De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen

Regelnummers proza verbergen

[p. 83]

Voorwerk van Vondels Vergilius-vertaling in verzen. 1660.

[p. 84]

Privilegie.

1 Een ieder wort verboden by Octroy van de Heeren Staeten Generael, in 2 dato den 15^en Iuly des jaers 1660, en de bygevoeghde Attache van wegen 3 de Provintie van Hollant en Westvrieslant, vergunt aen de weduwe van 4 Abraham de Wees, boeckverkoopster t'Amsterdam, Alle de Wercken van 5 Publius Virgilius Maro, vertaelt in Nederduitsch dicht door I.v. Vondel, binnen 6 den tijt van vijftien jaeren, directelijck nochte indirectelijck, in het groot of 7 klein, in 't geheel of ten deel, te drucken, of doen drucken, of elders gedruckt 8 in deze Provintien, of het gebiet van dien te brengen, te verkoopen, of uit 9 te geven, zonder consent van de voorschreve weduwe van Abraham de Wees, 10 op de verbeurte van de nagedruckte exemplaeren, en dryhondert Karolus 11 guldens, zoo by den drucker, als den verkooper te verbeuren, t' appliceren 12 als breeder by de originele Octroyen blijckt.

[p. 85]

Parnasloof Toegewijt den weledelen en gestrengen heere Cornelis de Graeff,
Vryheere van Zuidtpolsbroeck, Burgermeester en Raet van Amsterdam &c. aant.^*

Myn zangheldin belande in 't ende met verlangen
Uit d'overrijcke zee van Maroos Herderszangen,
En Lantgedichten, en Eneas dappren toght;^{vs. 1-3}
Een werkstuk in Latijn door al zijn leên volwrocht,⁴

* Bij de Titel: Parnasloof, dichterlik woord voor verzen. - Cornelis de Graeff (1599-1664), de aanzienlikste vertegenwoordiger van de bekende Amsterdamse regentenfamilie De Graeff, is, evenals zijn broer Andries, vele jaren burgemeester van Amsterdam geweest; was van 1645-1647 Gecommitteerde Raad van Holland (en verbleef toen hoofdzakelik in Den Haag), en van 1636 tot zijn dood bewindhebber van de Oostindiese Compagnie. Uit zijn tweede huwelik, met Catharina Hooft, werden twee kinderen geboren: Pieter (Hooft) de Graeff aan wie Vondel in 1655 zijn vertaling van het 2de boek van de Aeneïs opdroeg (zie hiervóór p. 71) en Mr. Jacob de Graeff, 1642-1690. Hij was Vrijheer van Zuidpolsbroek, dicht bij IJselstein, en eigenaar van de ‘hofstede’ (het landgoed) Soestdijk bij Baarn. Begraven werd hij in de Oude Kerk te Amsterdam, in het Sint Cornelis-koor, dat familiegraf was van het geslacht De Graeff en op zijn last in 1648 met marmer- en koperwerk van de hand van Quellinus aanzienlik was verfraaid. Het wapen van Corn. de Graeff is hierboven afgebeeld.

vs. 1-3 Vondel stelt zijn vertaling van Vergilius' werken voor als een lange zeereis zijner Muze, die nu eindelik de tocht volbracht en de langgewenste kust bereikt heeft, ‘beland’ is.

4 door al zijn leên volwrocht: in al zijn onderdelen volmaakt.

[p. 86]

5

En waerdigh aen August eerbiedigh op te draegen;⁵

 

Toen alle volcken Rome op haeren middagh zagen,⁶

 

Den vorst in 't hooftgezagh, en 't aerdtrijck, onder hem⁷

 

Gebogen, luistren naer d'ontzaghelijcke stem⁸

 

Van eenen eenigen, geheilight om, door wetten⁹

10

En maght gesterckt, een wijs op recht en vrê te zetten:¹⁰

 

Nu ziet mijn zangheldin, na'et landen, wacker om

 

Naer een' Mecenas, die, genoodt in 't heilighdom¹²

 

Der Zanggodinnen, zoo veel goddelijcke driften¹³

 

Kan schatten, uitgeleert in toetsen en in schiften¹⁴

15

Van stoffen, zin, en zwier, en aert, en maet, en klanck.¹⁵

 

Zy komt Mecenas GRAEFF dit Nederduitsch gezangk

 

In zijne schaduw dan voorzingen, magh haer d'eere¹⁷

 

Gebeuren, datze uit zijn scherpluistrende oordeel leere

 

Hoe verr' haer wedergalm van Maroos voorzangk dwaelt,¹⁹

20

En wat haer glans verschilt van 't licht, dat uit hem straelt.

 

Zy wenscht, om allerminst uw bezigheit te praemen,²¹

 

Gelegenheit, en plaets, en tijt op 't rijpst te raemen,²²

 

Wanneer uw ampt den boogh der zorge een wijl ontspant,

 

Die nacht en dagh, ten dienst van stadt en vaderlant,

25

Te streng gespannen stont. de stilte is aengenaemer,²⁵

 

Na'et slaven op 't stadthuis. de burgermeesters kamer

 

Verschoont uw' ouderdom, besneeut zoo menigh jaer:²⁷

 

Terwijl uw broeder waeckt, en zit beslommert, daer²⁸

 

De burgers voor de deure, om eerst gehoort te worden,²⁹

30

Aendringen dagh op dagh. de staetzorgh, naer 's lants orden,

 

In 't oude gravenhof, komt op een ander aen.^30-31

 

Nu mooghtge, langs de Grift, uw hofstê, bosch, en laen³²

 

Zien groeien, graetigh vee, uit uwen stal gelaeten,³³

 

Het gras afsnoeien, en de lammers hooren blaeten,

5 op te draegen: opgedragen te worden.

6 op haeren middagh: in het toppunt van haar macht (een beeldspraak ontleend aan de dagelikse baan van de zon).

7 hooftgezagh: oppergezag.

8 ontzaghlijck: ontzag inboezemend; voor luistren is zagen te denken.

9 geheilight: uitverkoren.

10 een wijs op recht en vrê zetten: vaste wetten en regelen instellen voor de handhaving van recht en vrede.

12 genoodt in 't heilighdom der Zanggodinnen: als gastvriend der Muzen.

13 drift: geestdrift, hartstocht. (versta: die deze onder goddelike bezieling geschapen kunstuitingen kan enz.).

14 uitgeleert: volleerd.

15 stoffen, zin, en zwier: onderwerpen, strekking en zwierige, sierlike stijl.

17 in zijne schaduw: onder zijn beschermende vleugelen.

19 wedergalm: echo (hier: de vertaling); dwaelt: afdwaalt, afwijkt (ten achter blijft bij).

21 zij wenst om U zo weinig mogelik in uw bezigheden lastig te vallen.

22 op 't rijpst te raemen: zo gunstig mogelik uit te kiezen.

25 de stilte is aengenaemer: de rust is dubbel aangenaam.

27 C. de Graeff was in 1660 als burgemeester afgetreden (maar werd in 1661 weer herkozen); zijn broeder Andries werd in dat jaar burgemeester, zie vs. 28; besneeut: verleden deelw., heeft betrekking op ouderdom.

28 daer: terwijl.

29 om eerst gehoort te worden: om maar de eerste te zijn aan wie gehoor wordt verleend.

30-31 naer 's lants orden: in overeenstemming met de regeling van 't staatsbestuur, zie verder de aant. bij de Titel.

32 de Grift is een water bij Soestdijk, nu Praamgracht geheten; zie de aant. bij de Titel.

33 graetigh (gretig): begerig om te eten (het grage vee.... de weide zien afgrazen).

[p. 87]

35

Of onder 't lindeloof, in eenen stillen hoeck

 

En eenzaem, spreecken met een stom en landnut boeck,³⁶

 

Staetregels, spreucken uit uw' Tacitus erkaeuwen;³⁷

 

Terwijl de galm van 't Sticht belust is na te baeuwen

 

Den schellen nachtegael, die, voor uw lustprieel,³⁹

40

Zich uit den adem zingt, op 't orgel van zijn keel.

 

Zoo zagh men, om een lucht gerust in lommerkoelte

 

Op 't velt te scheppen, uit het heerlijck raetsgestoelte⁴²

 

Den burgermeester eer het gouden Kapitool⁴³

 

Een poos vergeeten, daer de lelie, en viool,⁴⁴

45

En roos, en tijm de by op zoete honighgeuren

 

Verleckerde, en verleide in levendige kleuren.⁴⁶

 

Daer kon Mecenas, door geen stadtgerucht verstroit⁴⁷

 

Van zinnen, rusten: daer verdroot het Varus noit⁴⁸

 

Te luistren naer een wijs, die uit Parnassus aderen⁴⁹

50

Quam vloeien door 't geruisch van myrte en lauwerbladeren,⁵⁰

 

Waermede Apollo 't haer beschaduwt en verciert,

 

Als hy ten reie gaet, en hem de zangbergh viert.⁵²

 

Bekoort u hier de lust te plucken puick van bloemen⁵³

 

Uit Maro [zeker niet te reppen noch te noemen

55

Dan met eerbiedigheit] gy zietze in Maroos hof

 

Zoo levendigh, zoo schoon opluicken, datze stof

 

Bestellen voor 't vernuft van opgespanne geesten,⁵⁷

 

Om 's lants triomfen en gewenschte zegefeesten⁵⁸

 

Te kleeden met feestoen en kranssen, geschakeert

60

Door kunst van bloemen, aen Augustus hof vereert.^59-60

 

Zoo dit vernuft een wijs op 's herders fluit wil zetten,⁶¹

 

Of ackers bouwt, en plant, en vee weit, en zijn wetten

 

Het byhof voorschrijft, het verruckt ons door geluit,^62-6363

 

En zin, en orde, van 't begin tot daer het sluit.

65

Eneas oorloghsvaert, van Xantus gloênde stroomen,⁶⁵

36 landnut: nuttig voor de kennis van 't land en 't landsbestuur.

37 erkaeuwen: overpeinzen.

39 schel: (zonder onaangename bijbetekenis): schallend, luid zingend.

42 heerlijck: hoog, achtbaar.

43 burgermeester: consul; eer: weleer.

44 daer: (op het land) waar.

46 verleide: tot zich lokte.

47 door geen stadtgerucht verstroit van zinnen: in zijn (rustige) overpeinzingen niet afgeleid door de drukte en 't gewoel van de stad Rome.

48 Varus behoorde tot de kring van Maecenas' vrienden en was een beschermer van Vergilius (zie verder de aant. bij r. 27, blz. 45).

49 uit Parnassus aderen: uit het binnenste van de Parnassus; fig. uit een dichterlik gemoed (vgl. de aant. bij de Titel).

50 lauwerbladeren: de laurier was aan Apollo gewijd.

52 de zangbergh: de Parnassus.

53 Bekoort u hier de lust...., zoals het Varus (Vergilius' Maecenas) ‘noit verdroot te luistren’....

57 bestellen: verschaffen; opgespanne: in geestverrukking verkerend, vol dichterlike bezieling.

58 gewenscht: heuglik, welkom.

59-60 Op te luisteren met festoenen en kransen (van poëzie), kleurig versierd met dichterlike bloemen, (eertijds) aan Augustus vereerd.

61 zinspeelt op de Herderszangen.

62-63 op de inhoud der Landgedichten; en zijn wetten het byhof voorschrijft: en onderricht geeft in de bijenteelt.

63 geluit: schoonheid van klank.

65 Xantus: de rivier, in welker nabijheid Troje lag; gloênde is een toespeling op het door de Grieken in brand gestoken Troje.

[p. 88]

 

Op 's hemels wichlery en aendrift voorgenomen,⁶⁶

 

En uitgevoert tot aen den Roomschen Tybervliet,⁶⁷

 

Hoe groot een heerlijckheit ontvouwtze uwe ooren niet!

 

Wat naem, wat titel zal men 't hemelsch werckstuck geven,⁶⁹

70

Apolloos feestcieraet! het hangt, als een geweven⁷⁰

 

Onschatbaer koortapijt, van boven tot beneên,

 

Van nutte wijsheit en historien aen een,

 

En tot een eenigh wit geschickt, in 't endt te treffen.⁷³

 

Wat wit was dat? den staet van Rome in top te heffen,⁷⁴

75

Als 's weerelts hooftstadt: en de naklanck van de Faem

 

Bromt noch op heden met dien aengebeden naem,^75-76

 

Op 't voorhooft van zoo diep gewortelde gebouwen⁷⁷

 

Gekloncken tot een prael: gelijckwe noch aenschouwen

 

Het overschot der stede, een afgestormt gewelt,⁷⁹

80

Als 't grof gebeente van den stoutsten reus, langs 't velt⁸⁰

 

Geslingert, en geplet, toen hy, te hoogh gewassen,⁸¹

 

't Geberghte opstapelde, om Jupijn t'ontharrenassen.^81-82

 

Wanneer uw hooge geest in Maroos beemden weit,⁸³

 

Bespiegelt hoe van outs de grootste mogentheit⁸⁴

85

Van Rome allengs zoo hoogh quam uit de laeghte opstijgen,

 

En haeren wasdom van Evanders tijt te krijgen,⁸⁶

 

Uit zulck een arm begin: dan overweeghtge dat

 

In zulck een' korten tijt heer Gysbreghts visschersstadt,

 

Uit asch en puin hersticht, ter weerelt uit komt straelen:⁸⁹

90

Hoe uwe maetschappy zoo wijt gaet adem haelen,⁹⁰

 

En oosten herwaert sleept door 't schuimend pekelzout,⁹¹

 

Van daer men Batoos stadt in 't oosten ziet herbout⁹²

 

Door uwe Bataviers, voor wien zoo veele rijcken

 

En eilanden van zelfs de vlagh en zeilen strijcken.⁹⁴

66 Ondernomen op raad van en wegens de voorspellingen der Goden.

67 uitgevoert: ten einde gebracht, volbracht.

69 titel: erenaam; 't hemelsch werckstuck: de Aeneïs.

70 Apolloos feestcieraet (bijstelling bij werckstuck): feestelik, kostelik sieraad in A.'s tempel; in de volgende regels ziet V. dan de Aeneïs als een kostbaar tapijt of gobelin, neerhangende aan het koor van Apollo's tempel, van boven tot onder doorweven met enz.

73 Zo samengevoegd, gecomponeerd, dat alles wijst naar, duidt op één enkel doel, dat aan 't slot bereikt zal worden.

74 staet: positie.

75-76 In het woord Rome (gegrift in de gevel van de in vs. 77 genoemde gebouwen) blijft nog tot op heden de nagalm van haar vroegere roem doorklinken.

77 diep geworteld: diep gefundeerd, met hechte fundamenten.

79 een afgestormt gewelt: een zwaar geteisterde, reddeloos vernielde vestingstad (macht van geweldige muren en wallen).

80 als: gelijk.

81 te hoogh gewassen: met overmoedige kracht.

81-82 Is een zinspeling op de strijd der giganten (reuzen) tegen Jupiter; zij stapelden de Pelion op de Ossa (beide bergen in Thessalië) om Zeus op de Olympus te kunnen bestormen en te onttronen (‘ontharrenassen’, ontwapenen).

83 in Maroos beemden weit: zich verlustigt in de lectuur van Vergilius' gedichten.

84 van outs: van oude tijden af; de grootste mogentheid: de oppermacht.

86 Evander, koning van Pallantium in Latium, bondgenoot van Aeneas (zie Aeneïs VIII).

89 uit asch en puin hersticht: na de brand en plundering (zie Vondels Gysbrecht).

90 uwe maetschappij: de Oostindiese Compagnie (zie de aant. bij de Titel), die zo'n grote vlucht neemt.

91 oosten: oogsten.

92 Batoos stadt in 't oosten herbout: Batavia.

94 eilanden: toespeling op Engeland?; van zelfs: vrijwillig; de vlagh en zeilen strijcken: de vlag strijken voor iemand = hem als overwinnaar erkennen; de zeilen strijken = de vaart op Oost-Indië staken.

[p. 89]

95

Uit die gedachten wort uw overleg verrijckt,

 

Als gy uw grootvaêrs tijt by d'oude tijt gelijckt,^95-96

 

Toen onder Burgerhart, uit konings bloet gesproten,⁹⁷

 

Van Cezars heir getreên, in boschloof wiert besloten⁹⁸

 

Den hals te vryen van 't Latynsch metaelen juck;⁹⁹

100

Hoe Bruin, een duinman, met den Vries gesterckt, dit stuck,¹⁰⁰

 

Dat onuitvoerbaer scheen, en nau gedacht wou worden,¹⁰¹

 

Hanthaefde tegens een gewapende slaghorden

 

Van keurebenden, noit op toght en schiltwacht moê,¹⁰³

 

Den Rijnstroom langs, tot aen het huis te Britten toe.¹⁰⁴

105

Dan schickt uw wackre geest stadts Kapitool en boogen¹⁰⁵

 

Te kleeden met een ry zeeghaftige oorelogen,¹⁰⁶

 

Geschildert naer de kunst, van vore tot het endt,

 

Daer Rome ons Bataviers voor bondtgenooten kent.^107-108

 

Indien de tijt my gunt, naer 's Mantuaners wetten,^109-vlg.

110

Den krijghshelt Bato met opklinckende trompetten

 

In top te voeren, naer den eisch van 't vrye lant,

 

Door twalef boecken heen, tot daer de vredebant

 

Gesloten wort; men zal de boschnon hooren melden,¹¹³

 

Voorspellen op een ry de vaders en de helden

115

Der volgende eeuwen, die alom met raet en daet¹¹⁵

 

Zich queeten in gevaer, tot nootweer voor den staet,

 

De Graven, Boelensens, de Bickers, en de Hoofden,¹¹⁷

95-96 Door dergelike gedachten verdiepen zich uw bespiegelingen nog verder, als (doordat) gij vervolgens de tijden van Gijsbrecht van Amstel vergelijkt met de aloude tijden, toen...

97 Burgerhart: een (minder geslaagde) vernederlandsing van (Claudius) Civilis, die met zijn Bataven in 69 na Christus opstond tegen 't Romeinse gezag (het voorspel van deze opstand is door Vondel tot een drama verwerkt, de Batavische Gebroeders, 1663).

98 getreên van: verdrukt door; in boschloof: in de schaduw der bossen; in 't Heilige Woud.

99 vryen: bevrijden.

100 Bruin, een duinman: Brinio, de Kaninefaat.

101 (dat) nau gedacht wou worden: en waaraan men nauweliks durfde denken.

103 noit op toght en schiltwacht moê: onvermoeid in 't vechten en op schildwacht staan.

104 De opgestane Germaanse stammen veroverden Keulen en Xanten en trokken zegevierend door het stroomgebied van de Rijn tot aan zijn monding bij Katwijk, waar een Rom. sterkte lag, het Caput Germaniae: de Brittenburg, waarvan tot in de 18de eeuw de bouwvallen in zee bij lage waterstand zichtbaar waren.

105 schickt: draagt zorg; stadts Kapitool en boogen: het Amsterdamse Raadhuis en de (acht) boogvlakken in de hoeken der galerijen langs de burgerzaal. Aan Govert Flinck en na diens dood (1660) aan Jurgen Ovens werd opgedragen deze schilderijen in de boogvakken aan te brengen. Uit vs. 105-109 schijnt te blijken dat C. de Graeff de stof voor deze schilderijen (die niet alle zijn klaargekomen) heeft aangegeven. Het bekendste is wel de samenzwering van Claudius Civilis tegen de Romeinen in 't Heilige Woud (zie vs. 97) door Rembrandt (zie daarover Mr. N. de Roever in Oud-Holland 1891 en 1892); vgl. ook Vondels Inwydinghe van 't Stadthuis, vs. 1117-vlg. en zijn gedicht Op de Historischilderyen enz. van 1659.

106 zeeghaftig: roemrijk.

107-108 Tot het eind van de opstand, waarbij Rome ons, Batavieren als bondgenoten erkent.

109-vlg. Uit deze regels blijkt dat Vondel het plan heeft gehad een epos te schrijven (in de trant van de Aeneïs, ‘naar 's Mantuaners wetten’), waarvan Bato, de mytiese stamvader der Batavieren, de held zou zijn.

113 de boschnon: de Germaanse wichelares Velleda, ook in de Bat. Gebroeders genoemd; Velleda zou dan in Vondels epos ongeveer dezelfde rol worden toebedeeld als aan de Sibylle in de Aeneïs (VIde boek).

115 der volgende eeuwen: van de eeuwen, die volgden op het sluiten van 't vredeverbond met de Romeinen (vs. 112).

117 Vondel noemt hier de aanzienlikste Amsterdamse regentenfamilies uit de 17de eeuw: vgl. zijn Afbeeldingen der Stamheeren en zommige telgen van de Graven, Boelensen, Bickeren en Witsens enz. van 1658.

[p. 90]

 

Zoo trou in 't leveren, gelijckze 't trou beloofden.¹¹⁸

 

Men zal ons wapenkroon, den keizerlijcken hoedt,

120

Verworven door het gout des ridderstams, uw bloet,¹²⁰

 

Zien, met een' rijcker glans van gloeiende robijnen

 

En gout, den Ystroom en den Aemstel overschijnen,

 

Op d'aenwinst van de stadt, die, levender gezielt,¹²³

 

Van burgery, gelijck een korf vol byen, krielt.

125

Men zaegh u Aemstels stadt uitleggen, en omtrecken¹²⁵

 

Met steene muuren, haer een kleene weerelt decken¹²⁶

 

Met witte vleugelen van zeildoeck, uit der zee

 

Gewaeit van alle vier de winden op ons ree.

 

Men zaegh op uwe stem zoo veel verstroide steenen,

130

Van ongelijcken vorm, zich sluiten en vereenen;¹³⁰

 

Het raethuis, magazijn, scheepstimmerwerf, en vloot¹³¹

 

Herboren, gestoffeert met voorraet tegens noot.

 

Men zou zeehelden zien, op vergelege vaerten,

 

Aen graetboogh noch kompas gebonden, noch aen kaerten,¹³⁴

135

Hier 't zuiden aendoen; daer vorst Maurits in Brezijl¹³⁵

 

De leeusvaen planten, en een' burgerlijcken stijl¹³⁶

 

Invoeren op de kust, daer andre starren schijnen,¹³⁷

 

De menscheneeter dwaelt in wouden en woestijnen.

 

Men zou Virgilius zien opgaen in zijn' tolck,

140

Gelijck de goude zon, schakeerende eene wolck,

 

Den schoonen regenboogh doorschildert in het leven:^139-41

118 leveren: volbrengen.

120 In 1489 verleende Maximiliaan van Oostenrijk aan de stad Amsterdam het recht boven haar wapen de keizerskroon te voeren, als beloning voor de financiële hulp, hem verstrekt door Amsterdams ingezetenen. Vondel stelt het voor, alsof vooral het geslacht De Graeff (van ‘ridderlike afkomst’) haar ‘goud’ aan Max. zou hebben gegeven; vast staat alleen, dat, toen dit privelegie in 1497 hersteld werd, een Boelens burgemeester was, aan welke familie C. de Graeff van moederszijde was verwant; vgl. voor de ‘ridderstam’ Vondels gedichtjes Aen den Hooghedelen Heer Pieter de Graef enz.; Op den Oorsprongk van het Geslagt der Graven (Poëzy 1682, II 551); en voor ‘het gout’: Op den Oorsprongk van het geslacht der Bikkeren) Poëzy 1682, II 552).

123 aenwinst: toeneming in bevolking, groei; levender gezielt: toegenomen in zielental.

125 men zaegh u: men zou u dan (als 't mij vergund wordt mijn epos te dichten) zien....; de vierde uitlegging (uitbreiding) van Amsterdam vond plaats in 1658, onder 't burgemeesterschap van C. de Graeff.

126 (men zaegh) haer een kleene weerelt decken: men zou zien hoe haar (Amsterdam, de Amsterdamse havens) een kleine wereld bedekte; die kleine wereld zijn de schepen (witte vleugelen van zeildoeck), uit alle delen der wereld naar hier gevaren.

130 zich sluiten en vereenen: zich aaneensluiten en samenvoegen (tot een gebouw, zie vs. 131); zò zouden zich op het snarenspel van Amphion, de Griekse lierzanger, de stenen vanzelf hebben opgestapeld en de muren van Thebe hebben gebouwd.

131 het raethuis, gebouwd in de jaren 1648-1655 (in zijn Inwydinge 1655, vs. 555 bezigt Vondel dezelfde vergelijking als hier boven); magazijn, scheepstimmerwerf: in 1655 werd begonnen met de bouw van een nieuw Zeemagazijn en een scheepstimmerwerf op Kattenburg, ten dienste van de Admiraliteit; vgl. Vondels gedicht Zeemagazijn van 1658.

134 graetboogh: instrument om de hoogte van hemellichamen te bepalen, ter berekening der breedte op zee; Vondel zou in zijn epos zeehelden bezingen, die zich durfden wagen op tochten, ver buiten het bekende zeegebied, naar streken, waarvan nog geen kaarten bestonden, waar de middelen om zich te oriënteren ontbraken (vgl. vs. 137).

135 daer: vul aan: zou men zien; Johan Maurits van Nassau bestuurde van 1637-1644 met groot beleid de kolonie Brazilië van de Westindiese Comp.

136 de leeusvaen: de Hollandse vlag; een burgerlijcken stijl: een regeringsvorm, gegrond op orde en gezag.

137 daer andre starren schijnen: sterren, die op het Noordelik halfrond nooit boven de horizon verschijnen.

139-41 Gelijk de zon met haar gouden licht een wolk doortintelt (schakeert) en er een schone, veelkleurige regenboog in schildert, zo zou dan mijn epos zijn glans en schittering ontlenen aan het gulden heldendicht van Vergilius.

[p. 91]

 

Hoewel ick schroom naer d'eer des Mantuaens te streven

 

Met wasse pennen, en om laegh, beneên zijn' faem

 

Blijf drijven, om geen zee te noemen naer mijn' naem.^142-44

145

Nu zinge ick midlerwijl gezang van korter adem:

 

Het zy mijn zangheldin uw Kapitool omvadem',¹⁴⁶

 

Of koninginnen, en veltheeren innehael',¹⁴⁷

 

Of ons tooneel stoffeere, of, als de nachtegael,

 

Van tack in tack springe, en langs uwe graft, vol ooren,¹⁴⁹

150

Een byschrift, grafschrift, of een liergezang laet' hooren,

 

Of een bekranste bruit, van 't leckre bruitsbancket,¹⁵¹

 

Op Hymens tortslicht, groete, en vrolijck danss' te bedt.¹⁵²

 

De zangbeminners zijn belust op keur van wijzen,

 

En watertanden naer verandering van spijzen.

155

Indien mijn Zanggodin uw dagen recken kon,

 

Ten dienste van de stadt, en staet, uw levens zon

 

Zou langkzaem daelen, en beneên de kimmen zincken;

 

De lofbazuin op zulck een' wensch noch luider klincken;¹⁵⁸

 

Uw grafkoor spade uw lijck bedecken met den zerck.¹⁵⁹

160

Gy zoudt, als Kurius, noch lang uw ackerwerck¹⁶⁰

 

Aendrijven, en uw oude een hooger tijt bereicken¹⁶¹

 

Dan uw waeranden, en geplante lustboscheicken.

 

De GRAEFF gaf Nestor, noit vermaeck noch levens moe,¹⁶³

 

En zijn dry eeuwen tijts in wackerheit niet toe.¹⁶⁴

165

Gy zoudt den wasdom van uw kinderen en neven,¹⁶⁵

 

En zoo veel zegens en geluck met lust beleven.

 

Zoo houde u Polsbroeck lang, ter eere van uw' stam.

 

Zoo bloeie uw dubble telgh, ten prijs van Amsterdam.¹⁶⁸

142-44 bevatten een zinspeling op het lot van Icarus, die met zijn vader Daedalus, de bouwer van het Labyrinth op Creta, door de lucht vluchtte, met vleugels uit veren gemaakt en door middel van was bevestigd. De raad van zijn vader om niet te hoog te vliegen verwaarloosde I.; hij naderde de zon te dicht; de was smolt en hij plofte in de zee, die naar hem de Icariese zee werd genoemd. Vondel, zich de ondeugdelikheid van zijn dichterwieken (zijn ‘wasse pennen’) bewust, blijft zweven ver beneden Vergilius' zon, waagt niet in dichterlike vlucht hem te naderen.

146 Toespeling op Vondels Inwydinge van 't Stadthuis.

147 Men kan denken aan De blyde inkomste van Maria de Medecis (1639), aan Amsteldams Wellekomst aan.... Frederick Henrick (1628).

149 van tack in tack, in verband met de verschillende kleine onderwerpen in vs. 150-151 genoemd; uwe graft: C. de Graeff woonde op de Heregracht; vol ooren: waar tal van kunstminnaars wonen.

151 Zinspeling op de vele bruiloftsdichten van Vondel, met name op die ter ere van huweliken, in Amsterdamse regentenfamilies gesloten; van.... is te verbinden met het slot van vs. 152.

152 Hymens tortslicht: Hymen, de god van het huwelik, werd afgebeeld met een fakkel of toorts.

158 En ik zou nog luider uw lof uitbazuinen, indien ik daardoor die wens in vervulling kon doen gaan.

159 Zie de aant. bij de Titel.

160 Kurius: Manlius Curius Dentatus; zie Roskam, vs. 22 in Dl. 3, blz. 301.

161 aendrijven: zich wijden aan; oude: ouderdom; tijt: leeftijd.

163 Nestor: de oudste der Griekse koningen voor Troje, die drie mensengeslachten (zie vs. 164) beleefde.

164 niet toegeven: niet onderdoen voor.

165 neven: kleinkinderen.

168 uw dubbele telg: zie de aant. bij de Titel.

[p. 92]

De zeventigjarige Vondel (1657) naar de tekening en gravure van Cornelis Visscher

De vier Latijnse versregels betekenen: ‘Wat de bazuin van Virgilius, de lier van Flaccus [Horatius] en de hoge brozen van Annaeus [Seneca] met de hekelgeest van Juvenalis waren voor de Romeinen, - dat bezaten de Nederlanders, sedert Vondel zijn gewijde lippen opende, hij die in vernuft niemands mindere, in kunst aller meerdere was’.