De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen

[p. 65]

‘Op P. Virgilius Maro’, gedicht voorkomend op blz. XXXI-XXXII van de derde uitgave der proza-vertaling. 1646.

[p. 66]

Op P. Virgilius Maro.aant.^*

Hier streeft de Zwaen, Augustus Hofzwaen, henen,^{vs. 1}

En strijckt de schoonste lauwerkroon:²

Zijn brave zwier en hooge toon³

Verrucken my. Moght ick zijn schachten leenen!⁴
Is Scylle uit min haer Minos nagevlogen,⁵

En in een leewerick veraert;

Zal zijn gezang zoo wijt vermaert

Niet meer op mijn' verliefden geest vermogen?
'k Loop MARO in het weeligh groen bejegenen,⁹

Zoo dra zijn fluit den weerklanck port,¹⁰

En hy uit schrandre harssens stort

Een' vruchtbren dau, om d'ackers milt te zegenen.^11-12
't Verquickt mijn hart op zulck een beemt te weien,

Daer Tityr, zoo gerust en stil,

In schaduw speelt van Amaril,

De bloem van al de harderlijcke reien.^13-1616
Heel Griecken wenscht om 's Mantuaners schoven,¹⁷

Terwijl hy tijdigh ploeght en zaeit,

Het onkruit wiedt, en d' oeghsten maeit:

Zijn konst en vlijt geraecken 't al te boven.
Hy leert my ooft en vette olijven planten.

Ick worde op 't enten afgericht.

De schup en snoeimes doen hun plicht,²³

En Bacchus vloeit my toe van alle kanten.²⁴
Het groeizaem vee verrijckt de volle stallen,²⁵

* Van 1646. Afgedrukt volgens de tekst op blz. XXXI-XXXII van het voorwerk der derde uitgave van Vondels eerste Vergilius-vertaling. (Unger: Bibliographie, nr. 423).

vs. 1 De zwaan zou, volgens oud geloof, kort voor zijn dood een heerlik lied zingen; hij wordt de aan Apollo gewijde vogel en reeds in de Oudheid het symbool voor de dichter; Augustus Hofzwaen: verheerliker van keizer Augustus' daden.

2 strijckt: verwerft.

3 zwier: bevalligheid.

4 verrucken my: trekken mij in hoger sferen (inspireren mij).

5 Scylla, dochter van koning Nisus van Megara, wier liefde door Koning Minos werd versmaad; zij veranderde (zie veraert, vs. 6) in een watervogel, niet in een leeuwerik (zie Landged. I, r. 404 en 406 en vgl. Ovidius, Metamorphosen VIII, 6-vlg.); versta: als Sc. uit liefde voor M. wel in een leeuwerik is veranderd, zal dan....; zijn (vs. 7) slaat op de Zwaen (Vergilius).

9 bejegenen: begroeten.

10 den weerklanck port: de echo prikkelt (tot antwoorden).

11-12 Toespeling op de Landgedichten; waarin Verg. lessen geeft omtrent akkerbouw enz. (zie ook coupl. 5-8).

13-16 Vgl. Eerste Herderskout, vert. in verzen, vs. 6-7.

16 De schoonste van al de ten dans gaande herderinnen (en herders).

17 Heel Griekenland verlangt zulke overvloedige graanoogsten te winnen, als de Romeinse landbouwers, geleerd door Verg., binnenhalen.

23 schup (schop): spa.

24 En mijn wijnoogst is overvloedig.

25 groeizaem: vruchtbaar (vgl. verrijckt en vol).

[p. 67]

 

En spijst en kleet, met melck en vacht,

 

Den harder, die zijn ampt betracht,

 

De kudde weit, en vrijt van ongevallen.²⁸

 

Nu magh ick eerst uit tijm en goutsbloem zuigen

30

Den Nectar der Latijnsche Bie,³⁰

 

Als ick haer Rijcken stichten zie,³¹

 

En Koningen in 't heerschen overtuigen.³²

 

Zijn Zangheldin, als Pallas zelf, komt blincken³³

 

Met helm en schilt in 't oorloghsvelt;

35

En laet, voor zwaert nocht schicht ontstelt,

 

De dappre stem der krijghstrompette klincken.

 

Dan zwemt hy in een zee van nederlaegen³⁷

 

Te Troje, dat tot asch verbrant,

 

Waer aen mijn Fenix zijn verstant

40

Ontsteeckt, en sluit al zingende zijn dagen.

 

Dees Cygnus blaeckt, van hemelsch vier ontsteecken,⁴¹

 

Wanneer Eneas zonder rust

 

De golven kruist, van kust tot kust,

 

En hout zijn moedt voor 't nootlot onbezweecken.⁴⁴

45

Sibyl, geraeckt van Febus razeryen,⁴⁵

 

Ontfanght dien Vader in haer hol,

 

En leest hem voor de monsterrol⁴⁷

 

Der helden, die voor 't maghtigh Rome stryen.

 

Daer heeft AVGVST zijn' adelaer beschreden,

50

En triomfeert by Hemelgoon:^49-50

 

Terwijl de weerelt, voor zijn' troon,

 

Opoffert al haer scepters, en gebeden.⁵²

 

Maer hoe veel zweets en bloets en Koningkrijcken

 

Spilt dulle min? Heleen bederft⁵⁴

55

Trojaen, en Grieck: Elisa sterft:⁵⁵

 

Lavinia zaeit Latium vol lijcken.⁵⁶

28 vrijt van: vrijwaart voor.

30 bie: Zuidndl. vorm voor bij.

31 haer: de bie uit vs. 30 = Vergilius in zijn Aeneïs; Rijcken slaat op het nieuwe rijk dat Aeneas in Italië stichtte.

32 En Koningen op hun heersersplicht zie wijzen.

33 Zijn Zangheldin: Vergilius' Muze; Pallas: Pallas Athene (Minerva), de godin der wijsheid, gewoonlik afgebeeld met helm en schild.

37 hy: Vergilius (weer als zwaan, als dichterlike vogel gedacht); zoals de mytiese vogel Feniks uit zijn eigen as verjongd omhoog stijgt, ontleent deze Feniks (Verg.) aan Trojes brand zijn dichterlike gloed en zingt tot het einde van zijn leven (de Aeneïs is Vergilius' laatste, niet geheel voltooide werk); Vergilius wordt hier tegelijk als zwaan en als feniks gedacht.

41 Cygnus: zwaan; de nu volgende coupl. hebben alle betrekking op de Aeneïs.

44 voor 't noodlot: ter wille van de voor hem weggelegde taak.

45 Sibyl: Sibylle, de profetes, die in 't zesde boek van de Aen. optreedt; geraeckt van Febus razeryen: in goddelike vervoering door Apollo's inwerking.

47 de monsterrol der helden: de heele rij der toekomstige helden.

49-50 duiden op de apotheose van keizer Augustus Octavianus; zie blz. 41, vs. 60.

52 Hem, als teken van onderdanigheid, de heersersmacht afstaat, hem, als teken van goddelike verering, aanbidt.

54 dulle min: uitzinnige, dolzinnige liefde; bederven: ten verderve voeren, in 't ongeluk storten.

55 Elisa: Dido.

56 Lavinia, dochter van koning Latinus van Latium, die na veel strijd Aeneas' gemalin werd (zie Aeneïs, zesde boek).

[p. 68]

 

D'ontembre lust tot heerschappye en eere

 

Treckt tegens recht het harnas aen,⁵⁸

 

Op datze alleen ten troon magh gaen,

60

En met ontzagh stoutmoedigh elck bravere.⁶⁰

 

Dus scherpt de toets der wijsheit mijne zinnen

 

In overvloet van wetenschap,

 

En toont my op den hoogen trap

 

Der staetkunde al haer heilighdom van binnen.^61-64

65

Wat pronckt gy dan, O MARO, met laurieren?

 

Vereer den Grieck dien slechten krans,⁶⁶

 

Dewijl Parnas uw hooft met glans⁶⁷

 

Van zonnegout en stralen wil vercieren.

PRUDENTER.

58 tegens recht: wederrechtelik.

60 met ontzagh: door vrees in te boezemen, door schrikaanjaging; dit couplet heeft betrekking op koning Turnus, pretendent naar Lavinia's hand, verbitterd vijand van Aeneas.

61-64 Vergilius, overvloeiende van wetenschap, is voor mij een toetssteen der wijsheid, waaraan ik mijn eigen kunnen kan ‘scherpen’; hij openbaart mij in zijn beschouwingen over de verheven taak van de heerser de heiligheid van de staatsmanswijsheid.

66 den Grieck: Homerus; slecht: eenvoudig.

67 Parnas: Parnassus, de zangberg, gewijd aan Apollo; hier: Apollo en de Muzen; uw met klem. - Zie voor de ondertekening Prudenter: Sterck, Oorkonden, blz. 232.