaegen,
 
En distels, hier ter stê, zijn warmoes, yzerkruit,
180
Oock witte lelien, en mankop, dat'er spruit,
 
En was in zijnen zin een koning, op die wijze.
 
Hy deckte, 's avonts spa, met ongekochte spijze
 
Den disch, zoo menighmael hy t'huis quam afgeslooft.
 
De lent broght roozen voort, de herfsttijt weeligh ooft.
185
Wanneer de rotsen in den kouden winter borsten.
 
Het water in den stroom bevroos met harde korsten,
 
Dan sneet hy beereklaeu, en riep den zomer in,
 
En westenwint, te traegh gereet naer zijnen zin.185-188
 
Dees had hierom heel vroegh een' schat van jonge byen
190
En zwarmen, perste voor alle andren leckernyen190
 
Van honingh uit de raet, zoo dat het schuimde op 't lant.
 
Hy had zijn lindebosch en pijnboombosch geplant.
 
Zoo menigh boom de lent met bloeisel cierde en bladen,
 
Zoo menigh stont 'er in den herfst met ooft geladen.
195
De grootste boomen plant en poot hy op een ry,
 
Den harden peerelaer, den doren aen zijn zy,
 
Die hem nu pruimen geeft. hy poot 'er den andoren,
 
Belomraer van 't gelagh, daer zich de vreught laet hooren.198

152 schaduwt: doch ick, binnen enger palen besloten, ga dit voorby,152 153 en laet anderen na my hier van zingen.

154 Nu welaen, ick wil u beknopt verhalen welck eenen aert Jupijn+154 155 de Byen tot een vergeldinge gaf, naerdienze het schel geluit der155155-157 156 Kureten en hun klinckende cimbalen volgende, den Koningk des 157 hemels in het Kreetsche hol opvoedden. Zy alleen hebben ge-157 158 meenschap van kinderen, en een gemeene stadt, brengen haer158 159 leven onder bestendige wetten over, en kennen alleen haer vader-159 160 lant, en eigen huis: en ziende den winter te gemoet, arbeiden in 161 den zomer, en leggen voorraet op, tot het gemeen beste: want161 162 zommigen passen kost te halen, en vliegen om aes uit: zommigen162 163 leggen, binnen den korf, den eersten gront van de raten, met 164 Narcissetranen, en taey boomlijm; daer na hangenze 'r het klevende164 165 wasch aen: zommigen voeden d'aenkomende jongen, de hoop 166 van haer geslacht, op: zommigen stuwen den klaren honigh, en166 167 vullen de kamers met louteren nektar: zommigen viel de schilt- 168 wacht aen de poorte by lotinge toe, en letten by beurte op wint en168 169 weder; of nemen anderen, in het inkomen, den last af; of keeren,169 170 in eenen troep, de bommels, dat vuigh gedierte, van de korven170 171 af: men is 'er vierigh in 't werck, en de geurige honigh rieckt naer171 172 tijm: en gelijck, wanneer de Reuzen zich haesten, om van gesmij-172 173 dige kluften den blixem te smeden; zommigen dan het vier op-+ 174 blazen: zommigen het kissende koper in den koelback koelen;174 175 d'aenbeelden in Etna vast klincken en rammelen; de smeden175

 
Doch ick van enger perck bepaelt, ga dit voorby:
200
Een ander zing' wien 't lust, van deze stof na my.200
 
Welaen dan, 'k wil u nu ontvouwen en opzingen201
 
Wat aert de byen van Jupijn ten loon ontfingen,
 
Dewijlze, 't schel geluit der klinckende cymbael
 
Van zijn' Kretenzer rey navolgende, altemael204
205
Den vorst des hemels in 't Dikteesche hol opvoedden.
 
Zy hebben onderling gemeenschap van haer goeden206
 
En kindren, oock alleen een stadt in 't algemeen.207
 
Zy slijten haeren tijt, en leven doorgaens heen208
 
By vaste wetten, die bestendigh zijn. zy wennen209
210
Haer eigen vaderlant en eigen huis te kennen,
 
En, ziende in tijts den vorst des winters te gemoet,
 
Bearrebeiden in den zomer overvloet212
 
Van voorraet, opgeleght tot dit gemeene beste.
 
d'Een vlieght om lijftoght uit, haelt kost, en geen de leste:214
215
Een ander yveraer leght in den korf den gront215
 
Der raet met boomlijm en Narcisdauw in den mont.
 
Dan wort het klevend wasch aen dezen gront gehangen.
 
d'Een voedt d'aenkomende gebroetsels met verlangen,218
 
De hoop van haer geslacht: een ander stuwt al vast
220
Den klaeren honigh op, en vult met haeren last220
 
De cel met nekter op. d'een moet de poort bewaeren221
 
By lotinge, en zy let of 't weder op wil klaeren,
 
En past op weêr en wint, of neemt in dat besteck223
 
Den innekomenden den last van haeren neck,
225
Of houdt in eenen troep de bommels, vuige dieren,225
 
Ten korf uit. 't is hier drock. de honigh, onder 't zwieren226
 
Der byen, rieckt naer tijm: en even onversuft227
 
Als reusen in hun smis, van taeie kluft by kluft228
 
Den gloênden blixem smeên, de zommigen vast woelen229
230
Om 't kissend koper in den koelback te verkoelen.
 
Het anbeelt klinckt in 't hol van Etna dagh en nacht.231

176 onderling uit alle hun kracht slagh houden, en het yzer met de176 177 tang om en wederom keeren: niet anders drijft d'aengebore ge- 178 winzucht (magh men kleene by groote zaecken gelijcken) d'Atti-178 179 sche Byen, elck in haer werck, voort. D'outsten bewaren de179 180 muren, vestigen de raten, en bouwen kunstige huizen: maer de180 181 zwacke jongen keeren 's avonts spade weder, met veel tijms aen181 182 de beenen; zoecken gestadigh haer aes op haeghappelboomen,182 183 graeuwe willigen, kassie, root saffraen, vette linden en bruine183 184 Maybloemen. Zy rusten te gelijck: zy vallen te gelijck aen het 185 werck: 's morgens vroegh tyenze de poort uit: nergens zittenze185 186 ledigh. Wanneer d'avont haer endelijck weder vermaent uit velt 187 en weide te scheiden, dan keerenze naer huis; dan sterckenze 't187 188 lijf. Men hoortze dan rontom de korven brommen en morren.188 189 Wanneerze zich in haere slaepkamer vlyen, dan zwijgenze al den 190 nacht, en de slaep streelt de vermoeide leden. Zy zullen, indien190 191 het regenen wil, niet verre uit haer hol vliegen, nochte zoo 'er191 192 wint opsteecke, zich in de lucht begeven; maer dicht onder haer192 193 stevesten veiligh haer water zoecken, en niet verre van honck193 194 vliegen: oock dickwils, gelijck hobbelende schuiten, by onge-+194 195 stuimigh weder, ballast innemen, kaikens aenvatten, en zich hier195 196 mede in d'ydele lucht ophouden.196

197 Ghy zoudt u verwonderen over de manier der Byen, die geen+197 198 vermaeck scheppen in het paren, nochte zich door traegheit tot198 199 geilheit overgeven, of jongen baren, maer die met den mont uit199 200 loof en geurige kruiden teelen. Zy bestellen zelfs eenen Koningk200

 
De smeden onderling slagh houden naer hun maght,
 
Het yzer met de tang vast om, en weêrom keeren:
 
Een ingebore zucht drijft dus, om zich t'erneeren,234
235
[Indien men 't kleen by 't groot gelijcke met verlof,]235
 
De byen van Hymet, in 't honighwerck niet slof,236
 
Met kracht en yver aen. alle outste slotsoldaeten237
 
Bewaeren hunnen muur, bevestigen de raeten,
 
En bouwen 't huis met kunst: de zwacke jeught alleen
240
Keert 's avonts spade weêr, en met veel tijms aen 't been.
 
Zy snuffelt vast naer aes, op 's lants haeghappelboomen,241
 
Op graeuwe willigen, en vette linde, aen stroomen,
 
Op bruine maybloem, en op kassie, en saffraen.
 
Zy rusten te gelijck: zy vallen teffens aen,244
245
Gaen 's morgens uit de poorte, en zitten nergens ledigh.
 
Als d'avont endelijck den aftoght blaest, om vredigh246
 
Te keeren uit de weide, en 't velt, dan gaenze t'huis,247
 
Dan sterckenze het lijf. men hoort dan een gedruis,
 
Gedommel, en gebrom rondom de honighkorven.249
250
Wanneerze in haere cel ten slaep zich vlyen, dorven250
 
Zy geen geluit slaen, en zoo gaen de nachten heen:
 
Dan streelt de zachte slaep haere afgeslaefde leên.
 
Zy houden zich by honck, indien men vrees' voor regen:
 
En zoo 'er wint opsteeck,' men zietze niet gestegen
255
Ten hemel in de lucht: zy zoecken dan haer best255
 
Het water veiligh dicht by huis, om haer stevest.
 
By ongestuimigh weêr bevrachtenze van buiten257
 
Zich zelfs met ballast, recht als hobbelende schuiten,258
 
En vatten kaikens aen, om, onder haere vlught,
260
Zich hiermede in 't gewight te houden in de lucht.260
 
Gy zoudt u menighmael verwondren om de byen,
 
En haer manieren, noit verslingert op het vryen,262
 
Of paeren, noch die oock door traegheit immermeer263
 
Op snoeplust zijn gestelt, noch baeren, maer veel eer264
265
Aenteelen met den mont uit loof en geur van kruiden.265

201 en kleene burgers, en stichten hoven en een wassen Rijck. In het+201 202 omvliegen quetzenze dickwils de vleugels in scherpe rotsen, en202 203 geven den geest onder haren last: zoo byster zijnze op bloemen 204 verleckert, en zulck eenen roem stellenze in honigh voort te204 205 brengen. Hoewel haer leven eng bepaelt is (want het duurt niet205 206 langer dan zeven zomers) nochtans sterft het geslacht niet uit: 't 207 geluck des stams houdt vele jaren stant, en berekent het vijfde207 208 gelidt. Daerenboven dragen Egypten, nochte het groote Lydie, 209 nochte Perssen, en Meden hunnen Koningk, zulck een eerbiedig-209 210 heit toe. Zoo lang de Koningk behouden is, blijvenze eensgezint;210 211 hem missende, zoo leit het verbont in stucken: dan roovenze den 212 vergaderden honigh, en vernielen de raten. Hy heeft het beleit212 213 over haren arbeit: al te zamen aenbiddenze omringenze en be- 214 stuwen hem dicht al brommende; dragen hem dickwils op de214 215 schouders; stellen haer lijf in noot en oorloghsgevaer, en staen215 216 naer quetzuren en een heerlijcke doot. Zommigen op den aert der 217 Byen staroogende, die tot eenen leerzamen spiegel streckt, zeiden,217 218 datze met een goddelijck vernuft en hemelschen geest begaeft 219 zijn: want de Godtheit gaet overal waeren door hemel aerde en219 220 zee: hier uit scheppen menschen en vee en allerhande dieren,220220-224 221 elck voor zich, hun levens oirsprongk: en de bant des lichaems 222 bezwijckende, zoo keerenze en gaen al te zamen weder derwaert; 223 want het deel, dat hemelsch is, sterft niet, maer vlieght levendigh 224 weder naer de starren, en neemt om hoogh den hemel in.224

 
Zy zetten zelve een' vorst, en kleene burgerluiden,266
 
En stichten hoven, en een wassen rijck, wel vast.267
 
In 't ommevliegen lijdt de honighby veel last.
 
Zy quetst den vleugel dick op scherpe rots, en klippen,
270
En, onder haeren last, komt haer de geest t'ontglippen:
 
Zoo bijster zijnze op geur verleckert, en op bloem,
 
En stellen in de winst des honighs al haer' roem.272
 
Al is haer leven eng bepaelt in tijt en uuren,
 
[Want langer kan het niet dan zeven zomers duuren,]
275
Noch sterft de stam niet uit. de stam, in 't rijck bezit,275
 
Houdt veele jaeren stant, en bloeit in 't vijfde lidt.276
 
Het groote Lydisch rijck, Egypten, Parth, en Meden
 
Den koningk minder eer bewijzen in hun steden,
 
Als onze honighzwarm. zoo lang de koning leeft
280
Zijnze alle oock eensgezint: maer zoo hy haer begeeft,
 
Dan breeckt het rijxverbont, dan roven d'onderzaeten
 
Den honigh overhoop, vernielen cel, en raten.282
 
Hy heeft 't beleit alleen van haeren arrebeit.
 
z'Aenbidden uit ontzagh haer konings majesteit,
285
Omringen hem heel dicht, bestuwen hem met brommen,
 
En draegen op haer schoft het hooft der honighdommen.286
 
Zy gaen op lijfsgevaer met hem in oorloghsnoot,
 
En staen gequetst, vol moedts, naer een befaemde doot.288
 
Men vondt'er die den aert der byen gadesloegen,
290
Die elck ten spiegel dient, om zich hier naer te voegen,290
 
En rechtuit spraecken dat dees aert, die heerscht, en slaeft,291
 
Met rijp vernuft en geest van boven is begaeft:
 
Want eene godtheit gaet alom onzichtbaer waeren,
 
Door hemel, aerde, en lucht, en zee, en wilde baren,
295
En hieruit scheppen mensch, en vee, en ieder dier,
 
Een iegelijck voor zich, hunn' oirsprong, ziel, en zwier.296
 
Als 's lichaems bant bezwijckt vergaenze in d'eerste stoffen:297
 
Want merck, het hemelsch deel wort van geen doot getroffen,
 
Maer vlieght weêr levende in den starrelichten boogh,299
300
En neemt onsterfelijck den hemel in om hoogh.

225 Wanneer ghy het heerlijcke hof en den opgeleiden honigh met+225 226 zijne schatten opent, zoo besproey eerst de lucht met eenen mont226 227 vol waters, en beroockze met een test. Tweemael gevenze honigh:227-232 228 tweemael is het honigh-oeghst; zoo dra Taygete, een Zeilstar, de228 229 weerelt haer schoon aenschijn toont, en de golven des Oceaens 230 verachtelijck met den voet stoot: of de zelve star voor het water- 231 zuchtigh gestarrente der Visschen wijckende, des winters treuriger231 232 van den hemel in de baren zinckt.

233 Zy zijn boven maete de gramschap onderhevigh: gequetst+233 234 zijnde, vergiftigenze u met haren prickel, steecken heimelijck zoo234 235 fel, dat d'angel vast in d'aderen blijft zitten, en sterven in haere 236 wraeckgierigheit.

237 Doch vreest ghy voor een' harden winter; wilt ghy tegens den+ 238 toekomenden tijt sparen, en u over haere ellende en jammerlijcken238 239 staet ontfarmen; zoo ontzieze niet met tijm te beroocken, en het239 240 onnutte wasch af te snijden: want dickwils at, eer men 't merckte,240 241 een gestarrende haeghdis de raten: een mot quam by doncker in241 242 de cellen snoepen: de vuige bommel zat en verteerde een anders242 243 kost: of de felle horsel mengde zich met eenen scherper angel hier243 244 onder: of een vervloeckte honighworm quam 'er in: of Arachne,244 245 van Minerve gehaet, spon haer breet spinneweb in de deur. Hoe245-246 246 de korven meer van onnut wasch gezuivert zijn, hoeze naerstiger 247 zullen aenhouden, om d'afbreuck van haer jongen te boeten,247 248 schuren van bloemen te vlechten, en de vacken te beleggen.248

 
Wanneer gy't heerlijck hof, en d'opgeleide schatten
 
Des honighs opent, pas een' mont vol nats te vatten,302
 
Besproey dan al de lucht: beroockze met een test.
 
Zy levren tweemael u den honigh in haer nest.
305
De honighooghst beloont u tweemael alle jaeren,
 
Zoo dra Taigete, een star, waernaer de zeeliên vaeren,
 
Voor d'aerde en 't aerdtsche volck haer aenschijn klaer ontbloot,307
 
De golf des oceaens veracht met voeten stoot:308
 
Of als de zelve star, de waterzucht der Vissen309
310
Ontwijckende, bedroeft, by 's winters duisternissen,310
 
Uit 's hemels goude poorte in zee te water gaet.
 
Haer toorne en wraeckzucht houdt noch regel, nochte maet:
 
Want quetst gy haer, zy zal u pricklende vergeven,313
 
En vreeslijck steecken, dat zelf d'angel vast blijf kleven314
315
In d'aderen, en zy van wraeck sterf, heel verwoet.
 
Indienge een' harden vorst en winter ziet te moet,
 
En wiltge opleggen voor 't genaecken van de smerte,317
 
En gaet u haere elende en droeve staet ter harte;
 
Beroockze vry met tijm: besnoey 't onnutte was:
320
Want dickwijl, eer men 't merckt, knaeghde een haeghdis de kas
 
En raeten, of een mot quam in de cellen snoepen320-21
 
By nacht: de bommel, traegh van aert, quam met haer troepen
 
En slickte een anders kost: de felle horsel dorf323
 
Haer scherpen angel oock wel steecken in de korf.
325
Een booze honighworm berooft wel 't huis van binnen.
 
Arachne, in Pallas haet, komt breet haer webbe spinnen326
 
In 't midden van de deur. hoe gy den korf meer vaeght327
 
Van vuil onoirbaer was, hoe uwe by meer draeght,328
 
Om d'afbreuck van haer nest te boeten, en zy deckt 'er329
330
De schuur van bloemen, en beleght het vack met nekter.330
tekstkritische noten

249 Maer indien de byen (dewijlze met ons de gebreken dezes+ 250 levens onderworpen zijn) van zieckten quijnen, het welck ghy aen 251 zekere tekens kunt mercken; terstont zienze 'r anders uit: het251 252 hooft wort mismaeckt en ysselijck mager: zy brengen de dooden,252 253 die d'oogen loken, buiten 's huis, en volgen in rouw het lijck 254 achter aen: of hangen aen den ingangk, met de voeten aen een 255 gevlochten: of houden zich al te zamen binnen 's huis, met geslote 256 deuren, en verslapt van honger, verstijft van koude: dan latenze 257 zich luider hooren, en brommen eenpaerigh; gelijck de koude257 258 zuiden wint zomtijts in het bosch ruischt: gelijck de zee ruischt, 259 wanneer de baren hol gaen: gelijck het verslindende vier in den 260 gesloten oven barrent. Dan zoude ick u raden haer met galbaen+260 261 te beroocken, en door riete pijpen met honigh te bedruipen, om261 262 haer graegh te maecken, en de druiloorigen op den gewoonen262 263 kost te noodigen. Oock is het dienstigh hier gestoote galnoten263 264 onder te mengen, gedrooghde roozen, wijn wel sterck opgezoden,264 265 of Psythische rozijnen, Cekropischen thijm, en centauren, sterck265 266 van reuck; oock een bloem, die in de beemden wassende, licht 267 te vinden is, en by de huislieden sterrekruit genoemt wort: want267 268 uit den wortel spruiten vele steelen: z' is geelachtigh van kleur, 269 doch glinstert midden in haer dichte bladen, gelijck purper van269 270 een bruine fiool. Men verciert menighmael d'altaren der Goden 271 met deze kranssen: z' is wrang van smaeck: de huislieden pluckenze 272 in gemaeide dalen, en by den oever van den krommen Mella.272 273 Koock den wortel van dit kruit in geurigen wijn, en zet dit voedtsel 274 met volle manden voor de bykorven.

275 Maer tegens dat iemant haestigh al zijn byen moght verliezen,+275-276 276 en geen middel wist om nieuwe jongen te winnen; zoo is het nu

 
Maer zoo de byen, die de jammernis en pijn
 
Van 't leven hier, als wy, oock onderworpen zijn,
 
Door zieckte aen 't' quijnen slaen, het welck men kan gewennen333
 
Aen zekre tekens klaer te mercken, en te kennen,
335
Dan trecken zy terstont een ander aenzicht aen.335
 
Het hooft ziet gansch mismaeckt, het lichaem ongedaen.336
 
Zy brengen 't lijck, wanneer 't zijn oogh luickt, ongeluckigh337
 
Ten huize uit, treên in rouw van achter, droef en druckigh,338
 
Of hangen aen de deur gevlochten, been aen been,
340
Of houden zich in huis al treurende by een
 
Met toegeslote deur, verstijft van kou, bevroren,
 
Verslapt van hongersnoot: dan laet de by zich hooren,
 
Veel luider, en zy bromt eenpaerigh, mort, en raest,343
 
Gelijck de Zuidenwint bywijl in bosschen blaest;
345
Gelijck het zeeschuim ruischt, wanneer 't komt aengestoven;
 
Gelijck verslindend vier, in een' gesloten oven.
 
Dan raede ick dat gy milt haer toeroockt met galbaen,
 
En door een riete pijp met honigh zoudt bestaen348
 
Te druppen, om haer graêgh te maecken, en de blooden,
350
En suffenden op dien gewoonen kost te nooden.350
 
Het is oock dienstigh dat gy galnootpoeder brengt,
 
En d'opgedrooghde roos met galnootpoeder mengt,352
 
Centauren, sterck van reuck, of Psythische rozijnen,
 
Cekropsche tijm, en oock heel sterckgezode wijnen,
355
Een bloem oock, in een' beemt gegroeit, en lang beroemt,355
 
Licht vindbaer, die op 't lant wort starrekruit genoemt:
 
Want uit den wortel steel by steel heel groeizaem spruiten.
 
Z'is geel van kleur, doch blinckt, hoe dicht de bladers sluiten,
 
Als een viool van bruine en donkre purperverf.
360
Men ciert d'altaeren van de Goden menighwerf
 
Met kranssen van dees bloem. z'is wrang van smaeck, te haelen
 
By huisliên op het lant, in hun gemaeide dalen,
 
En langs den oever, die den krommen Mella stuit.363
 
Men koockt in wijn, vol geurs, den wortel van dit kruit,
365
En zet de manden met dit voedtsel voor de korven.
 
Maer of de byen van den byenhouder storven,366
 
Die geenen middel weet met jonge en wackre bien367

277 tijt den gedenckwaerdigen vont des Arkadischen meesters Aris-277 278 teus t'ontvouwen, en hoe dickwils het verrotte bloet van geslage278 279 ossen byen voortbroght. Ick zal die gansche naemhaftige historie+279 280 hooger ophalen, en beknopt van haren eersten oirsprongk be- 281 ginnen.

282 Want daer de geluckige burgery te Kanopus, van Alexander282 283 vergroot, aen den Nyl woont, die met zijnen watervloet het lant+ 284 bewatert, waer over men met beschilderde schuiten vaert; en daer 285 Persen, met den pijlkoker gewapent, aengrenst, en het groene285 286 Egypten met een zwart slib gemest wort, door den vliet, die van286 287 den zwarten Moorjaen nederstroomende, door zeven monden 288 uitbruist; al dit gewest stelt zijn welvaert in deze onfeilbaere kunst.288 289 Eerst kiest men tot dit werck een klein erf, deckt dit met luttel 290 pannendacks, en sluit het met naeuwe wanden, waer in vier290 291 vensters naer de vier winden uitzien, en die over dwers van de291 292 zon beschenen worden. Dan zoeckt men eenen tweejarigen stier, 293 wiens horens alreede krommen. Men stopt met gewelt beide zijn 294 neusgaten, beneemt den muil den ademtoght, slaet hem met 295 stocken doot, en spreit het geplette ingewant over d'ongevilde295 296 huit. Aldus latenze dit dier op gebroke tacken, thijm en versche 297 kassie, in de beslote plaetse leggen. Dit beschickt men, wanneer297 298 de westen wint eerst op het water begint te blazen; eer de beemden298 299 op een nieuw beginnen te bloeien; eer de snaterachtige zwaluwe299 300 haer nest onder dack welft. Ondertusschen begint het gekneust300 301 gebeente en warme bloet te broeien, en daer schijnt een wonder-301-303 302 lijck gedierte te grimmelen; eerst stompe beenen, voort snorrende

 
Zijn dootse korven weêr te vullen, te voorzien,368
 
Zoo wil de tijt dat wij d'aenmerckens waerde vonden369
370
Van een' Arkadischen biehouder nu doorgronden,
 
En oock hoe menighmael 't geslaghte runderbloet
 
Aen 't rotten, byen hebb' by menighte uitgebroet.
 
'k Zal dees naemhaftige geschiedenis ophaelen,
 
En van haer' oirsprong u beginnen af te maelen:
375
Want daer de burger woont, ter stede, die vergroot375
 
Van Alexander, aen den Nyl leght, uit wiens schoot
 
Al 't lant bewatert wort, en daer bemaelde sloepen
 
Den stroom bevaeren; en daer Persiaensche troepen,
 
Gewapent op den rugh met pylekokers, dicht,
380
Aangrenzen, en het groene Egypten door 't gewight
 
Van 't zwarte springvloetslib ziet mesten velt, en boomen,
 
Door 't water, dat, heel hoogh uit Moorenlant aen 't stroomen,382
 
Door zeven monden bruischt; al dit geweste gront383
 
En bouwt zijn zegeninge op dien onfaelbren vont.384
385
Men kiest eerst luttel erfs, om 't werreck te voltrecken,385
 
En past dit met wat dacks van pannen t'overdecken,
 
Met eenen naeuwen wandt te sluiten dit gesticht,387
 
Waerin vier vensters naer vier winden haer gezicht
 
De zon toekeeren, die hier heet komt innestraelen.
390
Dan past men eenen stier, twee jaeren out, te haelen,
 
Wiens horens krommen. dan de neuslucht met gewelt391
 
Gestopt, den muil de lucht benomen, hem gevelt
 
Met stocken, dat hy sterf, die nog een weinigh lilde.393
 
't Gepletterde ingewant dan over d'ongevilde
395
En raeuwe huit gespreit van dezen dooden stier.
 
Dan versche kassigeur geslingert onder 't dier,396
 
En tijm, en telgh by telgh, gebroken van die heggen.
 
Zoo laetenze in die plaets den stier besloten leggen.
 
Dit wort beschickt, wanneer de westenwint eerst speelt,
400
En met zijn' adem in 't begin het water streelt,
 
Eer noch de beemt beginn' te bloeien, versch bewatert,401
 
De zwaluw 't broeinest welve, en onder 't rietdack snatert.
 
Terwijl 't gekneust gebeent en warme bloet geraeckt
 
Aen 't broeien, schijnt het of een vreemt gediert genaeckt,
405
En grimmelt onder een. men ziet eerst groote beenen,

303 veders onder een gemengt; en allengs stijgenze in de dunne lucht, 304 tot datze, gelijck een zomervlaegh, die uit de wolcken stort, uit-+304 305 bersten; of gelijck een lichte pijl uit den boogh des Persiaens305 306 vlieght, wanneer hy slagh levert.

307 O Zanggoddinnen, wat Godt holp ons aen deze kunst? wie 308 broght dezen nieuwen vondt eerst op de baen? Men zeit, dat+308 309 Aristeus, een herder, Peneus en Tempe verlatende (overmits zijn309 310 byen van honger en zieckte storven) heel treurigh en klaghtigh310 311 aen den oirsprongk des gewijden vliets stont, en aldus zijn moeder311 312 aensprack: moeder Cyrene, die u op den gront van dit loopende312 313 water houdt; o moeder, waerom broght ghy my, die by het nootlot313 314 niet gezien ben, uit den doorluchtigen stamme der Goden (trouwen314 315 zoo de Thymbreesche Apollo, naer uw zeggen, mijn vader is) ter315 316 weerelt? Of waer is uw liefde te mywaert gebleven? Waerom316 317 zeit ghy my den hemel toe? naerdien ick, schoon ghy mijn moeder317-318 318 zijt, oock d'eere in dit sterflijcke leven moet missen, die ick door 319 vee, en vruchten, met zulck een wackerheit en opmerckinge,319 320 zonder iets onbezocht te laten, verdiende? Welaen dan, neemt320320-321 321 ghy zulck een verdriet in mijnen roem, ruck met uw eige hant de 322 weelige bosschen uit: steeck de stallen in lichten brant: verdelgh322 323 den oegst: verbrant het gewas, en houw met de bijl den wijnstock 324 in stucken.+

325 Maer de moeder hoorde zijn klaght, onder in de kamer des325 326 diepen strooms, daer de Stroomgodinnen, rontom haer, Milesische326 327 vellen, waer aen geen zeegroen gespaert was, kemden; namelijck327

 
Hoort veders snorren, en zich mengen, en met eenen
 
Besteigerenze allengs de hooghten in de lucht,
 
Tot dat zy endelijck, gelijck een zomervlught
 
En vlaegh uit eene wolcke, uitspatten voor elx oogen:
410
Of als een lichte pijl uit Persiaensche boogen
 
Om hoogh vlieght, als de Parth nu toestreeft met den schicht.404-411410-411
 
O Zanggodinnen, melt wat Godt broght dit in 'tlicht?
 
Wat geest heeft deze kunst, dien vont eerst nieuw gevonden.413
 
Aristeus, zoo men zeght, een herder, lant en gronden414
415
Van Tempe, en Peneus, die gevloten komt door 't dal,
 
Verlaetende, naerdien zijn byen overal
 
Van honger, kommer, en van zieckte, en evel storven,417
 
Stont treurigh klaegende, om de scha van zijne korven,
 
Omtrent den oirsprong van den godtgewyden vliet,419
420
En sprack zijn moeder aen, uit onlust en verdriet:
 
Cyrene moeder, die dit water hebt gekoren,421
 
O moeder, waerom ben ick, uit uw' schoot geboren,422
 
By 't nootlot ongezien, en uit der Goôn geslacht,
 
Zoo my Apol, gelijck gy zeght, heeft voortgebraght
425
In 't licht der weerelt? of waer is uw gunst gebleven
 
Te mywaert? waerom my in 's hemels troon verheven
 
Met uw belofte en mont; naerdien ick, uit uw bloet427
 
En schoot gesproten, d'eer in 't sterflijck leven moet
 
Ontbeeren, die ick heb verdient door vee, en vruchten,
430
Met zulck een wackerheit, en aendacht, die noit vlughten430
 
Den arbeit, die natuur en alle ding doorgront?431
 
Welaen dan, neemt gy zulck een' onlust in mijn' vont432
 
En glori, ruck vry met uwe eige hant de bossen
 
De schoone boomen uit: steeck stal en schuur, vol ossen,
435
En vee in lichten brant: verdelgh verbrant al 't zaet,435
 
En houw den wijnstock met de byle om, waer die staet.
 
De moeder hoort zijn klaght, die quam in 't water, binnen
 
De kamer van den stroom, daer blancke Stroomgodinnen
 
Rondom haer bezigh zijn met kam, en scherpe kaerdt,439
440
Om wol, waeraen geen verf noch zeegroen is gespaert,
 
't Miletisch vellewerck, te havenen, te kemmen,441

328 Drymo, Xantho, Ligea, en Fyllodoce, die het glimmende hair over328 329 den blancken neck lieten zwaeien; Nesaee, Spio, Thalie, Cymodoce, 330 Cydippe, en de blonde Lykorias (d'een noch maeght, d'andere 331 toen d'eerste reis van kint bevallen) Klio, en haer zuster Beroë;331 332 beide dochters van den Oceaen; beide met gout, beide met ge-332-333 333 spickelde rheesvellen omgort; Efyre, Opis, Asie, Deiopeie, en 334 de snelle Arethuse, die endelijck haer pijlen nederleide. Klymene 335 vertelde, onder dit gezelschap, Vulkaens ydele bekommeringe, de335 336 schalckheit van Mars en zijn zoete sluickery, en overrekende alle336 337 der Goden vryaedjen, sedert het begin der weerelt. Terwijlze+ 338 vast naer dit gezangk luisterende, haer spinrocken sponnen, quam338 339 Aristeus jammerklaght weder de Moeder ter ooren, en al wat 'er339 340 in het glazen vertreck was zat stom: doch Arethuse, eer dan340 341 d'andere gezusters opziende, en met haer blonde hooft boven uit341 342 het water opborrelende, riep van verre: o Cyrene zuster, ghy zijt342 343 niet vergeefs om dit byster gekerm verschrickt; hier staet Aristeus343 344 zelf, voor wien ghy meest bekommert zijt, en schreit deerlijck aen344 345 het water van zijnen vader Peneus, en noemt u onbarmhartigh.345 346 De moeder hierom op een nieuw in haer hart ontstelt, zeit: wel-346 347 aen, breng hem, breng hem by ons: hy magh onbeschroomt zijnen347 348 voet binnen den goddelijcken drempel zetten: met een beveeltze, 349 dat de stroom zich wijt genoegh ontsluite, op dat de jongelingk 350 dat langs afstijge: en het water gingk berghswijs rontom hem350

tekstkritische noten

 
Met naeme Drymo, Xanth, Ligea, snel in 't zwemmen,
 
En Fylodoce, die de vlechten, zonder vleck,443
 
Ziet blincken in den zwaey, om haeren blancken neck,444
445
Neseë, Cymodoce, en Spio, en Thalye,445
 
Likorias, heel schoon, Cydippe, d'eene een vrye446
 
En onbesmette maeght, en d'andre hier ter stê
 
Nu eerst van kint verlost, en Klië, en Beroë,448
 
Twee zusters, dochters van den Oceaen gerekent,
450
Omgort met vellen, schoon gespickelt, en getekent
 
Met vlacken, en verciert met riet om 't natte haer;451
 
En Asie, en Efyre, en Dejopeia, klaer452
 
Van oogen; Opis mede, en Arethuze, in 't ylen453
 
De snelste, en die nu hier den koker met de pijlen
455
In 't ende nederley. Klymeen verhaelde vast,455
 
By dit gezelschap, hoe Vulkaen den boel verrast,456
 
De schalckheit van Godt Mars, zijn zoete sluickeryen,
 
En hoe van 's weerelts wiegh de Goden slaen aen 't vryen.458
 
Terwijlze al spinnende hier luistren naer dien toon,
460
Vernam Klymene weêr de klaght van haeren zoon:
 
En al de zusters en getrouwe spingenooten,
 
In 't helder glazen huis, verstomden, en verschooten.462
 
Maer Arethuze, die voor elck naer boven schiet,
 
En met het blonde hooft opborrelt uit den vliet,
465
Riep haer van verre toe: Cyrene, waerde zuster,
 
Gy zijt niet zonder reên ontstelt, en ongeruster
 
Om dit bedruckt gekerm: hier staet uw zoon, vol smart,
 
Uw Aristeüs zelf, die diep u leght in 't hart.
 
Hy schreit hier aen de zy van zijnen vader smartigh,469
470
Den stroomgodt Peneus, en hy noemt u onbermhartigh.
 
De moeder, op een nieuw in haeren geest ontstelt,471
 
Zeght daetelijck: welaen, men breng' men breng' den helt472
 
Hier onder: want hy magh wel zonder vreeze binnen
 
Den drempel stappen van de natte Vlietgodinnen:
475
Met een' gebietze dat de stroom zich openzett',
 
Op dat de jongeling vry intrede in dit wedt.476
 
De stroom zet berreghswijs zich om hem overende,
tekstkritische noten

351 overendt staen, en ontfingk den zoon in den ruimen boezem,+ 352 binnen den stroom: en nu gingk hy zich verwonderen over zijn 353 moeders hof, en het vochtige Rijck, en de meeren, van speloncken353 354 besloten, en de ruischende wouden; en om den geweldigen stroom354 355 der wateren verbaest, bezagh 'er alle de vlieten, die onder den355-356 356 grooten aerdtkloot, op verscheide plaetsen, verborgen leggen; 357 Fasis, en Lykus, en de bron, waer uit de diepe Enipeus eerst357 358 komt springen; waer uit vader Tyberijn opborrelt, en Anio, en358 359 Hypanis, die van kaien klatert, en de Mysische Kaikus, en d'Eri-359 360 daen, met een paer vergulde stiershorens op het hooft, boven360 361 wien geen stroom geweldiger, over het weelige gewas, in de361 362 purperen zee nederbruist.

363 Na dat hy in d'overwelfde puimsteene kamer quam, en Cyrene 364 d'oirzaeck van haer zoons droefheit verstont, die licht te troosten 365 was; zoo gaven de Gezusters hem geschicktelijck het hantwater,365 366 en den ruigen hantdoeck: zommigen deckten de tafel met bancket,366 367 zetten 'er volle bekers op, en beroocken d'altaren met Arabisch 368 wieroock, en de moeder zeit: neem dien kop met Meonischen368 369 wijn; laet ons den Oceaen toedrincken; en met een aenbadtze369 370 den Oceaen, aller dingen vader, de Nymfen, haer zusters, Voogh-370 371 dessen over hondert bosschaedjen, over hondert vlieten. Driemael 372 begootze de brandende Vesta met klaren nektar: driemael vloogh372 373 de heldere vlam boven in het dack; een voorteken, waer mede373 374 zy hem moedighde, en toen aldus aenhief:374

 
En wellekomt den zoon by deze waterbende,478
 
In dezen ruimen schoot, daer hy verwondert ziet
480
Zijn moedershof, en 't rijck van haeren watervliet,480
 
De meeren, dicht omringt van holen, en het ruisschen
 
Der bosschen, zich verbaest om 't klateren en bruisschen482
 
Van dezen grooten stroom der wateren, met een
 
De vlieten ziet, die om den grooten aerdtkloot heen
485
Op veele plaetsen diep en weghgescholen doocken;484-485
 
Eerst Fasis, Lykus mê, de bron, die doorgebroken486
 
Uit d'ader van den vliet Enipeus eerst ontspringt,
 
Daer vader Tyberijn door 't zant naar boven dringt,488
 
En Anio, met een stroom Hypanis, gezwollen489
490
Van water, dat de rots en kaien voort komt rollen:
 
Kaïkus mê, bekent by elcken Mysiaen,491
 
En die vergulde en trots gehorende Eridaen,
 
Die, stercker dan een stroom en waterval van sluizen,493
 
Door 't weelige gewas, in 't roode meer komt bruizen.494
495
Na dat hy in 't gewelf van lichten puimsteen quam,
 
Cyrene d'oirzaeck van haar zoons verdriet vernam,
 
Die licht te troosten was, zoo wert 't hantwater, mede
 
De ruige hantdoeck hem gebroght, naer heure zede,498
 
Van zijne zusteren. een deel deckt met bancket499
500
En leckerny den disch: een ander vaerdigh zet
 
Den vollen beker op de tafel: andren smoocken,
 
Bewieroocken 't altaer met Arabijnsche roocken.502
 
De moeder zeght: aenvaert dien gouden kop, vol wijn,
 
Geperst uit druiven van Meonie om bly te zijn.504
505
Laet ons den Oceaen toedrincken al te gader.
 
z'Aenbadt den Oceaen, der dingen bron en vader,
 
Haer zusters, nymf by nymf, vooghdessen over al
 
Het lant, en bosch, en stroom, elck hondert in getal.508
 
De haert ontfangt den dranck tot drymael, als een' zegen.
510
De vlam quam drywerf klaer in 't dack om hoogh gestegen;
 
Een helder voorspoock, om zijn' moedt te houden staen.511

375 In de Karpatische zee onthoudt zich de blaeuwe Proteus, een375 376 waerzegger, die met zijn zeepaerden voor den wagen gespannen,376 377 over de groote vlackte henevaert. Dees bezoeckt nu de havens 378 van Emathie, en Pallene, zijn vaderlijcke stadt. De Nymfen en378 379 zelf de stockoude Nereus eeren hem: want die waerzegger weet379 380 al wat 'er is, wat was, en namaels gebeuren zal; dit beliefde Nep-380 381 tuin zoo, wiens onbeschoft watervee en wanschape zeekalvers381 382 hy onder zee te weide drijft. Ghy moet dezen, o mijn zoon, eerst+382 383 met stricken zien te vangen, op dat hy u al d'oirzaeck der byën-383 384 zieckte ontvouwe, en hier tegens raet geve: want ongedwongen 385 zal hy u niet leeren, nochte ghy kunt met bidden iet verwerven.385 386 Vang en verstrick hem met gewelt; zoo zult ghy endelijck hem 387 zijn ydel bedrogh verleeren. Ick zelf wil u, wanneer de zon op de387 388 middagh steecke, het gras dorst lijde, en de schaduwe het vee 389 allermeest verquicke, in de geheimkamer des ouden gryzerts389 390 leiden, daer hy vermoeit van het water, zich versteecke en neder-390 391 legge, op dat ghy hem al slapende met gemack daer betrappen391 392 mooght. Maer wanneer ghy hem vast en in uwe stricken hebt, 393 dan zal hy u in verscheide gedaenten en schijn van dieren be-393 394 guighelen; zich gezwint in een schrickelijck zwijn, gevlackten394 395 tiger, geschubden draeck, en rosse leeuwin veranderen; of zoo395 396 luide kraecken als een vlam, en zoo uwe stricken ontglippen; of 397 in dun water gesmolten, u door de vingers druppen. Maer mijn397 398 kint, hoe hy zich meer in allerhande gedaenten herscheppe, zoo 399 veel te stijver hou hem vast in uwe stricken, tot dat zijn lichaem 400 die zelve gedaente aentrecke, waer in ghy hem eerst zaeght in400

 
Toen hief Cyrene op 't leste aldus heel minzaem aen:
 
De blaeuwe Protheus, in 't waerzeggen wel ervaeren,
 
Houdt in 't Karpatisch meer zich in de woeste baren,514
515
Die, met zijn zeepaert voor den wagen in 't gareel,
 
De groote zee bevaert, en nu bezoeckt hy 't deel516
 
Van 't oude Emathie, en zijn vaders stadt, en paelen.517
 
Stockoude Nereus, en de nymfen hem onthaelen,518
 
Die weet en spelt wat is, wat was, en worden zal.
520
't Geviel den Zeevooght dus, wiens zeekudde overal520
 
In zee te weiden gaet, oock 't zeekalf, dat wanschapen,
 
Geweit van Proteus staf, vertraeght door 't eeuwigh slaepen.522
 
Gy moet, mijn zoon, hem eerst verstricken met een touw,
 
Dat hy de bieplaegh en haere oirzaeck u ontvouw',
525
En raet hier tegens geef: want hy zal u niet leeren
 
Ten zy door dwang, noch gy verwerft iet door begeeren
 
En bidden. vang verstrick hem listigh met gewelt.
 
Verleer hem dus 't bedrogh, waerop hy is gestelt.
 
Ick wil u zelf, wanneer de zon des middagh steecke,529
530
Het gras van dorst versmacht', de schaduwe, in die streecke,530
 
Het vee geheel verquick', geleiden binnen 'slots531
 
In dees geheimniszael des grijzen watergodts,
 
Daer hy, vermoeit van 't schuim, zich neêrlegge, en verschuile,
 
Dat gy den slaependen gemacklijck in dien kuile
535
Met list betrappen mooght. maer als gy hem nu vast
 
In uwen strick beknelt, dan zal die looze gast
 
U in verscheiden vorm en schijn van veele dieren
 
Beguichlen, zich gezwint in 't everzwijn, dat vieren538
 
Uit oogh en tanden schiet, in 't schubbigh draeckevel,539
540
Gevlackten tyger, en leeuwinne, ros en fel,
 
Verandren, of zoo luid gelijck een fackel kraecken,
 
En zoo uit uwen strick ontglippen, en geraecken,
 
Of, smiltende in een bron, u druppen door de hant.543
 
Maer, nu mijn zoon, hoe hy zich meer en meer vermant
545
In veele vormen en gedaenten te verzetten,544-545
 
Zoo veel te stijver hou hem vast in uwe netten,
 
Tot dat zijn lichaem die gedaente en 't wezen draeght,
 
Waerinne gy hem eerst in slaep gevallen zaeght.

401 slaep vallen. Zoo sprackze, en goot eenen helderen geur van401 402 Ambrosie uit, waer mede zy al haer zoons lichaem overstreeck,402 403 wiens locken hier door een zoete lucht van zich gaeven, en wiens 404 leden een levendige kracht gevoelden.404

405 Ter zijde in eenen uitgekabbelden bergh staet een geweldige405 406 spelonck, daer de wint doorgaens buldert, en de zee eenen406 407 krommen boezem maeckt; daer de zeeman eertijts voor onweder,407 408 dat haestigh opquam, veiligh moght leggen. Proteus weet zich in 409 dit hol met een vreesselijcke steenrots op te sluiten. De Vliet-409 410 godin verborgh haren zoon by dezen donkeren schuilhoeck, en 411 verdween zelf al stil in eenen nevel.

412 De hitte der Hontsdagen, die de lucht nu ontstack, briet den+412 413 dorstigen Indiaen, en de zon, nu ten middewege aen den hemel,413 414 stack op het hooft, dat de kruiden verdorden, en koockte met414 415 haer stralen de kil der holle vlieten, datze tot op het warme415 416 slijm toe verzoden; wanneer Proteus, volgens zijn gewoonte, uit416 417 het water naer zijn hol toegingk; het natte gebroetsel der wilde417 418 zee, rontom hem hene huppelende, zout zeewater overal spuite,418 419 en veelerhande zeerunders op het strant in slaep vielen. Hy419 420 gingk (gelijck wel eer een stalwachter op het geberghte, wanneer420 421 hy de kalvers uit de weide naer huis drijft, en de lammers met 422 blaten de wolven tergen) midden op een steenklip zitten, en422 423 overtelde zijn kudde. Aristeus deze gelegentheit voorkomende,+423 424 leedt naulix dat de grijze zijn vermoeide leden nedervlijde, viel424 425 hem met luider kele op het lijf daer hy lagh, en knevelde den425 426 Zeegodt zijn handen. D'ander daerentegen, die zijn kunst niet426

 
Zoo sprackze, en goot een' geur ambrosy daer beneden,549
550
Waermê zy haeren zoon bestreeck zijn lijf, en leden.
 
De haerlock gaf terstont een lucht, en zoeten geur,
 
En 't lichaem voelde een ziel en kracht de leden deur.552
 
Ter zyde in eenen bergh, gekabbelt van de vloeden,
 
Gaept een geweldigh hol, daer wint en stormen woeden,
555
En eeuwigh bulderen, de zee in eene boght
 
Zich kromt, waerin by storm de zeeman dickwijl moght
 
Verzekert schuilen, als hem 't onweêr quam bestoocken.557
 
De Zeegodt Proteus weet, in dees spelonck gedoken,
 
Zich op te sluiten in een yslijck rotsgevaert.
560
De Vlietgodin verstack den zoon, heur lief en waert,
 
In dezen donckren hoeck en duisternis gedolven.560-561
 
Zy zelf verdween in mist, die neêrviel op de golven.
 
De gloet der Hontstarre, en haer vier, dat al de lucht563
 
Ontstack, briet Indus kust, en haer versmachte vrucht;564
565
De zon, ten midwegh aen den hemel opgestegen,
 
Stack den Moorjaen op 't hooft, dat kruit en gras verlegen566
 
Aen 't quijnen sloegen, en de vlietkil, hol en bloot,567
 
Van haere straelen koockte, en tot op 't slijm verzoodt;
 
Als Proteus naer zijn hol, ter zee uit, aen quam streven,
570
Gelijck hy is gewoon. de zeegedroghten leven570
 
En hupplen om hem heene, en spuiten overal
 
Het zoute pekelschuim. een vreemt en groot getal572
 
Zeerundren valt op strant in slaep, zoo voor als achter.573
 
Hy ging [als op 't geberght weleer een veestalwachter,
575
Die zijne kalvers uit de weîde t'huiswaert jaeght,
 
Als 's avonts 't lam den wolf met blaeten terght, en plaeght,]
 
In 't midden op een rots aen zee, zich nederschicken,
 
En overzagh zijn kudde. om op zijn wit te micken578
 
Nam Aristeüs dees gelegenheit en tijt579
580
Oock waer. hy wacht nau dat de grijzaert nedervlijt
 
Zijne afgematte leên, en komt, van lust gedrongen,581
 
Den Zeegodt, daer hy leght, luids keels op 't lijf gesprongen,
 
En knevelt hant aen hant. de Godt hier tegens aen,583
 
Die zijne kunst noch kan, verkeert, om zich t'ontslaen584
tekstkritische noten

427 vergeten had, veranderde zich wonderlijck in allerleie gedaenten,427 428 in een vier, in een afgrijsselijck dier en vloeienden vliet; maer 429 ziende door geen bedrogh t'ontglippen, gaf het op, quam tot429 430 zich zelven, en sprack ten leste met een menschelijcke stemme: 431 o allerstoutste jongelingk, wie geboodt u naer ons huis te gaen? 432 Wat zoeckt ghy hier? Maer d'ander antwoorde: o Proteus, ghy 433 weet het wel: oock kan u niemant bedriegen: misley my slechts433 434 niet. Wy komen op der Goden bevel herwaert, om het orakel,434 435 in onze verlegenheit, raet te vragen. Aldus sprack hy: waer op435 436 de Waerzegger ten leste zeer pijnelijck zijn gloeiende blicken436 437 en zeegroen gezicht naer hem toe sloegh, en stijf op de tanden 438 knarssende, aldus den mont opende, om den vrager geluck te438 439 zeggen: een Godtheit straft u in haere verbolgenheit: ghy be-+439 440 dreeft een groot lasterstuck: d'ellendige Orfeus berockent u een440 441 zwaerder straf ('t en waere het nootlot dit schutte) als ghy ver-441 442 diende, en klaeght byster over het schaecken zijner gemalinne.442 443 Toen dat veege maeghdeken snel voor u door den vliet henevloot,443 444 zagh het die schrickelijcke waterslang niet op den oever, onder 445 het gras, voor haer voeten leggen. Maer de Boomgodinnen 446 huilden eenstemmigh, dat het over de hooge bergen heneklonck:446 447 de steenrotsen van Rhodope weenden, en het trotse Pangeesche447 448 geberghte, en Rhesus strijtbare landouwen, en Geten, en Hebrus,448 449 en d'Attische Orithye. Orfeus, zoeckende met zijn galmende vedel449

585
Van dezen knevelaer, zijn wezen op veel wijzen,
 
In vier en water, en een dier, dat elck doet yzen.
 
Als Proteus hem niet ziet t'ontslippen, daer hy leght,587
 
Zoo geeft hy 't op, komt by zich zelven weêr, en zeght
 
Met menschelijcke stemme: ô stoutst' der jongelingen,
590
Wie riedt u naer ons huis te gaen, en ons bespringen?
 
Wat zoeckt gy hier omtrent? hy antwoort met verdriet:
 
Gy, Proteus, weet het, en men magh een godtheit niet592
 
Bedriegen: zoeckme oock niet door list in 't net te leiden.
 
Wy komen, op 't bevel der Goden, naer uw weiden
595
Gedreven, om nu raet te vragen uwen mont,595
 
In ons verlegenheit. de Zeegodt sloegh terstont
 
De zeegroene oogen en zijn blicken, die vast brandden,597
 
Heel pijnelijck naer hem, en, bijtende op de tanden,
 
En 't knarssende gebit, ontsloot alzoo den mont,
600
Om hem t'ontvouwen waer zijn zegen in bestont:600
 
Een Godtheit straft u dus in haer verbolgentheden.
 
Gy rechte een schelmstuck aen, en Orfeus, nu getreden602
 
Van veele jammeren, berockent met zijn klaght
 
Een zwaerder straf [ten waer het nootlot en zijn kracht
605
Dit schutte,] dan gy hebt verdient door eerloos blaecken.603-605605
 
Hy klaeght u zwaerlijck aen, die zijne bruit woudt schaecken.606
 
Toen 't veege maeghdelijn door 't water u ontvloodt
 
Vernam 't geen waterslang, die schrickelijck en groot608
 
Den oever, in het gras, besloegh voor haere zoolen.609
610
De Boomgodinnen voort aen 't huilen, dat de holen610
 
En hooge bergen hier van galmden algelijck,611
 
Het klippigh Rodope, en 't Pangeesch berghachtigh rijck,612
 
En Resus strijtbaere landouw en velden kreeten,
 
Oock 't Attische Orithye, en Hebrus, en de Geten.614
615
De droevige Orfeus, die met vedelgalm den rouw

450 zijn bedruckte liefde te sussen, zong, o lieve beddegenoot, 's mor-450 451 gens en 's avonts, by zich zelven van u, op den eenzamen oever.451 452 Oock gingk hy naer den mont des afgronts, en de poort der helle,+452 453 en het nare en duistere bosch, en de geesten, en den vervaer-453 454 lijcken Koningk toe, daer niemants hart door menschengebeden454 455 vermurwt wort: doch de dunne schimmen en zon-ontbeerende455 456 zielen, door dat gezangk bewogen, verhuisden uit d'onderste456 457 huizingen, by zoo menigh duizent als 'er vogels in de bosschen+457 458 schuilen, wanneer d'avont of een slaghregen van 't geberghte 459 valt; levenlooze lichamen van grootmoedige helden, mannen en459 460 vrouwen, vryers en ongehuwde vrijsters, en jongelingen, voor460 461 hunner ouderen oogen, op het lijckvier geleit; en die hier van 462 het zwarte slib en vuile riet des jammerpoels omringt, en van 't462 463 onbevaerbaere meir met zijn drabbigh water, en den Hellevliet,463 464 daer negenwerf omgeleit, gekeert en geschut werden: ja zelfs de464 465 huizingen, en de bodem des vergetelstrooms, en de Razernyen,465 466 die heur hair met blaeuwe adderen opsnoeren, stonden stom: de466 467 Helhont stont en gaepte met drie muilen, zonder eens te bassen,467 468 en het gezangk hielt Ixions radt stil. Orfeus te rugh gekeert, was468 469 nu alle gevaer te boven, en quam weder boven in de lucht met 470 zijn Eurydice, die hem op voorwaerde van Proserpijn toegestaen,470 471 van achter volghde; wanneer de reuckelooze minnaer haestigh een471 472 dolheit (trouwen verschoonens waert, wisten de helsche Goden472 473 van verschoonen) overquam, dies hy stil bleef staen, en alree het473

 
Van zijn bedruckte minne en liefde sussen wou,
 
Zong 's morgens, 's avonts spade, ô bedgenoote, al droever
 
En droever, eenzaem by zich zelven op den oever.
 
Oock ging hy naer den mont des afgronts, en de poort
620
Der helle, en 't nare bosch, den schaduwdichten oort620
 
Der geesten, en den vorst der gruwzaemheden spreecken,621
 
Daer niemants hart vermurwt door bidden noch door smeken.622
 
De dunne schimmen, en de zielen, van het licht
 
Versteecken, noch beweeght door zijn gezang en dicht,624
625
Verhuisden uit de diepte, en onderste gewesten,
 
By duizenden, zoo sterck als vogels in hun nesten626
 
En bosschen schuilen, als het spade en avont wort,
 
Of een slaghregen van 't geberghte nederstort;
 
De levenlooze vorm van trotse en dappre helden,629
630
En mans, en vrouwen, en van vryers, die zich quelden
 
In 't minnen, en met een van vrysters, niet getrouwt,
 
Van jongelingen, in der oudren oogh op hout
 
En lijckvier uitgestreckt; en die men hier zagh keeren632-633
 
Van zwarte slib, en riet, dat om de jammermeeren,
635
En 't onbevaerbre veer, en drabbigh water groeit,635
 
Daer negenwerf de vliet en stroom der helle om vloeit:
 
Oock zelf de huizinge, en de bodem, laegh gezoncken,637
 
Van 's nachts vergeetvliet, en de Razerny, aen 't proncken638
 
Met heure hairvlecht, met blaeuwe addren opgesnoert,
640
Staen stom. de helhont gaept, en staet 'er onberoert640
 
Met zijn dry muilen, die noch morren, nochte bassen.
 
Ixions radt houdt stil, en draeit nu om geene assen,
 
Maer rust op dit gezangk. de speelman, dus te rugh
 
Gekeert, was al 't gevaer ontslopen, snel en vlugh,
645
Met zijne Euridice in ons lucht om hoogh gesteegen,645
 
Die hy van Proserpijn had met beding herkregen.
 
Zy volghde op zijnen tredt, wanneer de minnaer ras
 
Van eene dolheit, die verschoonens waerdigh was,648
 
[Indien oit d'afgront iet verschoonde op iemants bede,]

474 licht genaeckende, zagh, helaes! zonder eens om te dencken, van474 475 liefde verwonnen, naer zijn Eurydice om: toen liep al zijn moeite475 476 verloren, het verdragh des ongenadigen Konings lagh in stucken,476 477 en men hoorde driemael een naer geschrey uit den Poel van477 478 Avernus. Zy riep: o Orfeus, wie heeft my ellendige en u bedorven?478 479 Wat dolheit gingk u over? Zie, het wreede nootlot ruckt my weder479 480 te rugh, en de slaep luickt mijn beschotene oogen: nu vaer wel:480 481 Ick met eenen geweldigen nacht omcingelt, wort weghgevoert,481 482 en helaes! niet langer uw eige, steeck mijn maghtelooze handen 483 naer u toe. Dit sprackze, en verdween haestigh uit zijne oogen, 484 gelijck een roock in de dunne lucht, en zagh hem sedert noit 484 meer, die vergeefs naer heur schaduwe greep, en noch veel te484 485 zeggen had: nochte de helsche veerman leedt oit, dat hy het droeve485 486 moerasch weder overvoer. Wat zou hy doen? waer hene zich 487 begeven, nu zijn ega tweemael geschaeckt was? Met welcke 488 tranen zou hy de Geesten, met wat een gekerm de Goden ver-488 489 morwen? Zy voer nu koudt met den Stygischen boot hene: men 490 zeit, dat hy geheele zeven maenden langk, onder een rots, in de490 491 lucht, by den vliet Strymon, zat en schreide, en in een kille spelonck491 492 dit besteende, zoo dat zijn jammerklaght tigers beroerde, eicken492 493 beweeghde: Hoedanigh de treurige Filomele in populiere lom-+493 494 mer kermt om het verlies van haer jongen, by een' ruwen huis-494 495 man beloert, en noch kael uit het nest gelicht; dies de moeder, 496 bedruckt op eenen tack gezeten, by nacht weent, haer deerlijck 497 klaeghliet herhaelt, en over al dat gewest haer bedruckt gekerm

650
Bevangen wiert, dies hy wat stant hiel daer ter stede,
 
En, ree genaeckende de grens van 't licht, zagh om
 
Naer zijne Eurydice, van min, helaes, te dom652
 
Verwonnen, zonder eens te dencken om 't bedongen.653
 
Toen sprong zijn arrebeit te rugh met wijde sprongen:654
655
Het bondige verdragh met 's konings wreeden stoel655
 
Lagh daetelijck in twee. men hoorde hoe de poel656
 
Der jammeren drymael van onder yslijck schreide.
 
Zy riep: och Orfeus, och, wie heeft ons alle beide658
 
Zoo deerelijck vernielt? wat dolheit quam u aen?659
660
Het felle nootlot ruckt my, zonder tegenstaen,660
 
Nu wederom te rugh. vaer wel: nu moet ick duicken.
 
De traege slaep komt mijn beschotene oogen luicken.
 
Ick, met een' dicken nacht benevelt, wort vervoert,
 
Ben langer niet uw eige, en steeck, van smert beroert,
665
Vergeefs u d'armen toe, die zwack nu niet vermogen.665
 
Dit sprack zy, en verdween terstont uit Orfeus oogen,
 
Gelijck een dunne roock in lucht verdwijnt heel veer,667
 
En sedert zaghze hem, een groote smert, noit meer,668
 
Die naer heur schaduwe vergeefs greep vol medoogen,
670
En veel te zeggen had: noch Charon wert bewogen
 
Dat Orfeus 't jammerveer bevaeren moght hierna.
 
Wat zou hy doen? waerheen zich geven, nu zijn ga
 
Hem tweemael was ontschaeckt? met welcke jammerklaghten
 
En traenen zou hy Goôn en geestendom verzachten?674
675
Nu voerze heen: de boot der helle ging haer' gangk.
 
Men zeght dat hy hier na, wel zeven maenden langk,
 
Gezeten in de lucht, en onder holle klippen,
 
En in speloncken dit beschreide, en aen de lippen678
 
Van Strymon om haer steende, en trof met zijne smert
680
Den harden eickenboom en tyger in het hart:
 
Hoedaenigh Filomeel, in populiere lommer,
 
Om 't missen van haer nest en jongen, treurt van kommer;
 
Dewijl een lantman fel 't gebroet bespiede om leegh,683
 
En lichte 't kaele nest, eer 't pluim en pennen kreegh;684
685
Waerom de moeder droef, op eenen tack gezeten,
 
Geheele nachten weent, den rouw weet uit te meeten686
 
Met haere jammerklaghte, en geeft aen al 't gewest

498 laet hooren. Geene minne, geen huwelijck kunnen zijnen rouw498 499 verzetten. Eenzaem gaet hy zwerven over het Noortsche ys, den499 500 besneeuwden Tanais, en de Rifeesche ackers, die nimmer vry van500 501 rijp zijn; en klaeght om het schaecken van Eurydice, Plutoos501 502 vruchtelooze gifte. De Cikonische vrouwen, van hem afgeslagen,502 503 slingerden, onder het offeren aen de Goden, en het wijnfeest 504 des Wijngodts, den verscheurden jongelingk wijdt en breet over504 505 den acker hene: zijn marmeren hooft van den hals afgeruckt,505 506 dreef toen, midden in den Eagrischen Hebrus, voor stroom hene:506 507 zijn stem en koude tong riepen al stervende: och, ellendige Eu-507 508 rydice: al d'oevers van den stroom galmden, Eurydice.

509 Dit sprack Proteus, en sprongk van boven neder in zee, en 510 plompte in het water, dat de wieling boven zijn hooft schuimde:510 511 doch Cyrene hielt stant; want zy sprack eerst den saechachtigen511 512 aen: o mijn zoon, laet varen uw droevigh hartewee: Dit is d'eenige512 513 oorzaeck uwer quellaedje; hierom zonden de Nymfen, waer mede 514 zy in de hooge wouden plagh ten reie te gaen, uwe byen die514 515 jammerlijcke plaegh over den hals. Bie haer ootmoedigh uwe+515 516 gaven: smeeck om genade, en eer de verzoenbaere Boschgodin-516 517 nen; want om uwe kerckbeloften zullenze u dit quijtschelden,517 518 en haer gramschap varen laten. Maer ick zal u eerst geschickte-518 519 lijck uw gebedt leeren instellen. Kies vier van uw grootste en 520 beste stieren uit, die nu op den bergh Lyceus weiden, en zoo520 521 veel jonge koeien, die noit juck droegen. Bouw voor hun vier 522 altaren, by de hooge kercken der Godinnen: laet den gewijden522 523 strot uitbloeden, en het doode vee in een boomrijck woudt leg-523 524 gen. Wanneer het negenmael uit den oosten daeghde, zult ghy524

 
Te kennen haeren druck, om 't uitgeplondert nest.
 
Geen min, geen huwelijck kan zijne droefheit paeien.689
690
Nu zwerft hy eenzaem, daer de Noordewinden waeien
 
Op 't ys, langs Tanaïs, en langs 't Rifeesche velt,
 
Noit vry van rijp en sneeuw; beklaegende 't gewelt
 
En 't schaecken van zijn lief, hem vruchteloos geschoncken692-693
 
Van Pluto. 't vrouwvolck van Cikonië, heel droncken694
695
Versteecken van zijn min, verscheuren, dol van geest,695
 
En slingren by den dienst der Goôn, en 's wijngodts feest,
 
Den jongling over velt, en acker, gansch in stucken.
 
Het marmerhooft, dat zij van zijnen hals afrucken,
 
Drijft, midden in de kil van Hebrus, heen voor stroom.
700
Zijn stem, en koude tong roept stervende, en vol schroom:700
 
Eurydice, och mijn troost. alle oevers wederbaeuwen:701
 
Eurydice, och mijn troost, en galm op galm verflaeuwen.702
 
Aldus sprack Proteus, sprong in zee van boven neêr,
 
En plompte in 't water, dat de wieling keer op keer
705
Hem schuimde boven 't hooft: doch 't moeders hart, Cyrene705
 
Hiel stant, en sprack hem aen, die nu vertsaeght alleene706
 
Aen strant stont: ô mijn zoon, laet vaeren uw verdriet.
 
Dit 's d'oirzaeck van uw leedt. de boschrey by den vliet,708
 
Waermê zy ging ten reie in hemelhooge wouden,709
710
Heeft met dees byenplaegh uw snoot bedrijf vergouden.710
 
Welaen nu, bid en smeeck die Godtheên om gena:
 
Verzoen de boschgodin, en eerze, al leedt gy scha:
 
Want om uw kerckbelofte en offer op d'altaeren
 
Zal 't Godendom verzoent zijn gramschap laeten vaeren.
715
Ick zal u eerst geschickt afrechten op gebeên.715
 
Verkies vier stieren van de grootste en beste alleen,
 
Die op Liceüs kruin nu weiden met genoegen,
 
En zoo veel jonge koên, die noit het ploeghjuck droegen.
 
Bouw vier altaeren, daer de hooge kerken staen,
720
Voor Boschgodinnen. laet de heilge strot na'et slaen720
 
Eerst uitbloên, en het vee, dat doot is, en geslagen,
 
In 't boomrijck tempelwoudt, en zijne schaduw draegen.
 
Na dat het negenwerf in 't heldere oosten daeght
tekstkritische noten

525 Orfeus een lijckoffer van vergetenisbarende mankop opdragen,525 526 een zwart schaep slaghten, het woudt bezoecken, en de verzoende526 527 Eurydice met een gekeelde vaerze eeren527.

528 Hy toeft niet, verricht terstont zijn moeders bevel, komt by de 529 kercken, stelt d'altaren op haer gebodt toe, en brengt 'er vier529 530 van de grootste en beste stieren, en zoo veel jonge koeien, die 531 noit juck droegen. Na dat het negenmael uit den oosten daeght, 532 draeght hy Orfeus een lijckoffer op, en bezoeckt het woudt. Hier532 533 zienze haest een wonderlijck stuck, byen brommen in het ge-533 534 spreide ingewant der runderen, bersten ten buick en ribben uit,534 535 met eenen drang en dicken zwarm, die om hoogh aen eenen535 536 boom dicht by een blijft hangen, gelijck een tors druiven aen+536 537 een taeie ranck.537

538 Dit zong ick van den ackerbouw, geboomte en vee, terwijl de+ 539 groote Cesar, gelijck een blixem, om hoogh aen den Eufraet539 540 oorlooghde, zeeghaftigh de gehoorzame volcken wetten voor-540 541 schreef, en zich een heirbaen naer den hemel baende. Ten dien541 542 tijde voede het aengename Parthenope my Virgilius, die in542 543 d'oefeninge van een onvermaerde ledigheit groeide; mijn Her- 544 dersvaerzen speelde, en moedigh op mijn jeught, o Tityr, van u544 545 onder den breeden beuckeboom zong.

Einde der Lantgedichten.

 
Dan offer Orfeus ziel het geene haer behaeght,
725
Lijckofferen van heul, en mankop, zaet, en blaêren,725
 
Die door hun krachten fiux vergetenissen baeren:
 
Oock slaght het zwarte schaep: bezoeck het woudt hier toe,727
 
En eer Eurydice met een gekeelde koe.
 
Hy toeft niet langer, maer gehoorzaemt moeders raeden,729
730
Genaeckt de kercken, stelt altaeren onder bladen
 
En loof toe, naer den eisch van 't moederlijck gebodt,
 
Brengt twee paer stieren, 't puick ten offer uitgelot,732
 
Ten outer, en een drift van twee paer jonge koeien,733
 
Noch met geen juck belast. na dat de zonnen groeien734
735
Wel zevenmael in 't oost, zoo droegh hy Orfeus voort
 
Lijckoffer op, bezocht het kerckwoudt aen dien oort.736
 
Hier zienze flux, een zaeck te zeldtsaem om gelooven,737
 
De byen brommen in 't gespreit gedarmte, boven
 
De runders heengespreit. zij bersten teffens warm739
740
Ten buick en ribben uit, met eenen dicken zwarm,
 
Die, hoogh aen eenen boom geslingert en gewonden,
 
Gelijck een druiventors hangt aen een ranck gebonden.
 
Dit zong ick van den bouw des ackers, plant, en vee,
 
En van het honighwerck, een ieder op zijn stê;744
745
Terwijl de groote vorst, helt CESAR, opgetogen,745
 
Gelijck een blixem, aen d'Eufraet zijne oorelogen
 
Zeeghaftigh uitvoert, en het volck, hem onderdaen,747
 
Zijn wetten voorschrijft, zich ten hemel eene baen
 
Naer 't hof der starren baent. omtrent die tijden voestert749
750
De Parthenoopsche lucht, die brave geesten koestert,750
 
My, die Virgilius genoemt, in d'oefening
 
Van onvermaerde ruste en lantbespiegeling,752
 
Vast groeide en bloeide, stil mijn hardersvaerzen speelde,
 
En moedigh op mijn jeught, en jeughdelijcke weelde,
755
O Tityr, op een' halm, van u, dus onbelaên,755
 
In beuckeschaduw zong, bedeckt van loof en blaên.

Het einde der Lantgedichten.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs