Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen (1932)

De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen

(1932)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

P. Virgilius Maroos Lantgedichten.

Het eerste Boeck.

[Inhoudt.]

1 Voorstellinge van het werck. Aenroepinge der Godtheden. Ackerbouw. Kennis desr. 1-3 2 zelfs, die voor moet gaen; tijt van ploegen; aert en onderscheit van gronden; voordeel 3 van braecklanden. Zaeitijt. Ackerplagen. Oirsprongk des ackerbouws. Ackergereetschap. 4 Tijt van boerewerck, aen de kennis van den loop der starren vast. Weerwijsheit uit zon4 5 en maen. Voortekens, van Iulius Cesars moort gevolght, spelden den burgerlijcken5-6 6 oorlogh tusschen Augustus en Brutus en Kassius.
 
Wat d'ackers weeligh maeckt; wanneer de huisman best7
 
Den acker bouwt en ploeght, en hoe hy zaet moet zaeien,8
 
Dat leert hem Maro hier; op dat hy magh op 't lest
10
De vrucht en vruchtbren oegst des zuren arbeits maeien.

11 Nu zal ick, o Mecenas, voortaen beginnen te zingen wat de+r. 11 12 landen weeligh en vet maecke: in wat saizoen men den ploegh door12 13 den acker moet drijven, en den wijnstock aen den olm huwen: hoe13 14 men op ossen moet passen; hoe men de kudde moet gadeslaen: en14 15 welck een ervaerenheit men onder de zuinige byen vint. O Bacchus15 16 en voedtzaeme Ceres, die door uwe klaerheit de weerelt verlicht,16 17 en, aen den hemel de ronde doende, ons de saizoenen afmeet;17

P. Virgilius Maroos
Lantgedichten.
Het eerste Boeck.aant.aant.aant.

[Vergilius heeft zijn Georgica, door Vondel vertaald onder de titel ‘Lantgedichten’, geschreven tussen de jaren 37-36 en 30-29 voor Chr. Het werk was af, toen Augustus na de slag bij Actium (31) uit het Oosten terugkeerde (vgl. blz. 46, r. 45-vlg.). Het is verdeeld in vier boeken, die achtereenvolgens behandelen de akkerbouw, de boomkwekerij (in 't bijzonder de wijnbouw), de veeteelt en de bijenteelt (zie r. 11-15 van het Eerste Boek). De dichter raadpleegde en gebruikte voor de samenstelling van zijn werk verschillende Latijnse en Griekse bronnen, o.a. het reeds vroeger genoemde ‘Werken en Dagen van Hesiodus’ (zie Tweede Boek, r.184 der prozavertaling met de aant.), een dichtwerk van de Griekse sterrekundige Aratus, het in 37 v. Chr. verschenen leerboek der landbouwkunde van Varro: ‘De re rustica’, enz.
Aan Maecenas is het werk opgedragen. Hij zou, volgens Servius, Vergilius hebben aangespoord een leerdicht over de landarbeid te schrijven. Maecenas handelde daarmede in de geest van keizer Augustus, die zijn onderdanen gaarne weer de oude, voorvaderlike deugden wilde inprenten, met name de liefde voor landbouw en veeteelt, door verschillende oorzaken hoe langer hoe meer verwaarloosd.
Men zou, zeggen verschillende kenners van Vergilius en zijn dichtwerken uit onze tijd, de dichter miskennen, als men de Georgica op deze wijze wilde karakteriseren, als men dit practiese en vaderlandslievende doel als het leidend motief van zijn leerdicht aannam. Wel is de Georgica een verheerliking van de arbeid, maar geschreven door een dichter, door iemand, die als practiese gids voor de landman in velerlei opzicht te kort schiet, die evenwel blijk geeft de natuur en het landleven vurig lief te hebben. Talloze malen maakt Vergilius excursies, vlecht hij episoden in van grote, dichterlike schoonheid.
‘Ein erfahrener Landmann ist unser Dichter schwerlich gewesen’, meent Paul Jahn in zijn Inleiding tot de Bucolica en Georgica (zie Vergils Gedichte, Erklärt von Th. Ladewig, C. Schaper und P. Deuticke, IX Aufl., bearbeitet von Paul Jahn, Einleitung, blz. 27). ‘Hätte Vergil wirkliche Belehrungen geben wollen, so hätte er recht töricht daran getan, die Hälfte seines Raumes zu ‘vergeuden’ (nl. aan de ingevlochten episodes). Daran, dasz er einmal fachmännische Autorität werden würde, hat er wohl ebenso wenig gedacht als an seinen späteren Beruf als Zauberer’ (blz. 41).]
 
Myn zang zal, ô Meceen, voortaen u laeten hooren
 
Wat landen weeligh maeckt; in wat saizoen men voren
 
Door d'ackers trecken moet, met ploegh en ysren tant,vs. 3
 
En best den wijnstock aen den olmboom huwt op 't lant;
5
Wat zorgen d'os vereischt, en 't vee, op zijne tyen;
 
En wat de zuinige aert der wackre honigbyen
 
In 't gadeslaen ons leert. ô Bacchus, rijck van gloet,7
 
En gy, ô Ceres, die het leven queeckt, en voedt:
 
Gy weereltlichten, die noit ronde hebt vergeeten,
10
Om elck saizoen ons aen den hemel af te meeten;
tekstkritische noten

18 indien d'aerde de Chaonische eeckels door uwen zegen in vette18-19 19 airen veranderde, en water eerst met wijn leerde mengen: en ghy19 20 Boschgoden, beschutters der huislieden, en ghy Woutgoden en20 21 Boomgodinnen, komt te zamen herwaert mijn gedicht zegenen:21 22 ick loof uwe gaven en weldaden: en ghy, o Neptuin, wien d'aerde,22 23 van uwen grooten drietant getroffen, eerst een brieschende paert 24 opdroegh: en ghy Aristeus, boschhoeder in Cea, daer driehondert2424-25 25 sneeuwitte runders uw vruchtbaare hagen snoeien: en ghy Pan,25 26 beschutter der schapen, verlaet uw vaderlijck bosch, en de wilder- 27 nissen van Lyceus; en gaet Menalus u noch ter harte, zoo komt27 28 ons, o Tegeesche Godtheit, begunstigen: en ghy Minerve, die28 29 eerst den olijf plantte: en ghy jongelingk, die eerst den krommen29 30 ploegh opbroght: en ghy Sylvaen, met uwen dunnen cipressetack,30 31 uit den gront geruckt: en voort alle ghy Goden en Godinnen, die31 32 d'ackers beschermt, met nieuwe vruchten bezaeit, en het gewas32 33 met dauw en regen uit den hemel overvloedigh zegent: en ghy, 34 o Cesar, die met uw moeders myrt bekranst, en namaels in den+3434-37 35 Raet der Goden opgenomen, in bedencken neemt, of u de regee- 36 ringe der Stede, en de vooghdy des ganschen aertbodems, en 37 over saizoenen en vruchten, sta t'aenvaerden; of over den gronde- 38 loozen Oceaen, daer de zeeman uwe Godtheit alleen eere, het38

 
Indien het aertrijck eerst door uwe gunst geleert,11
 
Chaonische eeckels in een vruchtbaere aer verkeert,12
 
Den wijn met water leert verkoelen: gy beschutters13
 
Der slavende ackerliên: gy boschgoôn, en gy stutters14
15
Van woudt en wildernis: gy boomgodinnen mê;
 
Komt herwaert om mijn dicht te zeegnen, op mijn bê.
 
Ick loof uw gaven, en uw weldaên met mijn zangen:
 
En gy Neptuin, wien d'aerde, als zy van uwen langen
 
En scherpen drytant wiert getroffen, fel en straf,19
20
Een brieschende oorloghspaert tot een schenckaedje gaf:
 
Gy mede Arist, die 't bosch in 't eilant Cea hoedde,
 
Daer gy uw witte kudde, en vette runders voedde,22
 
Dryhondert in getal, die altijt even graêgh
 
In vruchtbre weiden gaen, en scheeren struick, en haegh:
25
En gy, ô veegodt, Pan, beschutter van uw schaepen,
 
Verlaet uw vaders bosch, met uwen staf, en knaepen,
 
De wildernissen van Lycëus, en zijn' beemt:
 
Indien gy noch Menael, uw bergh, ter harte neemt,28
 
Zoo koom, Tegeesche Godt, ons by aen deze kanten:29
30
En gy Minerve, die d'olyven eerst holpt planten:
 
Gy mede, ô jongelingk, die eerst den krommen ploegh
 
In zwang broght: gy Sylvaen, wiens hant cipressen droegh,
 
En ruckte uit d'aerde een' tack van tedere cipressen:
 
En voort alle andre Goôn, en Godtheên, en Godessen,34
35
Beschutters van het velt, die met een nieuwe vrucht
 
Den acker overzaeit, 't gewas uit wolck en lucht
 
Met dauw en regen plaght zoo rijckelijck te laven:37
 
En gy, ô CESAR, die met uwe moeder gaven
 
Den mirtetack bekranst, en namaels in den raet39
40
Der Goôn gevoert, bedenckt of u t'aenvaerden staet
 
De heerschappy der Stede, en d'erfvooghdy der landen
 
Van al den aerdtboôm, en het zeegnen van waeranden,42
 
En vrucht, en elck saizoen; of over 't grondloos meer,43
 
Daer uwe Godtheit door den zeeman d'opperste eer

39 verregelegen Thule u diene, en Tethys met alle haere wateren u39 40 ten schoonzoon aenzoecke: en die overweeght, of ghy u, als een 41 nieuwe star, wilt zetten, daer de dagh op zijn langste zy, en u plaets41 42 tusschen de Maeght en het Scorpioen wort ingeruimt: het bran-42 43 dende Scorpioen treckt alreede zijn scheeren in, en laet u meer dan43 44 zijn halve streeck over. Wat gewest ghy kiest (want d'afgront ziet44-45 45 uw vooghdy niet te gemoet, en zulck een heilooze scepterzucht zy45 46 verre van u: schoon Griecken d'Elysiaensche lustbeemden boven46 47 aen zette, en de verbede Proserpijn geenen treck tot haer moeder47 48 hebbe) verleen ons spoet, en begunstigh dit stoute bestaen: ont-48 49 farm u met my over de huislieden, die deze baen niet kennen, en49 50 begin en gewen alree, by uw leven, naer onze kerckbeloften te50-51 51 luisteren.

52 Zoo ras de koude sneeuw op 't geberghte met d'aenkomende+ 53 lente beginne te smilten, en de murwe klay door den westen wint53 54 ontdoie en ontlaete, dan den stier voor den ploegh door het lant54 55 gedreven, dat hy hijge, en het gesleten ploeghyzer in de vore55-56 56 glimme. Het koren, dat tweemael de hitte, tweemael de koude 57 gevoelde, zal endelijck den wensch des gierigen ackermans ver-57-58 58 genoegen, en de schuren tot berstens toe overladen.+

59 Doch eer wy het velt, wiens aert ons noch onbekent is, met59

45
Wort opgedragen, Thule, in 't noorden afgelegen,
 
U dient, en Tethis wenscht u endtlijck te beweegen
 
Met al haer wateren, of gy, dus aengezocht,47
 
Om zulck een' bruitschat eens haer schoonzoon werden moght:48
 
En die nu overweeght of gy u neêr wilt stellen,
50
Gelijck een nieuwe star, daer 't zonnelicht den hellen
 
En klaeren dagh op 't langste in 's hemels streeck geleit;
 
Daer tusschen Scorpioen en Maeght, uw stoel bereit
 
En vaerdigh staet: alree begint in 's hemels plecken53
 
Het brandend Scorpioen zijn scheeren in te trecken,
55
Ruimt u alree meer in dan 's hemels halve streeck:
 
Wat streeck gy kiezen wilt, [want d'afgront, dootsch en bleeck,56
 
Verwacht uw heerschappy beneden niet, en verre
 
Zy zulck een heerschlust van uw flonckerende starre:58
 
Schoon Griecken lust schept in 't Eliziaensche velt,
60
En Proserpijn verbeên zich zelve luttel quelt
 
Om haere moeder weêr op d'aerde by te blijven:]
 
Verleen ons spoedt, en help den stouten intre stijven,62
 
Met uw genade en gunst: ontfarm met my u toch
 
Eens over d'ackermans, niet bouwgeleert tot noch:64
65
Begin nu, en gewen in tijts, en by uw leven,
 
Ons kerckbeloften en gebeên gehoor te geven.
 
Zoo dra de koude sneeuw op 't grijs geberghte in 't endt67
 
Allengs aen 't smilten raeckt, in d'aenkomst van de lent,
 
De murwe klay ontdoit, door 't blazen uit den weste,
70
Dan stieren in den ploegh gespannen, en u beste70
 
Hen hygende door velt en acker heengejaeght,
 
En 't yzer, dat het glimme, in vore en klont gevaeght.72
 
Het lant, dat tweemael hitte, en tweemael kille koude
 
Gevoelde, zal in 't endt den graetigen, die bouwde,74
75
Vernoegen, naer zijn' wensch, en schuur, en vloer, met graen75
 
En weeligh veltgewas, bykans te berste laên.76
 
Doch eermen noch het lant, welcks aert wy noch niet kennen,

60 yzer doorsnijden, zoo staet ons eerst op de verscheidenheit van60-62 61 wint en weder, en der ouderen gewoonte, en den aert en eisch 62 der plaetsen te letten; en wat elck lantschap dragen en niet dragen 63 wil. Hier wil het koren, daer de druif liever wassen; elders ooft 64 en gras van zelf groeien. Ziet ghy niet hoe de saffraen ons van 65 Tmolus toerieckt? OostIndien ons yvoor, weeligh Arabie ons65 66 wierook toezent? de naeckte Chalybes ons yzer leveren, Pontus66 67 heilzame beverijnen, Epirus puik van merrien, ten renstrijt opge-67 68 wassen? Natuur gaf terstont elcke plaets in 't byzonder haere68 69 wetten, waer aen zy zich eeuwigh verbondt, sedert Deukalion69 70 eerst steenen in d'onbewoonde weerelt zaeide; waer uit menschen, 71 zoo hardt als steenen, sproten. Weshalve wacker in het voorjaer71 72 met stercke stieren den vetten gront omgekeert, op dat het steken 73 der zomerzonne de klay koocke en opdrooge: doch indien d'acker73 74 schrael en mager valle, zoo zal 't genoegh zijn het lant in herfst-+74 75 maent effen op te haelen; op dat de distel het weelige gewas in 't75 76 vette lant niet versticke; op dat de dorre en zandige gront geen 77 vochtigheit ontbeere.+

78 Laet oock nieuwe boulanden vry om 't ander jaer braeck en78 79 ledigh leggen, en met een harde korst begroejen: of zaey, wanneer79-80 80 het jaer om is, goutgeel koren, ter stede daer ghy eerst vrucht-80-81

 
Met yzer klove, staet ons eerst te leeren wennen78
 
Wel scherp te letten op verscheidenheit van wint
80
En weder, en 't gebruick der ouderen, niet blint80
 
In 't gaslaen, oock den eisch en aert der plaets te mercken,
 
En wat elck lantschap draeght, en niet draeght in zijn percken.82
 
Hier groeit de wijngert liefst, daer maght van graengewas,
 
En elders geeft het lant van zelf u ooft en gras:
85
En ziet gy niet hoe u saffraen met blijde geuren
 
Van Tmolus toerieckt? hoe Oostindie u de deuren
 
Van elpenbeen ontsluit, u zegent met yvoor,86-87
 
En weeligh Arabye ons wieroock brengt te koor?88
 
De naeckte Chalybes het yzer uit hun mijnen
90
Toevoeren? Pontus helpt den arts aen beverijnen.
 
Epyrus levert puick van merrien, gequeeckt
 
Voor Elis renstrijt. vrouw Natuur, wien niets ontbreeckt,92
 
Gaf daetlijck elcke plaets haer wetten in 't byzonder,93
 
Waeraen zy eeuwigh zich verbont, toen 't aerdtrijck onder94
95
Geloopen, weder 't hooft quam heffen in de zon,
 
En 't onbewoont gewest eerst van Deukalion
 
Met steenen wiert bezaeit, waer uit de menschen sprooten,
 
Zoo hardt als kaizelsteen. hierom, ô ploeghgenooten,98
 
Den vetten ackergront met stercken os en stier
100
Geploeght, en omgekeert in 't voorjaer, dat het vier
 
En steecken van de zon de klayaerde op magh droogen,
 
En koocken: doch indien de gront, van kleen vermoogen,
 
Te schrael en mager vall', zoo is 't alleen genoegh
 
De landen, in den herfst, een weinigh met den ploegh
105
Den boezem t'openen, om distel en de doren
 
Te hindren, datze niet, in vette klonte en voren,
 
Het weelige gewas versticke, en 't ackerlant
 
Geen vochtigheit ontbeere, in dor en dorstigh zant.
 
Het nieuwe bouwlant laet, verschoont van ploegh en eggen,
110
By beurte, om 't ander jaer, vry braeck en ledigh leggen,
 
En met een harde korst begroeien: of beslaet,111
 
Als 't jaer zijn ronde sluit, het milt met edel zaet
 
Van goutgeel koren, daer 't met boonen stont geladen,113

81 baere en rammelende boenen en onvruchtbaere vitsen en bittere81-82 82 hop, met haere dunne en ruischende halmen, pluckte en afsneet: 83 want vlas haver en mankop, dat slaep verweckt, verdroegen den83 84 acker. Evenwel teelen braecklanden gewilligh, zoo ghy u slechts+84 85 niet ontziet magere gronden met slib te mesten, of uitgearbeide85 86 ackers met assche en vuilnis te bestroien.

87 Aldus verpoost men het lant oock door verandering van gewas,+87 88 en ondertusschen komt d'aerde, zonder ploegen, tot zich zelve.88 89 Menighmael doet het dorre ackers deught, zoo menze in brant89 90 steecke, en stroo en stoppels in vlam zette, datze kraecken: het 91 zy dat dit den gront heimelijck een kracht en vettigheit byzette;91 92 het zy dat door het vier al het gebreck uitbrande, en d'onnutte92 93 vochtigheit uitzweete; of die hitte vele verstoppingen en verhole93-94 94 zweetgaten opene, waer door de jonge wortels het sap inzwelgen; 95 of die gloet 's aertrijcks gapende aders meer verharde en toe-95 96 schroeie tegens het natte weder, krachtige hitte der zonne, en 97 doordringende koude des Noorden wints.

98 Hy verbetert den acker niet luttel, die eggen en teene horden+98 99 over het velt slepende, onnutte kluiten breeckt; en de blonde Ceres99 100 bestraelt, van den hoogen Olymp, dien bouwheer niet vruchteloos:100 101 oock die den rugh des velts, in de lengde geploeght, weder in101 102 de breede doorsnijde, menighmael den gront bouwe, en zich 'er102-03 103 meester van maecke. Ghy ackermans, bidt oock om natte zomers+ 104 en drooge winters: een drooge winter verheught gewas en acker.104

 
Een rammelend gewas, en daer gy dorre bladen114
115
Van vitse, en bittre hop liet snijden van haer' ste,
 
En dunnen halm: want vlas, en haver, mankop mê,
 
Het welck den slaep verweckt, den acker gansch verdroegen.
 
Het braecklant evenwel wil gaerne uit zijn vermoogen118
 
Oock vruchten teelen, zoo het u geensins verdriet
120
Den magren gront met slib te mesten: vreestge niet120
 
Het uitgearbeit lant uit zijnen slaep te wecken,
 
En naer den eisch met assche en vuilnis dicht te decken.
 
Door wisling van gewas wort dus oock 't lant genoegh
 
Verpoost, en midlerwijl komt d'aerde, ontlast van ploegh
125
En kouter, tot zich zelf. men betert lantgebreecken
 
En dorre gronden oock met die in brant te steecken,
 
De stoppel en het stroo in eene lichte vlam
 
Te zetten, datze kraeck: 't zy dus de gront vernam128
 
Een heimelijcke kracht en vetheit door het branden;
130
Het zy de vlam verteer' 't gebreck der ackerlanden,
 
Onnutte vochtigheit gansch uitzweete, of gewis
 
Het vier al wat verstopt en toegesloten is
 
Ontsluite, en helpe aen lucht, waer door de jonge telgen
 
En wortels in den gront den dauw en 't sap verzwelgen;
135
Of 't vier al d'aders van het aerdtrijck meer verhard
 
En toeschroey' tegens 't nat des regens, en de smert,135-136136
 
Die 't voelt door 't steecken van de zonne, of 't fel bespringen137
 
Des kouden noorden wints, gewoon in 't hart te dringen.
 
Hy helpt den acker oock niet weinigh met zijn hant,139
140
Die teene horde en eg met arbeit sleept door 't lant,
 
En harde kluiten breeckt. de blonde Ceres zegent
 
Bestraelt hem uit de lucht niet ydel, en bejegent
 
Den wackren bouwer oock met gunst, indien hy zwoeght,
 
En kloeck den kamp, in 't lang op zijnen rugh geploeght,
145
Oock in de breete snijt, en niet ontziet heel wacker
 
Te bouwen, en zich heer te maecken van den acker.146
 
Gy ackermannen bidt en wenscht met alle vlijt
 
Om natte zomers, en een' droogen wintertijt.
 
Een drooge wintertijt verheught gewas, en voren.

105 Mesie stofte noit geweldiger dan op zulck een teelt, en Frygie105 106 verwonderde zich dan over zijnen oegst. Wat wil ick van hem106-07 107 vermanen, die, stracks na het zaeien, zijn lant geen rust gunt, en 108 met zandige klonte bestroit; dan met bronnen en beecken het ge-108 109 was bevochtight; en wanneer het zaet op den verbranden acker109 110 van hitte quijne, het water van den top eenes heuvels laet springen,110 111 dat over de gladde klippen heneruischende, het dorstige velt met111 112 zijne sprongen laeft? Wat wil ick van hem vermanen, die, op dat 113 de halm niet, onder de zwangere air, door geilheit van 't gewas,113 114 bezwijcke, de groeze door de kudden laet afweiden, wanneer het114 115 koren effen zoo hoogh als de vore is? Wat vermaen ick hoe nut115 116 het zy een staende water over het drooge zant te leiden? inzonder-116-18 117 heit zoo, in de lente of herfsttijt, een watervloet het warme slib 118 over al het velt spoele, dat greppels en slooten overal overloopen.

119 Hoewel een ervaren ackerman alle deze dingen weet, en wat119-20 120 arbeit aen den ackerbouw, voor menschen en ossen, vast zy; noch120 121 wort' er (schut men 't niet) schade geleden van gulzige ganzen, Stry-+121 122 monsche kranen, schaduwe en cikorey, met haere bittere wortelen.122 123 Het beliefde den alderhoogsten Vader niet den ackerbouw lichter123 124 in te stellen, toen hy eerst den ploegh, als een kunst, in zwangk124 125 broght, om 's menschen herssens door moeielijckheên te wetten,+ 126 en tot geen domme en logge slaepzucht te laten vervallen. Voor126 127 Jupijns tijt wisten de huisluiden van ploegen nochte zaeien; en het127 128 stont niemant vry het lant af te mercken, of te deelen: het goet128

150
Dan stofte Mesië eerst geweldigh op zijn koren,
 
En dan stont Frygie verbaest om zijnen bouw.151
 
Wat wil ick veel van hem vermaenen, die getrouw,
 
Terstont na'et zaeien, zweet, en nimmer 't lant laet rusten,
 
Met zantklont dick bestroit, of zijne vruchtbre kusten154
155
Bevochtight met een bron en versche waterbeeck?
 
En, als het zaet verbrant op velt en korenstreeck,156
 
En quijnt van hitte, een bron laet van den heuvel daelen,
 
Die langs de klippen ruischt, en met zijn waterstraelen
 
Het dorstigh velt verquickt? wat wil ick weder iet159
160
Van hem vermanen, die, op dat de hallem niet
 
Door last der zwangere aer bezwijcke, in 't weeligh groeien,
 
De groeze door den tant der kudden af laet snoeien,
 
Wanneer het koren juist tot aen de voren wass'?163
 
Wat rep ick hier hoe nut het zy een' staenden plas
165
Te leiden over 't zant, dat droogh is uit zijn wezen?
 
Byzonder zoo, by lente of herrefst, een gerezen
 
En hooge watervloet de warme slibbe spoel',
 
De holle greppels vulle, en vore, en sloot, en poel.
 
Hoewel een ackerman, die kloeck is, en ervaeren,
170
Dit grondigh weet, en kent niet minder wat bezwaeren
 
En arbeit d'acker eischt van mensch, en os met een,
 
Noch wort'er, schut men 't niet, geen kleine scha geleên
 
Van ganzen, gulzigh in den aert, Strymonsche kraenen,173
 
Van schaduw, cikorey, wiens bittre wortels baenen
175
Den wegh tot groot bederf. den allerhooghsten Godt
 
Beliefde het aldus des ackerbouwers lot
 
En zuuren arrebeit niet lichter in te zetten,177
 
Toen hy de ploeghkunst eerst in zwang holp, en haer wetten,178
 
Om 's menschen brein en geest door 's levens moeilijckheên
180
Te wetten, op dat dus 't geoefent brein tot geen
 
Versufte slaepzucht noch geen domheit moght vervallen.
 
Voor Jovis eeuwe wist de huisman niet met allen182
 
Van zaeisaizoen, noch ploegh, en niemant stont het vry
 
Te deelen door een pael en merck zijn landery184

129 was gemeen, en d'aerde broght van zelf alle dingen zonder arbeit129 130 voort. Hy wapende de slangen met zwart vergift; schon den wolf130 131 op roof aen; liet de zee bezeilen; sloegh den honigh van de tacken;131 132 verborgh het vier, en veranderde de beecken, die overal van wijn132 133 vloeiden, in water; op dat de noot allengs veelerhande kunsten+133 134 door oefening in zwangk broght, het korengewas in de vore zocht,134 135 en het vier, in d'aderen der rotsen verborgen, uit kaien klonck.135 136 Toen begosten de vlieten den uitgehoolden boom te voeren: toen136 137 tekende de zeeman de gestarrenten, en gafze elck hunnen naem,137 138 Zeilstarren, Regenstarren, en den kleinen Beer. Toen quamen138 139 stricken en lijmstangen op, om wilt te vangen, en vogels te be-139-40 140 driegen, en men ging de bosschen met jaghthonden bezetten: een140 141 ander worpt het net breedt over den vliet: een ander steeckt in141 142 zee, en smijt 'er het want uit. Toen quam het harde yzer en de142 143 krassende zaegh (want dus lang kloofde men het hout noch met143 144 de beitel) op de baen: toen geraeckten velerhande kunsten in144 145 zwangk. Gestadige arbeit noot en nijpende armoede redden zich145 146 overal door.

147 Ceres leerde de menschen eerst het lant met den yzeren ploegh+ 148 omkeeren; toen het godtgewijde woudt langer geen eeckels148 149 nochte haeghappels gaf, en Dodone hun voetsel weigerde. Korts 150 daer na sloegher meer zwaerigheits tot het korengewas; zoo dat+150 151 een felle korenplaegh den halm verteerde, het velt onvruchtbaer151

tekstkritische noten

185
En erf, dat was gemeen, en d'aerde, zonder ploegen,
 
Broght vruchten voort van zelf, en kon het hart vernoegen.186
 
Hy wapende de slang met zwart en boos vergift,
 
Schon wolven aen op roof, liet schepen, snel van drift,188
 
De zee en wateren bezeilen, en de stroomen.
190
Hy schud, zoo ras hy heerscht, den honigh van de boomen,
 
Verberght het vier, verkeert de waterbeeck, eerst wijn,191
 
In water, op dat noot de vinder zoude zijn192
 
Van veelerhande kunst, in zwang geraeckt door kloecken;193
 
Op dat de noot het graen mocht in de vore zoecken,
195
En 't vier, dat in de rots, en in haere ader doock,195
 
Uit kaizelsteenen klonck. de stroom begon toen oock
 
Den uitgehoolden boom op zijnen rugh te voeren.
 
De zeeman merckt de vaste, oock starren, die zich roeren,198
 
Gaf elck gestarnt zijn' naem, zeilstarren, klaer van veer,199
200
De Regenstarren, oock den kleenen noortschen Beer.200
 
De lijmstang quam toen op, en strick, om 't wilt te binden,201
 
En vogels door bedrogh. men liep met hazewinden202
 
Bezetten bosch en woudt. een ander wierp het net
 
Op vliet, en waterstroom. een ander stack in 't wedt204
205
Der zee, en wierp het want in zoute en diepe plassen.
 
Het harde stael quam op. de zaegh begon te krassen:206
 
Want dus lang wert het hout met beitelen geklooft.
 
De kunsten quamen voort, uit menigh schrander hooft.
 
Gestadige arbeit, noot, en nijpende armoe dringen
210
Door al wat wederstreeft, en zwichten voor geen dingen.210
 
De blonde Ceres leert den mensch in 't eerste vroegh211
 
Den ongebouwden gront omkeeren met den ploegh;212
 
Als 't godtgewijde woudt ontzeght, ten steun van 't leven,
 
Haeghappels op de haegh, en eeckelknop te geven,214
215
Dodone 't voedtsel hem durf weigren met gewelt.215
 
De korenplaegh nam toe, en trof 't gewas op 't velt.
 
De korenpest verslont verteerde halm, en koren.
 
Het velt stont vruchteloos, verwildert in de voren,218

152 en ruigh van distelen stont, die 't gewas verdruckten: een bosch 153 van scherpe klissen en netelen en boos onkruit begost op te komen, 154 en onder het schoone veltgewas te groeien, en ydel stroo en154 155 stoppel d'overhant te nemen: weshalve indien ghy niet gedurigh 156 eght, de vogels met molocken en ratelende wintmolens verjaeght,156 157 tacken en schaduwen wechhouwt, en de Goden om regen bidt;157 158 zoo zult ghy helaes! te vergeefs een ander zijn garven rijckelijck158 159 zien op laden, en mooght wel in het woudt gaen eeckels af- 160 schudden, om uwen honger te boeten.160

161 Nu staet ons oock af te maelen des hardtvochtigen lantmans+161 162 ackergereetschap, zonder het welck hy zaeien nochte maeien kan: 163 voor eerst het kouter, den gebogen en zwaeren ploegh, moeder163 164 Eleusijns kraeckende mestwagen, den dorschwagen, sleden en164 165 groote en kleine eggen; behalve dit noch Celeus slecht gereetschap165 166 van teenen en tacken gevlochten; korven, horden en wannen,166 167 Bacchus toegewijt, en voort al wat te vore bedacht, by der hant167-69 168 diene te zijn, zoo ghy voor een rechtschapen ackerman wilt gaen, 169 die den goddelijcken ackerbouw in eere houdt. Men moet by tijdts 170 den olm in het bosch met kracht buigen, op dat'er den krommen170 171 ploeghstaert en ploegh af gehouwen kunnen worden. De dissel-171 172 boom zy, van het juck tot het einde toe, acht voeten langk. Verzie172 173 het getande ploeghout met twee oogen, om het kouter hier aen173 174 vast te hechten. Houw oock eerst het juck uit licht linden, en174

 
Van spitse distel, die gewas en aer verplet.219
220
Het scherpe klissenbosch, de bitse netel met220
 
Boos onkruit winnen velt, en laeten niet, in 't bloeien221
 
Van 't weeligh koren, stout geduurigh aen te groeien.
 
De stoppel, ydel stroo, geraeckt aen d'overhant:
 
Weshalve, indienge niet gestadigh 't ackerlant
225
Wilt eggen, en de vlught der vooghlen, snoot en olijck225
 
Verjaegt met molen, pop, en ratelenden molijck,226
 
En tack en schaduwen verdelght uit hunnen gront,227
 
De Goôn om regen bidt; gy zult, helaes, in 't ront228
 
Een ander al vergeefs de garven in zijn schuure
230
Zien laên met overvloet, en mooght, ter quader uure,
 
Wel eickels in het woudt gaen schudden in uw' schoot,
 
Tot boete van gebreck, en bittren hongersnoot.
 
Nu staet ons 's ackermans gereetschap af te maelen,
 
Die, zonder dit, niet zaeit, noch oogsten in kan haelen;
235
Voor eerst het kouter, den geboogen zwaeren ploegh,
 
En moeder Eleusyns mestwagen, zwaer genoegh,
 
Die onder 't varen kraeckt; den wagen, voor het dorssen237
 
Gedienstigh, en de sle, die sleept wat andren torssen;238
 
De groote en kleener eg, en boven dit met een
240
Noch Celeus ackertuigh en reedtschap, slechts van teen240
 
En tack gevlochten, korf en horde, en vloocke wannen,241
 
Godt Bacchus toegewijt; en voort wat ackermannen
 
Behoeven by der hant, en eerst bedencken, om
 
Zich dan rechtschapen, in het godlijck ackersdom,244
245
Te quijten, en naer eisch het ackerbouwen t'eeren.
 
Men moet met kracht den olm in 't bosch zich buigen leeren
 
By tijts, op dat de staert des krommen ploeghs, als 't plagh,247
 
Met een den ploegh hieruit in 't houwen vallen magh.
 
De disselboom zy, van het juck tot aen het ende,
250
Acht voeten lang. verzie, met raet van een' bekende,250
 
't Getande ploeghhout met twee oogen, net gepast:
 
Zoo hecht men 't kouter hier met stevigheit aen vast.
 
Het juck dient allereerst uit linden hout gehouwen,

175 het hantvatsel uit beucken hout, om den raploegh van achter te175 176 sturen, en laet het hout eerst wel hardt in den roock, over den176 177 haert, droogen.

178 Ick zoude u wel vele dingen, ons van de voorouderen aengeërft,178 179 leeren, zoo het u niet tegens 't hart stiet en verdrietigh viel, op179 180 slechte zaecken acht te slaen. Eerst moet ghy den dorschvloer om-180 181 spitten, wel vast in taeie klay leggen, en met den zwaren rolsteen181 182 effen strijcken, en zoo dicht, dat 'er geen gras door henewasse.

183Het lant heeft oock velerhande plagen: dickwils nestelt de muis183 184 onder d'aerde, en bouwt 'er haer schuren; of de blinde mol wroet184 185 'er holen, en de padde leit 'er in haren kuil gekropen, en ander 186 ongedierte, waer van 't aertrijck zwanger gaet: de kalander plon-186 187 dert eenen grooten hoop korens; oock de mier, voor armoede en 188 den ouden dagh bekommert.

189 Sla oock gade, dat u (indien d'amandelboom heerlijck bloeje,+189 190 meer bloesems dan bladers draege, de geurige tacken krom hangen,190 191 en het ooft hier op wel besla) eenen vruchtbaren oegst te ver-191 192 wachten sta, en een vrolijcke dorschtijt met groote hitte hier op192 193 volgen wil: maer zoo de geilheit van het loof veel schaduwe geve,193 194 zoo zult ghy meer stroo dan koren dorschen.

195 Ick zagh oock menigh lantman, eer hy zaeide, zijn zaet helpen,+195 196 en met berghzout en zwarte olimoer begieten, op dat het pluck-196 197 graen te beter gedyen moght, en hem geen schel voor pit in de197 198 hant steecken: en hoewel het met een klein vier tot krimpens198-99 199 toe gekoockt wiert, om te spoediger op te wassen; nochtans zagh

 
't Hantvatzel uit een beucke, om, met een vast betrouwen,254
255
Den raploegh achter aen te stuuren. 't hout dient oock
 
Eerst aen den haert gedrooght, heel hardt van vier en smoock.256
 
Ick zoude u het gebruick oock leeren van veel dingen,
 
Gelijck wy 't uit de hant der ouderen ontfingen,258
 
Indien 't u niet verdroot hier op te blijven staen,259
260
En op een slechte zaeck, die tijt spilt, acht te slaen.260
 
Gy moet den dorschvloer eerst omspitten voor het treden,261
 
Dan vast in 't taeie klay gaen leggen, na het kneden,262
 
Dan effen strijcken met den rolsteen, zwaer van wight,
 
En 't gras den groey verbiên door 't sluiten, hecht en dicht.
265
Het lant moet plaegh by plaegh oock uitstaen en verduuren.265
 
De veltmuis bouwt haer nest in d'aerde, en sticht 'er schuuren.
 
Het blinde molshooft wroet hier holen met den muil.267
 
De trage padde kruipt hier stil in haeren kuil,
 
En d'aerde is zwanger van gedierte. de kalander
270
Leght hier haer graenen, die zy plondert, by elckander,
 
De mier oock, bang voor noot en armen ouderdom.
 
Sla ga dat u [indien d'amandelboom alom
 
Op 't heerlijckst bloeie, en meer met bladen sta ontloocken
 
Dan bloessem, en de tack schier krom hange, en gebroken274
275
Van vruchten, en het ooft te zegenrijck besla,]
 
Een rijcke korenoogst op 't velt te wachten sta,
 
Een blijde dorschtijt met een ry van heete dagen
 
Wil volgen: maer indien de boomen in het draegen
 
Te weeligh zijn van loof en schaduwe overal,279
280
Geloof dat elck meer stroo dan koren dorsschen zal.
 
Ick zagh oock menighmael den lantman, eer hy zaeide,
 
Zijn zaet eerst helpen, op dat hy meer vruchten maeide,
 
En milt met berreghzout en peckzwarte olimoêr
 
Begieten, met dees hoop of't pluckgraen beter voer,284
285
En hem geen schel voor pit quaem in de hant te steecken:
 
En schoon het zaet in nat gebroeit wiert, door het queecken286
 
Van luttel viers, om ras te groeien, noch quam 't zaet,
tekstkritische noten

200 men uitgelezen zaet, en waer aen geen moeite gespaert was, zijnen200-203 201 aert verliezen, indien d'ackerman niet jaerlijcks, naer zijn uiterste 202 vermogen, het beste zaet uitpickte. Zoo verslimt en verergert alles+202 203 uit zijnen aert: min nochte meer dan een schuit, naulix tegens203 204 stroom opgeroeit, recht voor stroom afdrijft, zoo ras de veerman 205 het roeien staecke.

206 Daerenboven staet ons oock op het gestarrente, den Boer, de+206 207 Bockjes en glimmende Slang, te letten, zoo wel als de zeeman, die207 208 door den ongestuimigen plas naer zijn vaderlant varende, zich in 209 d'Euxijnsche zee en de straet van 't oesterrijcke Abydus waeght.209

210 Wanneer de Weeghschael dagh en nacht even langk maecke,+210 211 en den aertkloot even veel licht en schaduwe geve, dan wacker, 212 als mannen, de stieren ingespannen; dan het velt met gerst bezaeit, 213 tot dat het u de koude winter verbiede: zaey terwijl vlas en Ceres213 214 mankop, en drijf uwen ploegh, zoo lang het noch droogh weder 215 is, en de wolcken aen den hemel drijven.215

216 In de lente, wanneer de witte Stier met zijn vergulde hoornen+216-17216 217 het heck van zijn saizoen opstoot, tot dat de Hont vertrecke, en 218 voor het gestarrente, dat hem voorjaeght, onderga; dan moet men218 219 boonen zaeien, en kamerkruit en geers jaerlijcks de murwe vore219 220 bevelen: doch wilt ghy tarwe en zwaere spelte in d'aerde worpen,220 221 en alleen arbeiden om koren te maeien; laet d'oostersche Zeven-221

 
Dat puick was, en waeraen geen moeite nochte raet
 
Gespaert wiert, zijnen aert en deughden te verliezen,
290
Indien de lantman niet, van jaer tot jaer, in 't kiezen
 
Het beste zaet uitkoos. zoo gaet het alles vlughVoor 286-291291
 
Uit zijn natuure en aert, van tijt tot tijt, te rugh:292
 
Aleveneens gelijck een schuit, die met vermoeien293
 
Oock naulijx tegens stroom noch opkan, onder 't roeien,294
295
Terstont in haere vaert verliest, en achter raeckt,
 
Voor stroom drijft, alzoo dra de veerman 't roeien staeckt.296
 
Noch staet ons op gestarnte, en 's hemels loop en wetten,
 
De Bocken, en den Boer, en heldre Slang te letten:298
 
Gelijck de zeeman, die door 't ongestuime meer299
300
Zijn huis en vaderlant wil zoecken van zoo veer,
 
En op d'Euxijnsche zee, en door de woeste vlaegen
 
Van d'oesterrijcke straet, langs Sestus, 't lijf durf waegen.302
 
Wanneer de Weeghschael dagh en nacht ge-effent heeft,
 
Den aerdtkloot even veel van licht en schaduw geeft,
305
Dan wacker aen het werck, de stieren ingespannen,
 
Dan 't velt met garst bezaeit, als wackere ackermannen,
 
Tot dat de winter dit verbiede. zaey terwijl
 
Uw vlas, en Ceres heul en mankop naer den stijl,308
 
En drijf den ploegh door 't lant, op hoop van 's hemels zegen,
310
Zoo lang het weder droogh en klaer is, en de regen
 
Noch niet van boven stort, en velt en acker leckt,311
 
En driftigh zwerck de lucht om hoogh noch niet betreckt.312
 
Wanneer de witte Stier met zijnen gulden horen
 
Het heck van zijn saizoen, de lente, nieugeboren,
315
Komt openstooten, tot zoo lang de Hont verreist,315
 
En voor 't gestarrent, 't welck hem voorjaeght, dat hy deist,316
 
Beneên de kimmen zinckt; dan moet men boonen zaeien,
 
En kamerkruit, en geers, om jaerlijx vrucht te maeien,
 
De murwe vore graen beveelen, rijck en milt:
320
Doch zoo gy de aerde spelte en tarw beveelen wilt,
 
En arrebeit alleen om graen, en weeligh koren;
 
Laet d'ooster Zevenstar vry ondergaen te voren,

222 star eerst ondergaen, en Koningin Ariadnes glinsterende kroon222-23 223 beneden de kim daelen, eer ghy uw zaet de vore beveelt, en u ver- 224 haest de hoop van uwen oeghst t'ontijde den acker te betrouwen:224 225 want menigh zaeide voor het ondergaen der oostersche Zeven- 226 starre; maer het gewas, dat men te gemoet zagh, stelde zijne hoop 227 met doove airen te leur. Neemt ghy voor vitsen, of slechte Room-+227 228 sche boonen te zaeien, en zijn Egyptische linzen u die moeite228 229 waert; let op het zincken van den Boer: begin dan vry, en vol-229 230 hardt in 't zaeien tot den midwinter toe.

231 Hierom regeert de goude zon, door twalef hemeltekens, de231 232 weerelt, in zekere gewesten afgedeelt. De hemel wort van vijf+232 233 riemen omgort; de middelste gloeit en brant altijt in het steecken233 234 der zonne; de twee uiterste, ter rechte en ter slincke hant, zien234 235 altijt blaeuw van koude, of nat beregent; beide de riemen, tusschen235 236 d'uiterste en den middenste, zijn den sterflijcken menschen van236 237 de Goden om te bewoonen gegeven: de middenste tusschen deze 238 twee wort gekruist van den dwersriem, met tekenen geborduurt,238 239 waer door de zon haere ronde doet: en gelijck de weerelt hoogh 240 en steil naer de Scythen en het Rifeesche geberghte oprijst; zoo240 241 laegh looptze neder, en daelt ten Zuiden naer Libye. Hier staet 242 de Noortas altijt steil boven ons hooft; gelijck de Zuidtas, beneden 243 onze voeten, naer den zwarten hellevliet en de geesten des hel-

 
En Ariadnes kroon, die van gesteente gloeit,323
 
Eerst laeger daelen dan de zee de kim bevloeit,324
325
Eer gy de vore uw zaet beveelt na 'et ackerbouwen,325
 
En u verhaest den oogst den acker te betrouwen,326
 
Al t'ontijde en te vroegh: want menigh zaeide graen
 
Eer d'ooster Zevenstar te water was gegaen;328
 
Maer al 't gewas en d'oogst, van hem verwacht na 'et baren,329
330
Die stelden 's huismans hoop met dove en ledige aren
 
Te leure. neemt gy voor om vitsen en het zaet
 
Van Roomsche boonen, slecht van waerde, hoe 't beslaet,332
 
Te zaeien; is de lins des Nyls u moeite waerdigh,
 
Zoo let op 't zincken van den Boer: begin dan vaerdigh,
335
Volhardt in 't zaeien tot in 't hart des winters toe.
 
De goude zon regeert hierom, noit rijdens moê,336
 
De ronde weerelt door de zes paer hemelmercken,
 
Gedeelt in hun geweste, en afgedeelde percken.338
 
De hemel wort van vijf doorluchte gordels net339
340
Omgort: de middenste is met vier en gloet bezet,
 
In 't steecken van de zon: twee uitersten zijn stadigh,341
 
Ter rechte en slincke hant al even ongenadigh,342
 
En blaeu van kille koude, of nat van regen mê,
 
En buien: twee, die recht in 't midden van de twee,
345
Den veerste en middenste, den hemelkloot omgorden,345
 
Zijn 't sterfelijck geslacht door d'alvermogende orden346
 
Tot hun verblijf gegunt. de middenste op den kloot
 
Wort van den dierenriem gekruist: dees toont u bloot348
 
Het rijck borduursel van zijn zes paer hemelplecken,
350
Waer door de zon al 't jaer haer ronde moet voltrecken:350
 
En recht gelijck de lucht en weerelt, dat elck yst,351
 
Naer Scythen en 't Rifeesch geberghte steiler rijst;352
 
Zoo laegh valtze in het Zuid naer Libye in de baren.
 
Hier staet de noordas steil en boven onze haeren,
355
Gelijck de zuidas laegh beneên ons voeten blinckt,
 
En in den zwarten poel des helschen afgronts zinckt.

244 schen afgronts zinckt. Hier glijt de groote Slang in lange krullen244-45 245 rontomheene, en schiet, gelijck een stroom, tusschen beide de 246 Beeren door; de Beeren die noode in den Ozeaen zouden ver-246 247 drencken. Men zeit dat het daer gedurigh nacht en stil, en met247 248 dicke duisternisse behangen is; of de dagh opgaet, wanneer die248 249 by ons onder gaet: en als het licht uit den oosten ons met zijn 250 hijgende paerden aenwaessemt, dan steeckt de roode avont daer250 251 zijn kaerssen op.

252 Hier uit leert men weder en onweder aen den ongestadigen+252 253 hemel te gemoet zien; kennen wanneer het zaeiens en maiens tijt,253 254 en geraden zy over het zorghelijcke marmer te roeien, en met uit-254-55 255 gereede schepen zee te nemen, of tijdighst hout in de bosschen 256 te houwen.

257 Men neemt oock niet vruchteloos het rijzen en daelen der ge-257 258 starrenten waer, en het ronde jaer, dat net door vier saizoenen258 259 voortrolt. D'ackerman kan, terwijl het koudt en regenachtigh+ 260 weder hem binnen 's huis belet, vele dingen op zijn gemack be-260 261 stellen, waer mede hy t'huis, by schoon weder, zich zou moeten261 262 verhaesten. De lantman klopt en wet dan den stompen tant van262 263 het kouter: hoolt schuiten uit boomen: merckt zijn vee, of tekent263 264 zijn korenhoopen: zommigen snijden vorcken met twee tanden, 265 of houwen scherpe tuinstaecken, of bereiden Amerynsche teenen,265 266 om den taien wijngert op te binden. Nu vlecht vry lichte korven266 267 van Rubische wissen: nu drooght uwe vruchten by het vier: nu267 268 breecktze met den steen.268

 
Hier glijt de groote Slang rondom met ronde krullen,
 
En schiet, gelijck een stroom, door 't grimmen en het brullen
 
Der Beeren, dieren die heel noô te water gaen,358-359359
360
En nederzincken in den diepen Oceaen.
 
Men zeght dat daer ter stê de nachten eeuwigh duuren,
 
In stilte en duisternisse; de heldre morgenuuren361-362:
 
Beginnen, als de dagh by ons in 't westen daelt:
 
En, als nu d'opgang uit den oosten ons bestraelt,
365
Zijn hygend paert den glans ons toesnuift uit die streecken,365
 
Dan vangt daer d'avont aen zijn kaers en licht t'ontsteecken.
 
Men leert hieruit het weêr en onweêr klaer voorzien,367
 
En d'ongestadigheit der hemelen bediên,368
 
Oock zaey- en maeitijt net op zijne beurt bevroeien;369
370
Of 't oock geraden zy te zeilen, en te roeien
 
Op 't zorghlijck marmer, en met d'uitgereede vloot
 
In zee te loopen, en, wanneer het nut en noot372
 
Gebieden, hout in 't bosch te houwen, niet te spade.
 
Men slaet niet vruchteloos oock aen den hemel gade
375
Het eeuwigh rijzende en neêrdaelende gestarnt,
 
En 't ronde jaer, dat stip door vier saizoenen barnt,376
 
En voortrolt. d'ackerman kan, by de koude en regen377
 
Gehindert, onder dack veel nutte dingen pleegen,
 
Bestellen met gemack, waermê hy, als te post,379
380
Zich anders, by schoon weêr, in huis verhaesten most.380
 
De lantman klopt en wet dan t'huis de stompe tanden
 
Van 't kouter, hoolt een schuit uit boomen met zijn handen.
 
Hy merckt den korenhoop, of tekent al het vee.
 
Een ander geeft de vorck twee tanden met de sne,384
385
Of houwt den tuinstaeck scherp, bereit met zijn gezinden385
 
Den Amerijnschen teen, om wijngaert op te binden,
 
Met dezen taeien bant. nu breit en vlecht hy hier387
 
De Rubiaensche wis, of drooght de vrucht by 't vier,388
 
Of breecktze, en maeltze aen meel met harde kaizelsteenen.389

269 Het staet oock vry, zonder het Recht t'overtreden, zommigh+269-70 270 werck op feestdagen te benaerstigen. De godtsdienst verbiet 271 niemant het water te verleiden; een heining om zijn lant te271 272 vlechten; vogelen lagen te leggen; hagedorens af te branden;272 273 blatende kudden in eenen verschen stroom haer evel af te spoelen.273 274 Dickwils laedt hy den tragen ezel met olie, of eenen hoop appelen,274 275 en keert weder van de stadt, met den gebilden molensteen, of275 276 eenen klomp zwart peck.

277 De maen zette oock, naer heuren loop, zommige geluckige+277-78 278 werckdagen in: hou uw rust den vijfden dagh, wanneer de maen 279 uit haer huis, den Kreeft, datze vier dagen bewoonde, in den279 280 Leeuw vaere: want die dagh is de geboortedagh van den doot-280-81 281 schen Orkus en de Razernyen: toen baerde d'Aerde dat heilooze 282 gebroetsel, Ceus, Iäpetus en den wreeden Tyfeus, en d'andere ge-282-83 283 broeders, die te zamen zwoeren den hemel te verdelgen: te weten, 284 zy bestonden driewerf den Ossa op den Pelion; en den bosch-284 285 rijcken Olymp op den Ossa te wentelen: driewerf klonck vader285 286 Jupiter d'opgestapelde bergen met zijnen blixem van elckanderen. 287 Ten zevende dage, na den tiende, magh men, ter goeder ure, wijn-287 288 gert planten, ossen inspannen, en het webbe opzetten: de negende288 289 dagh is den vluchtelingen gunstigh, den dieven ongunstigh.289

290 Zommige dingen willen liever in den koelen nacht beschickt+ 291 zijn, of in den morgenstont, wanneer de zon het bedauwde lant 292 kome bestraelen: by nacht magh men best lichte stoppels en

390
Het staet oock vry, en 't zal het lantrecht niet verkleenen,390
 
Indien hy zommig werck op feesten toebereit.391
 
De godtsdienst straft hem niet, die eene beeck verleit,392
 
Een heining vlecht om 't lant, de vogels loopt belaegen,
 
De haegedorens brant, het blaetend vee de plaegen
395
En 't evel afspoelt, in een' verschen waterstroom.
 
Oock laedt hy menighmael den ezel, traegh en loom,
 
Met olie, en een' zack vol applen, en treet heenen397
 
Van stadt, met eenen klomp zwart peck, en oock met eenen
 
Gebilden molensteen naer huis, op 's ezels tredt.399
400
De maen heeft oock niet slinx werckdagen ingezet,400
 
Gerekent naer heur' loop. den vijfden moet gy vieren,401
 
Wanneer de maen heur huis, den Kreeft, [een van de dieren
 
Des diereriems,] dat zy vier dagen lang bezat,
 
Verlaet, om in den Leeuw te vaeren met haer radt:404
405
Want dit 's de dagh, die zelf den dootschen Orkus baerde,
 
De Razernyen mê. toen broght de grimmige Aerde
 
Het heiloos helsch gebroet ter weerelt uit haer' schoot,
 
Den fellen Ceüs, grof, en onbeschoft en groot.408
 
Den reus Iäpetus, Tyfeüs, den verwoeden,409
410
En andre broeders, die met razende gemoeden410
 
Te zamen zwoeren fel het hemelsch Godendom
 
Te dempen in den gront. zy proefden drymael om412
 
Den Osse op Pelion, Jupijns Olymp, vol bossen,
 
Te wentelen op Osse, als Jupiter aen 't lossen414
415
Van zijn kortouwen, met den gloênden blixemschicht415
 
Den stapel bergen trots wel drywerf ongezwicht416
 
Van boven neder klonck. de zevenste verscheenen,417
 
Die, na den tienden dagh, zich over 't aerdtrijck heenen
 
Ontvouwt, den wijngaert dan ter goeder tijt, geplant,419
420
En dat men 't webbe opzet, en d'ossen innespant.
 
De negenste is gereet den vlughtling te gerieven,421
 
Maer weigert zijne gunst den trouweloozen dieven.
 
En zommig werck wort best by koelen nacht bestelt,
 
Of als de morgenzon het overdaude velt
425
Bestraelt. men kan by nacht den dorren beemt en stoppels

293 dorre beemden afmaeien: by nacht ontbeert het lant geenen dauw 294 nochte vochtigheit. 's Winters kan men spade by de kaers arbeiden,294 295 en tortsen met het mes snijden; terwijl het wijf met zangk den295 296 langdurigen arbeit verzacht, en haer ruischende schietspoel door 297 de scheering schiet, of zoeten most by het vier opziedt, en den297-98 298 heeten ketel met eenen tack schuimt.

299 Maer men moet, by daegh, in den zonneschijn, het goudtgeele+ 300 koren snijden: by daegh, in den zonneschijn, het gedrooghde koren 301 dorschen. Ploegh naeckt: zaei naeckt. De winter maeckt den301 302 lantman traegh: d'ackerluiden vaeren in den kouden winter wel, 303 by het geen de zomer vergaerde; en vergasten malkanderen dan303-04 304 rustigh. De blyhartige winter noodight de menschen tot vermaeck,+ 305 en zet alle bekommeringen uit den zin; gelijck de zeeluiden,305 306 wanneer de gelade schepen in de haven gelant, en van blyschap306 307 achter met kranssen behangen zijn. Evenwel eischt de tijt dan, dat307 308 men eickels, en lauwerbezien, en olyven en roode myrten af-308 309 schudde: dan zet men stricken om kranen, spant netten om harten309 310 te vangen; dan jaeght men langoorige hazen; men treft dassen310 311 met de Balearische slinger; terwijl het velt diep onder sneeuw311 312 leit; terwijl het ys voor stroom afdrijve.

313 Wat wil ick het onweder van den herfst en zijn gestarrente ver-+313-14 314 haelen, en waer op de huisman te letten sta, wanneer de dagh 315 korter, de zomer koeler wert? of de regenachtige lente ten einde315-16 316 loope, wanneer het winterkoren beginne op te komen, en de316-17 317 zuigende air op den groenen halm te zwellen?

 
Best maeien: 's nachts ontbeert het lant noch dau noch droppels.
 
Men vordert 's winters, by de kaers, den arrebeit,427
 
Snijt tortsen met een mes, eer 't licht de schaduw scheit;428
 
Terwijl het wijf met zang het werck spoet, en haer neering,429
430
En 't ruisschend schietspoel schiet door keten, en door scheering,430
 
Of zoeten most koockt by den haert, op haer gemack,
 
En schuimt den kopren pot of ketel met een' tack.
 
Maer by den dagh, als 't licht de kim is opgereden,433
 
Dan wort de goude vrucht, het koren, best gesneden,
435
't Gedrooghde graen oock best, by zonneschijn, gedorscht.
 
Pas naeckt te ploegen. zaey in 't hemd met bloote borst.436
 
De winter kan de leên des ackermans vertraegen.
 
De koude winter teert op 't zweet der zomerdagen,438
 
Gelijck een banderheer: en d'ackerman vergast439
440
Zijne ackerbuuren dan blygeestigh, als het past.440
 
De blijde winter noot de menschen tot verblijden,
 
En zet bekommeringe, en alle zorgh ter zijden:
 
Gelijck de zeeman, als 't geladen schip gelant,
 
Nu in de haven leght, en 't achterschip, op strant,
445
Van vreught behangen is met groen en roozenhoeden.445
 
Dees tijt eischt evenwel het winterwerck te spoeden,446
 
En eeckel, lauwerbes, en myrten, en olijf
 
Te schudden van den boom. dan loopt men sterck en stijf448
 
De kraenevlught in 't velt bedeckte stricken hangen,
450
Spant netten uit in 't woudt, om harten op te vangen.450
 
Dan jaeght men hazen met hunne ooren, lang en scherp,
 
Treft dassen met den steen en spaensche slingerwerp;452
 
Als 't ys den vliet af drijft, en sneeu het velt komt decken.
 
Wat wil ick 't herfstgestarnte en zijne buien wecken,454
455
En waer de huisman op moet passen, als hy voelt
 
Het korten van den dagh, en hoe de zomer koelt,
 
Het regenachtigh weêr der lente loopt op 't leste,
 
Het winterkoren rijst, op 't blazen uit den weste,
 
En d'aer al zuigende op den steel en hallem zwelt?457-459

318 Ick zagh dickwils, wanneer d'ackerman den maeier met de sickel 319 in het goutgeele koren zont, en het graen van zijnen wanckelbaren319 320 halm streeck, hoe de vier winden tegens malkanderen aenbulder-320 321 den, en met het zwangere gewas, zoo verre men oogen kost, ten321 322 wortel toe uitgeruckt, strijcken gingen, en stroo en stoppels daer322 323 henevlogen; zulck een donckere winterbuy en dwarrelwint stack 324 'er op. Dickwils viel 'er een vreesselijcke stortregen uit de lucht, 325 en de wolcken, om hoogh op een gepackt, borsten met bijster325 326 onweder en slaghregen afgrijsselijck uit, gelijck of de hemel viel; 327 zoo dat het weeligh gewas en d'arbeit des ackermans van al het 328 water wechspoelde, alle graften vol lagen, de diepe en ruischende328 329 stroomen wiessen, en het meir barrende en bruischte. Vader Jupijn 330 zelf schoot met zijne schitterende vuist, midden in den nacht des330-31 331 donckeren plasregens, den blixemstraal naer beneden, dat 'er de 332 gansche aerdbodem af dreunde en daverde, het gedierte vlughte, 333 en allen volcken het hart in den lijve van versaechtheit en oot-333-34 334 moedigheit kromp; terwijl hy Athos, of Rhodope, of het hoogh 335 geberghte van Epirus met den donder de kruin insmeet, en storm-335 336 wint en slaghregen verdubbelde, dat bosschen en stranden van 337 't gebulder der buien huilden.

338 Dewijl dan dit te vreezen sta, zoo neem de tijden en den loop+338-39 339 des hemels waer: in wat huis de koude Saturnus stant houde: in 340 wat gewest des hemels Merkuur, een dwaelstar, zijnen keer neeme.340 341 Boven al zult ghy de Goden eeren, en aen Ceres, die groote Godin,+ 342 wanneer uw werck op den weeligen acker beschickt zy, jaerlijcks342

460
'k Heb menighmael gezien, als d'ackerman op 't velt
 
Den maeier met de zicht verzont in 't goutgeel koren,461
 
En 't graen van zijnen halm ter neêr streeck op de voren,
 
Hoe twee paer winden met gewelt te zamen streên,
 
En, bulderende om strijt afgrijslijck tegens een,464
465
Voort strijcken gingen wijt en zijt, na'et tegensportelen,465
 
Met zwangere aer, en steel, en uitgeruckte wortelen,
 
Dat stroo en stoppel vloogh: zoo vreeslijck een gerucht
 
En dwarling stack'er op, by donckre winterlucht.
 
Een dichte regen storte oock dickwijl in de kolcken:469
470
En langen tijt om hoogh opeengepackte wolcken
 
Aen 't baeren, borsten met afgrijslijck onweêr uit,471
 
En regen, slagh op slagh, als of met groot geluit472
 
De hemel inneviel; dat weelige oogsten voelden,473
 
En 's lantmans arrebeit en zaeissels heenespoelden,
475
De graft verdroncken lagh, de stroomen, vol geruisch,475
 
Aen 't wassen, d'afgront van de zee met groot gedruisch476
 
Vast barrende op het strant. Jupijn, nu aen 't verbitteren,477
 
Schiet met zijn rechte vuist de blixems, datze schitteren
 
In 't midden van den nacht der wolckbreuck naer beneên,479
480
Dat d'aerdtboôm davert, dreunt, de dieren onder een480
 
Aen 't vlughten, volck by volck, te reuckeloos in 't schimpen,481
 
Het hart in 't lijf, van angst en ootmoedt, quam te krimpen;
 
Terwijl hy Athos, of Epyrus hoogh geberght,
 
Of Rodope, en al wat de kracht des donders terght,484
485
De kruinen insmijt, en slaghregens, en hun vlaegen
 
Verdubbelt, dat 'er bosch en stranden af gewaegen,486
 
En huilen, storm op storm, en regenplas op plas.487
 
Dewijl dit onheil dan te vreezen sta, zoo pas488
 
De tijden ga te slaen, op 's hemels loop te mercken,
490
Wat huis Saturnus, koudt van aert, en wreet in 't stercken490
 
Van ongeluck, bewoont: in wat gewest Merkuur,491
 
De dwaelstar, heenedraeit. gy zult, ter goeder uur,492
 
De Goden boven al godtvruchtighlijck behaegen,493
 
En Ceres, de Godin van 't koren, na de dagen
495
Des ackerbouws, als 't werck ten vollen is bestelt,

343 offeren, in 't afgaen van den winter, wanneer de vrolijcke lente 344 opluicke: dan vallen de lammers allervetst, de wijnen molligh:344 345 dan valt de slaep allerzoetst, de schaduw op 't geberghte aller- 346 dichtst. Laet dan al de boere jeught Ceres aenbidden; draegh346-47 347 haer melck en honigh en zoeten wijn op; en ley uw draghtbaere 348 offerzeuge driewerf rontom den acker, met den geheelen rey en 349 uwe juichende mackeren achteraen; en laetze den korenoegst met349 350 gezang in de schure wenschen: en dat niemant eer de zeissen in de 351 rijpe airen sla, dan hy, met den eicken krans om het hooft gevloch-351 352 ten, Ceres, op zijn boersch, toegedanst en toegezongen hebbe.

353 Op dat wy uit zekere voortekenen deze dingen, en hitte en+353 354 koude en regen en wint moghten te gemoet zien, zoo wou vader354 355 Jupijn dat men waernaeme, wat de maen, die om de maent haren355-56 356 kreits voltreckt, ons spellen wil: by wat op of onder gaende ge- 357 starrente het waeien zal: wat weerwijze ackerluiden dickwils raet357 358 hun vee dicht ontrent den stal te weiden. Zoo ras de wint op-358 359 steeckt, beginnen de geroerde wateren der afgronden te zwellen,+359 360 de hooge bergen te ruischen, en een schor geluit te slaen, de360 361 stranden van verre te klotsen, en de bosschen reis op reis te 362 kraecken. Men kan het schip naulix besturen, wanneer de meeuwen362 363 haestigh, midden uit der zee, weder naer strant toe vliegen, en 364 piepen; de koeten in het zant dobberen, en de reiger, zijn lieve364 365 poelen verlatende, om hoogh in de wolcken vlieght.

366 Wanneer de wint zich verheffen wil, zult ghy dickwils starren 367 aen den hemel zien verschieten, en het vier, by duister nacht, een367 368 lange en witte streeck achter zich laten; dickwils het lichte kaf en

 
Gaen offren, jaer op jaer, wanneer de winter smelt,
 
De lentetijt ontluickt. het lam, gedost zoo wolligh,
 
Valt dan het allervetst, de wijn wel ruim zoo molligh,
 
De slaep op 't allerzoetst, de schaduw allerdichtst.
500
Laet dan al d'ackerjeught vrouw Ceres, op 't verplichtst,500
 
Aenbidden: draegh haer melck, en honighleckernyen,
 
En wijn op, en geley de zeugh, die gy wilt wyen,502
 
En draghtbaer is, drymael om d'ackers, met den rey503
 
Der mackren achter aen, op juichende geschrey,504
505
En laetze aldus den oogst des ackers, en de schoven505
 
Ter schuure in wenschen, met gezangen, die haer loven:506
 
Er niemant sla de zicht in 't rijpe korenlant,
 
Eer hy den eicken krans om 't hooft met eenen bant
 
Gevlochten hebbe, en, op zijn boersch, met danckbre tongen
510
Vrouw Ceres toegedanst en eere toegezongen.510
 
Om dit uit zeker merck by tijts te zien, niet blint,511
 
Te spellen hitte, en koude, en regen, storm, en wint,
 
Wou vader Jupiter ons van te voren uiten
 
Al wat de maen, die om de maent haer' kring wil sluiten,
515
In tijts te kennen geeft: by wat gestarnte men,515
 
In 't op- en ondergaen, d'aenstaende winden kenn':
 
Wat weerwijze ackerliên vermaent niet lang te beiden,517
 
Maer raetze 't vee heel dicht omtrent den stal te weiden.
 
Zoo dra de wint opsteeckt verneemt men hoe 't gewelt
520
Het water ommeroert, dat uit den afgront zwelt:
 
Hoe 't hoogh geberghte ruischt: men hoort de heesche rotsen:521
 
Hoe 't zwalpend meer, op strant, van verr' begint te klotsen.522
 
Het bosch geeft, reis op reis, een' krack met groot rumoer.
 
De stuurman suft, en is pas meester van het roer,524
525
Wanneer de meeuwen, uit het midden van de baren,
 
Zich spoeden naer het strant, en, zonder te bedaeren,
 
Vast piepen in de vlught; de koeten in het zant527
 
Vast dobbren; 't reigersnest de poelen op het lant528
 
Verlaet, en naer de lucht en wolcken komt gevaeren.
530
Wanneer de wint zich wil verheffen op de baren,
 
Dan ziet gy menighmael de starren aen de lucht
 
Verschieten, en het vier, by duister nacht, ter vlught532
 
Een lange witte streeck van achter na zich sleepen:
 
Dan ziet gy 't lichte kaf en dorre blaên gegreepen

369 dorre bladers herwaert en derwaert vliegen, of zeepluimen boven369 370 op het water drijven.

371 Maer zoo het uit den guren Noorden blixeme, en uit den oosten+ 372 en westen dondere, dan zullen alle de landen vol waters staen, 373 alle slooten overloopen, en de schippers op zee hun natte zeilen 374 strijcken. Noit was iemant zoo dom, die schade by den regen374 375 leedt; of de hoogvliegende kranen zagen de buien uit haer lage 376 dalen opkomen, en wistenze by tijts t'ontwijcken; of de jonge 377 koey stack den kop in den wint, en had den snof al wegh; of de377 378 snaterende zwaluw vloogh rontom het meir, en de kickvorschen378 379 in de sloot zongen al borrekickende den ouden zangk: de mier,379 380 menighmael langs haer smal padt hene en weder loopende, broght 381 d'eiers uit haer holen en nesten; de regenboogh slorpte geweldigh381-82 382 veel waters; de raven, by heele vlughten uit de weiden weder- 383 keerende, sloegen de vleugels tegens een: alree besprengkelen383 384 allerhande zeevogels, en die ontrent d'Asiaensche weiden, in de384 385 liefelijcke meiren van Kayster, hun aes zoecken, het lijf om strijt385 386 heel nat met water; nu dompelenze het hooft in 't water; nu 387 loopenze naer het water, en zijn vergeefs vermaeckt met zich te387-88 388 wassen: dan schreeuwt de snoode kraey luitskeels om regen, en 389 huppelt alleen op het drooge zant: oock kosten de maeghden, die 390 by nacht haer rocken sponnen, de regenbuy zien komen, als zy390 391 d'olie in de brandende lamp zagen spercken, en hoe het vier aen391 392 het lemmet hangen bleef.392

393 Ghy keunt niet onzekerder, by regenachtigh, het schoone weder,+393 394 en zonneschijn, uit zekere tekenen, voorzien: want dan zijn de394 395 starren niet bedompt; de maen, die het licht haren broeder ont-395395-96

535
Vervliegen herrewaert en derwaert, of het ruim535
 
Der zee behangen met de drift der waterpluim.536
 
Maer zoo het blixemt, uit de guure noorder streecken,
 
De donder uit het oost en westen op koomt steecken,
 
Dan zietge 't lant tot aen de keel in 't water staen,
540
En slooten boordevol van regen overlaên,
 
Den zeeman op de zee de natte zeilen strijcken.
 
Noit leedt een lantman, die by tijts paste om te kijcken,542
 
By regen lantschade, of de wackre kraenevlught
 
Streeck, eer de regen quam gevallen uit de lucht,
545
In een gezoncken dal, uit 's hemels hooge streecken;545
 
De jonge koey quam 't hooft al tijdigh op te steecken,546
 
En, snoffende in den wint, vernam de vlaegh van veer;
 
De zwaluw snaterbeckte, en vloogh rondom het meer;
 
De kickvorsch, in de sloot, begon te borrekicken,
550
En zong den ouden zangk; de mier, alreede aen 't schricken,
 
Liep heene en weder, langs het enge en smalle padt,
 
Broght d'eiers uit haer hol, en nesten, nimmer mat;552
 
De regenboogh begon veel waters op te slorpen;
 
De raven, keerende uit de weiden, langs de dorpen,
555
Aen 't klappen, slagh op slagh, de pennen tegens een.
 
Al 't zeegevogelte, en wat, om de weiden heen
 
Van Asien, en in Kaïsters koele plassen,
 
Zijn aes zoeckt, valt alreede aen 't plenssen, en aen 't wassen,558
 
Besprengt zijn pluim, waerop geen water vat, om strijt,559
560
Of loopt naer d'oevers toe zich dompelen: dan krijt
 
En schreeut d'ontruste kraey luids keels om regenvlaegen,561
 
En springt op 't drooge zant in eenzaemheit. oock zagen
 
De maeghden menighmael, terwijlze 's nachts haer vlas563
 
En taeck afsponnen, ree den donckren regenplas,564
565
De buien al by tijts opkomen, onder 't wercken,
 
Als d'olie in de lamp om 't licht begon te spercken,
 
De vonck en 't vier rondom aen 't lemmet hangen bleef.
 
Gy kunt, eer u de lucht het schoone weder geef,
 
En heldren zonneschijn, niet min dit zien en stercken,569
570
By regenachtigh weêr, uit zekre en wisse mercken:
 
Want geene starren zijn dan aen de lucht bedompt.
tekstkritische noten

396 leent, komt met geen stompe hoornen op; geen dunne nevel-396-97 397 vlocken zweven door de lucht; geene zeelieve ysvogels baeckeren 398 zich, met hun uitgespreide vleugelen, op het strant, in den warmen 399 zonneschijn; geen vuile zwijnen wroeten dan met den muil het 400 stroo in hun kot om: maer de mist valt neder, en zweeft langs 401 het velt; de nachtuil, die op het ondergaen der zonne past, zingt401 402 dan te vergeefs, boven van het dack, spade in den nacht. Nisus402 403 laet zich dan heel hoogh in de lucht zien, en wreeckt zich aen 404 Scylle, om den diefstal van zijn purperen hair, waerze, met hare 405 pennen de dunne lucht kloovende, voor hem henevlught. Zie, 406 hoe Nisus, haer dootvyant, al snorrende daer achter her zit, en406 407 overal waer Nisus haer navlieght, daer vlughtze snel voor uit, en 408 klooft de dunne lucht met haere pennen. Dan roepen de raven, 409 drie of viermael met luider keele, kras kras, en dickwils ruischenze,409 410 ick weet niet met wat voor een genoeghte onderling vermaeckt,410 411 en boven haer gewoonte, om hoogh op het nest, in de bladeren,411 412 en het lust haer zoo ras de regen over is, het kleene gebroet en 413 lief broeinest weder te bezoecken.

414 Doch ick geloof niet dat Natuur hun van boven met redelijck414 415 vernuft en voorwetenschap begaefde. Maer wanneer het doncker415 416 en regenachtigh weder aen den hemel over is, en de lucht, die 417 flus van den Zuiden wint nat was, het dunne vergrove, en het417 418 grove verdunne; dan beginnen alle gedierten te leven, en hun418

 
De maen, met licht beleent, geen horens dan verstompt.572
 
Geen dunne nevelvlock zal dan door 't open zweven.573
 
d'Ysvogel, die op zee, zijn element, moet leven,
575
Zal zich op 't zandigh strant met uitgespreide schachtIn 574-575
 
Dan baeckren in de zon, die heet is in haer kracht:
 
Geen morssigh zwijn het kot en stroo dan ommewroeten
 
Met zijnen dicken muil. de mist valt voor uw voeten,
 
En zweeft langs d'ackers heen. de nachtuil, zonder bedt,579
580
Die op het ondergaen des zonnewagens let,
 
Zal dan vergeefs, by nacht, op 't dack noch spade klaegen.
 
De koning Nisus, dan tot aen de lucht gedraegen,582
 
Laet zich daer boven zien, en wreeckt zich met misbaer
 
Aen Scylle, om 't schaecken van zijn eenigh purpren haer,584
585
Zoo verre zy alom de lucht klooft met haer pennen,585
 
Om zijnen havicksbeck en klaeuwen snel t'ontrennen.
 
Bezie hoe Nisus haer, als een erfvyant, vast587
 
Al snorrende vervolght, en, waer hy involght, past588
 
Zy hem t'ontvlughten, en de dunne lucht te kloven
590
Met snelle vlogelen. de raven schreeuwen boven
 
Tot drywerf uit haer nest met een benaude keel.
 
Zy ruisschen, reis op reis, beholpen al geheel592
 
Met onderling vermaeck, en boven haer gewente,593
 
Om hoogh op 't hooge nest, in loof van tack of ente:594
595
En 't lust haer, alzoo dra de lucht den regen staeck',
 
Te vinden 't kleen gebroet, en broeinest, haer vermaeck.
 
Doch zwaerlijck kan ick dit of nimmermeer geloven597
 
Dat zy dus wederwijs begiftight zijn van boven598
 
Met een voorweetenschap. maer als het doncker weêr
600
En regen aen de lucht verdwijnen meer en meer;
 
De lucht, noch flus besprengt van natte zuidewinden,601
 
Het dun vergrove. en 't grof verdunne, en koom t'ontbinden,602
 
Dan schept al 't veltgediert zijn aêm, van minst tot meest,603

419 wort eenen anderen geest ingeboezemt, dan toen de lucht be-419 420 trocken was, en vol regens hing. Hier uit wort de wiltzangk op420 421 het velt geboren, het vee verquickt, en de krassende raven laten 422 zich hooren.

423 Maer indien ghy op den snellen loop der zonne en maene, die+423-24 424 geschicktelijck elck haer beurtwaernemen, acht slaet; nimmermeer 425 zult ghy u's anderen daeghs bedrogen, nochte door de helderheit425 426 des starlichten nachts uitgestreecken vinden. Komt de nieuwe426 427 maen in 't eerste doncker op, en bedecktze haer horens met eenen427 428 zwarten nevel; zoo hangt den zee-en-ackerman een dichte slagh- 429 regen boven het hooft: maer bloost Febe in haer maeghdelijck429 430 aenschijn, zoo wil 'er wint opsteecken; een blozende maen be- 431 tekent altijt windigh weder: gaetze ten vierden dage der maent431 432 (want die dagh geeft het zekerste bewijs) klaer en helder, en zonder432-33 433 stompe horens, aen den hemel op; zoo zal het dien ganschen 434 volgenden dagh, en die gansche maent nochte regenen, nochte 435 waeien, en de zeeman, behouden gelant zijnde, zijn kerckbelofte435-36 436 aen Glaukus, Panope en Melikert, Inoos zoon, betalen.

437 Oock zal de zon, in 't op-en-onder gaen, u tekens geven: de 438 zonnetekens gaen zeker en vast, zoo wel 's morgens vroegh, als 439 's avonts, wanneer de starren opkomen. Ziet ghy haer 's morgens 440 rijzen met vlacken in 't aengezicht, en den zonnekloot half in een440 441 wolck verborgen, en half uitkijcken; wacht u dan voor regen: want 442 de zuiden wint, zeer schadelijck voor boomen vee en veltgewas,442 443 dreight uit zijnen hoeck te blazen. Indienze in den morgenstont443 444 betrocken, haer stralen hier en daer tusschen de wolcken uit-444 445 schiete; of rijst Aurore bleeck en bestorven uit de saffrane ledekant445

 
En in hunn' boezem vaert een andre lucht, en geest,
605
Heel anders als toen lucht en hemel hing betogen
 
Met wolck, en regenvlaegh. de wiltzangk dan bewogen606
 
Wort in het groene velt herboren, tiereliert:
 
Het vee verquickt op 't lant: de rave krast, en tiert.608
 
Maer wilt gy op den loop des snellen hemels letten,
610
En zon en maen, die elck geschickt haer wacht en wetten610
 
En beurten gadeslaen; gy vint u nimmermeer611
 
Des andren daeghs misleit, noch door het helder weêr
 
Des starrelichten nachts in gissinge bedrogen.
 
Indien de nieuwe maen in 't eerste voor uwe oogen
615
Heel doncker oprijze, en bedecke, als uitgedooft,
 
Met eenen zwarten mist haer horens, en het hooft,
 
Zoo hangt den zeeman, en den lantman, bey verlegen,617
 
Een stortinge over 't hooft, en vreesselijcke regen.
 
Maer zoo de maen dan bloze in 't maeghdenaengezicht,
620
Zoo zie een' storm te moet, waer voor het topzeil zwicht.
 
Het blozen van de maen spelt doorgaens wint en vlaege:621
 
Maer rijstze klaer en hel en bly, ten vierden dage,
 
Na'et innegaen der maent, [dees dagh heeft toch den prijs623
 
Van iemant op te doen het zekerste bewijs,]624
625
Aen 's hemels hoogh gewelf, met onverstompten horen,
 
Dan is geen storremwint, geen regen u beschoren,
 
Den naesten dagh, noch al de maent, die volgen zal:
 
En 't scheepsvolck, bly gelant, betaelt dan over al
 
Zijn kerckbeloften aen Godt Glaukus, Melicerte,
630
Den zoon van Ine, en aen Panope, bly van harte.630
 
Oock zet de zon, in 't op- en ondergaen u 't merck.631
 
De zonnetekens gaen gewis, en houden sterck632
 
Wat zy u spellen, 't zy des morgens vroegh, in 't klimmen
 
Der zonne, of 's avonts, als 't gestarnt beginn' te glimmen.
635
Indienze 's morgens rijs' met vlacken in 't gezicht,
 
En zoo haer kloot ten halve in eene wolcke 't licht
 
Verberge, en hallef niet, dan wacht u wel voor regen:
 
Want uit den zuiden komt een stormwint opgesteegen,
 
Die boomen, en gewas, en vee, als met een' vloeck639
640
Van schade en plaegen, wil bestoocken uit zijn' hoeck.
 
Indienze 's morgens rijs' betrocken voor de volcken,
 
Haer straelen, hier en daer, slechts uitschiete uit de wolcken;
 
Of rijst Aurore bleeck uit zee en Oceaen,

446 van haren Tithon; zoo zal de wijngertranck, helaes! haer tedere446 447 druiven zeer zwaerelijck voor het slaen van hagel en kraeckende447 448 hagelbuien beschermen.

449 Het is oock noch dienstiger op de zon te letten, hoeze, haren 450 wegh aen den hemel afgeleit hebbende, onder ga: want dan ziet 451 men dickwils veel sproeten in haer aenzicht. Een blaeuwe zon451 452 spelt u regen; een roode den oosten wint: en indien de vlacken452 453 zich met een vierige rootheit beginnen te mengen, dan wil het 454 t'effens regenen en waeien, gelijck of het weder uitgelaten waer:454 455 niemant porre my dan met dien avont het schip t'ontmaeren, en455 456 in zee te loopen: maer voertze den dagh met blinckende raden456-57 457 aen, en met blinckende raden weder onder; zoo hoeft ghy voor 458 geenen regen te duchten; want een heldere noortoosten wint wil458 459 in de bosschen ruischen: en in 't kort gezeit, de zon zal u de merckt459-60 460 zetten, en melden wat d'avont mebrenge; van waer de wint het 461 heldere weder aenvoere; wat de vochtige zuiden wint in den zin 462 hebbe. Wie durf dan noch staende houden, dat men uit de zon 463 niet zekers spellen kan?

464 De zon waerschuwt ons menighmael, dat 'er heimelijck oproer+ 465 en lagen voorhanden zijn, en inheemsche oorlogen smeulen. Zy465 466 ontfarmde zich oock over Rome, toen Cesar vermoort lagh; en 467 zy bedeckte haer blinckende aenschijn met eenen roestigen rouw-467 468 sluier, toen men, om de bedurvenheit des tijts, voor eenen468 469 eeuwigen nacht vreesde: hoewel oock in dat jaer lant en zee en 470 huilende honden en rampzalige vogels ons voortekens gaven. Hoe470 471 dickwils zagh men den bergh AEtna en de geborste schoorsteenen471

 
En Tithons ledekant, beschildert met saffraen;
645
Zoo zal de wijngaert-ranck, helaes, haer teêre druiven
 
Heel zwaerlijck, voor den slagh des hagelsteens, voor 't stuiven
 
En kraeckende gewelt en vreesselijck gerucht
 
Der hagelbuie op 't lant beschutten in de lucht.
 
Het is noch nutter op den loop der zon te letten,
650
Hoe deze, wanneer zy, haer renbaen, naer de wetten
 
Voltreckende, in het endt te water onderga:
 
Dan ziet men menighmael veel sproeten, 's avonts spa,
 
En veele sprengkels in haer aengezicht zich mellen.653
 
Een blaeuwe zon wil nat en plassen regens spellen.
655
Een roode zon, vol gloets, voorspelt u oostenwint:
 
En zoo de vlack zich meng' met rootheit, dan begint
 
De storm en regen 't lant al teffens te bestoocken,
 
Als of het onweêr quaem ten kercker uitgebroken:658
 
Dat niemant 's avonts my dan porre, om onberaên659
660
Het schip t'ontmaeren, en in ope zee te gaen:
 
Maer voertze 't licht aen, met den glans van haere raden,
 
En daeltze met dien glans in Nereus waterpaden,662
 
Zoo vrees geen regenbuy: want een noordooster lucht
 
En heldre wint vervult de bosschen met gerucht:
665
Dus om beknopt en kort te vallen in 't vertellen,
 
De zon zal u de merckt van wint en weder stellen,
 
En klaerlijck melden wat u d'avont geven wil;
 
Van waer de wint u 't weêr, dat helder is en stil,
 
Dan toevoer'; wat de wint in 't zuiden, altijt vochtigh,
670
In 't hooft magh hebben. wie is dan dus overboghtigh670
 
In 't staendehouden met zijn drift, by ieder man,671
 
Dat niemant uit de zonne iet zekers spellen kan?
 
Zy waerschuwt menighmael de steên en groote landen
 
Dat heimelijck verraet en laegen zijn voorhanden,
675
En inheemsch oorlogh smeult. het schijnt z'ontfermt zich voort675
 
Om Rome en 't Roomsche volck, als Cezar leght vermoort.
 
Zy deckte 't aenzicht, eerst zoo glansrijck voor onze oogen,
 
Als met een' sluier, droef van rouwe en mist betoogen,
 
Toen dees bedorvenheit des tijts des Tybers maght679
680
En staet zagh vreezen voor een' endeloozen nacht:
 
Hoewel ons 't zelve jaer oock lant, en zee, en raven,
 
En honden met gehuil bedroefde tekens gaven.682
 
Hoe dickwijl scheen de bergh van Etna in een' gloet
 
Te staen, en berst op berst, zijn schoorsteen, zwart van roet,684
685
En al de reuzesmis en winckel op te roocken,

472 van den smitswinckel der Reuzen oproocken en smoocken, en vier-472 473 klooten en gesmolte steenen in de lucht wentelen, en over d'ackers 474 van Sicilie hene branden! Germanje hoorde harnassen en wapens 475 over al de lucht knarssen: een ongewoone aerdbevinge schudde475 476 d'Alpes: men hoorde overal in de stomme wouden een byster476-77 477 naer geschrey: men vernam, by duister nacht, een schrickelijck 478 dootsch gespoock: dieren begosten te spreecken; een onge-478 479 hoorde zaeck: stroomen stonden stil: het aertrijck borst van een: 480 ivoire en metale beelden schreiden bedruckt, en zweetten in de480 481 kercken: d'Eridaen, der stroomen Koningk, verwoet en uitgelaten,481 482 bosschen stallen en vee voortruckende, gingk'er over al het vlacke482-84 483 velt mede strijcken: toen dreighde ons 't ingewant des offervees 484 met vele zwarigheden: putten liepen zonder ophouden over van 485 bloet: wolven liepen by midnacht door groote steden huilen: noit485 486 weerlichte het zoo dickwils by helder weder, nochte men zagh486-87 487 noit meer heilooze staertstarren blaecken.

488 Hier op zagh Filippen noch eens de Roomsche heirspitsen in488 489 't velt, met een gelijcke mogentheit elckandere gewapent aen-489 490 randen; nochte de Goden ontzagen zich niet Emathie en Hemus490 491 ruimen bodem tweewerf met ons bloet te mesten: te weten, de491 492 tijt zal komen, dat d'ackerman, in die gewesten den acker om- 493 ploegende, schichten vinde, die ruw en van roest opgegeten zijn;493

 
Gesmolte steenen, asch, en vierbal, onder 't smoocken,
 
Te wentelen om hoogh, en 't omgelegen lant
 
Van gansch Sicilje alom te staen in lichten brant!
 
Germanje hoort geweer, en ysre harrenassen,689
690
En wapens, in de lucht gekloncken t'zamenkrassen.690
 
't Geberght in d'Alpen, op 't gedreun van 't element
 
Der aerde, davert, dat men noit en was gewent.692
 
Men hoorde oock overal, in stomme wildernissen,
 
En wouden, naer geschrey, te byster om te gissen.694
695
Een schricklijck dootsch gespoock verscheen by duister nacht.
 
Het stom gedierte sprack, als 't menschelijck geslacht;
 
Een ongehoorde zaeck. gedreve stroomen stonden.697
 
Het aerdtrijck gaepte, en borst van een met ope monden.
 
De beelden, uit metael gegooten, uyt yvoor
700
Gesneden, schreiden droef, en zweetten, in hun koor:700
 
En d'Eridaen, de vorst en koning van de stroomen,
 
Scheen, uitgelaeten van verwoetheit, niet te toomen.
 
Hy ruckte bosch en stal, en kudden met gewelt,
 
En streeck'er me zijns weeghs, langs heide, en open velt.
705
Toen dreighde ons 't ingewant des offervees met plaegen.
 
De put liep over van veel bloets, en roode vlaegen,706
 
Geduurigh dagh en nacht. de wolven op de been,707
 
Aen 't hollen, huilden 's nachts door al de groote steên.
 
Noit blonck het weêrlicht zoo, by helder weêr, op daecken.
710
De staertstar zagh men noit zoo talrijck heiloos blaecken.
 
Hier op zagh Flippen noch een reis 't Romainsch gewelt711
 
En zijne heirspits staen gekant in 't vlacke velt,
 
Met een gelijcke maght elckandre in 't harnas daegen.713
 
d'Onsterfelijcke Goôn zich boven niet ontzagen714
715
Ematie, en den gront van Hemus tweewerf vet
 
Te mesten met ons bloet. de tijt wil altemet716
 
Genaecken, dat hierna de lantman, kloeck en wacker,717
 
In die gewesten, op den omgeploeghden acker,
 
Zal schichten vinden, ruw gegeeten van den roest,

494 of het zwaere egge op holle helmen stoote, en zich verwondere494 495 over het grof gebeente, uit de graven opgegraven.495

496 O vaderlijcke vergode Goden, en Romulus, en moeder Vesta,+496 497 die over de Roomsche sloten en den Tuskaenschen Tyber waeckt,497 498 behindert ten minste niet, dat dees Jongelingk onzen omgewroeten498 499 staet te recht brenge: wy boetten al overlang de meineedigheit499-500 500 van Laomedons Troje met onzen bloede: het hof des hemels 501 benijdde, o Cesar, ons u al overlang; en beklaeght zich, dat ghy u501-2 502 met der menschen triomfen bekommert: te weten, ter stede daer 503 Recht en onrecht overhoop leggen; zoo vele oorlogen, zoo503 504 menigerley slagh van schelmeryen, al de weerelt door, in zwangk504 505 gaen; de ploegh ongeacht, de landen woest en ongebouwt leggen,505 506 en scherpe zwaerden van kromme zeissens gesmeet worden. Hier506 507 treckt d'Eufraet, daer de Rijn tegens ons op. De naburige steden,507 508 onderling het verbont breeckende, schieten het harnas aen: de 509 godtlooze krijgh raest al de weerelt door: gelijck vier paerden, 510 die buiten spoor geronnen, het ruime velt invliegen; terwijl de510 511 wagenaer voortgeruckt, te vergeefs den teugel aentreckt, en de 512 wagen aen 't hollen, naer toom nochte teugel luistert.

720
En op den hollen helm, daer 't bouwlant leght verwoest,
 
Het eg zal stooten, zich verwondren, onder 't slaven,721
 
Om 't grof gebeente, hier uit grafsteên opgegraven.722
 
O Goôn der vaderen, gevoert in 's hemels troon,
 
En Romulus, en Veste, een moeder aller Goôn,724
725
Geneight den burgh van Rome, en zijn verheve daecken,725
 
En, den Tuskaenschen stroom, den Tyber te bewaecken,
 
Belet ten minste niet, maer stemt het, en gehengt727
 
Dat toch dees jongeling met maght te rechte brengt728
 
Den staet des rijx, verwoest door 't gruwzaem ommewroeten.
730
Wy mosten overlang met onzen bloede boeten
 
't Meineedigh onrecht van Laomedons geslacht.
 
O CEZAR, 't hemelsch hof benijt ons dat gy wacht
 
Te lange hier beneên, en klaeght dat gy beslommert733
 
Met zegestaetsien der menschen u bekommert,
735
Daer recht en onrecht leght verwart, van oort tot oort;
 
Zoo veele oorlogen, zoo veel schelmery, en moort
 
De wijde weerelt deur in zwang gaen; ackerbouwen
 
En ploegh verwaerloost leght; zoo menige landouwen
 
Verwoest en ledigh staen. de kromme zicht wort heet
740
En gloeiende in een zwaert verandert, en hersmeet.
 
Hier treckt d'Eufraet, daer treckt de Rijn naer onze streecken.
 
De nabuursteên, om strijt, verbont en vrede breecken,
 
En schieten 't harnas aen. de Krijgh, al 't aerdtrijck door
 
Aen 't razen, vlieght, gelijck vier paerden, buiten 't spoor
745
Geronnen, die, vol viers, de ruime heide inrollen;745
 
Terwijl de wagenaer verruckt noch, onder 't hollen,746
 
Den teugel, doch vergeefs, vast aentreckt, al verhit,747
 
En 't hollend wagenradt naer toom hoort, noch gebit.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs