Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen (1932)

De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen

(1932)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Het tweede boeck.aant.aant.

Inhoudt.

1 Manier om boomen aen te queecken; en die Natuurlijck is; van zelf, door kerne, wortel:r. 1 2 of Kunstigh; door afsnijden van telgen, planten van stammen, inleggen, verplanten, uit2 3 eenen stronck, enten en inzetten. Boomen zijn onvruchtbaer of vruchtbaer. Welcke3 4 gronden elck slagh vereischt. Italie boven andere landen geprezen. Hoe men den aert4 5 der gronden onderkenne. Wat moeite aen wijngaert en olyven vast zy. De lof van het5 6 huismans leven, by andere staeten geleken.6
 
Hier wijst hy wacker, hoe men plant en oock verplant,7
 
En inleit ent en poot zijn rancken, enten, boomen;
 
Oock op het naeuste kent den aert van ieder lant,9
10
En wijngaert en olijf regeert en voort laet komen.10

11 Dus lang zong ick van den ackerbouw, en het rechte saizoen+11 12 van een ieder werck: nu wil ick, o Bacchus, van uwen wijngert12 13 en boomen en planten, en de vrucht des langkzaem wassenden13 14 olijfs met u zingen. O vader Liber, kom nu herwaert; want hier14 15 drijft de herfst van wijn, uwe edele gave: hier bloeit de wijnbergh,15 16 die u ter eere, van leckere druiven zwanger is: de wijnkuip loopt 17 van gepersten wijn over, dat het schuimt: o vader Liber, kom nu 18 herwaert, treck uwe laerzen uit, en verf met my de naeckte beenen18 19 in nieuwen most.19

20 Vooreerst teelt Natuur verscheide slagh van boomen; zommige+20 21 wassen van zelf, zonder iemants hulp, op ruime velden, en langs21 22 boghtige vlieten hene; gelijck zacht geil, taeie brem, populier en22 23 blaeuwe en witachtige willigen: zommigen worden gesteecken:23 24 gelijck de hooge kanstanjelaer, en eeckelaer, die de grootste van24 25 alle boomen, Jupijn ter eere opgroeit; en d'eick, by de Griecken 26 voor een orakel gehouden: Zommigen spruiten dicht en loofrijck26 27 uit hunnen wortel; gelijck krieckelaer, en olm; en de lauwer,27

Het tweede boeck.

 
Ick zong dus lange van den lantbouw, en de tijden,
 
Vereischt tot ieder werck: nu volgh ick met verblijden,
 
O Bacchus, uwen toon, en zing van boom, en plant,v.s. 2-3
 
En uwen wijngaert, en d'olijfvrucht, die op 't lant4
5
Heel langsaem opwast. koom met zegen ons verschijnen,
 
O vader Liber, koom. hier drijft de vloer van wijnen,
 
Uw milde herrefstgift: hier bloeit de wijnbergh, schoon
 
En zwanger van de druif en wijnranck, uwe kroon.8
 
De wijnkuip loopt geperst van wijn al schuimende over.
10
O vader Liber, koom nu herwaert, rijck van lover.
 
Treck hier uw brozen uit, en verf en ba met my11
 
Het bloote been in most, en nieuwe leckerny.12
 
Natuur teelt boom en plant, op veelerhande wijzen.
 
De zommigen in 't wilt van zelf uit d'aerde rijzen,
15
En groeien, zonder hulp, op 't ruime velt, heel steil,
 
Langs kromme vlieten heen, gelijck het zachte geil,
 
De taeie brem, en blaeuwe en witte wilge, aen beecken,
 
Oock popelier. men moet een slagh van boomen steecken,18
 
Kastanjelaer, en eick, die d'allerhooghste in 't woudt,
20
Jupijn wort toegewijt, en d'eeckelaer, een out20
 
Orakel, uit ontzagh geviert en aengebeden
 
Door 't gansche Griecken, en zijn wijt befaemde steden.
 
Een zeker slagh komt dicht en loofrijck voor den dagh
 
Uit zijnen wortel, recht gelijck de kriecklaer plagh,24

28 Apollo toegewijt, wast op in de breede schaduwe van eenen 29 grooten lauwerboom, zijn moeder.

30 Dees verscheide wijze van boomen aen te queecken nam eerst30 31 uit de natuur zelf haren oirsprongk, en allerhande slagh van groene31 32 struicken en bosschen en heilige wouden bestaen uit deze ver-32 33 scheidenheit. Ervarenheit en gebruick queeckten allengs noch+33 34 ander slagh van geboomte aen: d'een sneet telgen van haren stam, 35 en pooteze in d'aerde: d'ander plante stammen, oock palen, in35-36 36 vieren gesplist, en staecken, onder scherp gehouwen. D'olmen36-39 37 staen en verlangen om de jonge rancken en festoenen des inge- 38 leiden wijnstocks te dragen, en loten, die best groeien in aerde, 39 waer naer hun natuur treckt: andere boomen pootmen zonder 40 wortel, en de hovenier ontziet zich niet de bovenste scheuten in40 41 d'aerde te zetten: ja, dat wonder is, d'olijf spruit uit eenen afge- 42 houwen, en als uit eenen dorren stronck: en dickwils zien wy den42 43 tack van den eenen boom, zonder zijnen aert te verslimmen, in43 44 eenen anderen veranderen, en eenen peereboom inge-ente appels,44 45 de steenachtige kornoeljen blaeuwe pruimen dragen. Leert hier-45 46 om, ghy ackerlieden, een ieders aert in 't byzonder kennen, en den46-47 47 wilden aert temmen, op dat geene landen onvruchtbaar leggen. 48 Het lust my Ismarus met wijngert te beplanten, en den hoogen48 49 Taburnus met olyven te belommeren.+49

50 En ghy, o Mecenas, dien ick met recht de voorneemste oirzaeck50

25
En olm. de lauwerier Apollo, den behoeder,25
 
Gewijt, wast op en groeit in schaduw van zijn moeder,
 
Den grooten lauwerboom, doorgaens in zijn saizoen.27
 
Deze onderscheide wijs van bomen aen te voên28
 
Quam uit natuure eerst voort, en alle slagh van struicken,
30
En bosch, en heiligh woudt, by veelerley gebruicken,30
 
By die verscheidenheên gedyen, en bestaen.
 
Ervaernis en gebruick heeft sedert stadigh aen32
 
Noch ander slagh gequeeckt van aenteelte, op elx waerde.33
 
d'Een snijt de telgen van zijn' stam, en pootze in d'aerde:34
35
Een ander plant den stam, oock paelen, die hy klooft
 
In vieren; houwt een' staeck, die hem de vrucht belooft,36
 
Van onder scherp, en spits. een olm verlangt in 't groenen
 
Om jonge rancken en de weelige feestoenen
 
Des wijnstocks, in den gront met kennisse ingeleit,
40
Te draegen; en een lot, dat best met vruchtbaerheit
 
In aerde groeit, die meest wil trecken op die loten:37-4141
 
Men magh een ander slagh oock zonder wortel pooten.
 
Geen hovenier ontzagh de hooghste scheut en plant43
 
Des booms te zetten in den gront van eenigh lant:
45
En, dat een wonder schijnt, d'olijf wil, zonder stuiten,45
 
Als uit een' dorren stronck, niet ongewilligh spruiten
 
Uit eenen blooten stam, en afgehouwen boom:
 
En dickwijl zienwe zelf, voorspoedighlijck en vroom,48
 
Den tack des eenen booms, oock zonder iet zijn wezen49
50
Te krencken, in den aert des anderen verrezen,50
 
En hoe de peerbooms stam, de vrucht, hem inge-ent,
 
Den gulden appel draeght, en zijn natuur ontwent.52
 
Zoo kan kornoelje, hardt als steen, ons pruimen geven.
 
Dus leert, ô ackermans, een ieders aert en leven
55
Hier kennen, en betemt den wilden woesten aert:
 
Zoo vint men nergens lant dat niet zijn vruchten baert.56
 
Het lustme Ismaer te gaen met wijngerden vereeren,57
 
Taburnus top met blonde olijven te stoffeeren.
 
En gy, Mecenas, dien ick billijck love en roem,59
60
Oock d'opperste oirzaeck van mijne eere en glori noem,
tekstkritische noten

51 van mijn eere en naemhaftigheit magh noemen, kom by der hant,51 52 help my dit aengevangen werck uitvoeren, en verleen my wint 53 en spoet, terwijl ick in deze bare zee loop; niet met eenen wensch53 54 van alles t'omvademen, dat onmogelijck waer, al had men hondert54 55 tongen, hondert monden, en een yzere stem: kom by der hant, 56 en vaer met my dicht het strant langs, en hou onder lant: ick wil56 57 u hier met geen lange voorrede wijtluchtigheit en verzieringen57 58 ophouden.

59 Al wat van zelf in 't wilt opwast is wel onvruchtbaer, doch het+59 60 komt geil en vroom voor den dagh; want het treckt zijn natuur60 61 uit d'aerde: indien men nochtans vruchtbare enten en scheuten61 62 op wilde stammen ent, of die stammen in eenen bearbeiden gront 63 plant, zoo zullenze hunnen wilden aert afleggen, en wort 'er geen63 64 moeite aen gespaert, gewilligh zulcke vruchten voortbrengen, als 65 men zoeckt en wenscht: oock zal d'onvruchtbare tack, van zijnen65 66 wortel afgesneden, vruchten voortbrengen, indien men dien ver- 67 plante, daer hy de ruimte van aerde en lucht geniet: want eerst van67-68 68 al te veel moederloof en tacken beschaduwt, zoo wert zijn wasdom 69 verhindert, en zijne draght verstickt: doch een gesteke kerne wil69 70 langzaem opwassen, spade den nakomeling beschaduwen, en het 71 vorige sap vergetende, haer appels verbasterden: en een slimme7171-72 72 wijnstock geeft zijn druiven den vogelen ten beste: want men moet 73 aen allerhande slagh arbeit te kost hangen, en de boomen op een73

 
Nu koom eens by der hant, en helpme, op Godts gehengen,61
 
Dit opgezette werck met prijs ten einde brengen.
 
Verleenme wint en spoet, terwijl ick op de ree
 
Mijn ancker lichte, en my in deze bare zee
65
Begeef, met geenen wensch om alles te doorgronden,
 
Het welck onmooglijck waer, al had ick hondert monden,
 
En hondert tongen, en een stem van klaer metael.67
 
Nu koom eens by der hant, en vaer met mijn verhael68
 
Heel dicht de zeekust langs, en hou by lant in 't vaeren.
70
'k Wil dubbelzinnigheên en lange inleiding spaeren,70
 
Met geen verziersel u gedyen tot een' last.
 
Al wat natuurelijck van zelf in 't wilde wast
 
Is wel onvruchtbaer, doch heel geil en vroom in 't groeien:
 
Dewijl 't uit de aerde zijn natuur treckt, onder bloeien.
75
Indien men evenwel een vruchtbre scheut en ent
 
Op wilde stammen zet, of wilde stammen prent
 
En plant in gronden, die doorbouwt zijn datze zweeten,71
 
Zy zullen haeren aert, die wilt is, haest vergeeten,78
 
En, wort geen arrebeit noch moeite aen heur gespaert,
80
Gewilligh vrucht en ooft, van een' gewenschten aert,
 
Voortbrengen jaer op jaer; en alle onvruchtbre telgen,
 
Van haeren wortel afgesneden, zich niet belgen82
 
Veel ooft te teelen, zoo men haer verplanten ziet,
 
Daer elcke telgh de ruimte en lucht genoegh geniet:84
85
Want eerst te dicht bedeckt van moederloof en tacken,85
 
Zoo raeckt de wasdom, die verdruckt wert, aen 't verzwacken,
 
En haere draght verstickt. een kerne, die men steeckt,
 
Wil langsaem groeien, en haer loof, dus aengequeeckt,88
 
Den erfgenaem heel spa beschaduwen met bladen,
90
Vergeet het eerste sap, en d'appels slaen ten quaeden,90
 
Verbasteren van aert. een slimme wijnstock geeft
 
Zijn druif ten beste aen 't pluimgediert, dat hier by leeft:92
 
Want al dees teelte eischt vlijt, en heet ons op te passen.93
 
De boom, wil op een ry geplant, in voren wassen:
tekstkritische noten

74 ry in de vore planten, en kost nochte moeite sparen, om hunnen 75 aert te temmen. Maer d'olijf op eenen stam ge-ent, zal best groeien:75 76 wijngert wil gaerne ingeleit zijn: Venus myrt wast gewilligh op76 77 een dicht eicken hout: de harde hazelaer, de hooge esch, de77 78 populier, waer van men kranssen Herkules ter eere vlecht, moet 79 men planten, oock d'eickelboom des Chaonischen Vaders, en de79 80 reizige dadelboom, en de denneboom, die tegens het gevaer der80 81 zee opwast: doch men ent de noot op den ruigen haeghappelaer:81 82 d'onvruchtbaere andorenboom draeght kloecke appels, de beucke-82 83 boom kastanjen, de wilde esch hangt wit van peerbloeisel, en het83 84 zwijn knapt eickels onder den olm.

85 Oock is de wijze van botten inzetten niet eenerley: want daerr. 85 86 de knoppen midden in de schorsse uitbreecken, en uit den dunnen 87 bast botten, daer snijt men den bast effen open: hier steeckt men87 88 de schel en knop van eenen anderen boom in, en lijftze in de88 89 vochtige schorrsse: of men zaeght oock geknotte stammen boven89 90 af, om een vruchtbaere ente in de kloof te zetten; en de boom 91 schiet eer lang gelukkigh zijn tacken hemelhoogh in de lucht, en91 92 verwondert zich over het nieuwe loof, en vreemde ooft.

93 Daerenboven is elck slagh van boomen niet eenerley aert; ge-+93 94 lijck de stercke olm, de willigeboom, de loot, en Kretenzer cypres:94 95 oock vallen de vette olijfboomen verscheiden van natuur; de95

95
Indien men nimmermeer van arrebeit vervremt,95
 
En kost noch moeite spaert, zoo wort zijn' aert getemt.
 
Maer wie d'olijfspruit ent op stammen, zietze groeien.
 
De wijnranck ingeleit is williger in 't bloeien.
 
De myrt van Venus wast op een dicht eicken hout98-99
100
Gewilligh. hazelaer, die hardt is, 't esschenwoudt,
 
Dat hoogh is, popelier, om Herkles feest te kroonen,101
 
Zijn best geplant, oock d'eick, gewijt aen Jovis troonen,102
 
De dadel mê, die steil en reizigh opwaert groeit,
 
De denneboom, die voor den zeestorm groent en bloeit:
105
Doch nooten ent men op haeghappels, ruigh van schellen.105
 
De schraele andorenboom zijne appels kloeck ziet zwellen.106
 
Kastanjen wassen op den beuck, dat elck verlangt.107
 
De groeizame esch heel wit van peerebloeisel hangt,
 
En 't olmbosch kan het zwijn wel zadt met eecklen spijzen.
110
Het innezetten en het oogen eischt veel wijzen:110
 
Want daer, in 't midden van de schors, de knoppen vast
 
Uitbreecken in de zon, en uit den dunnen bast111-112
 
Eerst botten, wort de bast dan effen opgesneden.
 
Hier steeckt men schel en knop [naar 's planters stijl en zeden,]114
115
Van eenen andren boom met kennisse in, op dat115
 
Zy, dus ter schorsse, die heel sappigh is en nat,
 
Nu ingelijft, allengs begroeien leere, en botten.117
 
Men zaeght oock stammen af, na 'et snoeien, na het knotten,118
 
En klooft met beitelen wel diep het vaste hout.
120
Dan wort de vruchtbaere ent de klove toebetrouwt,
 
En inge-ent. de boom begint eerlang zijn meien121
 
De tacken hemelhoogh geluckigh uit te spreien,
 
En staet verwondert om dat, tegens zijnen aert,
 
De stam dit nieuwe loof, en vreemde vruchten baert.
125
Men kan, behalve dit, een ongelijckheit raemen125
 
In boom en plant, genoemt met eenerhande naemen,126
 
Den stercken olm, en loot, en wilgeboomen mê,
 
En Kandischen cipres, gevoert van over zee.128
 
Oock valt de vette olijf verscheiden van natuure,

96 ronde, de lange, en die bittere kernen hebben: desgelijcks zijn96 97 d'appelaers en Alcinöus ooftboomen verscheiden: oock ver-97 98 schillen Krustumijnsche en Syrische peeren, en die de hant vullen:98 99 en aen onze boomen hangt verscheiden aert van druiven: Lesbosr. 99-100 100 pluckt niet eenerhande smaeck van torssen, aen Methymnasche 101 rancken gewassen: men vint Thasusche en witte Mareotische101 102 druiven; d'eerste tieren best in vetten, deze in schralen gront. 103 De Psythische druif is dienstiger om bastert uit te perssen: de103-4 104 Lagische wijn bevangt u stracks, doet de voeten struickelen, de 105 tong stameren: zoo doet oock de purpere en Precische druif:105 106 maer met welcke vaerzen zal ick, o Rhetischen wijn, u loven?106 107 doch hierom moet ghy den Falernischen kelder niet braveeren.107 108 Amineesche wijn valt stercker, en spant de kroon boven dien108 109 van Tmolus en Chius, Koningk Faneus eilant. De wijnbezie van109 110 Argos valt kleener, doch wast overvloediger, en houdt zich beter110 111 dan alle andere wijnen. O Rhodische wijn, ick zal u, die op den111-12 112 offerdisch der Goden wellekom zijt, niet vergeten, nochte de mus-112 113 kadellen, zoo groot als koe-uiers: maer de verscheidenheit van 114 wijnen en hun namen is ontelbaer, en het getal van geen belangk:114 115 dieze al wil noemen, magh ons tellen al het zant, dat van den115 116 westen wint, op het Libyaensche strant, verwaeit wort; of hoe116 117 vele baren op d'Ionische kusten breecken, wanneer d'oosten wint 118 opsteeckende, in de zeilen valle.

130
De ronde en lange, en oock d'olijfvrucht, die de guure130
 
En bittre kernen draeght. het Alcinoïsch ooft,
 
En d'appelaer ons veel verscheidenheên belooft.
 
De Krustumijnsche peer en Syriaensche zullen
 
Verschillen, oock, die groot en dick, de handen vullen.
135
Geene eenerhande druif ons tacken nederdruckt.
 
Het eilant Lesbos oock verscheide torssen pluckt,136
 
En rancken, van de stadt Methymne hier gezonden.
 
Het eilant Thasus draeght veel wijnen op zijn gronden,
 
En Mareotis prijst zijn witte muskadel.139
140
Dees tiert in schraelen gront, en Thasus ranck wil wel
 
In vetten gront beslaen, de Psytische ons ververssen140-141141
 
Met torssen, dienstiger om bastert uit te perssen.
 
De Lagische bevangt het brein, en helpt den voet
 
Aen 't struickelen, de tong aen 't stameren; zoo doet143-144
145
De purpre druif, gegroeit in Preciaensche hoven.
 
Maer ô Rheteesche ranck, hoe zal mijn zang u loven:
 
Doch hierom moet gy nu Falernsche kelders niet
 
Braveeren met uw deught: en d'Amyneesche schiet148
 
Wel op met stercker wijn, en spant de kroon van allen149
150
De wijngaerden, oock die op Tmolus kruinen vallen,150
 
En 't wijnrijck Chius, daer Faneüs in gebiet.
 
De bes van Argos valt wel kleen, doch geeft het niet152
 
In weeligh groeien, en houdt beter heele jaeren
 
Haer' smaeck dan alle wijn, hoe lang men heur wil spaeren.
155
O wijn van Rodes, die, ten offerdisch gewijt,
 
Den Goden, op hun feest, dus overwelkom zijt,156
 
'k Vergeet u geensins, noch de rijpe muskadellen,
 
Die, groot en dicht, vol saps, als koeienuiers, zwellen.158
 
Maer dees verscheidenheên van wijnen overal
160
En hunne naemen zijn zoo talrijck, en 't getal
 
Van geen belang altoos: dieze altemael wil mellen161
 
Zal eer 't ontelbaer zant op Libysche oevers tellen,
 
Dat van den westenwint verwaeit wort heene en weêr;
 
Of zoo veel baren als het woest Iönisch meer164
165
Op zijne stranden breeckt, als 't Oosten uit zijn hoecken
 
Komt stormen in het zeil, en uitgespanne doecken.
tekstkritische noten

119 Oock zijn alle gronden niet even bequaem om alles te draegen:+119 120 willigen wassen gaerne by vlieten; elzen in drabbige poelen; on-120 121 vruchtbaere esscheboomen op steenklippen: myrten tieren best 122 langs het strant: Bacchus wijnranck bemint luchtige heuvels: Ypen122 123 zoecken koude en noortsche buien. Bezie de gewesten, die van123 124 uitheemsche huislieden gebouwt, onder ons juck gebroght zijn; 125 en d'Arabiers in 't oosten, en de Gelonen, met branttekenen ge-125 126 ciert: elck lant brengt zijn boomen voort: Oostindien draeght126 127 alleen zwart ebben hout: de wieroocktack groeit alleen by de127 128 Sabbeen. Wat wil ick u vertellen van de welrieckende boomen,128 129 die balssem zweeten, en beziën van den altijt bloeiende akant?129 130 of van Moorenlantsche bosschen, wit van zachte wol? en hoe de130 131 Seres het dunne kattoen van de tacken kemmen? of welcke131 132 bosschen het uiterste gewest van Indien draege, daer het aen132 133 den Oceaen paelt? bosschen, wier toppen zoo hoogh in de lucht 134 rijzen, datze met geene pijlen kunnen beschoten worden, van een134-35 135 volck, dat zoo wacker den boog weet te handelen. Meden brengt 136 heilzaeme appels, bitter en wrang van smaeck, voort; een gereede136 137 artseny tegens dootlijcke kruiden vergift en bezweeringe van booze137 138 stiefmoederen: dees boom wast geweldigh hoogh, en gelijckt den 139 lauwer; en verspreide hy zijnen geur zoo hoogh en verre niet in139 140 de lucht, men zou hem voor een lauwer aenzien: geene winden 141 schudden zijn bladers noch bloessem af: de Meden verdrijven 142 hier mede den stinckenden adem, en d'oude mannen genezen hun 143 aemborstigheit met dit ooft.

 
En alle gronden zijn niet even milt gezint
 
Tot allerleie teelte. een wilgestruick bemint168
 
De beeck, en wil van zelf aen d'oevers willigh wassen:169
170
Een elzeboom tiert best in drabbige moerassen,
 
En poelen, d'esschestam, die schrael is, op de rots:171
 
De myrte leeft op strant: de ranck des blijden Godts172
 
Begeert een ope lucht, en heuvels: ypen zoecken
 
Een koude noortsche buy, in guure winterhoecken.
175
Bezie 't gewest, dat van uitheemschen wort gebouwt,
 
En 't juck van Rome draeght; oock d'Arabiers in 't woudt
 
Van 't oosten, en met een getekende Gelonen,177
 
Hovaerdigh op die pracht; wat lant men ziet bewoonen,
 
Een ieder lantschap draeght zijn' eigen boom. het woudt
180
In Indien alleen het peckzwart ebben hout.
 
De wierroockroede wil alleen uit Saba koomen.181
 
Wat hael ick op den geur der aengenaeme boomen,
 
Die balssem zweeten, in het zegenrijcke lant?
 
De bessen van den staêgh aengroeienden akant?184
185
De Moorsche bosschen, wit van boomwol, zacht in 't packen?185
 
De Seres, die de zijde afkemmen van hun tacken?
 
Wat voor bosschaedjen noch het uiterste Indus draeght,187
 
Dat van den Oceaen en 't zeeschuim wort geknaeght?
 
Bosschaedjen, welcker top zoo hoogh staet opgerezen,
190
Dat geene pijlen, afgeschooten van de pezen
 
Des volcks het welck alleen den prijs met schieten won,191
 
Dien treffen? 't vruchtbre rijck van Meden en zijn zon
 
Brengt heilzaeme appels voort, die wrang en bitter smaecken,
 
Een heel gereede artsny voor dootlijck spogh van draecken,
195
En stiefmoêrs giftigh kruit, en bozen toverzangk,
 
Verdreven door de kracht van dezen appeldranck.
 
Dees boom wast hemelhoogh: het loof gelijckt laurieren:
 
En ging hy zijnen geur zoo wijt en breet niet zwieren
 
En zwaeien in de lucht, men zagh zijne eedle blaên
200
De telgen en den stam voor eenen lauwer aen.
 
Geen stormwint schud zijn loof en bloessem van de telgen.
 
De Meden heelen, met dit appelsap te zwelgen,
 
d'Amborstigheit des mans, die grijs is, en de stanck
 
Des adems wort verjaeght door dezen appeldranck.

144 Maer de bosschaedjen van Meden, dat rijcke lant, nochte de+144 145 schoone Ganges, nochte Hermus, die gout opwerpt, nochte de145 146 Baktren, nochte Indien, nochte geheel Arabie, dat vet en vrucht-146-48 147 baer van wieroock is, mogen met al hunnen roem Italie niet op- 148 wegen. De stieren, die vier en vlam ten neuze uitsnorckten, ploegh-148-51 149 den hier d'ackers niet, omze met vreesselijcke draecketanden te be- 150 zaeien: nochte hier quam geen scherp gewas van krijhgslieden met150 151 helmen en speeren op; maer deze landouw broght eenen vrucht- 152 baren oegst van olijven koren en Kampanischen wijn voort, en 153 leverde puick van vee uit. Hier draeft het strijtbaere paert moedigh 154 in 't velt: hier werden, o Klitumnus, dickwils sneeuwitte offer-154 155 ossen en groote stieren met uwen stroom gewijt, om de Roomsche 156 zegestaetsi, naer de kercken der Goden te geleiden: hier is het156 157 altijt lente, en 's winters schier altijt zomer: het vee teelt twee-157 158 mael jongen; de boom draeght tweemael vruchten: men vint 'er 159 geen verslindende tigers, nochte brullende leeuwen: men pluckt159-91 160 'er geen fenijnige kruiden: geen geschubde slang kruipt 'er met 161 lange krullen en boghten een stuck weeghs langs d'aerde: zet161-62 162 hier zoo veel heerlijcke steden by, en kunstige wercken, en hooge 163 vesten, van menschenhanden uit steenrots gehouwen en ge-163 164 bouwt; en stroomen, die onder d' oude muren henevloeien: of164 165 zal ick verhalen, hoe de zee hier van wederzijde aenslaet en aen-165 166 bruischt? hoe groote meiren hier leggen? en van u, o Larius, het166

205
Maer geen bosschaedjen van rijck Meden, noch hun planten,
 
De schoone Ganges, noch oock Hermus waterkanten,
 
Die gout opzwalpen, noch de Baktren, rijck van goet,207
 
Noch Indiën, noch gansch Arabië, gevoedt208
 
Van vetten wierroockgeur, en kunnen met hunn' zegen
210
En al dien rijckdom niet Italiën opweegen.
 
De stieren, die men vier en vlam uitsnuiven ziet,
 
En blazen, ploeghden hier den dorren acker niet,
 
Om 't lant met wreet gebit van draecken t'overzaeien.
 
Hier quam geen scherp gewas van krijghsliên oorlogh kraeien,214
215
Met helm, en speere, en zwaert: maer dees landouwen zijn
 
Gezegent met olijf, en graen, en keur van wijn
 
Uit vet Kampanje, en geeft u puick van vee, en gaven.217
 
Men ziet 'er 't oorloghspaert in 't velt hooghmoedigh draven.218
 
De sneeuwitte offeros, en stieren, kloeck en vroom,219
220
Gaen, ô Klitumnus, hier in uw' gewijden stroom,
 
Om zegestaetsiën van Rome, op uw geboden,221
 
Te volgen naer altaer en kercken van de Goden.
 
Hier bloeit al 't jaer de lente, en in den wintertijt
 
De groene zomer. 't vee teelt tweemael onbenijt.224
225
De boom geeft tweemael ooft. men hoort geen tygers schreeuwen,
 
En niemant schrickt in 't bosch voor 't brullen van de leeuwen.
 
Men pluckt'er geen venijn, dat simpelen verraet.227
 
Geen gladt geschubde slang komt krullen, en beslaet228
 
Den gront, een lange streeck, in kringen krom geboogen.
230
Zet hier zoo veele steên ten toon, en haer vermogen;230
 
Zoo menigh kunstigh werck en trots gebouw by een,
 
Met menschenhanden hoogh uit louter rots en steen
 
Gekloncken, en dan stroom by stroom, die door de boogen
 
Der oude muuren bruischt, en neder komt gevloogen.234
235
Of zal ick melden hoe de zee, hier ingeruimt,235
 
Van boven en beneên, aen weêrzy ruischt en schuimt?
 
Hoe groote meeren hier hunn' blaeuwen schoot ontvouwen?
 
Of u, ô Larius, het grootste in dees landouwen?

167 grootste van allen? en van u, o Benakus, die ongestuimigh, gelijck167 168 een zee, komt aenschuimen? of zal ick verhaelen de haven, daer168-69 169 de zeesluis de Tyrrheensche zee van Lukrijn scheit; het verbolgen 170 zeewater zijn geweldige kracht gebroken wort; daer de baren in 171 de haven van Julius zoo luide bruizen, en de Tyrrheensche golven 172 in den poel van Avernus gelaten worden? Hier loopen koperäders172 173 en zilverbeecken door het lant, en het vloeit 'er van gout. Dit lant173 174 leverde rechtschape krijghsmans uit, de Marsen, de Sabellische174-75 175 jeught, en den Ligur, wel gewoon armoede te lijden; en Volscen, 176 op steeckaden afgerecht. Dit lant won ons de Decien, de Mari-176 177 usen, de dappere Kamillen, de Scipioos, rechte oorlooghsgasten,177 178 en u, o grootmachtighste Cesar, die nu in d'uiterste palen van178 179 Asie triomfeerende, den weerloozen Indiaen van de Roomsche179 180 vesten keert. Ick groete u, o Saturnus landouw, groote en vrucht-180 181 bare moeder der vruchten, en niet min van krijghshelden, u ten181 182 dienst vang ick den ackerbouw aen, die by d'aelouden in zwangk182 183 en eere was: ick besta de heilige bronnen t'ontsluiten, en zing183 184 een Griecksch gedicht, in Latijnsche steden.184

185 Nu is het tijt den aert der landen t'ontdecken; wat elck ver-+185 186 magh; wat slagh van gronden men vint, en wat elck teelen kan. 187 Voor eerst wil d'olijf, Pallas vrucht, die zich lang houden kan,187 188 best tieren in barre gronden, en op dorre heuvels, daer de klay188

 
Of u, Benakus, die, als d'ongestuime zee,
240
Komt schuimen? of wil ick de groote haven me,240
 
De zeesluis melden, die de baren van Tyrreene241
 
Kan scheiden van Lukrijn: en daer de zee omheene
 
Loopt schuimen, en haer kracht met kracht gebroken wort?
 
En daer het zeegewelt zoo luide bruischt en stort244
245
In Cezars haven, en Tyrrenus zoute vlieten
 
Uit zijnen afgront in Avernus poel komt gieten?
 
Hier loopt de koper-aêr en zilverbeeck door 't zant.
 
Hier vloeit de goude mijn. dit overschoone lant
 
Broght brave krijghsmans voort, de Marsen, de Liguren,249
250
Van outs gewoon gebreck en armoê te verduuren;
 
Won jongk Sabellisch bloet, den Volsch, een' wapenknecht251
 
Geoefent, en op zijn steeckaden afgerecht.
 
Dit lant won Deciën, Kamillen, waert te kroonen,
 
En Mariussen, en gestrenge Scipionen,
255
En u, ô CEZAR, groot en allergrootste in maght,
 
Die nu, in 't uiterste endt van Asie, met kracht
 
Zoo heerlijck triomfeert, onstrijtbaere Indiaenen257
 
Van Numaes vesten keert, met afgerechte vaenen.258
 
Saturnus velden en landouwen, weest gegroet,
260
O vruchtbre moeder, die zoo groot een' overvloet
 
Van vruchten baert, en zulck een puick van oorloghshelden,
 
Nu vang ick, u ten dienst, eens aen deze ackervelden
 
Te bouwen, dat wel eer by d'ouden was in zwangk.263
 
'k Besta de heilge bron t'ontsluiten met mijn' zangk,
265
En zinge een Griecksch gedicht in ons Latijnsche steden.
 
Nu wort het tijt den aert der landen u t'ontkleeden,266
 
t'Ontdecken wat elck lant vermagh; wat slagh en aert
 
Van gront men vint, en wat een ieder teelt en baert.
 
Voor 't eerste wil d'olijf, de boomvrucht van Minerve,269
270
Die zich best houdt, en traegh geneight is ten bederve,
 
Meest tieren in een' gront, die bar is van gestalt,271
 
Op dorre heuvels oock, daer klay heel mager valt,

189 mager valle, en keiachtigh met heggen begroeit legge: dit betuight189 190 u de wilde olijf, die overvloedigh in die streecken wast; oock zijn190-91 191 beien, die in het wilt langs het velt groeien. Maer waer de gront+ 192 vet en geil van gedurige vochtigheit is, en het lant vruchtbaer en192 193 dicht met kruiden bewassen staet; gelijck wy dat menighmael, 194 onder aen eenen bergh, in een gezoncken dal zagen; en waer194 195 beken, boven van de rotsen afvloeiende, een slib en vettigheit 196 over het lant sleepten, en het velt, steil tegens het Zuiden aen-196-97 197 leggende, varenkruit, van geenen ploegh te verdelgen, voort- 198 broght; daer zal u de vruchtbare wijnstock en zijne druif namaels 199 overvloet van stercken wijn bestellen; hoedanigh wy met offer-199 200 schalen en goude kelcken plengen, wanneer de vette Hetrusch,200 201 voor den outer, op zijn yvoire pijp speele, en wy het roockende201 202 ingewant met groote schotelen opofferen.202

203 Doch hebt ghy meer lust om groot vee, en kalvers, of schapen,+ 204 of geiten, die 't gewas bederven, te weiden; zoo moet ghy bosschen204 205 zoecken, en de volle weiden van Tarentum, het uiterste van onzen205-6 206 bodem; en zulcke kampen, als het ongeluckige Mantua verloor, 207 daer het sneeuwitte zwanen langs den begraesden waterkant op-207 208 queeckt: hier ontbreeckt het uwe kudden aen gras nochte klaere 209 bronnen, en de koele daeuw wint, in de korte nachten, zoo veel209 210 gras aen, als het vee in lange zomersche dagen kan afweiden.

211 Wy bevinden onder het bouwen, dat meest alle zwartachtige+211-12 212 aerde, en die vet valt in het ploegen, en murwe gronden best 213 granen dragen; en ghy zult arbeitzaeme ossen uit geene ackeren213

 
En kairijck leght begroeit met kreupelbosch en haegen.272-273
 
Dit tuight de wilde olijf, die weeligh is in 't draegen,
275
En wast in zulck een streeck, gelijck zijn bezi melt,275
 
Daer zy in 't wilde groeit, langs schrael en mager velt.276
 
Maer waer de gronden vet en doorgaens geil van 't vloeien277
 
Des waters zijn, en kruit het vruchtbre lant in 't groeien
 
Heel dicht bedeckt; [gelijck wy 't dickwijl overal
280
Vernamen onder aen een' bergh, of in een dal,280
 
Dat diep gezoncken lagh; waer 't water uit de beecken,
 
En toppen van een rots afvloeien quam, en leken,
 
De slib en vettigheit mesleepen over lant,283
 
En velt, dat steil zich naer den zwoelen zuider kant
285
Uitstreckte, en varenkruit, met geenen ploegh te smooren,285
 
Te voorschijn broght,] daer wort de vruchtbre ranck geboren,
 
En druif, die namaels u een' grooten overvloet
 
Van stercken wijn bestelt; hoedaenigh wy, vol moedt,288
 
Met offerschaelen en met goude kelcken plengen,
290
Wanneer een vet Hetrusch den offerwijn komt brengen
 
Ten outer, en hy op' zijn' hollen elpentant291
 
Een' lofzang speelt, daer wy het roockende ingewant
 
Met groote schotelen den Goden toebereiden.
 
Doch zoo 't u liever lust het groote vee te weiden,
295
En kalf, en schaep, en geit, die dertel, waerze zwerft,295
 
En weiden gaet, gewas en vrucht, en oogst bederft;
 
Zoo moet gy bosschen, en de verr' gelege hoecken,
 
En volle weiden op Tarentums bodem zoecken,
 
En zulcke kampen als 't rampzaligh Mantua
300
Verloor, daer 't, langs den stroom, gezegent vroegh en spa,300
 
Sneeuwitte zwaenen plagh zoo weeligh aen te queecken.301
 
Hier zal uw vee noit gras noch klaere bron ontbreecken.
 
Hier wint de koele dau, in 't kortste van den nacht,
 
Zoo groot een overvloet van gras aen in zijn kracht,304
305
Als, eer de langste dagh des zomers koom te scheiden,305
 
De kudde, uit al haer maght, verteert, en af kan weiden.
 
In 't bouwen mercken wy dat doorgaens dees gestalt307
 
Der aerde, die wat zwart en vet in 't ploegen valt,
 
En murwe gronden best en liefst het koren draegen.
310
Gy zult den moeden stier geen voller vracht en wagen

214 meer gelade wagens zien naer de schuur voeren: oock uit lant,214 215 dat eerst verwildert stont, en daer d'ackerman de boomen yverigh215 216 afhieuw, en het bosch, 't welck in menigh jaer geen vruchten 217 gevende, en van outs een vogelnest was, tot den gront toe zoo217 218 kael uitroide, dat het gevogelte verhuizen most: maer aerde, die218-20 219 wit in het ploegen valt, is niet vruchtbaer; want schrale en steen- 220 achtige heuvels bestellen de byen naulix kanneelkruit en rooze- 221 marijn: en ruwe puimsteen en krijtgronden, van zwarte water-221-22221-24 222 slangen uitgeknaeght, lochenen dat andere ackers den serpenten 223 zulck een lieflijck voetsel en kromme holen verschaffen, als zy.

224 Een aerde, die dunnen waessem en vlugge dampen van zich+224 225 geeft, het nat verzwelght, en als 't haer lust weder uitaessemt; 226 en zich zelve altijt in het groen kleet, zonder het kouter met schorft226-27 227 en zout roest te knagen; die zal uwe olmen met geile wijnrancken 228 bevlechten: die zal u veel olyven dragen: ghy zult in 't bouwen 229 bevinden, datze gaerne geploeght, gaerne beweit wil zijn. Zulcke 230 gronden bouwt het rijcke Kapua, en het volck, dat aen Vesevus230 231 paelt, en Klanius, die Acerren dickwils van zijnen oegst berooft.231

232 Nu zal ick u alle gronden leeren kennen. Vraeght ghy, of d'aerde+ 233 boven maten grof of fijn is; naerdien d'een het graen, d'ander de333 234 druif begunstige; de grove aerde Ceres, alle fijne Bacchus diene; 235 zoo staet u eerst op den gront te letten, en daer die vast en dicht235 236 is, eenen kuil te doen graven, weder met aerde toe te delven, en

 
Zien voeren uit het lant de graenschuur in den mont:310-311
 
Oock uit een lant, dat lang geheel verwildert stont,
 
En daer de lantman met de bijl den stam en blâren
 
Met yver afhieuw, en het bosch, 't welck lange jaeren
315
Geen vruchten teelende, en van outs een vogelnest315
 
Verstreckende, zoo kael verdelghde, dat in 't lest
 
't Gevogelte verhuisde, en vloodt naer andre streecken.
 
Maer gront, die wit valt, daer de ploegh de kluit komt breken,318
 
Is vruchtloos: want een schrael en steenigh heuvelvelt319
320
De honighbyen pas wat roosmarijns bestelt,320
 
En kort kanneelkruit, puim en krijtgront, quaet te tergen,321
 
Daer waterslangen, zwart van huidt, zich in verbergen,
 
En knaegen, lochenen dat, buiten hunnen gront,
 
De slang oit zoeter aes en krommer schuilhol vont.323-24
325
Een aerde, die den damp verspreit, en vluggen waessem,
 
Het nat verzwelght, en, als 't haer lust, dat met den aessem326
 
Weêr uitblaest, en zich zelf doorgaens met groente kleet,327
 
En 't kouter met geen' roest noch zoute tanden eet,328
 
Zal weeligh uwen olm met geilen wijngert paeren,
330
d'Olijfboom in dien gront u veele olyven baeren.
 
Gy merckt in 't bouwen dat zy gaerne wort bereit,331
 
Gebroken, en geploeght, en van het vee beweit.
 
Het rijcke Kapua plagh zulck een' gront te bouwen,333
 
En 't lantvolck, dat zich om Vesuvus plagh t'onthouwen,334
335
Oock Klanius, de stroom, die, als hy overloopt,
 
Acerre dickwijl van zijn' oogst, berooft, en stroopt.
 
Nu zal ick u den aert der gronden kennen leeren.
 
Indienge vraeght, om hier geen weetenschap t'ontbeeren,338
 
Of d'aerde grof valle, of heel fijn, uit heuren aert,
340
Dewijl u d'eene graen, en d'andre druiven baert:
 
De fijne Bacchus dient, de grove Ceres wetten;341
 
Zoo staet u op den gront eerst scherp en naeu te letten,342
 
En, daer die vast en dicht geslooten is in een,
 
Een' kuil te graven, en met aerde dicht te treên,
345
Te stampen, als de kuil gevult is, en heel effen.345

237 dan met de voeten vast en effen te treden. Indien 'er dan noch+237-38 238 aerde gebreck is, zoo valtze fijn, en is dienstigh voor weide, en 239 vrolijcken wijngert: maer schiet 'er aerde over, en kanze in den 240 kuil niet; zoo valtze grof, klontigh, vet en zwaer, en hier mooght+ 241 ghy uwe stercke ossen voor den ploegh drijven.

242 Maer is d'aerde brack of bitter, gelijck men zeit, van smaeck,+ 243 die is niet goet voor vruchten; want de ploegh verandert haer243 244 brackheit niet, nochte zy laet de druif en appelen hunnen aert244 245 en wezen behouden, en kan aldus gekent worden. Neem dicht245 246 gevlochte teene korven en teemzen, waer in men kaes perst, die246 247 onder het dack beroockt leggen: vulze met bracke aerde, gietze247 248 vol zoet water, en tre d'aerde stijf met voeten, tot dat al het water 249 uitgeperst, door de korven heenzijpe; zoo zal de bittere smaeck249 250 u op de tong walgen, en melden wat slagh van aerde het zy.

251 Vette aerde kan men aldus leeren kennen: wilt ghyze wech-+251 252 worpen, zy blijft u aen de vingers hangen, zoo taey als peck: 253 vochtige aerde teelt kruiden van ongemeene grootte, en darteler+253 254 dan het behoort: och, datze my niet al te dartel zy, en al te vroegh254-55 255 d'airen doe zwellen. Zwaere aerde kent men stilzwijgende aen+ 256 haer eige zwaerwightigheit; de lichte aen haere lichtigheit; zwart-+ 257 achtige aerde gemackelijck by het oogh, en elck slagh uit zijn+257-58 258 verwe: maer kommerlijck kan men koude aerde, die quaetaerdigh+ 259 is, onderscheiden: ondertusschen melden slechts roo dennen,259-60 260 schadelijcke ypen en zwart veil wat koude gronden zijn.

261 Dit gageslagen, zoo pas d'aerde eerst lang te vore te koocken,261

 
Indienge dan gebreck van aerde kunt beseffen,346
 
Zoo valtze fijn, en is gedienstigh tot een wey,
 
En blijde wijnranck, en begunstightze alle bey:348
 
Maer schiet'er over: kan de kuil haer dan niet bergen,
350
Zoo valtze klontigh, grof, en zwaer, en wil u vergen350
 
De stercke stieren hier te drijven voor den ploegh.
 
Doch zoo zy bitter smaeckt, en smaecktze brack genoegh,352
 
Zy dient geen vruchten: want geen ploegen noch bereiden353
 
Kan haer den bracken aert verleeren, noch verleiden:354
355
En zulck eene aerde laet geen druiven in het endt
 
Noch appels hunnen aert. zy wort aldus gekent.
 
Neem korven, dicht van teen gevlochten, en geweven,
 
En teemzen, daer men wijn in perst, die leggen bleven358
 
In roock, op eenen balck, en onder 't rieten dack.
360
Vervul den korf of teems met aerde, zilt en brack:
 
Giet water, zoet van smaeck, van boven tot beneden:361
 
Dan d'aerde met den voet getrappelt, en getreden,
 
Tot dat al 't water, dat door d'aerde heenetreckt,
 
Is uitgeperst, en uit den veltkorf zinckt en leckt.
365
De smaeck zal op de tong u walgen, en d'onwaerde365
 
Ontvouwen van den slagh en aert der bittere aerde.
 
Men kent aldus den gront der aerde, en 't vette lant;367
 
Zoo gyze afslingren wilt, zy kleeft u aen de hant,
 
En hangt u aen als peck. de vochte gronden teelen369
370
Hun kruiden, die heel kloeck van andre in grootheit scheelen,370
 
En dertler zijn dan 't past. och, dat die gront my niet
 
Te dertel valle, en 't graen te vroegh in d'aren schiet'!
 
Zwaerwightige aerde melt zich door haer overweegen.373
 
De lichte stof weeght licht. de zwarte en haeren zegen374
375
Men lichtelijck by 't oogh kan kennen, en elck slagh
 
Van aerde uit haere verf: doch zwaer en lastigh magh
 
Men koude gronden, quaet van aert, wel onderkennen:
 
Noch melden midlerwijl bruin veil, en roode dennen,378
 
En ypen, d'ackerplaegh, wat koude gronden zijn.
380
Dit gageslagen, pas den gront, door zonneschijn
 
En koude, en arrebeit, voorheene lang te koocken,380-381

262 greppels en graften door het berghachtige lant te graven, en de+262-63 263 kluiten tegens het noorden bloot te laten leggen, eer ghy den 264 vrolijcken wijnranck in d'aerde leght. Waer de gront murw is,264 265 daer valt het beste lant; en dit verrichten winden, koude rijp en265 266 de stercke delver, die het lant omwerpt. Maer huislieden, die 267 geenen arbeit ontzien, zoecken eerst eenen gront, die de plaets 268 gelijck is, daer de jonge spruit eerst stont, omze daer stracks te268 269 verplanten, op dat de loten niet terstont haer moeders aert af-269 270 leggen; en zy mercken oock in de schors, in wat wint zy eerst270270-71 271 stonden, het hooft in 't Zuiden en de warmte opstaecken, en den 272 rugh tegens het Noorden keerden: zoo veel leit 'er aen, hoe men272-73 273 zich van jongs op gewenne.

274 Onderzoeck eerst of het beter zy den wijnstock op heuvels of 275 op vlacke landen te planten. Wilt ghy op vlacke en vette ackers 276 maeien; zoo zaei en plant dicht by een: de wijnstock dicht by276 277 een geplant, zal niet trager wassen: hebt ghy heuvelachtigh lant277 278 en heuvels; plant de rancken wijder van een: zet uwe stammen278 279 net op een ry, achter malkanderen: gelijck de keurbende in den+279 280 oorloogh zomtijts hare geleden ontsluit, en op het vlacke velt280 281 zich in slaghorden zet, en al het lant overwijt grimmelt en flickert281 282 van 't geweer, eer de vreesselijcke slagh noch aenga, daer d'oor-282 283 looghskans, midden onder de wapens, in twijfel hange: plant zoo283 284 uwe ryen op een gelijcke maet; niet om uwe ydele zinnen door284 285 dit gezicht te vermeien: maer om dat d'aerde anders de rancken

 
En 't berreghachtigh lant, doorgraven en gebroken
 
Met graft en greppel, en de kluiten tegens 't Noort
 
In ope lucht en zon te spreiden, als 't behoort,384
385
Eer gy de blijde ranck aen d'aerde gaet beveelen.385
 
Waer murwe gronden zijn valt lant, dat best wil teelen,386
 
En dit bestellen wint, en rijp, door kou gescherpt,387
 
De stercke delver mê, die d'ackers ommewerpt:
 
Maer kloecke huisliên, die voor geenen arbeit strijcken,389
390
Zien gaerne om gronden uit, die net de plaets gelijcken,
 
Daer eerst de plante stont, op datze, hier herplant,
 
Niet stracks van moeders aert vervreemde in 't nieuwe lant.
 
Oock merckenze op de schors in welck een' wint zy stonden,
 
En of de telgh het hooft verhief in zuider gronden,
395
Van 't zuider licht verwarmt, dan ofze 't Noortsch gewest
 
Den rugh toekeerde, van den noorden wint geprest.394-396
 
Van zulck een' nadruck is 't van jongs op zich te wennen.397
 
Eerst onderzoeck dan, om wel klaer te leeren kennen
 
Of 't beter zy dat gy op heuvels wijnstock plant,
400
Dan in de laeghten, en op vlack en effen lant.
 
Begeertge op vetten gront en 't vlacke velt te maeien,
 
Zoo pas de plant en ranck heel dicht by een te zaeien.402
 
De wijnstock, dicht geplant, groeit snel en zonder dwangk.403
 
Is 't heuvelachtigh lant, vol heuvels, plant de ranck
405
Dan wijder, en wat ruim. zet net op hunne ryen405
 
De stammen achter een: gelijck in bloedigh stryen
 
De keurebende haer geleên by wijle ontsluit,
 
En op het vlacke velt, eer zy den vyant stuit,
 
Zich in slaghorden zet, daer 't lant zoo verre flickert,
410
Van krijghsvolck, en 't geweer in d'oogen blinckt en blickert,
 
Voor 't aengaen van den slagh; daer d'oorloghskans verlangt,411
 
En midden onder stael en spits in twijfel hangt:
 
Zoo plant uw ryen op haer maet, om 't velt te kleeden,413
 
En geensins om uw oogh en ydle zinlijckheden
415
Te weiden, maer om dat het aerdtrijck, blijde en groen,
 
De rancken anders niet al even milt kan voên,

286 niet evenveel voetsel kan medeelen, nochte de wijngert zijn armen286 287 wijt genoegh uitbreiden.

288 Misschien zult ghy oock vragen, hoe diep men de putten graven+288 289 moet. Ick zou den wijnstock wel in ondiepe voren durven be- 290 trouwen: maer boomen, en inzonderheit den eeckelaer moet men290 291 dieper planten, die zijn kruin zoo hoogh in de lucht opsteeckt,291 292 als hy zijn wortels in den afgront schiet; dies wort hy van winter-292 293 buy nochte regenvlaegh nedergesmackt: hy staet vast, en verduurt 294 een menighte van jaren, menige eeuw en menigh mans leven: dan 295 streckt hy zijn stercke armen, de tacken, wijdt en verre herwaert 296 en derwaert uit, en staet midden in zijn breede schaduwe. Plant 297 oock uwen wijnstock niet tegens het westen, nochte onder den 298 hazelaer: nochte neem de toppen der hoogste rancken, of breeck298 299 de bovenste wijngertscheuten niet af (zoo veel vermagh de liefde299 300 des gronts) nochte sny de loten met geen stomp mes af: zaey oock300 301 geen wilde olijven onder wijngert: want dickwils verzuimt de301 302 reuckelooze herder zijn vier, dat eerst heimelijck onder de vette302 303 schorsse verborgen leit, den stam ontvonckt, en om hoogh in de303 304 tacken vlieght, dat het kraeckt, en den boom vermeesterende,304 305 boven in de kroon weiden gaet, het gantsche bosch in brant zet,305 306 en spreit een zwarte en dicke wolck van roock en smoock in de 307 lucht; inzonderheit zoo een noortsche buy het geheele bosch307 308 aentaste, en de wint onder het vier speele. Zoo dit gebeure, kan de308 309 wijnstock niet weder groeien, en al houwt men hem tot beneden 310 toe af, de wortel schiet niet meer zulcke rancken: en d'ongeluckige310 311 wilde olijf, die niet dan bitter loof geeft, schiet 'er slechts over.

312 Laet u oock van niemant, hoe wijs hy schijne, raden den acker312

 
De ranck haere armen oock niet breet genoegh kan spreiden.
 
Nu hoor ick u misschien noch vraegen, eer wy scheiden,418
 
Hoe diep gy deze vore en groeven graven meught.
420
Ick durf den wijnstock, die den droeven geest verheught,
 
d'Ondiepe vore wel betrouwen, en beveelen:421
 
Maer boomen, en vooral die weelige eeckels teelen,422
 
En eicken, dienen diep, naer hunnen eisch geplant;
 
De boscheick, die zijn kruin zoo hoogh steeckt uit het zant
425
Ten hemel, als hy naer de helsche jammervlieten425
 
Zijn wortels op het hart van Pluto komt te schieten:426
 
Dus wort dees nimmer van de regenvlaegh verzwackt,
 
Noch van de winterbuy ter aerde neêrgesmackt.
 
De boom staet even vast, verduurt een ry van jaeren,
430
Veele eeuwen levens, en veel hoofden, grijs van haeren.430
 
Hy steeckt zijne arremen, de tacken, onvervaert
 
Al wijder herwaert uit, en weder derrewaert,
 
Staet midden in zijn schim wiltweiend tot op 't leste.433
 
Oock dientge uw' wijngaert niet te planten tegens 't weste,
435
Noch onder 's haeslaers loof: noch neem de telgen niet435
 
Der hooghste ranck, noch breeck de scheut, die 't hooghste schiet,
 
Niet boven af, zoo veel vermagh de treck der gronden:437
 
Noch bruick geen snoeimes, in de snede stomp bevonden,
 
Als gy de loten van den wijnstock snijt op 't lant:
440
Noch dat men ondereen olijf en wijngert plant':440
 
Want menighmael vergeet de herder, zonder zorgen,441
 
Zijn vier, dat in de schors, die vet is, lagh verborgen:442
 
De stam ontvonckt, tot dat de vlam in top geraeckt,
 
Den boom vermeestert en opflackert, dat het kraeckt,
445
Gaet weiden in zijn kroon, en zet al 't bosch in vlammen,
 
Verspreit een zwarte wolck van roock door alle stammen,
 
Byzonder zoo een storm van 't guure noorden raest,
 
Al 't bosch bestormt, en in den gloet der vlamme blaest.
 
Gebeurt dit eens, de ranck kan zich niet meer ontvouwen:
450
En schoon de wijnstock wert ten gront toe afgehouwen,
 
Noch schiet hy zijne ranck zoo geil niet als hy plagh.451
 
Dan schiet de wilde olijf, een ongeluckigh slagh,452
 
Die niet dan bitterheit verleent, met bladt en lover453
 
Na dezen fellen brant ten leste alleen slechts over.
455
Dat niemant oock, hoe wijs hy schijnen magh, u ra

313 's winters om te delven: want het snippen van den vorst sluit dan+313 314 het aertrijck, en gedooght niet dat het gezaeide zaet zijnen wortel314 315 in geslote aerde schiete. Wijngert wil liefst geplant zijn, wanneer 316 de witte oyevaer, die de slangen verpickt, met de blozende lente316 317 wederkome; of wanneer de zomer alree voorby, de koude herfst317 318 beginne te ruisschen, eer de zon met haer paerden korter om-318-19 319 rijdende, den winter aenvoere. Zoo dienstigh is de lente voor 320 boschloof, voor boomen: in de lente zwelt de landouw, en wacht+320 321 naer het vruchtbaere zaet: dan daelt d'almaghtige vader vrolijck,321 322 met eenen gezegenden regen, uit de lucht, in den schoot der 323 aerde, zijn vrolijcke gemalin, en d'alleropperste zich met dat groote 324 lichaem vermengende, teelt allerhande vruchten: dan quinckeleert324 325 d'eenzame bosschaedje van schelle vogelen, en het groote vee325 326 groet Venus weder op zijn gezette tijden: de voedtzaeme acker326 327 teelt vast, en het velt opent zijnen boezem voor den laeuwen327 328 adem des westewints: het tedere vocht dringt dan in alle dingen 329 door: het groen durf zich in den nieuwen zonneschijn veiligh329-30 330 betrouwen: de jonge wijnranck vreest niet, dat 'er buien uit den 331 Zuiden zullen opkomen, nochte voor regenvlagen aen de lucht, 332 of stormen uit den Noorden; maer zy bot en bloeit, en wint332 333 bladers aen.

334 Oock geloof ick niet dat de weerelt in eenigh ander saizoen334 335 geboren wert, of in den aenvangk eenen anderen toon hielt; het335 336 was toen lente: de groote weerelt quam met de lente te voor-336 337 schijn, en d'oosten wint hielt zijnen kouden adem in, toen de 338 dieren eerst het licht zagen, en een yzeren slagh van menschen338-39

 
Den acker 's winters om te delven met de spa;
 
Dewijl het snippen van den vorst den gront komt sluiten,
 
En niet gedooght dat zaet en ingezaeide spruiten
 
Hun wortels schieten in dien vast gesloten gront.
460
De wijngert plant men best in murwe ontdoide klont,
 
Als 't blozend voorjaer, den verpicker van de slangen,
 
Den witten ojevaer ziet koomen met verlangen;
 
Of als de zomer scheit, de herfst, als 't groen verdort,
 
Nu buldert, eer de zon, haer paerden snel en kort464
465
Omdrijvende, de koude ons toevoer' met haer toomen.
 
Zoo dienstigh is de lent voor boschloof, en voor boomen.
 
Met d'aenkomst van de lent begint al 't lant van groen
 
En knop te zwellen: dan verlangt dit lief saizoen
 
Alom naer groeizaemheit, en sap, en vruchtbre zaeden:
470
Dan daelt d'almogende, de vader vol genaden,470
 
En blyschap, met een' plas, en zegenrijcken douw,
 
Van boven, in den schoot der aerde, zijne vrouw,
 
En blijde gemaelin, en d'allergrootst van allen,
 
In 't groote lichaem met een' minnegloet gevallen,
475
En zich vermengende, teelt allerhande vrucht:475
 
Dan quinckeleert het bosch van voglen uit de lucht:
 
Het vee groet Venus weêr, op zijn gezette tyen:
 
De voedzaeme acker teelt: men ziet het velt gedyen,
 
Den boezem openen voor al wat leven aest,479
480
En levenweckers aêm, die laeu van 't westen blaest:480
 
Het versche vocht doordringt alle aders, en landouwen:481
 
Dan durf zich 't nieuwe groen den zonneschijn betrouwen:
 
De jonge wijnranck is in lieve lentelucht
 
Voor geene zuider buy, noch regenvlaegh beducht,
485
Noch noorder stormen, maer zy schijnt verlieft te minnen,485
 
En bot, en bloeit, en past nu loof en bladt te winnen.486
 
'k Geloof oock nimmer dat de weerelt, blijde en groen,
 
In ander jaergety geboren wert, als toen,
 
Of in haer' aenvangk hebbe een' andren toon gehouden.
490
Het was toen lentetijt, en d'oppermaghten bouwden490
 
De groote weerelt, die haer eersten oirsprong nam
 
In 't harte van de lent, en bly te voorschijn quam.
 
De wint van 't oosten dwong zijn adems koude vlaegen,493
 
Toen eerst de dieren 't licht van boven schijnen zagen,494

339 uit steenachtige aerde voor den dagh quam, en 't gedierte het 340 wout, en 't gestarnte den hemel ingegeven wert: nochte de teere340 341 oude der weerelt zou dezen arbeit kunnen verdragen, quam 'er 342 niet zoo groot een rust tusschen koude en hitte, en verpoosde342 343 's hemels goetaerdigheit het aertrijck niet.

344 Voort wat ghy op den acker planten wilt, plant uwe plant-+344 345 soenen diep in d'aerde; pas vet slib op het lant te brengen, en345 346 delf'er dorstigh zant of vuile schelpen in: want het water zal 'er346 347 in trecken, de dunne dampen 'er onder spelen, en 't gewas doen347 348 opluicken; en men vint 'er, die d'aerde met steenen en groote 349 scherven decken, om den wijnstock voor geweldigen plasregen, 350 en de hitte der Hondtsdagen, waer van het dorstige lant splijt, 351 te beschutten.

352 Boomen en wijngert op een ry geplant zijnde, zoo staet ons+352-53 353 noch dickwils aerde aen den wortel te brengen, en de kluiten met 354 een spade om te worpen, of de zwoegende ossen tusschen den354 355 wijngaert door te drijven, en den gront met het scherpe kouter te 356 breken. Hier na zal men de wijnrancken opbinden en stutten met 357 riet, geschelde teenen, essche stocken, en geklove vorcken, om357 358 hier op steunende, te leeren op geene winden te passen, en langs358 359 den hoogen olm by de ryen der latten op te klauteren. Terwijl359 360 de jonge wijnstock vast opwast en nieuwe bladers krijght, moet360 361 men de teere rancken sparen: en de wijnranck, terwijlze geil in361 362 de lucht opsteigere, en met vryen toom opgroeie, noch niet be-362 363 snoeien, maer zomtijts haer bladers met de hant afplucken en 364 aftrecken. Wanneer nu de wijnstock dicker gewassen, den olm364

495
Een hardt en ysren slagh van menschen quam in 't licht,
 
Den dieren 't woudt, 't gesternte, in 't hemelsche gesticht,496
 
Een plaets wiert ingeruimt: oock liet de tedere oude
 
Der weerelt geensins toe dat d'ackerman haer bouwde,
 
Zooze ondertusschen niet een groote rust vernam,499
500
Die, tusschen hitte en kou, haer hart verquicken quam.
 
Gy plant dan wat uw lust en keur heeft uitgekoren,501
 
Zet uw plantsoenen diep in hunne groeve en voren.
 
Bezorgh dat gy de groef met aerde deckt, en mest503
 
Het lant met vette slib, en delf'er al uw best
505
Oock dorstigh zant in of bemorste en vuile schulpen,
 
Zoo treckt 'er 't water in, en d'aerde wort gehulpen
 
Door dunnen damp: de lucht, die dun hier onder zweeft,
 
En speelt, de teêre plant een' moedt in 't groeien geeft.508
 
Men vint'er die den gront met puin en scherven decken,
510
Om wijngert voor het nat van plassen en het lecken510
 
Des regens te behoên, en voor de hitte van
 
Den Hont, die 't dorstigh lant door drooghte splijten kan.512
 
De boom en wijngaert dus geplant, om vrucht te baeren,513
 
Zoo staet ons menighmael den wortel te bewaeren514
515
Met aerde, en kloeck den gront te breecken met de spa,
 
Of zwoegende ossen door den wijngert, voor en na,
 
Te drijven, met den ploegh te breecken lant en gronden:
 
Dan wacker voor de vuist de rancken opgebonden,518
 
Met riet, geschelden teen, en esschen stock gestut,
520
En met geklove vorck, en steunsel overnut,520
 
Op dat de wijnranck op geen winden hoef te passen,521
 
En, langs den hoogen olm, geluckigh op magh wassen,
 
En klautren by de ry der latten in de lucht.
 
Terwijl de jonge plant des wijnstocks, zoet op vrucht,524
525
Vast op wast, bladers wint, moet gy de teêre rancken525
 
Verschoonen, en terwijl zy weeligh, zonder wancken,
 
Vast steigren in de lucht, met vryen toom en stijl527
 
Aen 't groeien zijn, geensins besnoeien, maer by wijl528
 
Haer bladers plucken, en afrucken, daer 't wil passen.529
530
Wanneer de wijnstock nu veel dicker is gewassen,

365 omhelze, en in top gestegen zy; dan stroop vry zijn bladers af, en 366 scheer zijn armen: te vore vreesde hy voor het snoeimes: handel366-67 367 hem eindelijck vry straffer, en besnoey de weeligheit der rancken.

368 Oock moet ghy hagen vlechten, om den wijngert voor het vee 369 te beschutten; byzonder terwijl het loof noch teder en geen369-70 370 wederspoet gewoon is: en niet alleen van fellen vorst en het steken 371 der zonne, maer oock gestadigh van woutossen en geiten gezocht371 372 en gequelt, en van schapen en hongerige runders geknabbelt wort: 373 geen koude, nochte vorst, nochte rijp, of maghtige hitte, die op373 374 drooge klippen gloeit, beschadigen den wijngert zoo zeer, als de374 375 kudden met haer venijnige tanden, en het lidteken van haer gebit, 376 in den stam gezet. Men slaght, om geen andere misdaet, de geit+376 377 op alle altaren, Bacchus ter eere; en hierom gaen d'oude spelen377-78 378 ten tooneele: en d'Atheners zetten, rontom groote dorpen en op 379 viersprongen, hun prijzen op, en vrolijck by den wijn, huppelden379 380 in groene beemden over bestreecke geiteflessen hene: en de380 381 Latijnsche huisluiden, een volck van Troje overgekomen, zingen381 382 onbeslepe lieden, lachen datze schateren, met grijnzen van holle382-83 383 schorssen vermomt, en roepen Bacchus met vrolijcke gezangen, en 384 hangen, hem ten roem, wasse poppen om hoogh in den pijnboom.384 385 Hierom groeit en bloeit de wijnbergh, en draeght overvloediger 386 vruchten; en waer de Wijngodt zijn rustigh hooft opsteeckt, daer386 387 worden diepe dalen en hooge heuvels met wijn gezegent. Wes-387-88 388 halve wy, Bacchus ter eere, godtsplichtigh, als onze vaders,

 
Den hoogen olm omhelst, en stijght in top heel bly,531
 
Dan stroop zijn bladers af, en scheer zijne armen vry.
 
Te voren vreesde hy voor 't snoeimes, onder 't groeien:
 
Ten leste handel hem al straffer door 't besnoeien
535
Van zijne weeligheit, en 't al te groeizaem lof.
 
Oock is het noodigh dat gy om den wijngerthof
 
Een scherpe haege vlecht, om dien voor 't vee te hoeden,537
 
Inzonderheit terwijl de ranck geen wederspoeden538
 
Gewoon is, noch verduurt door haere tederheên,539
540
En niet alleen van vorst en koude wort bestreên,
 
En 't steecken van de zon, maer aenstoot lijdt gestadigh
 
Van woudtos, en van geit geplaeght wort ongenadigh,
 
Van 't hongerige schaep en rundren wort geknaeght.
 
Geen koude, vorst, noch rijp, noch gloet van steenrots plaeght544
545
En quelt de ranck zoo niet, op onbetuinde landen,545
 
Als kudden, door 't venijn van haer vergifte tanden,546
 
Lidtekens, en gebit, in schors en stam gezet.
 
Men slaght de geiten, om geene andre vleck en smet548
 
Op Bacchus outers, hem ten prijs, met luider keele:549
550
En d'oude speelen gaen hieromme ten tooneele.
 
d'Atheners zetten op den viersprong, na'et geslorp
 
Des wijns, hun prijzen op, rondom het groote dorp,
 
En huppelden in 't groene, om geite flessen heenen,
 
Eerst zuiver en gelooght. de Roomsche boer, verscheenen554
555
Van outs uit Troie, zong en schaterde onbelaên555
 
Een' onbesleepen zangk, schoot holle schorssen aen,
 
Verdaeghde Bacchus met dees grijns, en blijde zangen,557
 
En ging de wasse pop in 's pijnbooms toppen hangen,
 
Den wijngertgodt ter eere, en hierom groeit en bloeit
560
De wijnbergh, en geeft vrucht, in 't draegen noit vermoeit.
 
Waer Bacchus 't hooft verheft, en 't hart komt op te halen,561
 
Daer worden hoogh geberghte, en diep gezoncke dalen
 
Gezegent met zijn vrucht: waerom met reden wy
 
Ten prijze van den Godt des wijns, verheught en bly,
565
Gelijck ons vaders, hem lofzangen zullen zingen,

389 lofzangen zullen toezingen, schotels en koecken opdragen, den389 390 gewijden bock met den horen mack ten outer brengen, en vette390 391 offerharsten aen hazelaere speten braden.391

392 Men moet oock noch eenen anderen arbeit, die oneindigh is,+392 393 aen den wijngert te kost hangen: want alle jaer dient den gront393 394 drie of viermael omgespit, de kluit gestadigh met de spade ge-394 395 broken, en de wijnranck van alle haer bladeren ontlast. Het acker-395 396 werck staet nimmer stil, en het jaer gaet altijt den zelven gangk.396

397 Wanneer nu de herfst de wijngertbladers afschudt, en de+ 398 koude noorden wint het bosch van zijn loof berooft, dan zorght398-99 399 de wackere boer weder tegens het volgende jaer, besnoeit met 400 zijn krom snoeimes den wijnstock, en snijt d'onnutte rancken af:400 401 hy delft eerst den gront om, voert het rijs wech, verbrant het, en401-02 402 brengt de latten onder het dack: endelijck snijdt hy de druif. De402 403 wijnstock duickt tweemael in zijn schaduwe: tweemael begroeit403 404 hy met groene hagen: het valt lastigh die beide af te plucken en404 405 te scheeren: Hierom prijs groote, maer bouw kleene ackers. Hy405 406 snijt oock ruige wissen van muisdoren in het bosch, en rietboorden406 407 langs den oever, en willigetacken, die hem werck bereiden. 408 Wanneer nu de wijngert opgebonden, de hagedoren besnoeit is,408 409 dan zingt d'afgearbeide wijngaerdenier, naerdien zijn werck op 410 het einde loopt: evenwel moet men d'aerde opdelven, en alree410 411 toezien, dat quade lucht nochte onweder de rijpe druif bederve.411

412 Daerentegen is aen d'olijfboomen geen werck vast, nochte

 
En koeck, en schotel, vol van ackerzegeningen,566
 
Opdraegen, en den bock, zijn Godtheit toegewijt,
 
Met macken horen, in zijn kerck, op 't offertijt,568
 
Toebrengen ten altaere, en nimmermeer vergeeten
570
Den ossenharst te braên aen hazelaere speten.
 
Noch eischt de wijnstock oock een' andren arrebeit,
 
Die schier oneindigh is, aen hem te kost geleit:571-572
 
Want dry- of vierwerf dient den gront wel alle jaeren
 
Gebroken, omgespit, de wijnranck van heur blaêren
575
Geplondert. ackerwerck rust nimmer, gaet recht door,575
 
En houdt door 't ronde jaer doorgaens het zelve spoor.576
 
Wanneer de herfst de blaên nu afschud van de stocken
 
Des wijngerts, en de storm, van 't noorden aengetrocken,578
 
Het bosch van loof ontkleet, dan ziet de huisman om579
580
Naer 't naeste jaer, en met zijn snoeimes, scherp en krom,
 
Besnoeit den wijnstock van d'onnutte ranck, by tyde.581
 
Hy delft den gront om, voert het rijs aen d'eene zijde,582
 
Verbrant het, brengt hier na de latten onder dack,
 
En snijt in 't endt de druif. de wijngaert, teêr en zwack,
585
Duickt tweemael in zijn schim, duickt tweemael in de haegen.585
 
Het is een arrebeit, die lastigh valt te draegen,
 
Tweewerf te plucken en te scheeren achter een.
 
Dus prijs een groot begrijp, maer bouw en ploegh een kleen588
 
En vruchtbaer ackerlant. Hy snijt oock ruige teenen
590
Van muizedoren in de bosschen, en met eenen
 
Rietboorden langs den vliet, en wilge tacken mê,
 
Het welck hem werck bestelt. wanneer de wijngert ree592
 
En opgebonden is, de ruige haegedoren
 
Besnoeit, dan laet zich bly de wijngertplanter hooren,
595
Die afgearbeit, met zijn' zang dees smert verzacht,595
 
Naerdien nu endlijck 't werck eens is ten end' gebraght.
 
Noch dient men evenwel de gronden om te werpen,
 
En wacker ga te slaen dat niet, door storm en 't scherpen598
 
Der kou, de rijpe druif bezwijcke voor dien last.599
600
Hiertegens is geen werck aen vette olijven vast.600
 
d'Olijfboom eischt geen eg, noch snoeimes voor zijn loten,

413 men hoeft 'er krom snoeimes of getande egge aen te bezigen, na+413 414 datze eens hunnen wortel in d'aerde schoten, de kruin in de lucht 415 staeken. De gront met het scherpe kouter gebroken, bestelt hun415 416 vochtigheit en vruchtbaerheit en ooft genoegh. Aldus moet ghy416 417 den vetten en vreedzaemen olijf aenqueecken. Zoo ras d'appelaer417 418 oock maght in zijn tacken gevoelt en kracht krijght, wast hy ter- 419 stont van zelf en zonder moeite op.

420 Ondertusschen hangen alle wouden niet weiniger met vruchten+420 421 geladen, en d'eenzaeme wildernissen, vol wiltzangks, zien bloet-421 422 root van knoppen en beziën: men weit 'er de klaver af: het hooge 423 bosch beschaft harstortsen, en verziet ons van nachtkaerssen en423 424 lampen. Wat mogen de menschen dan noch zorgen zaeien en424 425 planten! Wat zal ick u meer leeren? willigen en lage bramen425 426 bestellen het vee loof, den herder schaduwe, het gewas heining,426 427 de honigby aes: en het lust my te zien, hoe de wint op den427 428 Cytorus in de boschboomen, en by Narycium in de peckboomen428 429 speele: het lust my wilde heiden te zien leggen, daer niemant 430 eght nochte ploeght. D'onvruchtbare bosschaedjen op Kaukaes, 431 die eeuwigh van den stercken oosten wint kraecken en knacken, 432 geven verscheide vruchten: zy geven pijnhout, dienstigh om432 433 schepen; en cederen en cypressen, dienstigh om huizen te bou- 434 wen. D'ackerman draeit 'er speecken, maeckt 'er wagenhuiven,434 435 en houwt 'er lange kielen af. De willigen leveren ons teenen,435

 
Als hy zijn' wortel eens, in d'aerde heeft geschoten,
 
Zijn kroon ten hemel heft. de gront, eens omgeploeght,
 
Bestelt hem vochtigheit, waeraen hy zich genoeght,604
605
En vrucht en vruchtbaerheit. dus queeckt men, hier ter stede,
 
De vette olijven, en den tack van pais en vrede.
 
Zoo ras oock d'appelaer, terwijl hy wast en stijght,
 
Nu kracht gevoelt, en maght in zijne tacken krijght,
 
Dan groeit hy, zonder last, van zellef op naer boven.609
610
Men ziet niet min alom elck bosch ons vrucht beloven,
 
En overlaên van vrucht. d'eenzaeme wildernis,
 
Vol wiltzangs, ziet bloetroot van knop en bes, en is
 
Een rechte klaverwey. de hooge bosschen geven
 
Harstortsen, en voorzien, ten steun van 't vliênde leven,614
615
Ons van de nachtkaers, en van lamp, waer licht ontbreeckt.
 
Wat is 't dan noodigh dat de mensch in zorge steeckt,
 
En plant, en zaeit, en maeit. wat zal ick wijders leeren?616-617617
 
De wilge en laege braem het vee met voêr stoffeeren,618
 
Den herder schaduwe bestellen, het gewas
620
Van heiningen voorzien, de byen, op haer pas620
 
Van aes bezorgen. het behaeght my eens t'aenschouwen621
 
Hoe koele winden op Cytorus zich onthouwen,622
 
In 't bosboombosch, en, by Narycium, in 't hout
 
Des peckbooms speelen: en het lust my 't ongebouwt624
625
Gewest der wilde hey te zien, en barre streecken,
 
Daer niemant egt, noch ploeght. d'onvruchtbre bossen steken
 
Hun kruinen op Kaukaes om hoogh, zoo dicht gepackt
 
Van loof, daer d'oostewint de stammen schudt en knackt;
 
Noch voedenze den mensch met veelerley gewassen.629
630
Zy geven pijnhout, om door grondelooze plassen
 
Te streven met de kiel: noch levert ons dat woudt
 
Cypres, en çeder, daer de mensch zijn huis van bouwt.
 
De lantman weet'er wiel en spaecken af te draeien,
 
Zaeght wagenhuiven, dicht voor regenen en waeien,
635
En houwt de lange kiel uit deze houte stof.
 
De wilge levert teen, en d'olmboom dack en lof,636

436 d'olmen loof, de myrten stercke stangen, de kornoelien krijghs-436 437 geweer, d'ypen Itureesche bogen: van lichte linden en bosch-437-38 438 boomen magh men met een scherp draeiyzer allerhande fatsoenen 439 draeien. De lichte els komt voor stroom den Pauw afdrijven, en439 440 de byen brommen in de holle schorsse en den buick des vermol-440-41 441 semden eeckelbooms. Wat wil ick verhalen, hoe veel nuts Bacchus 442 ons schonck? Bacchus veroirzaeckte oock veel onheils: hy ver-+442-44 443 sloegh de dolle Centauren, Rhetus, Folus, en Hyleus, die den443 444 Lapiten met den grooten berckemeier dreighde.444

445 O al te geluckige huislieden, (kendenze slechts hun geluck) die+ 446 buiten oorlooghskrackeel, in den schoot het voetsel ontfangen, 447 dat de milde aerde hun rechtvaerdighlijck verleent. Hoewel geene447 448 aenhangelingen 's morgens vroegh eenen stroom van groetenissen,448 449 door de trotze poorte van 't hoogh gebouw, over de wijde zalen 450 braecken; en zich vergapen aen stijlen met schoone schildtpadden450 451 ingeleit, en geborduurde kleeders, die van gout kraecken, en451 452 Korintischen erts, en witte wol, in Assyrisch purper geverft, en452 453 Kassia, met klaren olijfoly gemengt; nochtans genietenze een453 454 veilige rust, en rijck door velerhande middelen, weten hun leven454 455 langk van loch nochte bedrogh; zitten gerust op hun ruime hof-455 456 stede; vermeien zich in speloncken, en aen stroomende beecken,456 457 in koele dalen, daer men d'ossen hoort loeien; daer hen de zachte457 458 slaep onder eenen boom bevangt; daer bosschen en waeranden

 
De myrt de taeie slang, kornoelje schaft ons wapen,
 
En d'Itureesche boogh wort uit dit hout geschapen.638
 
Men draeit uit bosboom en den lichten linde, met
640
Een scherrep drilpunt, wat men wil, heel ront en net,640
 
En allerhande slagh. lichtvaerdige elzen zweven641
 
Langs 't water, komen snel den Postroom afgedreven,
 
De byezwarrem bromt, in d'oude schorsse en buick
 
Van een vermolssemde eick, en zijnen hollen struick.644
645
Wat melde ick 't nut, ons van den Wijngodt eer geschoncken?645
 
Hy baerde oock onheil, en versloegh de dolle en droncken
 
Centauren, Rhetus, Fool, Hyleüs, die, geneight
 
Tot quaet, den Lapiten met eenen wijnkroes dreight.
 
O huisliên, men moght u met recht geluckigh schatten,
650
Indien gy uw geluck en zegen recht kost vatten,650
 
Die, buiten krijghskrackeel, in uwen schoot geniet
 
De voedzaemheit, daer d'aerde u milt mede overgiet,652
 
Rechtvaerdigh u verleent. schoon geene aenhangelingen
 
Vroegh morgens met een' stroom van groetenissen dringen
655
Ter trotse poorte in van een heerelijck gesticht,655
 
En braeckenze in de zael, zoo ruim gebouwt in 't licht;
 
Daer zich de drang vergaept aen stijlen, en aen wanden657
 
Met schilpadde ingeleit; aen kostelijcke randen658
 
Van kleet by kleet, dat stijf van gout en perlen staet;
660
En aen Korintschen erts; aen witte wol, verzaet
 
Van dierbaer purper, dat d'Assirische overbrengen;661
 
Aen Kassia, daer zich olijven onder mengen;
 
Nochtans genieten zy een stille en veilge rust,
 
En rijckdom, van bedrogh noch schalleckheit bewust,664
665
Zoo lang hun leven duurt. zy zitten, wel te vrede,
 
Op hunne ruime hoef, en vaderlijcke stede,
 
Vermeiden zich by wijl in holen, langs een beeck,667
 
In koele dalen, daer men d'ossen uit die streeck
 
Hoort loeien; daer de slaep gemacklijck in komt sluipen,669
670
En hen in schaduw van een' groenen boom bekruipen;

459 groenen, en de jongkheit tegens arbeit opmagh, en gewoon is459 460 zich kleen te behelpen: daer men den Goden offert, en de heilige460-61 461 Vaders woonen, en de Rechtvaerdigheit, die de weerelt verliet,+461-62 462 haer leste voetstappen zette. Doch my behagen boven al de zoete 463 Zanggodinnen, welcker heilighdommen ick, van een geweldige463-64 464 liefde getroffen, verbreide: ick wensch datze my haer onderwijs 465 gewaerdigen, starreschieten leeren, en den loop des hemels, het465 466 verduisteren der zonne, het verduisteren der mane, en wat aerdt- 467 bevinge veroirzaeckt: hoe de springvloet bykome; waerom de zee467 468 dijcken en dammen omspoele, en weder afloope: hoe 's winters468 469 de dagen zoo kort, des zomers zoo langk vallen: doch is mijn bloet 470 te grof, mijn vernuft te stomp, om dat gedeelte van de natuur te470 471 vatten; zoo scheppe ick mijn vermaeck in ackeren en bewaterde471 472 dalen; zoo bemin ick onvermaert stroomen en bosschaedjen. O472 473 wie zet my, daer de beemden leggen, en Sperchius vloeie, en473 474 Taygeta dreune van het rinckincken der Lakonische wijnpries-474-75 475 terinnen! o wie zet my in de koele dalen van Hemus; en bedeckt 476 mijn hooft met een breede schaduwe van tacken!

477 Geluckigh is hy die der dingen oirzaecken kent, en alle vrees477 478 en 't onverbiddelijcke nootlot en 't geruisch des gierigen jammer-478-79 479 poels te boven geraeckte: oock is hy geluckigh, die d'ackergoden,

 
Daer bosschen en waerande aen 't groenen, frisch en dicht,671
 
Een jeught verneemt, die voor geen werck noch arbeit zwicht,
 
En zich in 't kleen behelpt, in onbedorve landen;673
 
Daer elck de Goden dient met zuivere offerhanden,674
675
De vaders woonen, die gansch heiligh zijn en vroom,
 
De maeght Rechtvaerdigheit, die lang van schrick en schroom,
 
Uit deze weerelt vloodt, haer' lesten voetstap zette.
 
Maer ons behaeght alleen de zangrey, vry van smette,678
 
De zoete Zanggodin, wiens heilighdommen wy679
680
Van overgroote min getroffen, milt en bly
 
Verbreiden. 'k wensche dat my Febus reien stichten,681
 
En zich gewaerdigen mijn harssens te verlichten,
 
My starreschieten en den loop des hemels klaer683
 
Ontvouwen, en met een den zonneduisteraer,684
685
En maeneduistraer, en elx oirzaeck naeckt ontdecken,
 
Die 't aerdtrijck schud, of komt den aerdtboôm overtrecken
 
Met eenen watervloet: waerom al d'afgront woelt,687
 
De hooge dijcken en de dammen ommespoelt,
 
En weder afloopt: hoe de koude winterdagen
690
Zoo korten, en de zon, des zomers, haeren wagen
 
Dus spa te water voert: doch is mijn bloet te grof,691
 
En mijn vernuft te stomp, om met verdienden lof692
 
Die deelen van natuur t'ontvouwen, t'achterhaelen,693
 
Zoo schep ick mijn vermaeck in waterrijcke dalen,
695
En ackren, en bemin, van alle zorgen los,
 
En onvermaert, den stroom, en beeck, en bron, en bosch.696
 
Wie voert, wie voertme daer de beemden vrolijck bloeien,
 
En Sperchius zoo klaer langs d'oevers heen komt vloeien,
 
Taygete dreunt van 't wulpsch rinckinckende gezin,
700
't Lakoniaensch geraes, en Bacchus priesterin!
 
Wie zet my vrolijck neêr in Hemus koele dalen,
 
En overdeckt mijn hooft, voor 't steecken van de straelen,
 
Met eene schaduwe van tacken, dicht en breet!
 
Geluckigh is hy, die der dingen oirzaeck weet,
705
En, buiten alle vrees van 't noodlot, op wiens wetten705
 
Geen bede vatten vint, die niemant kan verzetten,706
 
Het vraetige gehuil van 't helsche jammerspoock707
 
Te boven is geraeckt. geluckigh is hy oock,
tekstkritische noten

480 Pan en den ouden Boschgodt en de Veltgodinnen, zijn zusters,+480 481 eert: zulck een staet niet naer staet, of Koningklijck purper, en481 482 weet van geene tweedraght, die trouwelooze broeders ophitst;482 483 of van den Daeck, die langs den weerspannigen Ister nederzackt;483 484 of van 't Romainsche gezagh, en instortende Rijcken: nochte484 485 bekommert zich uit medoogen met den nootdruftige, of benijt485 486 den rijcke. Hy pluckt de vruchten, die van zelf in zijnen boom- 487 gaert, van zelf op zijnen acker wassen, en zagh noit strenge wetten, 488 of dolle vierschaer, of 's volcks pleitschriften. Anderen roeien488 489 over de wilde zee, loopen op het spits van 't geweer aen, en489 490 dringen in der Koningen hoven: dees zoeckt een stadt en arme 491 burgers te bederven, om uit eenen gouden kop te drincken, en491 492 op Tyrisch purper te slapen: een ander begraeft zijn gelt en schat, 493 en is 'er niet af te krijgen: dees wort op de puy van 't stehuis493 494 aengebeden: die zit statigh gedient met het hantgeklap, dat den494494-96 495 Raet en het Roomsche volck ter eere, in 't gestoelte des schouw-495 496 burghs wedergalmt: zy vermaecken zich, hoewelze de handen in496-97 497 hunner broederen bloet verfden; verlaten huis en hof, en zoecken 498 een vaderlant, daer andere starren schijnen. D'ackerman drijft+ 499 slechts zijnen ploegh door het lant, en onderhoudt zoo met zijnen499 500 arbeit, het gansche jaer door, zijn huisgezin en kleene kinders, 501 zijn ossen en afgearbeide runders: en rust niet of het jaer be-501 502 schaft hem overvloet van appelen, of jongk vee, of korengerven,502

 
Die Pan, den ouden Godt der bosschen, veltgodinnen,
710
Gezusters, kent, en dient met al zijn harte en zinnen.
 
Geen Staet verruckt hem, noch geen koningklijcke pracht711
 
Van purper, noch geen twist en tweedraght, die met kracht
 
Gebroeders trouweloos kan aen elckandre schenden.713
 
Hy vreest geen' wreeden Daeck, die met zijne oorloghsbenden
715
Weêrspannigh langs den stroom des Isters nederzackt.
 
Hy weet van Roomsch gezagh, noch rijcken, die geknackt
 
Instorten, noch ontstelt zich niet door mededoogen717
 
Om armoê, noch benijt des rijcken groot vermogen.
 
Hy pluckt al wat van zelf op zijnen boomgaert wast,
720
Op zijnen acker groeit, en zagh noit strengen last
 
Van wetten, vierschaer, pleit, noch bitse pleiters schriften.
 
Een ander roeit op zee, of loopt door oorloghsdriften722
 
Op bloote degens aen, en dringt in 's konings hof:
 
Dees, om op 't purpren bedde en Tyrus rijcke stof724
725
Te slapen, uit een' kop te drincken, loopt vast zwerven,725
 
En arme burgery, en stadt, en lant bederven:726
 
Een vreck begraeft den schat, uit vreeze voor gewelt,
 
In d'aerde, zit en broeit op zijn begraven gelt,
 
En wort noch op de puy van 't raethuis aengebeden,729
730
Gevreest van al het volck: een ander, fier van zeden,
 
Zit staetigh, is gedient met juichend hantgeklap,
 
Het welck den raet, en 't volck, en Romes ridderschap
 
In 't hoogh gestoelte van den schouburgh komt vereeren,
 
En hun ter eere galmt. dan groeien deze heeren,734
735
Al verfdenze de hant in hunner broedren bloet.
 
Men scheit van huis en hof, en zoeckt door wint en vloet
 
Uitheemsche kusten, daer heel andre starren branden:
 
De lantman drijft gerust den ploegh door d'ackerlanden,
 
En onderhoudt al 't jaer met arbeit, even drock,
740
Zijn kinders, en gezin, en ossen, onder 't jock,740
 
En runders, ploegens moede, en houdt niet op van zweeten,
 
Eer 't jaer hem overvloet van applen toe komt meeten,
 
Verziet van weeligh vee, en korenschoof, en graen,

503 en ackers, vol graen, en volle schuren. De winter komt, dan perst 504 men de Sicyonische olijf: het zwijn komt zat van eeckelen t'huis:504 505 het bosch bestelt hem wilde appels, de herfst veelerhande vruch- 506 ten, en de wijn wort, om hoogh in de klippen, van de zon gaer506 507 gekoockt. Ondertusschen hangen de lieve kinders al kussende 508 om hun moeders hals: de kuische huisvrouw bewaert het huis:508 509 de koeien geven melck, en de vette bocken stooten, in 't groene 510 gras, met hun hoornen op elckandere toe. Hy viert de feestdagen, 511 en op het hoy om den haert leggende, brengt zijnen mackeren511-12 512 den vollen kroes toe, roept Bacchus aen, offert hem wijn, en 513 hangt prijzen aen den olm voor de herders, die om prijs willen513 514 schieten, en naeckt in het boeren worstelperck treden. Zoo leef-+514 515 den eertijts d'oude Sabijnen, en Remus en Romulus, de gebroe-515 516 ders: zoo is het maghtige Hetrurie opgewassen, en Rome in 't516 517 byzonder de heerlijckste en het hooft van alle steden geworden, 518 en heeft alleen zijn zeven bergen met eenen muur omtrocken.518 519 De goude Saturnus bewoonde dit lant, eer Jupijn in Kreten re-519-20 520 geerde, en de godlooze menschen ossevleesch aten: men hoorde520 521 noch geen trompetten steecken, nochte lemmers op harde aen-521 522 beelden smeden. Maer wy hebben eenen endeloozen wegh af-522 523 geleit, en het wort nu tijt de roockende rossen van hun juck523 524 t'ontlasten.

 
En korenvelt, en schuur, van vruchten overlaên.
745
De winter komt, dan perst hy Sycionsche olijven.
 
Hy ziet de zwijnen, zat van eecklen, t'huis indrijven.746
 
Het bosch bestelt hem ooft, dat in het wilde wast,
 
De herrefst maght van vrucht. de koele wijn wort vast748
 
Gekoockt by zonneschijn om hoogh, op hooge klippen.
750
De kinders midlerwijl, van moeders mont en lippen750
 
Gekust, hunne armen slaen om moeders hals en neck.
 
De kuische vrouw bewaert den drempel, en het heck.752
 
De koeien geven melck. de bocken, weigenooten,753
 
Elckandre in 't groene gras met hunne hoornen stooten
755
Uit spel, en tijtverdrijf. de hooghtijt acht hy waert,755
 
En, leggende op het hoy, om zijnen warmen haert,
 
Onthaelt zijn mackers, met den wijnkroes, vol geschoncken,
 
Roept Bacchus aen, daer godt de wijn wordt toegedroncken.758
 
Hy hangt de prijzen aen den groenen ollemboom
760
Voor allen schutteren, en elck die naeckt en vroom760
 
In 't worstelperck wil treên. zoodaenigh was de wandel
 
Van 't out Sabynsche volck, rechtvaerdigh in zijn' handel,762
 
Van Reem en Romulus, gebroedren van een bloet.763
 
Zoo steegh Hetrurie op door dapperheit en moedt,
765
En Rome zelf is dus door eendraght, deught, en orden,765
 
De heerlijckste en het hooft van alle steên geworden,
 
En sloot de torenkroon van haeren muur alleen767
 
Heel dicht en vast, rondom de zeven bergen heen.
 
Saturnus heeft wel eer, in d'oude gulde tyen
770
Dit lant bewoont, eer godt Jupijn zijn heerschappyen
 
In 't eilant Krete stelde, eer 't goddeloze zaet
 
Der menschen ossen at, en vleesch uit overdaet.772
 
Men hoorde geen trompet aenschennen 's heirs geleden,773
 
Noch harnas en geweer op 't ysren anbeelt smeden:774
775
Maer reede hebben wy een endelooze baen
 
Gereden, en ons reis nu afgeleit. welaen
 
't Wort tijt de roockende en lang afgezweete rossen
 
t'Ontlasten, en van 't juck, dat zwaer viel, te verlossen.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs