Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen (1932)

De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen

(1932)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Het derde boeck.aant.aant.

Inhoudt.

1 Hij wijdt Augustus eenen tempel van eere, en een onsterflijcke gedachtenis toe. Watr. 1 2 paerden en koeien vereischen. Het gevecht der stieren. Hoe men merrien moet paren. 3 Van schapen en geiten. Onderwijs van wolle en melck. Van honden aen te vocken, en3 4 slangen te verjagen. Van veezieckte. By deze gelegentheit valt hy op de sterfte, die4 5 d'Alpes en het gewest van Venetie plaeghde.
 
De dichter teelt nu paert en koey en kalvers aen,
 
En drijft, om wol en melck, zijn schaep en geit te weide;
 
Hy vockt oock honden op, en om zijn vee belaên,8
 
Zoeckt raet voor slang en smet, eer 't evel zich verspreide.9

10 O groote Pales, en ghy vermaerde herder van Admetus, en ghy+r. 10 11 Arkadische bosschen en beecken, wy zullen oock van u zingen:11 12 want alle andere dichten, ydele zinnepoppen, leven nu op alle-12 13 mans tong. Wie weet van den straffen Eurysteus, of dien heiloozen13 14 Busiris en zijn altaren niet te spreken? Wie hoorde niet zingen van+14 15 Hylas, Herkules knaep; van Delos, Latonaes eilant; van Hippo-1515-16 16 damie, en Pelops, meester in den renstrijt, en doorluchtigh om zijn16 17 yvoire schouder? Ick wil een baen opstreven, waer langs ick oock17 18 uit de laeghte opstijge, en zeeghaftigh op de tong der menschen18 19 leve en zweve. Magh ick lang leven, zoo zal ick d'eerste zijn, die+ 20 de Zanggodinnen, van den bergh Helikon, met my in mijn vader-20 21 lant brenge: d'eerste die u, o Mantua, den Idumeeschen palmtack21 22 vereere, en in het groene velt een marmere kerck stichte, by het22 23 water, daer de breede Mincius, om lange boghten dwaelende,23

Het derde boeck.

 
O groote Pales, en gy herder, die, Admeet
 
Ten dienst, omtrent Amfrys, befaemt zoo wijt en breet,vs. 2
 
Het vee te weide dreeft; gy bosschen en gy beecken
 
Van 't groene Arkadie en zijn kudderijcke streecken,
5
Wy zullen oock van u gaen zingen over 't lant:5
 
Want andre dichten, die het ledige verstant6
 
Slechts azen met verzierde en ydle ketelingen,7
 
Zijn nu al straetgemeen, en walgelijck te zingen:8
 
Want wie weet heden van Eurysteus straffen aert,
10
Of van Busiris niet, wiens outer niemant spaert?
 
Wie hoorde Hylas, knaep van Herkules, niet kermen,
 
En deerlijck krijten, in der stroomgodinnen armen?11-12
 
Wie hoorde 't eilant niet verheffen, daer Latoon13
 
Van tweelingen beviel? wie hoorde niet den toon14
15
Van Hippodamie, en van Pelops, paerdehouder,15
 
En helt in 't renperck, door zijn elpenbeene schouder
 
Zoo wijdt alom befaemt? ick wil langs eene baen
 
Opstreven uit de laeghte, om op een' top te staen,
 
Waer door ick op de tong der braven leve, en zweve:
20
En wort my tijt gegunt, en zoo ick dit beleve,
 
'k Zal d'eerste dichter zijn, die van Parnassus kant21
 
De Zanggodinnen met my brenge in 't vaderlant:
 
'k Zal d'eerste dichter zijn, die dezen wegh durf baenen,
 
Den Idumeeschen palm vereer' mijn' Mantuaenen,
25
En in het groene velt een kerck van marmer sticht',
 
Daer Mincius, zoo breet in 't weiden, nergens zwicht,26

24 d'oevers met dunne rietboorden boort. Ick wil Cesar midden in24 25 de kerck zetten, en tot mijn wit gekomen, in Tyrisch purper wel25 26 prachtigh voor hem verschijnen, en drijven hondert wagens, met 27 vier paerden daer voor gespannen, naer den stroom. Geheel27 28 Griecken van den Alfeus en het Nemeesche woudt afgestegen, zal28 29 hier, my ter eere, om prijs rennen, en met harde osseleere wanten29 30 vechten. Ick wil, met den geschoren olijfkrans om het hooft, u mijne30 31 gaven opofferen: nu lust het my uw gewoone staetsi te kercke te31 32 geleiden, en de runders te zien slaghten: of hoe het tooneel om-32 33 keere, van aenzicht verandere, en de Britten, in tapijt geweven, 34 de purpere tapijten oplichten. Op de kerckdeuren zal ick in gout34 35 en louter yvoir den oorloogh, tegens het volck aen den Ganges,+ 36 en de wapens van den zeeghaftigen Augustus, Quirijns nazaet,36 37 uitbeelden; en hoe hier de groote Nyl van den zeestrijt ruischt en37 38 bruist, en de kolommen, van het koper der overweldighde vloter. 38-39 39 gegoten, ten hemel rijzen: Ick wil 'er de steden, in Asie verovert, 40 byzetten, en den voorgejaeghden Nifates, en den Parth, die zijn40 41 zege in 't wijcken en in achteruitgeschote pijlen stelt: en beide de41-44

 
En, dwaelende in 't lang den boght om, in deze oorden,
 
De kanten met dun riet beplant, en met rietboorden.
 
'k Wil CESAR zetten recht in 't midden van het koor,
30
En tot mijn wit geraeckt, in Tyrisch purper voor
 
Dien helt op 't prachtighste verscheenen, hem begroeten,
 
En hondert wagens, met vier paerden, snel van voeten,
 
Afdrijven naer den stroom. het gansche Grieckenlant,
 
Hier, van 't Nemeesche woudt en Alfeus waterkant,
35
Gestegen, zal om prijs, mijn' naem ter eere, rennen,35
 
En met de harde want van ossenleêr gewennen36
 
Te kampen. ick, bekranst met eene olijf om 't hooft,
 
En met geschoren loof, wil, als mijn mont belooft,38
 
U gaven offren. 't lustme u heden te geleiden
40
Met staetsi naer de kerck, de feest te ziên bereiden40
 
Door 't slaghten van het vee; of hoe het feesttooneel
 
Verandert van gedaente, en hoe de Britten eêl42
 
En kunstigh voor elx oogh gewrocht staen, en geweven,
 
Daer 't purperen tapijt van hun wort opgeheven.44
45
'k Zal op de kerckdeur van weêrzijde, in louter gout
 
En zuiver elpenbeen, uitbeelden, fier en stout,
 
Den oorlogh tegens 't volck aen Ganges stroom, en veerder
 
De wapens van August Quirijn, den triomfeerder,
 
En hoe de groote Nijl van Cezars slagh op zee49
50
Onstuimigh ruischt en bruischt. men zal 'er heerlijck mê50
 
Kolommen rijzen zien, met kunst en geest gegoten
 
Van koper en metael der overmande vlooten.
 
'k Wil hier de steden, in groot Asie overmant,
 
Oock stellen, den Nifaet, gejaeght van kant tot kant,54
55
En Persiaen, en Parth, die deizende onderwijlen55
 
Verwint met achteruit geschote flitse, en pijlen;56
tekstkritische noten

42 zegetekens, twee verscheide vyanden met de vuist ontweldight, 43 en het volck van beide de kusten, waer over men tweewerf triom- 44 feerde. Daer zal Assarakus afkomst, en 't geslacht uit Jupijn ge-44-45 45 sproten, en Tros, de vader, en Apollo, bouwmeester van Troje,45 46 in Parischen marmer, naer het leven, uitgehouwen staen: de ramp-46 47 zalige Nijdigheit zal 'er zwichten voor de Razernyen, en den47-49 48 wreeden jammerpoel, en Ixions gekrolde slangen, en het gewel-48 49 dige radt, en den onopwentelbaeren steen.49

50 Ondertusschen laet ons, o Mecenas, op uwen last, die my zwaer+ 51 wil vallen, d'ongebaende bosschen en wouden der Boomgodinnen51 52 volgen: zonder u vangt mijn geest niet gewightighs aen: wel aen52 53 dan, toef nochte slof niet langer: Citheron roept my met luider53 54 keele, en de Lakonische hondt, en Epidaurus, te paerde afgerecht,54 55 en de weergalm der bosschen bestemt het al loeiende. Evenwel55 56 zal ick t'hans bestaen Cesars bloedige oorlogen te zingen, en zijnen56 57 naem, op de vleugels der Faeme, door zulck een ry van jaren57 58 henevoeren, als Cesars oude van Tithons jaeren verschilt.+58

59 Het zy iemant, te Pise naer den prijs des renstrijts staende,59 60 paerden aenvocke, of stercke ossen voor den ploegh spanne; die60 61 kies vooral de beste merrien uit. Een sture koe is de beste slagh,61 62 die een groot hooft en langen neck heeft, en de kossem van de62

 
En noch twee tekens van triomf, daer 't oorlogh bruischt,57
 
Twee vyanden ontruckt, ontweldight met der vuist,
 
En 't overwonnen volck van alle beide stranden,
60
Waerom men tweewerf vierde in al de Roomsche landen.60
 
Daer zal Assarakus geslacht, uit Godt Jupijn
 
Gesproten, en zijn zaet, en Tros, van wien de lijn62
 
Der koningen begint, en Godt Apollo mede,
 
De bouwheer van out Troje en Priams groote stede,64
65
In Parisch marmer naer de kunst t'aenschouwen staen.
 
De Nydigheit, vol ramps, zal zwichten, al belaên66
 
Voor Plutoos jammerpoel en felle Razernyen,
 
Ixions slangekrul en radt, zoo snel in 't glyen,68
 
En 't onopwentelbaer gewight van Sisyfs steen.
70
Maet laet ons midlerwijl op uwen last, Meceen,
 
Hoewel die lastigh vall', der Boomgodinnen heggen
 
En bosschen, schoon die wilt en ongehavent leggen,72
 
Gaen volgen: want mijn geest vangt, zonder uw gebiet,73
 
Niet wightighs aen. op op, en slof nu langer niet:
75
Citheron roept my toe, luids keels met volle monden.75
 
Het bassend Lakonye, en al zijn jagershonden,
 
Oock Epidaurus, braef te paerde, en onvermoeit,77
 
En al de boschgalm stemt dit toe, zoo wijt die loeit.78
 
'k Zal evenwel noch flus de bloedige oorelogen79
80
Van CEZAR zingen, en zijn' naem en faem verhoogen,
 
Door zulck een lange ry van jaeren, en zoo wijt
 
Als Cezars tijt verschilt van Tithons oude en tijt.82
 
Zoo iemant paerden, om te Pise prijs te deelen,83
 
Lust aen te vocken, of den stercken os met zeelen84
85
Te spannen voor den ploegh, te breecken klont, en kluit,
 
Die kieze boven al de beste moeders uit.
 
Een stuure en norsse koey is wel van d'allerbeste,
 
Die groot van hooft is, lang van neck, en die zich meste,
tekstkritische noten

63 kin op de schenen hangt, wiens lancken bijster langk vallen, oock63 64 al haer leden, en voeten; en die de ruige ooren onder de kromme64 65 horens opsteeckt: oock mishaeght my geen gegremelde, of die65 66 noode onder het juck wil, zomtijts met hoornen stoot, eenen stier 67 gelijckt, en hoogh en groot van stal, al ploegende den staert langs67 68 de vore nasleept. Laetze na heur vierde jaer rijden en kalven, voor68 69 het tiende jaer rusten; daer na is zy onbequaem om te vocken, en 70 onmaghtigh om te ploegen. Ondertusschen terwijl haer bloeiende70 71 jeught draghtbaer en toghtigh is, laet den stier los, en den bul71 72 onder den hoop springen, en pas vee te winnen en aen te teelen.72 73 D'eerste jaren der ellendige schepselen zijn de beste, en loopen73 74 snel voorby; dan volgen zieckten en zwacke ouderdom en moeie- 75 lijckheên, en d'ongena der felle doot rucktze wech. Altijt zult ghy75 76 mangel onder eenige koeien zien: zoeck deshalve altijt nieuwe76 77 aen te vocken: en verzie u, (op dat ghy u niet beklaeght, indienze77 78 u afsterven) by tijts, en pas dat u vee jaerlijcks aenteele.

79 Om paerden aen te vocken moet men oock de beste merrien+ 80 uitkiezen, en voornamelijck al vroegh op de veulens beginnen te 81 letten, wil men zich van brave springhengsten voorzien. Een81 82 veulen, van moedigen aert afgekomen, steeckt terstont den kop82 83 in de lucht, en is wacker te been: het loopt voor zijn moeder hene,83 84 en durf het eerste in het stroomende water loopen, en zich over84 85 een brugh begeven, daer het voorhene noit over liep: het is niet 86 schichtigh, heeft eenen scherpen neck, kleinen kop, valt kort in 't86 87 lijf, plat van schoft, breet van borst, gladt en wel gehouwen:87 88 kastanje bruin en blaeuw schimmel is het beste, wit en vael het88

 
Zoo dat de kossem van de kin hange op de scheen,
90
Wiens lenden byster langk zich uitstreckt, lang van leên,90
 
En voeten, en die 't oor ruigh opsteeckt by den horen.
 
Een die gegremelt is zal mijne keur niet stooren,92
 
Of die onwilligh 't juck wil draegen, en, vol vier,
 
Zomwijl met hoornen stoot, gelijck een norsse stier,
95
En, hoogh en groot van leest, met zonderling genoegen95
 
Den staert langs d'aerde strijckt, en nasleept onder 't ploegen.
 
Men laetze ryden, en oock kalven, naer heur' lust,97
 
Na'et vierde jaer, en dat zy voor het tiende rust':
 
Dan wort zy onbequaem te kalven, zwack in 't ploegen:
100
En midlerwijl, zoo lang 't haer frissche jeught wil voegen100
 
Het zaet te vatten, en het kalven haer noch past,
 
Zoo laet den stier vry los, en, als 't de Min belast,102
 
Heenspringen in den hoop, en pas dan vee te winnen,103
 
Op zijnen rechten tijt. de jaeren van het minnen
105
En d'eerste zijn de beste, en loopen haestigh om:105
 
Dan volgen kranckheit, zieckte, en vadzige ouderdom,
 
En 's levens moeilijckheên. in 't endt ruckt d'ongenade
 
Der felle doot haer wegh. gy zult doorgaens, sla gade,108
 
Gebreck en mangel zien aen d'eene of d'andre koey;109
110
Dies vock gestadigh aen, op dat het u niet moey',110
 
Wanneer gy vee verliest. verzie u, en wil passen
 
Dat uwe kudde in tijts en jaerlijcks aen magh wassen.
 
Om brave paerden aen te vocken, kies de bloem113
 
Der merrien: let vroegh op veulens, u ten roem,114
115
Die uwen stal met puick van hengsten rijck stoffeeren.
 
Een veulen, trots van aert, zal anderen braveeren,116
 
Steeckt d'ooren in de lucht, is wacker, snel te been.
 
Het loopt en draeft met lust omtrent de moeder heen,
 
En durf de voorste zich in eenen lantstroom doopen.119
120
Het rent de brugh op, daer 't noit over heeft geloopen.
 
Het is niet schichtigh, en het heeft een' scherpen neck,
 
Een' kleinen kop. het lijf, dat vry is van gebreck,
 
Valt kort, de schoft heel plat. de borst weet zich t'ontvouwen
 
Ten breetste, en 't is heel gladt, en wonder wel gehouwen.
125
Het paert blaeuw schimmel, en kastanjebruin voorwaer

89 slimste hair. Een rechtschapen hengst, die van verre trompet en89 90 wapens hoort, hout zich vaerdigh, steeckt zijn ooren op, leeft90 91 over al zijn lijf, briescht snorckt vier en vlam ten neusgaten uit,91 92 en schudt zijn dicke mane aen de rechte zijde. Het ruggebeen 93 loopt dubbel over den rug; hy krabt het zant op, en schrabt met93 94 den hoef tegens den gront aen, dat het klinckt. Zoo schrabde 95 Cyllarus, toen Kastor het in Lakonie temde en bereedt: en Mavors+95 96 gespan, waer van de Griecksche Homeer zong; en het paer, dat 97 den wagen van den grooten Achilles voorttrock. Zoo liet de snelle 98 Saturnus zelf, in een paert verandert, zijn mane over den neck+98 99 waeien, en brieschte onder het rennen zoo luide, dat het over 100 den ganschen Pelion klonck, toen zijn gemaelin hem betrappen100 101 wou. Wanneer zulck een paert door zieckte traegh wort, of met 102 de jaren afneemt, dan zult ghy het opzetten, en ouderdoms102 103 halve, die toch gebreckelijck is, verschoonen. Een oudt hengst103 104 kan niet springen of arbeiden, en als het op vechten aenkomt, 105 raest te vergeefs, gelijck een groot en krachteloos stoppelvier. 106 Ghy moet deshalve inzonderheit op zijn oude en moedigheit106 107 letten: daer na op andere deughden en afkomst; oock hoe die107 108 zijn ooren laet hangen, wanneer hy onder leit; hoe hy den kop108 109 opsteeckt, wanneer hy den prijs wint. Ziet gy niet wanneer de 110 raden buiten de lijn schietende, om strijt de renbaen in rennen;110 111 wanneer de hoop der jongelingen aengeprickelt wert, en hun het 112 hart in den lijve van vreeze popelt; hoeze'r met de zweep achter112

 
Is 't beste, wit en vael het allerslimste haer.
 
Een rechtgeschapen hengst, die wapens en trompetten
 
Van verr' hoort, trapt en stampt, en weet zich schrap te zetten,
 
Steeckt d'ooren schichtigh op, leeft over al zijn lijf.129
130
Hy briescht, blaest vier en vlam ten neuze uit fel en stijf,130
 
En schud ter rechte zy zijn mane dick en vlugge.131
 
Het ruggebeen loopt recht en dubbel langs den rugge.
 
Hy krabt het zant, en schrabt den gront op met de hoef,
 
Zoo rustigh dat het klinckt. zoo schrabde, tot een proef134
135
Van zijne moedigheit, Cyllaer in d'oude tijden,
 
Toen Kastor het betemde, en d'eerste dorst berijden136
 
In Lakonye; oock 't fier gespan van vader Mars,
 
Waer van de Grieck Homeer zoo heerlijck zong en bars;138
 
Oock 't paert, dat eertijts trock Achilles oorloghswagen.139
140
Zoo liet Saturnus zelf, verkeert, uit angst voor laegen,140
 
In paertsgestaltenis, zijn mane om d'ooren heen
 
En schoften waeien, en, terwijl hy aen quam treên
 
En rennen, brieschte luidt, dat holen en speloncken
 
Den ganschen Pelion, vol bosschen, over kloncken,
145
Toen zijne gemaelin hem loos betrappen wou.
 
Wanneer nu zulck een paert door kranckheit in zijn trou,146
 
Of door de jaeren heel vertraeght, dan moet men letten147
 
Het om den ouderdom, die zwack is, op te zetten.
 
Een hengst, die out is, springt noch arbeit dan niet meer,149
150
En als hy kampen zal, ter eere van zijn' heer,
 
Dan raest hy al vergeefs, gelijck de stoppelvieren,
 
Die krachteloos de lucht vervullen met hun tieren:152
 
Dies let wel op zijne oude en moedigheit, daer na
 
Op andre deughden en zijne afkomst niet te spa,154
155
Oock hoe hy d'ooren en het hooft terstont laet hangen,
 
Wanneer hy onder leght; hoe hy, van trots bevangen,
 
Het hooft om hoogh steeckt, als hy prijs en eer bevecht.
 
Gy ziet in 't renperck, als de raden, regelrecht
 
Geschoten uit de lijn, om strijt ter baene inrennen,
160
Hoe 't aengeprickelt hart der jongkheit, onder 't mennen,
 
Van angst en vreeze beeft, en popelt in het lijf,
 
En hoeze met de zweep vast klatren fel en stijf;162

113 geven, en den toom op den neck leggen? hoe de heete raders113 114 met kracht voortvliegen, en de wagenaers dan neergezete dan114 115 over-endt, om hoogh door de lucht, voor den wint, in de ruimte 116 schijnen heen te zweven: zy jagen, zy drijven voort, dat het stof 117 hun om d'ooren stuift: zy worden nat van schuim en den waessem 118 der vlugge paerden. Zoo groot is de lust om eere in te leggen;118 119 zoo gaet hun de prijs ter harte.

120 Erichtonius bestont eerst vier paerden voor den wagen te+120 121 spannen, en te wagen om prijs te rennen. De Lapithen in Thessalie121 122 opgezeten, betoomden en bereden eerst de paerden, en leerdenze122 123 met den gewapenden ruiter opsteigeren, en moedigh in het velt 124 henedraven: Beide broghtenze een' nutten vondt op de baen.124 125 Een roskammer zoeckt te gelijck een jeughdigh een moedigh en125 126 gezwint paert: en 't vernoeght hem niet, dat het menighmael den126 127 vyant voorjoegh; in Epirus en het strijtbaere Peloponesus ge-127 128 worpen wert, en voortquam van den hengst zelf, die Neptuin128-129 129 met zijnen drietant uit der aerde te voorschijn broght.

130 Hier op dan lettende, zoo past tegens den springtijt den spring-+130 131 hengst, voor de merriën uitgekozen, wel vet te mesten, met groene 132 klaver en haver te voederen, en met versch water te drencken,132 133 op dat hy in het springen niet bezwijcke, en de zwacke veulens133 134 niet uitwijzen, dat het den vader aen voeder mangelde. Maer laet134 135 de merrien, wanneerze eerst beginnen hengstigh te worden, met135 136 voordacht afgaen van magerheit, en gebreck van voeder en water136 137 lijden; oock dickwils afrennen, wanneer de middaghzon steeckt,137

 
Hoe zy den teugel op den neck der paerden leggen,
 
En hoe de heete raên met kracht party ontzeggen,164
165
En vliegen langs het perck, en hoe de voerman vlught,165
 
Dan zit, dan overendt om hoogh, door d'ope lucht,
 
Voor wint in 't ruime schijnt te zwieren, en te zweven.
 
Zy jaegen immer voort, en worden aangedreven,
 
Dat hun het stof alsins om d'ooren stuift en vaert.169
170
Zy worden nat van schuim en waessem van het paert;
 
Zoo groot is oock de lust naer lof, oock zelf met smarte.171
 
Den braven renner gaet de renprijs zoo ter harte,
 
Dat hy eer 't leven wenscht te missen dan het merck173
 
Van zege, en zonder prijs te keeren uit dit perck.
175
De geestige Erichtoon nam d'eerste zijn behaegen175
 
Vier paerden in 't gareel te spannen voor den wagen;
 
Te rennen langs de baen te wagen om den prijs.177
 
De Thessaler, te paert gezeten, broght de wijs178
 
Van 't paerderijden op, en leerde 't ros betoomen:
180
Hoe 't met den ridder, blanck in 't harnas, opgenomen180
 
Aensteigren most, en trots heendraven langs het velt;
 
Twee nutte vonden, eerst by beide in 't werck gestelt.182
 
Een keurigh ridder kiest een paert uit al de braven,183
 
Dat jeugdigh moedigh en gezwint is in het draven.
185
't Vernoeght hem niet dat dit den vyant menighwerf
 
Heeft voorgejaeght, of dat het op Epirus erf,
 
Of Pelops strijtbaer lant geworpen, is gesproten,
 
En voortgekomen van den hengst, die eerst besloten
 
In d'aerde school, tot dat Neptuin de zwangre stof
190
Aen 't baeren holp, toen hy haer met den drytant trof.
 
Dit gageslagen laet den springhengst, die de meeren191
 
Bespringen zal, omtrent den springtijt niets ontbeeren
 
Aen voeder: voêr hem vet en gladt met klavergras
 
En haver: drenck hem met versch water, klaer als glas,
195
Op dat zijn hart gesterckt in 't springen niet bezwijcke,195
 
En aen den laffen aert van 't veulen nimmer blijcke
 
Dat het den vader hebbe aen voêr en bron geschort:197
 
Maer laet de merrie oock, wanneerze eerst hengstigh wort,
 
Met voordacht afgaen en vermagren voor 't berijden,
200
En vry gebreck van voêr en dranck en water lijden,
 
Oock dickwijl rennen, dat zy naer den adem hygh',

138 het koren op den dorschvloer onder den vlegel kraeckt, en het 139 lichte kaf in den wint vlieght. Dit doet men, op dat haer vet dien139-142 140 vruchtbaren acker zijn weelicheit niet beneme, en de vore ver- 141 slappe en verslijme, maer de gront te gratiger het zaet vatte op-141 142 sluite en bewaere.

143 Daerentegen draeghtmen langer geen zorgh voor hengsten,+143 144 maer voor merrien, wanneerze dragen, en haest werpen zullen:144 145 men spanze dan onder geen juck voor den geladen wagen, nochte 146 laetse steigeren by den wegh, nochte zich in het velt afjagen, of146 147 in eenen snellen stroom zwemmen: maer in ruime velden, langs 148 volle vlieten, gaen grazen; daer d'oevers groen van mosch han-148 149 gen, en speloncken en schaduwen van overhellende klippen haer149 150 bedecken en overlommeren.150

151 Om de wouden van Silarus en den eeckelrijcken Alburnus151 152 vlieght en grimmelt de horsel, in Latijn Asilus, in Grieksch Oistros152 153 genoemt: zy steeckt scherp en bromt zoo luitruchtigh, dat al het 154 vee van verbaestheit door het bosch verstroit; lucht en bosch154 155 en oever van den droogen Tanager op dat gebrom wedergalmen.155 156 Toen Juno toeleide om Inachus dochter, in een vaerze veran-156 157 dert, te plagen, steldeze eertijts haer schrickelijcke wraeckgierig- 158 heit door dit ondier te werck. Ghy zult uw draghtbaer vee hier158 159 voor (want op den middagh steeckt het allerfelst) beschutten, en 160 de merrien, als de zon 's morgens op, of tegen den avont onder160 161 ga, te weide drijven.

162 Wanneer de koe gekalft hebbe, zoo besteet al uwe zorgh aen+ 163 de kalvers: brantze met een teken van hun geslacht, en mercktze163 164 die ghy wilt laten springen, of ten heiligen outer bewaren, of in164

 
Wanneer de middaghzon de hooghte en 't hooftpunt krijgh',202
 
De vlegel 't koren dorssche en treffe, dat het kraecke,
 
En 't lichte kaf voor wint alom aen 't stuiven raecke;
205
Zoo zal haer vet dit velt, nu vruchtbaer door en door,
 
Niet van zijn weeligheit beroven, noch de voor
 
Door slijm verslappen; maer de gront, belust te baeren,
 
Het zaet te graetiger inzwelgen, en bewaeren.
 
Hier tegen is men voor de hengsten niet belaên,209
210
Maer voor de merrien, eer zy noch kalven gaen,
 
De worp in 't endt genaeckt. men spann' haer onder 't dragen211
 
Niet onder 't lastigh juck, voor een' geladen wagen,
 
Noch laetze by den wegh opsteigren, noch langs 't velt
 
Afjaegen, noch een' stroom bezwemmen met gewelt,
215
Maer grazen in de ruimte, en langs de volle vlieten,
 
Daer d'oevers, groen van mosch behangen, 't vocht genieten,
 
Spelonck en schaduwe van klippen uitgestreckt
 
Haer overlommert, en voor hitte en zon bedeckt.
 
Om 't eeckelrijcke Alburne, en Silar, zwart van wouden,
220
Daer grimmelt heene en weêr de horsel, by d'aelouden
 
Asilus in Latijn, en Oistros by den Grieck
 
Genoemt. zij steeckt zoo scherp als 't punt van eene pieck,222
 
En bromt luidruchtigh, dat al 't vee, en paert, en ossen,
 
En schaepen al verbaest verstroien door de bossen,224
225
De bosschen, en de lucht, en waterkanten van
 
Tanager, droogh van kil, en al wat galmen kan226
 
Op dat gebrom alom een' luiden weêrgalm geven.
 
Toen Juno toeleide, om het geil en dartel leven228
 
Van Iö, door Jupijn herschapen in een koe,
230
Te plaegen, stelde zy uit wraeckzucht, nimmer moê,230
 
Haer boosheit door dit dier te werck in d'oude tijden.
 
Gy zult u vruchtbaer vee voor dit gedroght bevrijden232
 
Des middaghs: want dan steeckt dit ondier dat elck yst:
 
En drijf de merrie, als de zon des morgens rijst,
235
Of 's avonts ondergaet, zorghvuldigh weêr ter weide.235
 
Wanneer de koey nu kalve, en van het kallef scheide,
 
Dan alle uw zorgen aen het jonge kalf besteet,
 
En brant het met een merck van hun geslacht, zoo weet
 
Gy namaels wien het past zijn gade te berijden,239
240
Of wien gy den altaer der Goden toe wilt wijden,240
tekstkritische noten

165 den ploegh spannen, om den klaigront te breken, en het woeste 166 lant te bouwen. Andere koeien laet men in het groene gras weiden.166

167 Nu staen u de kalvers, waer van ghy u op den acker dienen+167 168 wilt, te gewennen, en te betemmen, terwijlze noch jongk en teer, 169 leerzaem en gebooghzaem zijn. Vlecht eerst kranssen van dunne169 170 teenen om hunnen hals: daer na wanneer de vrye neck de dienst- 171 baerheit gewoon is, dan koppel het paer met de kranssen aen171 172 malkander, en drijf de vaerzen neffens malkander voort, en laetze 173 dickwils de ledige raden over het lant trecken, en een spoor173 174 over den acker slepen: daer na kraecke de beucke asse onder174 175 den zwaren last, en de koperen disselboom trecke de gepaerde175 176 raders voort. Ondertusschen ete uw ongetemt en aenkomende176 177 vee niet alleen geen gras nochte willige bladers of liezen; maer177 178 voeder het met koren: laet oock de koeien, die eerst kalfden178 179 (gelijck men weleer plaght) niet melcken, maer al haer uiers den179 180 kalveren gewilligh ten beste geven.

181 Doch streckt uw lust meer ten oorloge, en tot forsse oorloghs-+181 182 benden, of om met raderen te Pise den Alfeus voorby te rennen,182-183 183 en den vliegenden wagen in Jupijns woudt te drijven; zoo laet 184 het paert eerst de forsheit der gewapenden zien, de trompet184 185 hooren steecken, het kraeckende radt gewennen, en op stal naer185 186 het gerammel des tooms luisteren: daer na hoe langer hoe meer 187 zich vermaecken, om het streelen van zijnen meester, die het op187 188 den neck klopt. Laet het dit hooren, zoo ras het van de melck188 189 gestooten is. Steeck het, terwijl hee noch zwack en vervaert is,189 190 en siddert, en zich zelven niet kent, zomtijts den beck in den190 191 halfter. Maer wanneer drie jaren verloopen, het in zijn vierde191 192 jaer wandele, begin het dan af te rechten, leer het draven, keeren

 
Of spannen in den ploegh om klay en harde klont
 
Te breecken, en het lant te bouwen, en zijn gront.242
 
Laet andre koeien vry in 't weeligh gras gaen doolen.
 
Nu went u kalvers, wien de lantbouw wort bevolen,244
245
Terwijlze leerzaem, jong, gebuighzaem zijn, en teêr.
 
Vlecht teene kranssen om hun halzen, en wanneer
 
De vrye neck de dienst gewoon is, d'een na d'ander,247
 
Dan koppel ieder paer met kranssen aen elckander,
 
En drijf de vaerzen, zy aen zy, te gader voort.
250
Dan laet de lêge raên door 't lant gaen, als 't behoort,
 
Dan wederom een spoor door d'ackers heenesleepen.
 
Dan kraecke 't beucken radt, door zijnen last beneepen.252
 
De kopre disselboom ga met gepaerde raën.
 
Uw vee, tot noch geen tucht noch drijfstock onderdaen,254
255
En eerst opluickende, eete alleen geen wilgebladen,255
 
Noch liezen, nochte gras, maer pas het te verzaeden
 
Met koren. laet de koey, die flus eerst kalfde en droegh,257
 
Niet melcken, als van outs, t'ontijdigh, en te vroegh,258
 
Maer al haere uiers vry het kalf ten beste geven.
260
Doch prickelt u de lust om naer den krijgh te streven,
 
En oorloghsbenden aen te voeren, of het radt
 
Langs Alfeus oever heen voor Pise, d'oude stadt,
 
Te drijven, en door 't woudt van Jupiter te wagen
 
Te rennen; laet het paert eerst trots en onverslagen
265
Het forsse krijghsheir zien, en luistren naer den stijl265
 
Der steeckende trompette, en 't kraeckend radt een wijl
 
Gewennen, en op stal den breidel ramlen hooren;
 
Daerna allengs, uit lust en moedt hem aengeboren,
 
Gedoogen dat zijn heer en meesters hant hem oock
270
Koom' kloppen op den neck, en minzaem streele en stroock'.
 
Het luistere hier naer, als 't, van de melck gestooten,
 
De speen mist. steeck, terwijl 't noch kleen, niet opgeschooten
 
En zwack is, en vervaert noch siddert, zijnen beck
 
Vry in den halfter, meer dan eens. maer na'et vertreck
275
Van 't derde jaer, wanneer het wandelt in zijn vierde,
 
Dan recht het wacker af, en leer 't ongemanierde276
tekstkritische noten

193 en wenden, en gewen het te leeren harden: dan laet het met193 194 zijne vlught de winden tarten; en gelijck met vollen toom over194 195 het vlacke henevliegen, zonder met zijn voeten aerde te raecken.195 196 Hoedanig Boreas reis op reis uit den Noorden opsteeckende, het+196 197 sneeuw van Scythie en waterlooze wolcken opeet: dan gruwt197 198 het hooge koren en de golvende acker van het ongestuimigh198 199 gebulder, de toppen der bosschaedjen ruischen, en geweldige 200 baren wentelen tegens het strant. Zoo vliege het ros voort, en200 201 vege t'effens over velt, over vlackte hene. Dit zal best zweeten201 202 en schuimbecken in de renbaen van Elis; of wel ter hant, de202 203 Belgische sleden trecken. Endelijck pas het zwaerlijvige en ge-203 204 temde paert met vette rogge te voederen: want eer ghy het be- 205 temt is het bijster fors, en vat ghy het aen, het zwicht voor geen205 206 slagen, nochte luistert naer den toom.

207 Maer geen ding zet het vee meer krachten by dan het spenen+207 208 van Venus en haer heimelijcke minneprickelen; het zy men ge-208 209 zint zy koeien of paerden te bezigen: en hierom verzent men 210 best de stieren, verre van der hant, in eenzaeme weiden, achter210 211 eenen bergh, en over eenen breeden stroom; of bewaertse op 212 stal, daer vol op van voeder is: want hun gade tapt allengs de 213 krachten af, en betovertze met haer gezicht, zoo datze om beemt213 214 noch weide dencken: oock hitstze dickwils door haer minnelijcke+ 215 bekooringen de forsse vryers met de hoornen onderling tegens215 216 elckandere aen. De schoone vaerze gaet in het bosch weiden:216

 
Hoe 't draven, wenden moet en keeren heene en weêr,
 
En leer het harden: dan gewen het meer en meer
 
De winden met zijn vlught en snelheit uit te daegen,
280
En met een' vollen toom langs 't vlacke velt te jaegen,
 
Oock zonder dat het met de voeten aerde raeckt.
 
Hoedaenigh Boreas by wijlen, dat het kraeckt,282
 
In 't Noorden opsteeckt, en de waterloze wolcken,
 
En 't sneeuw van Scythie verslint voor 't oogh der volcken.
285
Dan gruwt het koren, daer het hoogh en weeligh staet,285
 
Voor 't ongestuimige gebulder, en het zaet286
 
Beweeght zich, als een zee: men hoort bosschaedjen ruisschen,
 
De baren op het strant aenwentelen, en bruisschen.
 
Zoo vliege 't ros langs 't velt, en veege vlackte en stof.289
290
Dit zal best zweeten, en schuimbecken, om met lof
 
In Elis renbaen naer den palm zijn vaert te recken,291
 
Of, vlugh en wel ter hant, de sleên der Belgen trecken.
 
Ten leste voeder het getemt zwaerlijvigh paert
 
Met vette rog: want eer gy 't intoomt is zijn aert
295
Te wreveligh en fors, en, wort het aengegreepen,
 
Het luistert naer geen' toom, noch zwicht voor geene zweepen.
 
Maer 't zy u koey of paert te sta koome in uw werck,297
 
Geen middel levert u het vee zoo vroom en sterck298
 
Als 't spaenen van de minne en minneprickelingen:299
300
En hierom zent men best de stieren, heet op 't springen,
 
Heel verre van der hant ter weide in eenzaemheit,
 
En achter eenen bergh, of daer de stroom hen scheit,
 
Of voedertze op den stal: want hunne wedergade303
 
Tapt hun de krachten af. de toovrende ongenade304
305
Der min betovertze met haer gezicht te wreet,
 
Zoo dat de stier den beemt en weide gansch vergeet.
 
Oock hitstze dickwijl door 't aenminnige bekooren
 
De forsse vryers aen, en horen tegens horen.
 
De schoone vaerze gaet te weide in 't groene woudt,

217 terwijlze by beurten met al hun gewelt reis op reis toestooten,217 218 en in 't vleesch booren, dat het zwarte bloet by de huit neder-218 219 loopt: zy zitten malkander met de hoornen in de huit, en loeien 220 zoo vreesselijck, dat bosschen en bergen wedergalmen: deze220 221 hoorenstootigen dienen oock niet in eene weide: maer d'ander,221 222 die het velt ruimde, gaet in een onbekent geweste omzwerven, 223 besteent luide den hoon, en de wonden, hem zoo trots in 't lijf223 224 gestooten, en het missen zijner gade, waer over hy zich niet 225 wreecken kost; en de weide eens over dwers aenziende, verlaet225 226 zijn voorvaders erf. Hy oefent dan met alle vlijt zijn krachten, 227 leit al den nacht op harde steenen, en den gront zonder stroo, 228 en leeft by steeckelige bladeren en scherp rietgras, beproeft 229 zijne kracht, en verbolgen het hooft tegens eenen stam aenzet-229 230 tende, terght met de hoornen zijn gramschap, slaet met de voeten230 231 achter uit in den wint, en het zant opkrabbende, dat het stuive, 232 vangt het voorspel van 't gevecht aen: wanneer hy zich nu weder232 233 sterck en maghtigh genoegh kent; dan opgetrocken, en haestigh 234 den zorgeloozen vyant opgekomen: gelijck wanneer het water+234 235 midden in zee begint te schuimen, en zijnen boezem van verre235 236 uit den gront op te halen; en gelijck het tegens het strant aen- 237 wentelende, ysselijck op de steenrotsen bruist, en als een bergh237 238 voorover stort; van den gront met wielingen opborrelt, en het238 239 zwarte zant reis op reis om hoogh uitbraeckt: zoo byster blaeckt239 240 en brant allerhande slagh van menschen en dieren vee en vis-240 241 schen en vogelen, door razende minne: de liefde is in alle schep-241 242 selen even krachtigh. De leeuwin haer jongen vergetende, brulde

310
Terwijl de stieren, reis op reis, vergramt en stout
 
Toestootende, het vleesch met scherpe hoornen noopen,311
 
Zoo dat het zwarte bloet de huit komt afgedroopen.
 
Zy zitten onderling elckandre in 't vel zoo stout,
 
En loeien zoo vervaert, dat bosch, en bergh, en woudt314
315
Op 't loeien wedergalmt. die stootsgezinden beide
 
Zijn niet bequaem te treên in eene zelve weide:316
 
Maer d'ander, die het velt most ruimen al zijn best,317
 
Gaet ommezwerven in een onbekent gewest,
 
Besteent luits keels dien hoon, zijn wonden, en quetsuuren,
320
En dat hy zulck een trots en aenstoot most bezuuren,320
 
Zijn gade missen, en zijn wraeck niet magh verzaên.321
 
De stier ziet overdwers de weide in 't ende eens aen,
 
En scheit van vaders erf: dan oefent hy zijn krachten
 
Uit al zijn maght en kracht, en rust geheele nachten
325
Op steenen, zonder stroo, en op den harden gront,
 
En leeft by distelen, pluckt rietgras in het ront:
 
Dus proeft hy zijne kracht, en, om de wraeck te wetten,327
 
Weet tegens eenen stam de horens aen te zetten,
 
Met hoornen zijne wraeck te tergen stadigh aen,329
330
En vreeslijck in den wint en achteruit te slaen,
 
Den zantgront, dat het stuift, te krabben met de voeten,
 
En vangt zoo 't voorspel aen om zijn party t'ontmoeten.
 
Wanneer hy zich nu sterck genoegh en maghtigh kent,
 
Dan op, en weder naer den vyant toegerent,
335
Die buiten zorge leeft. de zee, op haere luimen,335
 
Begint in 't midden dus te ruisschen, en te schuimen.336
 
Zy haelt den boezem van den gront op overwijt.337
 
Men ziet dan hoeze op strant aenwentelt, steenen slijt,
 
Op klip en steenrots bruischt, en, onder 't yslijck horten,339
340
Zoo zwaer, gelijck een bergh, voorover komt te storten,
 
En, weêr met wielingen opborlende uit den gront,
 
Den zwarten zantgront braeckt met opgespalckten mont.342
 
Zoo byster blaeckt en barnt de kracht der minnevieren
 
In allerhande slagh van menschen, en van dieren,
345
En visch, en vogelen. de liefde is in het perck345
 
Van minne, in al wat leeft en lucht schept, even sterck.346
 
De razende leeuwin, vergeetende haer jongen,

243 noit feller langs het velt dan wanneerze loops was: geen wan-243 244 schapen beer, geen wreet everzwijn, geen booze tiger rechten 245 in wildernissen meer moorts, meer bederfs aen, dan by die ge-245 246 legentheit. Och dan is het gevaerlijck langs den eenzamen acker246 247 in Libye te reizen. Ziet ghy niet hoe de minnekoorts de hengsten247 248 door het lijf rijdt, zoo dra zy slechts de merri beruicken? Dan is248 249 niemant maghtigh hen met toom of zweep te temmen: nochte 250 rots of holle klip of vliet, die tusschen beide gelegen, stucken250 251 van bergen met zijnen stroom voortsleept, kunnenze schutten.251 252 Zelf de Sabellische zeuge wet dan haer tanden: zy woed en252 253 wroet en krabt met de voeten d'aerde op, wrijft haer zijde tegens 254 eenen boom, en maeckt haer schoften van wederzijde eelt, tegens254 255 de wonden.

256 Wat recht de jongelingk niet aen, die van felle minne tot in+256 257 het mergh van 't gebeente zoo vierigh blaeckt? Hy zwemt spade 258 by duister nacht door een ongestuimige zee, vol razende buijen,258 259 terwijl het uit de lucht schrickelijk boven hem dondert, de baren 260 op de steenrotsen breecken, datze bruisen; daer zijn droeve ouders,260 261 nochte de maeght, die op het verdroncken lijck sterven zal, hem 262 niet konnen te rugh roepen.

263 Wat rechten Bacchus gespickelde losschen en de wreede+263 264 wolven en honden niet aen? Hoe vechten de weerlooze harten264 265 niet? Noch gaet de dolle merrie het al te boven, en Venus zelf265 266 gafze dit in, toenze te Potnie Glaukus met haer tanden verscheur-266 267 den. De Min doetze los over den top van Ida, in den bruizenden267 268 Askaen vallen: zy steigeren het geberghte op, en zwemmen de268

 
Noit feller brulde in 't velt dan als zy wiert gedrongen
 
Van minne, en loops was. geen wanschapen Noortsche beer,
350
Geen vreeslijck everzwijn, geen tiger rechte meer350
 
Gewelts, meer moorts aen, in woestijne, en woeste plecken,
 
Dan in die heete koorts: dan loopenze al, die trecken352
 
Door 't woeste Libyen een schrickelijck gevaer.
 
Aenschouw eens hoe de koorts van minne fel en zwaer
355
De hengsten rijdt door 't lijf, als zy de meer beriecken:
 
Dan heeft noch toom noch zweep de maght om hun de wiecken356
 
Te korten: geene rots, noch holle klip, noch vliet,
 
Die tusschen beide stroomt, en ruischt, en heeneschiet,
 
En kaien met zich sleipt, kan hunnen toght beletten.
360
De Sabellische zeugh weet haeren tant te wetten.
 
Zy woelt, en wroet, en krabt den gront op met den voet:
 
Dan wrijtze aen eenen boom haer lenden, datze bloet,362
 
En eeltigh wort, om zich te wapenen voor wonden.
 
Wat recht de jongeling niet aen, dien ongebonden364
365
De felle min in 't mergh van zijn gebeente brant?
 
Hy zwemt, by duister nacht, door 't bruizend meer naer strant,366
 
Door storm, door hagelbuy; terwijl de lucht naer onder
 
Van boven hem beschiet met weêrlicht, blixem, donder,
 
De bare op klip en rots gebroken wort, zoo spa,369
370
Daer d'ouders al te droef, noch oock zijn lieve ga,370
 
Die op 't verdroncken lijck zal sterven, niet vermogen370-371
 
Hem wederom te rug te roepen uit medoogen.372
 
Wat rechten lossen, die met hun gespickelt vel
 
Voor Bacchus wagen gaen, en wolven, wreet en fel,
375
En honden niet al aen, in hunne minnesmarten!
 
Hoe vechten om hun lief de weerelooze harten!
 
De dolle merri wint het noch alle andren af.
 
De minnetoght bereedt de merrien zoo straf,
 
Die Glauk te Potnie zoo vreesselijck aenrandden,379
380
En hollende over 't velt verscheurden met de tanden.
 
De minne laetze los, daer Idaes toppen staen,381
 
Ter neder plompen in den bruizenden Askaen.
 
Zy steigren bergen op, en zwemmen over vlieten.

269 vlieten over. Zoo dra dit vier het geile mergh ontvonckt (meest269 270 in de lente, want in de lente komt de hitte in het gebeente) 271 staenze op de hooge rotsen, en guwen met den beck naer den271 272 westen wint, en slocken die lucht in: en menighmael, zonder 273 hengst, van den wint draghtbaer geworden (ick verhael wat won-273 274 ders) rennenze over rotsen en klippen en door lage dalen, niet, 275 o oosten wint, naer uw gewest, nochte der zonnen opgangk, maer275 276 naer Boreas en Kaurus, of derwaert, daer de donckere zuiden wint276 277 opsteeckt, en den hemel met regenachtige koude betreckt. Hier 278 uit groeit het geen de huismans met zijnen rechten naem Paerts-278 279 krevel noemen, een lijmachtigh vergift, dat van d'eechenisse279 280 druipt: Paertskrevel, dat geile stiefmoeders dickwils afplucken,280 281 heiloos bezweeren, en onder toverkruiden mengen. Maer terwijl281 282 wy van minne bevangen, stuck voor stuck doorloopen, zoo loopt 283 ondertusschen de tijt, d'onherhaelbare tijt, voorby.283

284 Dit zy nu genoegh van het groote vee: nu schort ons noch+ 285 het andere deel van dit werck, woldragende schapen en ruige 286 geiten te hoeden. O kloecke huisluiden, dit 's uw werck: hier286 287 mede kunt ghy eer in leggen: en ick twijfel niet, dat het wat287 288 treflijcks zy, dit met woorden uit te beelden, en zulck een geringe 289 stof te verheffen: doch een zoete lust verruckt my door de steile289 290 woestijnen van den Parnas: het lust my deze heuvels op te klim- 291 men, en langs eenen ongebaenden wegh ongemackelijck naer291 292 de Kastalische bron op te stijgen.292

293 Nu, o eerwaerdighste Pales, nu wil ick mijnen toon verheffen.293

 
Zoo dra dit vier begint in 't geile mergh te schieten,
385
[Byzonder in 't saizoen der lente: want dan brant
 
Die hitte het gebeent.] dan staen zy op den kant
 
Van eene klippe om hoogh, en guwen, als ontzinden,
 
Met haeren beck naer 't weste, en naer de westewinden,
 
En slicken gulzigh in het zaet van wint en lucht.
390
Zoo gaenze zonder hengst hier dickwijl van bevrucht:
 
'k Verhael wat wonders: dan gehuppelt, en geronnen391
 
Op rots, en klip, door dal, en delling, overwonnen392
 
Van minne, ô Oostewint geensins naer uw gewest,
 
Noch 't opgaen van de zon, maer naer het noortsche nest,394
395
En Kaurus, of naer d'as van 't nevelachtigh zuien,395
 
En daer de lucht betreckt met koude regenbuien.
 
Zoo groeit hier uit het geen de huisman recht als elck397
 
Oock paerdekrevel noemt, een lymigh gift, het welck
 
Van d'eechenisse druipt, paertskrevel, dat de nucken
400
Der geile stiefmoêr dient, en zich van haer laet plucken,400
 
Bezweeren met een' vloek, wanneer zy 't, loos en stil,
 
In toverdrancken met haer kruiden mengen wil.
 
Maer midlerwijl wy dus, van heete min bevangen,
 
Doorloopen stuck voor stuck, zoo gaet de tijt zijn gangen,
405
De noit herhaelbre tijt loopt snel en vlugh zijn baen.
 
Dit 's nu van 't groote vee genoegh: nu past hier aen406
 
Het ander deel van 't werck, en dat wy wel bevroeden407
 
De ruige geit, en 't schaep, met wol gedost, te hoeden.
 
O kloecke huisliên, dit 's uw werck: met deze gaef409
410
Leghtge eer in, en ick hou gewislijck het is braef410
 
Zulck een geringe stof met woorden uit te drucken,
 
Te heffen in den top: doch 'k laet my nu verrucken412
 
Van eenen zoeten lust door wildernissen heen
 
En steilten naer Parnas: het lust my op te treên
415
Dees bergen hoogh en steil, waer langs geene ouden wonnen415
 
Den zachten heuvel van de Kastalijnsche bronnen.416
 
Nu, ô eerwaerdighste en verheve Veegodin,

294 Voor eerst ordineer ick, dat men de schapen in bestroide koien+294 295 voedere, tot dat de groene zomer aenkome; en d'aerde met stroo 296 en varenkruit bestroie; op dat dit weecke vee niet van koude296 297 verkleume, nochte van schurft of voetëvel gequelt werde. Voorts297 298 gebiede ick dat men de geiten bladers van haeghappelboomen298 299 beschaffe, en met versch water drencke: en de koien 's winters 300 van de winden af naer het Zuiden en de middaghzon keere; 301 wanneer de Watergieter onderga, en het najaer begiete. Men301 302 moet zoo wel op geiten, als op schapen, passen: oock is hier302 303 geen minder voordeel aen vast, al verkoopt men Milesische vach-303 304 ten, in Tyrisch purper geverft, tot hoogen prijs. Hier komen meer 305 jongen, hier komt meer melck af. Hoe ghy de geit meer melckt, 306 dat de melckëmmer schuimt, hoe d'uier meer melcks geeft. On-306 307 dertusschen scheert men oock baert en grijze kin en ruige lock 308 des Cinysischen bocks, tot gerief des krijgsmans, en decksel des308 309 armen zeemans. Zy weiden bosschen en bergen af, en ruige309 310 bramen en heggen, die gaerne op de hooghten wassen; zy komen310 311 van zelf te koy, en brengen haer jongen mede, en kunnen met311 312 den vollen uier qualijck over den drempel. Hierom zult ghyze,312 313 hoeze min haer nootdruftigheit kennen, des te meer met alle313 314 naerstigheit voor vorst en sneeuw beschutten, gewilligh voeder314 315 en bladers bestellen, en 's winters zomtijts met hoy voederen.315

316 Maer wanneer de westen wint den genoeghelijcken zomer+316-317 317 inlocke, drijf dan bocken en schapen in woudt en weide: laetze

 
Verhef ick mijnen toon, en stel vooreerst dit in,418
 
Dat elck zijn schaepen voedre in een bestroide koie,
420
Den gront met varenkruit en stroo wel dicht bestroie,
 
Tot dat de zomergroente opkoome, en 't weecke vee421
 
Niet zie verkleumt van koude, noch van voetevel mê
 
En rappigh schurft geknaeght. voorts laet mijn les u raden423
 
Dat gy uw geit met loof van boschhaeghappelbladen
425
Bezorght, en uit de kil van eene versche beeck425
 
Laet drincken: dat de koy des winters naer de streeck
 
Van 't zuiden sta gekeert, beschut voor guure winden;
 
Wanneer 't gestarnte van den Watergieter, in den
 
Bezeilden Oceaen verzinckende, onderga,429
430
En 't najaer nat begiet'. men dient oock, vroegh en spa,
 
Zoo wel op onze geit, als op het schaep, te letten.
 
Zy zal den herder oock geen mindre winst byzetten,
 
Al heeft Mileten zijn geverfde schaepevacht,
 
Van Tyrisch purper zadt, zoo hoogh in prijs gebraght.434
435
De geit beschaft meer melcks, en teelt u veele jongen.
 
Hoe gy de geit meer melckt, dat d'eemer van de sprongen436
 
Der vette melckbron schuim', hoe zy meer melleck geeft.
 
Oock scheert men midlerwijl de kin, daer 't haer aen kleeft,
 
Den baert, en ruige lock des bocks in Cynifs plecken,
440
Tot 's krijghsmans dienst, en om den zeeman warm te decken,
 
In zijn nootdruftigheit. zy weiden stadigh aen441
 
Het bosch af, bergh, en braem, en heg, die gaerne staen
 
Op heuvels in de luch. zy komen ongedwongen
 
Te koie, met den sleep van haer beminde jongen,444
445
En kunnen, van haer melck en jadder overlaên,445
 
Heel kommerlijck naer stal den drempel overgaen:446
 
En hierom zult gy haer, die minst haere armoê kennen,447
 
Met alle naerstigheit bewaeren, u gewennen448
 
Voor sneeuw en hagel haer te hoeden, te voorzien
450
Van voeder, en van loof, en 's winters boven dien
 
By wijlen voederen met hoy uit uwe schuuren.
 
Maer als de westewint de blijde zomeruuren
 
Nu aenlockt, drijf den bock en 't schaep in weide, en bosch,
tekstkritische noten

318 met het kriecken van den dagh, in de koelte, in het velt grazen, 319 terwijl het noch vroegh is; terwijl de rijp op het gras leit, en de319 320 dauw, op het jonge gras, het vee verleckere. Daer na, wanneer320 321 de vierde uur, van hitte, dorst krijge, en springkhanen de boom-321 322 gaerden in stucken zingen; laet dan de kudden in putten drencken,322 323 of met water, het welck door eicke buizen loopt: doch dat men323 324 's middaghs, als de zon steecke, een beschaduwt dal zoecke: 325 indien 'er Jupijns hooge eick en oude stam ergens zijn geweldige325-326325 326 tacken uitspreie; of zoo 'er ergens een bruin en dicht eeckel-326 327 bosch met zijn gewijde schaduwe overhange. Wanneer de zon 328 beginne te dalen, de koele avont de hitte matige, de dauwende328 329 maen alree de bosschen verquicke, d'ysvogel zich aen strant, de 330 distelvinck zich in de hage laet hooren; dan drijfze weder in de 331 weide, en drenckze met klaer water. O ghy Libyaensche herders,+331 332 wat zal ick u meer [van het veehoeden] zingen? wat zal ik u dich- 333 ten van uwe hutten en wooningen, die dun gezaeit zijn? Het vee 334 gaet 'er menighmael, nacht en dagh, en een geheele maent langk, 335 in wilde woestijnen weiden, zonder eens onder dack te rusten: 336 zoo luttel stallen vint men hier: d'Afrikaensche veehoeder voert al 337 zijnen schat met zich, zijn huis, zijnen haert, zijn geweer, den337 338 Lakonischen hont, en zijnen Kretenzer pijlkoker: eveneens ge-+338 339 lijck wanneer de strijtbare Romain, in zijn vaders harnas, met339 340 een pack overladen, henetreckt, en onverhoeds den vyant in340 341 slaghorden opkomende, zijn leger plant.341

 
En laetze, in 't kriecken van den dagh, in koelte, los
455
En vry in 't open velt gaen grazen uit de stallen
 
Heel vroegh, terwijl de rijp, op 't nuchtre gras gevallen,456
 
De dauw op 't jonge gras het graetigh vee bekoor',457
 
En na vier uuren, als de zon aen 't rijzen door
 
Haer hitte 't vee op 't velt met grooten dorst bespringe,459
460
De krekel over velt en struicken heene zinge,
 
Dan kudden uit den put gedrenckt, en nat besproeit,
 
Of in het water, dat door eicke buizen vloeit:
 
Doch dat men 's middaghs, als de zon steeckt, zich verkloecke,463
 
En een beschaduwt dal, of koele lommer zoecke,
465
Daer d'eick, aen Jupiter gewijt en toegeleit,465
 
Of een aeloude stam zijn breede tacken spreit,466
 
Of ergens bruin en dicht een bosch vol eecklen hange,
 
Dat haer in zijn gewijde en frissche schaedwe ontfange.468
 
Wanneer de zon beginn' te daelen, d'avont vall',
470
En maetige den brant met koelte in bergh, en dal,
 
De maen met haeren dauw verquicke bosch en spruiten,
 
d'Ysvogel aen het strant, de distelvinck met fluiten
 
Zijn' zang de haegh en bergh laet hooren in de zon,473
 
Dan drijfze weêr te weide, en drenckze in klaere bron.474
475
Gy herders langs de kust der Libyaensche vloeden,475
 
Wat leert mijn zang u meer, hoe gy uw vee zult hoeden?476
 
Hoe bouw ick met uw hutte en wooning, mijnen zangk,477
 
Uw hutten, dun gezaeit. uw vee gaet weecken langk,
 
Ter weide nacht en dagh, langs woeste en wilde kusten,479
480
Oock zonder onder dack te schuilen, of te rusten:
 
Zoo luttel stallen draeght het Afrikaensche lant,
 
Welx herder al zijn schat en 't kostelijxte pant482
 
Met zich voert, dat 's zijn huis, en haert, en zijn geweeren,
 
Den Lakonyschen hont, en pijlen, snel van veêren,484
485
In zijn Kretenzer schee, den koker, op den rugh.485
 
Gelijck een trots Romain in 's vaders harnas vlugh,
 
Beladen met een pack, vast optreckt in slaghorden,
 
En komt den vyant op, om hantgemeen te worden,
 
Eer 't iemant rieckt, daer hy dan voort zijn leger plant.489

342 Doch zoo gaet het niet by de Scythen en aen het Meotische+342 343 meir, en daer de snelle Isterstroom het roode zant omroert, en343 344 Rhodope midden onder de Noorder asse toereickende, weder-344 345 keert: daer houdenze het vee in den stal gesloten: alle velden 346 staen 'er grazeloos; alle boomen bladeloos: het lant leit 'er woest,346 347 met bergen van sneeuwjaght bedeckt, en het ys wijdt en zijdt347 348 zeven vadem dick gevrozen: het wintert 'er eeuwigh; het ruischt348 349 'er eeuwigh uit den noortwesten: de zon verdrijft 'er nimmer-349 350 meer de bleecke schaduwen; het zyze met haere paerden ten350-351 351 hemel vaere, of met den steilen wagen zich in de roode zee af- 352 spoele. De stroomende vliet bevriest er haestigh met een korst,352 353 dat 'er een wagen met beslage wielen stracks over rijden magh:353 354 eerst voerde het water groote schepen, nu wagens: kopere kan- 355 nen springen in stucken; en de kleeders staen stijf aen 't lijf be- 356 vrozen: zy houwen den bevrozen wijn met bylen in stucken: 357 gansche poelen veranderen in louter ys: kille yskegels hangen 358 aen d'ongekemde baerden gevrozen. Ondertusschen sneeuwt358 359 het wel dicht uit de lucht: het vee vriest 'er doot: de groote ossen359 360 staen met rijp overgoten: de harten staen by groote menighten360 361 verstijft, tot den hals toe, diep in het sneeuw, dat de horens effen 362 uitkijcken; geene losgelate honden, geene netten, nochte roode362 363 pennen jaegense schrick op het lijf: vergeefs duwenze met hun 364 borst tegens den sneeuwbergh aen: men duwtze, van dicht by, 365 het yzer in de huit, datze al brullende neerstorten, en met een365 366 vrolijck geroep t'huis gebroght worden. De Russen leven gerust366 367 en ledigh, in diepe holen, onder d'aerde, en leggen een hoop367 368 eicken hout en gansche olmen aen den haert. Hier brengenze368 369 den nacht met tuischen over, en spoelen met bier en appeldranck,369

490
Doch anders gaet het in het koude Russenlant,
 
En aen 't Meotisch meer, en daer de snelle stroomen
 
Des Isters 't roode zant van onder op doen komen,
 
En Rodope, naer d'as van 't noorden uitgestreckt,
 
Aen Hemus wort gehecht. de stal hier 't vee bedeckt.494
495
Het velt staet grazeloos, 't geboomte zonder bladen.
 
't Gewest leght woest, 't geberght van sneeuwjaght overladen.
 
Het ys leght zeven vaêm gevrozen, wijt en zijt.
 
Het wintert hier doorgaens. hier ruischt de wintertijt498
 
Doorgaens van 't noorden, en de zon kan zoo niet klimmen499
500
Dat zy de schaduwen en bleecke en dootsche schimmen
 
Verdrijve, 't zyze steil opsteigre met haere as,501
 
Of steil voorover zich in roode baren wassch'.
 
Hier wort de snelle stroom met eene korst betogen,
 
Dat paert en wagen vry hier over rijden mogen.
505
De kielen voeren flus noch door het open nat,505
 
Nu wagens, en dan vriest de kou het kopren vat506
 
In stucken. 't kleet bevriest aen 't lichaem zelf by wijlen.
 
Men houwt bevrozen wijn aen morselen met bijlen.508
 
Geheele poelen staen in ys verkeert heel vast.
510
De kille yskegel hangt bevrozen, als een last,
 
Aen d'ongekemde kin. de sneeuw komt dicht gevallen
 
Op 't velt. het vee vriest doot op 't velt, en in de stallen.
 
De groote stieren staen met rijp bestort om 't lijf,513
 
De harten, troep by troep, bevrozen, kil en stijf,
515
En aen den hals in 't sneeuw, en steecken pas den horen515
 
Ten sneeuwbergh uit. geen net, gespannen en geschoren,516
 
Geen roode pen noch pluim, noch losgelaeten hont
 
Vertsaeght hun, en vergeefs beproevenze den mont518
 
En borsten tegens 't sneeuw te duwen, om te wenden.519
520
Men stootze met gemack den jaghspriet in de lenden,
 
Zoo datze al gillende neêrstorten in het sneeuw.
 
De jager voert zijn roof naer huis met bly geschreeuw.
 
Dus leeft de Rus gerust en leêgh in diepe holen,523
 
In d'aerde, en brant den eick met stapelen aen koolen,
525
Leght olmen, ongeklooft en heel, aen zijnen haert.
 
Hier slijt hy al den nacht met tuisschen onbezwaert,526
tekstkritische noten

370 in stede van wijn, de zwarigheit van het hart. Dit woeste slagh 371 van menschen houdt zich onder de koude Noortstar, daer d'oosten371 372 wint uit het Rifeesche geberghte buldert, en het bekleet zich372 373 met rosse vellen.373

374 Hebt ghy lust in wolwerck, wacht u voor bramen klissen en+374 375 distelen: schuw weeldige weiden: kies witte en zachte schapen:375 376 wraeck den ram, die, hoewel hy wit is, een zwarte ader onder376 377 de tong heeft, op dat hy de jongen niet met zwarte vlacken spic-377 378 kele, en kies eenen anderen belhamel uit de kudde. Zoo bekoorde+378 379 (maghmen 't gelooven) Pan, Godt van Arkadie, met zijn sneeu- 380 witte kudde de maen, die hy in de hooge bosschen aenriep, en 381 zy sloegh zijn bede niet af.

382 Maer die melck begeert, smijte hun klaver, zeefgetykruit en+382 383 zilte kruiden, in de krebben voor: dan drinckenze te meer, d'uiers383 384 spannen te stijver, en de melck behoudt hier van, buiten ons384 385 verstant, eenen zouten smaeck. Menigh herder om de bocken,385-387 386 als zy wat groot worden, van de moeder te stooten, muilbandde386 387 hun den beck met eenen bant vol yzere pennen. De huislieden 388 perssen 's nachts kaes van de melck, dieze 's morgens vroegh of 389 op den dagh melcken: watze 's avonts en in 't ondergaen van de 390 zon molcken, dat brengenze 's morgens met den dagh, in korven390 391 naer de stadt, of zouten het een luttel, en bewaeren het tegens 392 den winter.

393 Verzuim oock niet honden, snelle Spartanen en bitse Molossen,+393 394 met vette huy aen te vocken. Zoo lang deze uwe koy bewaecken, 395 zult ghy 's nachts voor geen dieven nochte aenloop van wolven395

 
En vrolijck, spoelt met bier en appeldranck de smarte,
 
En niet met wijn, den druck en zwaericheit van 't harte.528
 
Dit woest en wilt geslacht van menschen houdt zich stil529
530
In 't noorden, daer de wint van 't oosten, kout en kil,
 
Uit woest Rifeesch geberght komt buldren, en hen quellen,
 
Die voor den vorst zich kleên met rosse en ruige vellen.
 
Indien u wolwerck lust te queecken, wacht u dan533
 
Voor distel, braeme, en klisse, en al wat steecken kan:
535
Schuw weeligh weilant: pas de zachte en witte vliezen
 
Der schaepen, wit als sneeuw, naukeurigh uit te kiezen,535-536
 
En schuw den ram, die, wit van vel, beneên de tong
 
Een zwarte tong-aêr heeft, op dat hy niet het jong
 
Met zwarte vlacken spickle, en kies een' andren hamel
540
Uit uwe kudde. zoo bekoorde Pan t'onschamel,540
 
De groote Veegodt van 't Arkadische geslacht,541
 
[Indien 't geloofbaer is,] met zijn sneeuwitte vacht
 
De maen in 't hooge bosch, bewogen door zijn kermen,
 
Daer zy hem wellekomde, en troetelde in haere armen.543-544
545
Maer zoeckt gy melleck, smijt hun klaver, ziltigh kruit
 
En zeefgetykruit voor, dan drinckenze eemers uit,
 
Dan spannen d'uiers stijfst. de melck, schoon wy 't niet raken547
 
Met reden, zal naer 't voêr oock zout en ziltigh smaecken.
 
De herder, om den bock te stooten van de moêr,
550
Wanneer hy groot wort, past een prickelende snoer
 
Vol ysre pennen hem om zijnen beck te knoopen.
 
De huisliên perssen 's nachts den kaes, dien zy verkoopen,
 
Uit uchtend melck, of die by daegh gemolcken wort.
 
Wat d'uier 's avonts spade in 't zuiver melckvat stort,
555
Dat voert de korf in stadt, als 't oosten op wil klaeren,555
 
Of 't wort met zout besprengt om 's winters te bewaeren.556
 
Verzuim oock niet den hont, een' vliegenden Spartaen,
 
Of bijtenden Molos met huy, die vet is, aen
 
Te vocken: want zoo lang zy uwe koy bewaeren
560
Zal 's nachts noch dief noch wolf uw tamme koy vervaeren.560

396 vreezen, of schricken dat stroopende Spanjerts u heimelijck op-396 397 komen. Ghy zult oock dickwils achter bloode woudtezels her397 398 zitten, en hazen met hazewinden, en dassen met winthonden jagen.398 399 Ghy zult dickwils met hun gebas het wilde boschzwijn door den 400 modder jagen, en het hart, met zijn getackte hoornen, op hooge 401 bergen al roepende narennen, en in het net drijven.401

402 Leer oock den stal met cedren hout beroocken, en schadelijcke+402 403 waterslangen met stanck van galbaen verdrijven. Dickwils schuilde403 404 een booze adder uit schrick in stallen, in langen tijt niet gevaeght,404 405 en zocht zich hier te verzekeren: of een huisslang, een zwaere405 406 veeplaegh, en die de kudde vergiftight, nestelde op het velt, in406 407 d'aerde. O huisman, neem steenen, neem stocken: verpletze, die 408 haren gezwollen hals opsteeckende, vast piept, vast dreight. Zy408 409 verberght alreede uit blooheit haer hooft wel diep onder d'aerde,409 410 terwijlze het middellijf en de krullen van haren staert ontknoopt,410 411 en de kringkels van het achterlijf langkzaem na zich sleept. Oock411 412 is de Kalabrische boschslang een vinnigh dier, dat de borst op-412 413 steeckende, den geschubden rugh intreckt, en langs den buick 414 hene met groote vlacken gespickelt is: dat, terwijl beeckcn uit414 415 bronnen springen, en de natte lente de landouw met regen uit 416 den Zuiden bevochtight, zich in poelen houdt, en hier zijn ver-416 417 blijf op den oever nemende, zijnen zwarten en verslindende balgh417 418 met visschen en borrekickende vorschen opvult. Wanneer de poel418 419 uitdrooght, en de gront van hitte splijt, dan springt de waterslang419 420 op het drooge velt, en haer roode blicken opslaende, glipt ver-420

 
Gy zult niet schricken dat een stroopend Kastiljaen
 
U heimelijck bespring'. gy zult oock dickwijl gaen
 
Woudtezels, bloo van aert, met uwe jaght bespringen,563
 
Het hazenleger oock met hazewinden dwingen,564
565
Den das verrasschen met den winthont over 't velt.
 
Gy zult het everzwijn, om dit gebas ontstelt,566
 
Door slijck en modder heen najaegen, en de harten
 
Met hoornen, hoogh van tack, vervolgen tot hun smarten,
 
Op hooge bergen, en van overal bezet,569
570
Narennen, en verbaest verwarren in uw net.570
 
Nu leer oock uwen stal met cedrenhout beroocken,
 
De felle waterslang verdrijven en besmoocken
 
Met stinckenden galbaen. de vinnige adder zal
 
Zich dickwijl gaen uit schrick verschuilen in den stal,
575
In lange niet gevaeght, om daer het lijf te bergen.
 
De huisslang, eene plaegh voor 't vee, en niet te tergen,576
 
En die de kudde smet met doodelijck venijn,577
 
Bouwt nesten, of in de d'aerde, of velt, en in woestijn.578
 
O huisman, wapen u. grijp steenen op: grijp stocken:
580
Verpletze, die, den hals opsteeckende, onder 't wrocken580
 
Vast zwicht, en piept, en dreight. uit blooheit steecktze alree
 
Haer hooft heel diep in d'aerde, uit angst voor 't naeckend wee,
 
Terwijlze 't middenlijf, den langen staert, vol krollen,
 
Ontknoopt, de kringen van het achterlijf laet rollen,
585
En langsaem na zich sleipt. oock is 't Kalabrisch dier,
 
De boschslang vinnigh, die de borst en boezem fier
 
Om hoogh steeckt, en den rugh, vol schubben, in wil trecken,587
 
En al den buick langs is gevlackt met groote vlecken:
 
Terwijl de beeck uit bronne en levende ader springkt,589
590
Het lant, by lentezon, den zuider regen drinckt,
 
Onthoudtze zich in slijck, en slijm, en waterpoelen,591
 
En, woonende op den kant, beproeft haer lust te koelen592
 
Met haeren zwarten balgh en vraetzucht stadigh aen,593
 
Met borrekickren, vorsch, en visschen te verzaên.594
595
Wanneer de poel verdrooght van hitte d'ackers splijten,
 
Dan springt de waterslang op 't lant om toe te bijten,
 
Slaet roode blicken op, en glipt, van dorst verwoet,

421 woet van dorst, en razende van hitte, vervaerlijck over den acker421 422 hene: dan zou my niet lusten onder den blaeuwen hemel te slapen, 423 nochte onder 't geboomte in den schoot van het gras te leggen;423 424 wanneerze d'oude huit afgestroopt hebbende, weder glimt en424 425 jeughdigh wort; of haer jongen en eiers in het nest latende, met425 426 haere driepuntige tonge tegens de zon aen leit en flickert.426

427 Ick wil u oock d'oirzaecken en tekens der zieckten leeren kennen.+427 428 De schapen worden met een leelijcke schorftheit geplaeght,428 429 wanneerze doornat en kout beregent, of's winters wit en stijf van 430 rijp, of na het scheeren niet van hun zweet afgewischt, en van430 431 scherpe doornen gesteken zijn: weshalve de harders al hun vee431 432 in zoet water wasschen, en den ram met zijn ruige vlocken in den 433 vliet plompen, dat hy voor stroom henedrijft: of zy strijcken het433 434 geschoren schaep met dicke olimoer, en mengen 'er zeeschuim in,434 435 levende zwavel, teer van Ida, lijmachtigh wasch, zeeajuin, zwart435 436 lijm en nieskruit, dat een zwaere lucht heeft. Evenwel is de ge-436 437 reetste raet, in die zwaerigheit, de puisten boven met het scheer-437 438 mes op te snijden. Zoo lang de herder ontziet zijn handen aen het438 439 gebreck te slaen, en ledigh zittende, vast de Goden bidt, datze439 440 alles ten beste keeren, ergert het gebreck en groeit al heimelijck440 441 aen. Wanneer een drooge koorts het bloet ontsteecke, het quijnen-441 442 de lichaem pijnelijck uitteere, ja den schapen tot in het mergh van 't 443 gebeente zitte, dan is het dienstigh haer hitte te breecken, en een443 444 ader onder in den klaeu te slaen; gelijck de Bisalten plaghten, en444 445 forsse Gelonen, die naer Rhodope en de Getische woestijnen op-445

 
En razende van brant, vervaerlijck in dien gloet,598
 
Langs velt en ackers heen: dan zou het my niet lusten,
600
In ope lucht, op 't lant te slaepen, en te rusten,
 
Noch onder eenen boom te leggen in den schoot
 
Van 't koele en groene gras; wanneerze nu, ontbloot
 
Gestroopt van d'oude huit, verjongt, en raeckt aen 't glimmen,
 
Haer ey of jongen in het nest laet leggen grimmen,604
605
Zy zelf met haere tong, drysnedigh, en drykant,605
 
Zich baeckert in de zon, en flickert op het zant.
 
Ick wil d'oirzaecken en de tekens der gebreken607
 
Oock leeren. schorftheit plaeght de schaepen, na het leken608
 
Der wolcken, als zy nat en koudt beregent zijn,
610
Of's winters wit en stijf van rijp, en kranck van pijn,610
 
Of niet van 't zweet gevaeght, wanneerze zijn geschoren,
 
En van een scherpe haegh gesteecken, en haer' doren;
 
Waerom de herder 't vee in zoete beecken wascht,
 
De rammen, ruigh van lock, in vlieten plompt, en plast,
615
Dat zy, voor wint, voor stroom, in 't water heenedrijven;
 
Of weet 't geschoren schaep met olimoêr te wrijven,616
 
Met levend zwavelpoêr, met zeeschuim, zeeajuin,617
 
En lijmigh wasch, en teer van Ida, zwart en bruin,
 
Zwart lijm, en nieskruit, bang van lucht, en nau te lijden.619
620
De reedtste raet is hun de puisten op te snijden620
 
Met vlijm, en scheermes: want zoo lang de herder zit621
 
En suft, en het gebreck niet aentast, maer slechts bidt
 
Dat toch de goede Goôn de plaegh ten beste keeren,
 
Verergert het gebreck, ja 't zal al stil vermeeren.
625
Wanneer een drooge koorts het bloet allengs ontsteeckt,
 
Het quijnend lichaem, dus gepijnt, de kracht ontbreeckt,626
 
En uitteert, en de smet en overgroote hitte
 
Den schaepen in het mergh van 't hol gebeente zitte,
 
Dan is het oirbaer dat men haer de hitte breeck',629
630
Eene ader in den klau beneden sla, en steeck',
 
Als eer Bisalten, en Gelonen, die, in 't trecken631
 
Naer 't kille Rodope, en der Geten woeste plecken,

446 treckende, paerdebloet drincken, met melck onder een gemengt. 447 Ziet ghy het schaep dickwils verre in koele schaduwe gaen, of al447 448 kieskauwende het gras boven af eten, en achter aen komen, of al 449 leggende op de heide het groen kaeuwen, en spade by nacht 450 alleen dwalen: stracks met aderlaten de zwaericheit voorgekomen,450 451 eer die booze smet onder al de kudde onverhoets voortkruipe.451 452 De stormwinden bulderen niet zoo dickwils op zee, als de plaegh452 453 het vee, en de kranckheit in den zomer, hier en daer niet een453-455 454 schaep, maer al t'effens lammers en schapen en geheele kudden 455 en de gansche koy haestigh aentast. Dat zou hy gelooven, die de455 456 hemelhooge Alpes en Norische berghkasteelen en de landen van456 457 den Iäpischen Timavus zage, daer nu, van over langen tijt, zoo vele457 458 schaepeweiden en bosschen wijdt en zijt woest en ledigh leggen.458

459 Hier quam eertijts, uit een bedorve lucht, een deerlijck onweder+459 460 op, en een zieckte ontstack in het heetste van den herfsttijt, en460 461 doodde allerhande slagh van vee en dieren, bedorf het water, en461 462 vergiftighde de weide: oock storvenze niet natuurlijck; maer na462 463 dat de versmachte dorst, al d'aders uitdroogende, de leden deer-463 464 lijck dede krimpen, groeide d'overtolligheit van bedorven bloet464 465 aen, en broght al het gebeente allengs door de zieckte aen 't 466 quijnen. Het veege offerlam, terwijl het met den sneeuwitten en466 467 wollen offerbant, voor het altaer, bewonden stont, quam menigh-467 468 mael, midden onder het offeren, onder de handen der offermannen, 469 te sneuvelen: of zoo de Priester het te vore met zijn mes keelde;469

 
Den dorst met paerdebloet, gemengt met melck, verslaen.
 
Ziet gy van verre een schaep in koele schaduw gaen,
635
Of al kieskauwende den tip van 't gras afknaegen,635
 
En quijnen achter aen, of leggende, als verslagen,636
 
Op eene heide 't groen vast kauwen, 's avonts spa
 
By nacht alleen gedwaelt: waeck daetlijck op, en sla638
 
Eene ader in den voet, om 't onheil voor te komen,
640
Eer zulck een booze smet, en by u niet vernomen,640
 
De gansche kudde schenne, en voortkruipe onder 't vee.
 
De stormen bulderen zoo dickwijl niet op zee,
 
Als by den zomertijt dees plaegh met zoo veel jammers
 
Niet hier en daer een schaep, maer teffens schaepen, lammers,644
645
En al de schaepskoy snel, en gansche kudden treft:645
 
Dat zou bevroên een die 't geberght, dat zich verheft646
 
In d'Alpen, quaem te zien, en Norische kasteelen,
 
Iäpis ackers, langs Timavus, en die deelen648
 
Van bosch en lant, dat wijt en zijt, nu onbeweit
650
Van schaepen en van vee, gansch woest en ledigh leit.
 
Hier quam voorheene, uit een bedorve lucht, een peste
 
En deerlijck onweêr op. een zieckte in dit geweste
 
Ontstack in 't heetste van den herfstijt, en sloegh voorts
 
En blaeckte 't ackervee, en wilt, gelijck een toorts,653-654
655
Bedorf het water, en vergiftighde de weide,
 
Daer geen natuurlijck van dit lastigh leven scheide:656
 
Maer als versmachte dorst al d'aders had verdrooght,
 
De leên deed krimpen, nam 't bedorven bloet, nu vooght,658
 
Door overtolligheit zoo toe, met smarte en pijnen,
660
Dat al 't gebeente allengs van zieckte sloegh aan 't quijnen.
 
Het veege altaerlam, met den bant, die sneeuw verdooft,661
 
En 't wollen snoer, alree bewonden om zijn hooft,
 
Komt dickwijl, als men 't nu zal slaghten en verbranden,
 
Te sneuvlen in den dienst, en onder 's priesters handen;664
665
Of zoo 't de priester met zijn mes te keelen quam,665

470 het ingewant wou op het altaer niet branden, en den offervinder470 471 om raet gevraeght, wist niet te antwoorden: het mes, waer mede471 472 men het keelde, was naulix van bloet besmet, en het zant wert 473 boven op slechts zwart van een weinigh vuil bloet. Hier af storven473 474 de kalvers overal in de groene weide, en scheidden aen de volle 475 krebben van het lieve leven. Hier af slaen de streelende honden475 476 in een dollicheit, en de zeugen kuchen met een benaeude en ge- 477 zwolle keel, van eenen aemborstigen hoest. Het ongeluckige paert477 478 vergeet den renstrijt, en zijn grazen, wil niet drincken, trappelt 479 reis op reis op d'aerde, laet zijn ooren hangen: zijn koudt zweet, 480 een veegh teicken, baert achterdocht; en zijn huit is zoor en hardt480 481 in het aentasten. Dit zijn d'eerste tekens van de doot. Indien de 482 zieckte zich daerna verheffe, dan branden d'oogen, het haelt zijnen 483 adem uit het diepste van zijn borst, zucht by wijlen zwaerlijck, 484 hijght door het spannen van zijn darmen: het zwarte bloet loopt484 485 ten neus uit, en de drooge tong benaeut zijn enge kuwen. Het485 486 plaght te helpen, zoo men 't met eenen horen wijn in de keel goot: 487 dit scheen 't eenige middel voor de doot, en nu was het schade-487 488 lijck: doch hier door wat verquickt zijnde, sloegenze aen het razen,488 489 en nu tot stervens toe kranck, zoo scheurdenze (de Goden gunnen489 490 den vromen wat beters, en zenden den vyant die plaegh over den490 491 hals) met bitse tanden hun eige leden in stucken.491

492 De stier komt, daer hy al roockende den zwaren ploegh treckt,492 493 neder te storten, braeckt schuim en bloet ten mont uit, en geeft 494 den lesten snick. De droeve ackerman spant de weerga uit, die494

 
Het ingewant ontfangt noch vier, noch outervlam,666
 
En d'offervinder melt den vraeger merck, noch teken;667
 
Geen bloet besmet het mes of luttel, onder 't steecken
 
En keelen; en het zant wort nauwelijcks gemengt,669
670
Of boven slechts van 't zwarte en vuile bloet besprengt.
 
Het kalf sterft overal, oock daer 't in 't velt gedreven,
 
Of aen de volle kribbe en 't voeder, komt van 't leven672
 
Te scheiden: en de hont, de vleier van zijn' heer,673
 
Slaet in een dollicheit. de zeugh raeckt meer en meer
675
Aen 't kuchen, nu de keel benaut is door het zwellen,
 
En haer aemborstigheit en hoest op hoest komt quellen.
 
Het ongeluckigh paert vergeet zijn weide, en voêr,677
 
Den renstrijt in de baen, en drinckt niet, trapt den vloer
 
Geduurigh, trap op trap, en laet zijne ooren hangen.
680
Het koude zweet, een veegh merckteken, baert verlangen,680
 
En zorgh en achterdocht, dewijl 't niet zweet van last.681
 
De huit valt hardt, en stijf, indienze wort getast.
 
Dees mercken trêen vooruit, als voorboôn van het ende.
 
Indien die zieckte zich verheffe in deze elende,684
685
Dan branden d'oogen in het hooft: het hijght van dorst:
 
Het haelt den adem uit het diepste van zijn borst,
 
Zucht zwaerlijck midlerwijl, en hijght om lucht te winnen:
 
Het zuchten spant gedarmte en ingewant van binnen:
 
Het zwarte bloet ontloopt den neus, valt ruw en raeuw,689
690
De keel de drooge tonge al t'eng en veel te naeuw.
 
Het plagh te helpen, zoo men eenen vollen horen
 
Met wijn ter keele ingoot. dit middel scheen gekoren,692
 
Als 't eenige, om de doot te keeren, maer nu was
 
Het schadelijck: doch als het paert hierdoor genas,
695
Gelijck het scheen voor 't oogh, dan ving het aen te tieren,695
 
En nu, ter doot toe kranck, verscheurde het zijn spieren,
 
En vleesch, en zenuwen [de Goden gunnen staêgh697
 
Den vroome een beter lot, en schenden zulck een plaegh698
 
Den vyant op den hals,] met zijn gebit aen stucken.
700
De stier, die met den ploegh al roockende aen komt rucken,
 
Stort neder, en braeckt schuim en bloet alle oogenblick
 
Ten monde uit, geeft terstont den allerjongsten snick.
 
De droeve lantman spant den macker uit, die druckigh703
tekstkritische noten

495 om des broeders doot treurt, en dees laet, midden in 't werck, den495 496 ploegh steecken. Geen boschschaduwe, geen vrolijcke beemt, 497 geen stroom, doorluchtiger dan bernsteen, van de rotsen ten dale497 498 schietende, kunnen 's menschen geest verquicken: maer de lenden 499 worden slap, d'oogen stijf, en de hals hangt, zoo zwaer als loot,499 500 naer d'aerde toe. Wat komt hun nu arbeit en gedienstigheit te500 501 stade? Wat baet het, datze den harden gront met het kouter 502 braecken? Geen Massiche wijn, nochte overdaet van spijze be-502 503 dorven hen. Zy hielden slechts het lijf by gras en bladeren: dronc-503 504 ken slechts klare bronnen en loopende beecken, en geen bekom- 505 meringe brack hunnen gezonden slaep. Men zeit, dat men noit dan505 506 toen, in die landouwen, ossen voor Junoos offerfeest liep zoecken, 507 en ongelijck gepaerde woutossen den wagen naar den hoogen507 508 tempel trocken. Hierom bouwt men het lant met eggen, poot de508 509 vruchten met de handen, en treckt met uitgereckten halze zelf den509 510 kraeckenden wagen over het hoogh geberghte. Geen wolf beloert 511 de schaepskoy, nochte bespiet by nacht de kudde: een heftiger511 512 bekommering betemt hem. Nu zwerven bloode dassen en schuwe512 513 harten onder de honden, en om de huizen. Nu worpt de wilde513 514 zee haer gebroetsel en allerhande slagh van visschen, gelijck 515 drenckelingen, die schipbreuck leden, aen strant op: de zeekalvers515 516 vlieden, tegens hun gewoonte, naer de vlieten toe. D'adder zoeckt 517 te vergeefs zich in haer kromme holen te bergen, en sterft 'er, en517 518 de waterslangen steecken vreesselijck haer schubben op. De lucht518 519 zelf vergiftight de vogels, die om hoogh uit de wolcken neder- 520 stortende, den geest geven. Ondertusschen baet het niet, dat men520

 
Zijn broeders doot betreurt. zoo scheit hy ongeluckigh,
705
In 't midden van het werck, van 't kouter in die streeck.
 
Geen boschschim, blijde beemt, noch stroom, noch klaere beeck,706
 
Die klaer, als barrensteen, ter klippe af komt gevallen,
 
Verquicken 't quijnend vee op weiden, noch in stallen.
 
De lendens worden slap. 't gezicht staet stijf, als doot.709
710
De hals hangt naer beneên ter aerde, zwaer als loot.
 
Wat baet hun ackerdienst, en arbeit? die blijft steecken.
 
Wat baet het met den ploegh den harden gront te breecken?
 
Kampanjes leckre wijn, noch overdaet van spijs
 
Bedorven hunne maegh. zy leefden, op hun wijs,714
715
By bladers, en by gras. zy droncken bron, en vlieten,
 
En klaere beecken, die langs d'oevers heeneschieten.
 
Oock brack geen hartzorgh hun gezonde en stille rust.
 
Men zeght dat noit voorheene, in deze vruchtbre kust,
 
Naer ossen wert gezocht, om Junoos offervieren719
720
Te voeden: dat een slagh van ongelijcke dieren720
 
Woudtossen 't wagenradt opvoerden naer de kerck:721
 
En hierom bouwt men 't lant met arbeit, stijf en sterck,722
 
Met eggen, en men poot de vruchten met de handen,
 
En treckt den wagen naer 't geberghte door de landen724
725
Met uitgereckten hals. geen wolf houdt nu de wacht,725
 
Beloert de schaepskoy, noch bespiet het vee by nacht:
 
Een heftiger verdriet betemt hem in deze erven.727
 
De bloode dassen, en de schuwe harten zwerven
 
Omtrent de honden, en rondom de huizen heen.729
730
Nu worpt de wilde zee haer zeegebroet door een,730
 
En allerhande slagh van visch, als drenckelingen,
 
Die, schipbreuck lijdende, by storm en noot vergingen,
 
Aen strant op. 't zeekalf vliet nu, tegens zijnen aert,733
 
Naer vlieten. d'adder zoeckt, nu angstigh en vervaert,
735
Vergeefs in 't kromme hol het leven noch te bergen,
 
En sterft. de waterslang steeckt vreeslijck, zonder tergen,736
 
Haer blaeuwe schubben op. de lucht vergiftight vast737
 
De vogels, die om hoogh en uit het zwerck van last738
 
Ter aerde storten, en den geest in 't vallen geven.
740
Het baet niet midlerwijl, al wort het vee verdreven,
tekstkritische noten

521 het vee verweit: alle artseny is krachteloos. De artsen, Chiron,521 522 Fylliras afkomst, Melampus, Amythaons zoon, moeten het op-522 523 geven. De dootsche Tisifone, uit den duisteren jammerpoel in de523 524 weerelt opdonderende, loopt razen, brengt zieckte en angst met524 525 zich, en steeckt den verslindenden kop dagelix trotser in de lucht.525 526 Vlieten, dorstige oevers en vlacke heuvels wedergalmen reis op526 527 reis, op 't geblaet der schapen, en 't geloey der runderen. Alree 528 tijtze aen het nederhouwen, en hoopt zelf in den stal het doode528 529 vee op malkander, dat in zijn etterachtigh bloet gestickt leit: tot 530 dat de noot hen leere dit in d'aerde te begraven en in kuilen te530 531 delven; want de huit tot geen leder nut was: en niemant kost het531 532 ingewant met water zuiveren, of door het vier vagen; of de vachten,532 533 van etter en vuiligheit opgegeten, scheeren; nochte de stinckende533 534 wol aenraecken. Indien oock iemant deze besmettende kleeders 535 aenroerde, die kreegh vierige puisten aen zijn lichaem, het vuile355 536 en bange zweet brack hem uit, en het leedt niet lang, of de wolf536 537 at de bevleckte leden op.537

 
Verweit. alle artseny is doot, en zonder kracht.741
 
Alle artsen, Chiron, van Fyllire voortgebraght,742
 
En, Amythaons zoon, Melampus moeten 't geven.743
 
De Dootsche Tisifoon komt in de weerelt streven.
745
En, opgedondert uit den helschen jammerpoel,
 
Loopt hollen, brengt de zieckte en angst uit Plutoos stoel,746
 
En steeckt 't verslindend hooft al trotser op naer boven.
 
De dorstige oever, vliet, en heuvel, rots, en hoven748
 
Aen 't galmen, reis op reis, op 't blaeten van het vee,749
750
En jammerlijck geloey der rundren, en hun wee.
 
Zy tijt alree met kracht aen 't vellen, 't een voor 't ander,751
 
En stapelt zelf in stal de dooden op elckander,
 
Daer 't vee in etter, stanck, en 't vuile bloet versmacht,753
 
Tot dat de noot dit leert begraven in een gracht,754
755
En delven in den kuil: want die bedorve huiden
 
Zijn tot geen leder nut: en niemant van de luiden
 
Kan 't ingewant met bron en stroom en water hier
 
Afwasschen, zuiveren, noch louteren door 't vier,
 
Noch oock de vacht, van stanck en vuilicheit gegeten,
760
En etter, scheeren; noch de stinckwol, half verbeten,760
 
Ten oirbaer brengen: en indien 'er iemant quam,761
 
Die dit besmette kleet in zijne handen nam,
 
Die kreegh een roode puist aen 't lichaem, en de leden:
 
Het vuile en bange zweet brack uit op alle steden,
765
En 't leedt niet lang de wolf, de veeplaegh van het lant,
 
Verslont 't bevleckte lijf met zijnen bitsen tant.766

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs