De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 779]

Het vyfde bedryf. FILOTIMIE. PIZANERS. Filotimie: 1635[regelnummer] Jupijn Salmoneus, nu gekent in zijne waerde,Ga naar voetnootvs. 1635 En volle majesteit door d'offerhande op aerde, Zoo past het Juno mede aen dit Godinnendom De heerschappyen van haer koningkrijcken om Te deelen naer den eisch. getrouwe feestgenooten, 1640[regelnummer] Die nu de rijckste kroon der Godtheit ziet geslooten Om mijn alwaerdigh hooft, hoe zoude ick, in dien schijnGa naar voetnoot1641 Van eere zonder gade, u niet gedachtigh zijn!Ga naar voetnoot1642 Den grootsten voeght het eerst gedienstigheên t'erkennen. Gy Venus zult de duif en uwen wagen mennenGa naar voetnoot1644 1645[regelnummer] In Cyprus, uw gebiet, daer elck uw tortsen voelt.Ga naar voetnoot1645 Idalie, Amathunte, en Pafos zal 't gestoeltGa naar voetnoot1646 Van uwe Godtheit zijn: het priesterdom, met huivenGa naar voetnoot1647 En roozen om het hooft, u musch, en zwaen, en duiven Toewijden op 't altaer, oock maght van wieroockgeur. 1650[regelnummer] Uw Godtheit wort geviert de gansche weerelt deur. Gy zult geslachten door hunne afkomst onderstutten.Ga naar voetnoot1651 Gy Pallas zult de steên met speere en schilt beschutten,Ga naar voetnoot1652 Waerin Medusaes hooft van zwarte slangen krielt.Ga naar voetnoot1653 Athene, door gewelt noch vyantschap vernielt,Ga naar voetnoot1654 1655[regelnummer] Zal u in kercke en koor met blonde olijven eeren, En onder uw gezagh veele eeuwen triomfeeren. Diane, ontfang te leen bosschaedje, en wildernis,Ga naar voetnoot1657 En bergh, en dal, en 't Wilt, dat u geheilight is. Men zal het wufte Wilt, met pijl of net gevangen,Ga naar voetnoot1659 1660[regelnummer] Of winthont in uw kerck aen 't hoogh gewelfslot hangen,Ga naar voetnoot1660 En wijden hart en hinde en zwijn uw Godtheit toe.Ga naar voetnoot1661
[pagina 780]
Maer wie komt ginder, uit zijn' adem mat en moe Geronnen, en verbaest het feest der Goden stooren?Ga naar voetnoot1663 Pizaners: Och, Elis Elis, och, nu is uw ramp geboren. Filotimie: 1665[regelnummer] Het zijn Pizaners. hoort, wat jaeght u herwaert aen? Pizaners: Och, Elis Elis, och, hoe wil dit feest vergaen?Ga naar voetnoot1666 Jupijn behoe de stadt, en 't Rijck, en alle vroomen. De Goden hoeden ons, of 't is hier omgekomen.Ga naar voetnoot1668 Filotimie: Wie zijt gy, die de vreught der groote Goden steurt? Pizaners: 1670[regelnummer] Wy boodtschappen het hof wat daetlijck is gebeurt.Ga naar voetnoot1670 Filotimie: De Godtheit triomfeert op haeren zegewagen. Pizaners: Salmoneus, is, helaes, van Godt Jupijn verslagen. De Koning is een lijck. Salmoneus leght'er al.Ga naar voetnoot1673 Filotimie: Wat stroit de Faem niet uit, de boosheit te geval! Pizaners: 1675[regelnummer] Wy wachtten by de sluis of godtsbrugh met verlangen,Ga naar voetnoot1675 Daer Elis borgery, om hunnen Heer t'ontfangen Gereet stont, en het volck krioelde en t'zamendrong, d'Een ingetogener, en d'ander los van tong. Zy duiden vast dit feest ten slimsten, of ten goede, 1680[regelnummer] Daer zomtijts muitery en oproer onder broedde. Ontzagh hielt evenwel de menighten in toom. De midnacht quam vast aen, en koesterde den schroom,Ga naar voetnoot1682 En naerheit: het gestarnte aen 't hooftpunt stont gesteegen,Ga naar voetnoot1683 Wanneer een straetgerucht luids keels, van alle wegen, 1685[regelnummer] En wijcken opstack: wijckt, ruim baen: de Koning komt: Hy treckt den Melckwegh door. de meesten staen verstomtGa naar voetnoot1686 Van angst, en vreezen vast voor onheil onder 't hoopen.Ga naar voetnoot1687
[pagina 781]
Verbaesde wijven voort aen 't schreeuwen, voort aen 't loopen.Ga naar voetnoot1688 Ten lange leste komt de sleip en staetsi voort.Ga naar voetnoot1689 1690[regelnummer] De hofbende is hier d'eerste om door de hemelpoortGa naar voetnoot1690 Te trecken, en zy bralt met haeren blixemstandert, Gevolght van Hierofant; toen 't hooge hof, verandert In Goden. ieder voert zijn teken, en zijn draght. Salmoneus treet, gelijck Jupijn, na deze pracht,Ga naar voetnoot1694 1695[regelnummer] Verdooftze in majesteit, en eere, en glans, en luister. De blixem is zijn staf, die schooner straelt by duister, En Bazilides volght op 't koninglijcke spoor. De hoftrouwant bestuwtze. een ieder geeft gehoor,Ga naar voetnoot1698 En luistert in de stilte, om op 't gevolgh te letten.Ga naar voetnoot1699 Filotimie: 1700[regelnummer] Wy letten op 't gevolgh.Ga naar voetnoot1700 Pizaners: De zilvere trompetten Verhieven een geluit, dat aen den hemel klonck, Zoo dra Salmoneus trots te wagen steegh, en blonck Om hoogh, gelijck een Godt, daer duizenden van zielen, By 't heerlijck sluisgewelf voor hem ter aerde vielen.Ga naar voetnoot1704 1705[regelnummer] De Priesters zwaeiden hem voor 't outer, wieroock toe. De gansche hofsleip wert geroep noch juichen moe.Ga naar voetnoot1706 De fackels bloncken klaer, en gaven een geflonker In 't goddelijck gewaet, dat schooner scheen by donker. De dertle paerden staen en knabbelen het gout 1710[regelnummer] Van 't knarsende gebit, en brieschen, trots en stout En moedigh op dien Godt, als die zijn godtheit kennen.Ga naar voetnoot1711 Zy trappen van verdriet, om eenmaal voort te rennen. De nieuwe Goôn bekleên in orden van weêrzy Salmoneus wagenpracht. Filotimie: dat voeght dien Godt, en my. Pizaners: 1715[regelnummer] De Koning, by Jupijn in Majesteit geleecken,Ga naar voetnoot1715 Gebiet ten derdemael de feesttrompet te steecken. Men hoort een stem: valt neêr: valt neêr: aenbidt Jupijn. Een ieder knielt in 't stof, de huichlaer met een' schijn Van rechte eerbiedigheit. kornetten en schalmeienGa naar voetnoot1719
[pagina 782]
1720[regelnummer] Bestemmen 't maetgezang van uitgeleze reien.Ga naar voetnoot1720 De paerden op dien toon aen 't draven op de sluis.Ga naar voetnoot1721 Men hoort een knarssende en een klinckende gedruis, De paerdehoeven op 't metael, de goude raeden, Met dien vermomden Godt in zijn triomf geladen,Ga naar voetnoot1724 1725[regelnummer] Vermengen hun geknars in al dit ongeluit.Ga naar voetnoot1725 De Godtheit van Jupijn ziet hem ten oogen uit. Hy weet met zijne vuist en gloeiendige vingerenGa naar voetnoot1727 Den blixem in den drang en 's volx gewoel te slingeren, Dat al de stadt verschrickt, en siddert om hem heen. 1730[regelnummer] Maer wat gebeurt'er flux? de Godtheit komt beneên Gedondert uit een wolck, recht aen op 's Konings wagen,Ga naar voetnoot1730-31 Die schrickt, in zijn triomf gedootverft en verslagen.Ga naar voetnoot1732 Zoo dra wy Godt Jupijn op zijnen Arent zienGa naar voetnoot1733 Verschijnen, vallen wy op 't aenzicht, op ons knien 1735[regelnummer] Ter aerde. daetlijck berst een onvoorziene donder Vervaerlijck uit de wolcke, en treft afgrijslijck onder De paerden, en hunn' heer, die schiet op zijnen rugh Gezwint ten wagen uit. de paerden, op de brugh Aen 't hollen, rucken voort. de wagen, door dit rucken. 1740[regelnummer] Dit schocken langs de straet, gebroken, en in stucken, Berooft van wagenaer en toom, vergeet zijn vaert,Ga naar voetnoot1741 Verstroit zijn ysren raên. de paerden, trots van aert, Die vier en vlam en gloet noch strax ten beck uitspoogen, En blixems schooten uit het blickren van hunne oogen,Ga naar voetnoot1744 1745[regelnummer] Aen 't sneuvelen, met kracht uit hun garreel gespat.Ga naar voetnoot1745 De Koning geeft den geest, geplet van 't gloejend radt. Filotimie: Och och, Pizaners, och, waer bleef mijn uitverkooren? Pizaners: Het volck geraeckte voort aen 't hollen, heet van toren.Ga naar voetnoot1748 Apollo, Mars, Merkuur, het nieuwe Godendom, 1750[regelnummer] De hofsleip, elck verbaest zagh naer zijn hielen om,Ga naar voetnoot1749-50 Ga naar voetnoot1750 Geborgen in dien drang, of hallef doot gedrongen,Ga naar voetnoot1751 Gelastert, en gevloeckt, van overal besprongen.
[pagina 783]
De wraeck des oploops rande om strijt den dooden aen.Ga naar voetnoot1753 Had Bazilides niet het lijck den onderdaenGa naar voetnoot1754 1755[regelnummer] Ontruckt, de Koning waer, als Hierofant, gereeten,Ga naar voetnoot1755 Verscheurt van lidt tot lidt, en in den stroom gesmeeten. Hy stilde 't oproer met zijn benden, hier gereet, En wondt het warme lijck in 't pluimaluine kleet, Dat Etnaes gloet verduurt, en liet het, onder 't krijtenGa naar voetnoot1758-59 1760[regelnummer] Der woelende gemeente, op d'offerstapels smijten. Toen stack de lijcktorts voort den brant in 't hout, gewijtGa naar voetnoot1761 Voor d'offerstieren: maer de hemel scheurt en splijt, En schiet den blixem in de lijckvlamme uit den hoogen. Wie kent den blixem niet, wiens gloet, van groot vermogen, 1765[regelnummer] De schee des zwaerts verschoont, door 't leder heenedringt,Ga naar voetnoot1765 En 't fijnste lemmer, daer de vlam en vonck uit springt, Tot stof en gruis verteert? de lang geterghde vaderGa naar voetnoot1767 Verslont geraemte, been, en zenuw, vleesch, en ader; Zoo dat 'er van het lijck niet anders overschoot 1770[regelnummer] Dan d'assche, die men ras in eene dootbus sloot. Door zulck een offer raeckte al d'oploop aen 't bedaeren. Zoo liep dees treurrol af. Jupijn wil u bewaeren. Filotimie: Waer bergh ick 't leven nu? Salmoneus, och, mijn Heer, De hoop is uit met my; mijn kroon, mijn staet, mijne eer,Ga naar voetnoot1774 1775[regelnummer] Mijn troost in eenen storm al teffens dus verloren.Ga naar voetnoot1775 Och, beter noit tot staet en majesteit geboren. Salmoneus, och, ick heb u reuckeloos verraên,Ga naar voetnoot1777 Vervoert om naer de kroon van Jupiter te staen. Men wijte my uw ramp: ick ick heb u bedorven.Ga naar voetnoot1779 1780[regelnummer] Waer nu in ballingschap de weerelt door gezworven? Hier is geen vryburgh, noch geen toevlught in der noot. Helaes, waer bergh ick my? waer vlught ick voor de doot? Het graeu genaeckt. helaes, wie broght dien vorst om 't leven? Want Jupiter heeft hem dat vier niet toegedreven: 1785[regelnummer] Een koningsmoorder, schuim van 't helsch en nijdigh volck Heeft ergens, uit de schim van een gemaelde wolck,Ga naar voetnoot1786 Hem met een handgranaet op 't beckeneel gekloncken: Nu schuift men 't op Jupijn. waer vinden wy speloncken,
[pagina 784]
Een' kuil, een' schuilhol, naer en droef genoegh voor my? 1790[regelnummer] Maer neen, Salmoneus leeft in volle heerschappy. Hy roept ons (hoortge niet?) uit zijnen troon naer boven. Mijn lief, ick koom, ick koom. geen weereltlijcke hoven Verquicken my om laegh. mijn heer ick koom, ick koom. Waer zijnwe? suffen wy? is 't waerheit, of een droom? 1795[regelnummer] Wat baet my nu mijn pracht de bondel pauwepluimen? Nu zijt gy Juno niet: gy moet uw Rijcken ruimen. Wat baet my deze kroon op 't hooft? daer leghtze in 't stof. Men trapze met den voet. ô Godtheit zonder lof.Ga naar voetnoot1798 Legh af dien mantel, die wil nu geen weduw passen.Ga naar voetnoot1799 1800[regelnummer] De majesteit heeft uit. zy zijn 't gezagh ontwassen.Ga naar voetnoot1800 Men daghvaert ons ter straffe. o onderaertsche Goôn,Ga naar voetnoot1801 Waer dwaelt mijn heer? mijn lief, waer heene nu gevloôn?Ga naar voetnoot1802 Pizaners: Staetjoffers volghtze in 't hof: het gaet haer aen de zinnen, Die hoeven rust. gaet voor: wy spoeden oock naar binnen.Ga naar voetnoot1804 BAZILIDES. REY VAN PRIESTEREN. THEOFRASTUS. Bazilides: 1805[regelnummer] Stantvastigh Priesterdom, waeck op: waer schuilt gy nu?Ga naar voetnoot1805 Waeck op, schep moedt: Jupijn de vader handhaeft u. Hy heeft ter goeder uure uw ongelijck gewroken, Zijn out altaer beschut. geen maght heeft hem ontbroken. Een felle kerckstorm is u over 't hooft gewaeit. 1810[regelnummer] Eerwaertste vader, hoe is dit tooneel gedraeit! Dat leert den Dondergodt naer zijne altaerkroon steecken, Wiens blixemschichten gloet noch vier noch kracht ontbreken. Ick breng de heilooze asch beslooten in dees bus,Ga naar voetnoot1813 Salmoneus overschot, Salmoneus, die noch flusGa naar voetnoot1814 1815[regelnummer] Verwaten heenetrock om Jupiter te speelen. Rey van Priesteren: Groot, groot is Jupiter. Theofrastus: hy hanthaeft zijn beveelen, Orakels, offereer, en tempels, hoogh gebouwt.
[pagina 785]
Hy eert het priesterdom, dat hem in eere houdt. Hy eert zijn priesterdom, en kercken, en altaeren. 1820[regelnummer] Dat leert het weereltsch hof zijn' staet en ampt bewaeren. Nu blijckt het wat'er van dees Godtheit overschiet. Die Godt braveerde is nu een hant vol stof, een niet. Bazilides: Waer nu met deze bus, dit dootvat, best gebleven?Ga naar voetnoot1823 Theofrastus: Wie Godt onteert verdient geen eere na dit leven. 1825[regelnummer] Koom herwaert, Diodoor, aenvaert dien offervloeck,Ga naar voetnoot1825 Die godtlooze asch, en stopze in een' vergeeten hoeck By 't noorder kerckpoortael, en aen de slincke zijdeGa naar voetnoot1827 Van 't kerckhof. dat dees bus den tempel niet ontwijde: Bestulpze met een' zerck. wie Jupiter verachtGa naar voetnoot1829 1830[regelnummer] Verdient geene eer by Godt, noch 't priesterlijck geslacht. De godelooze ziel, ten lichaeme uitgedrongen, Met eenen sprongk zoo diep in 's afgronts poel gesprongen,Ga naar voetnoot1832 En voor den rechterstoel van Radamanth gedaeght,Ga naar voetnoot1833 Deist t'elckens achterwaert, terwijl Megeer haer jaeghtGa naar voetnoot1834 1835[regelnummer] Ter vierschaer' met de zweep, om haestigh te verschijnen,Ga naar voetnoot1835 Op 't jammerlijck geluit van hondertduizent pijnen,Ga naar voetnoot1836 Geknars en ketenklanck. de dolle reuzerotGa naar voetnoot1837 Verwacht met smert de komst van dien verdoemden godt.Ga naar voetnoot1824-38 Bazilides: Wat wil dat hofgeschrey, dat bonzen, en dat kraecken? 1840[regelnummer] Hoe spreit die naere galm zich over alle daecken! PIZANERS. THEOFRASTUS. BAZILIDES. Pizaners: Och, Theofrastus, och, om Jupiter, om Godt, Och bergh dit Rijckscieraet. het hof, het GodenslotGa naar voetnoot1842 Wort door het hofgezin van zijnen schat geplondert.
[pagina 786]
't Gezagh heeft uit: de vorst, het hooft, is doot gedondert.Ga naar voetnoot1844 1845[regelnummer] De Koningin geworght aen eenen gouden strick. Theofrastus: Hoe lang Jupijn vertoeft, een eenige oogenblickGa naar voetnoot1846 Betaelt de schennissen en tempelschenderijen. Dat leert den godtsdienst en Godts heilighdom ontwijen. Hoe quam de Koningin aen dit rampzaligh endt? Pizaners: 1850[regelnummer] Zy had den rou beklaeght, en haere schuit bekentGa naar voetnoot1850 Voor Jupiter, en sloegh van druck en schrick aen 't raezen.Ga naar voetnoot1851 Men leitze in 't hof, of rust en stilte haer genazenGa naar voetnoot1852 In 't eenzaem kabinet, op eene ledekant, En vintze flux geworght, gestickt aen dezen bant.Ga naar voetnoot1854 1855[regelnummer] Geen geur, noch artseny, noch kruit herbaerde 't leven. Op deze maere schijnt het gansche hof te beven, Te dreunen van 't gekerm. het troostloos hofgezin Vlieght razende en verbaest de zaelen uit en in,Ga naar voetnoot1858 Niet anders of de stadt en 't hof, in rouw gedompelt, 1860[regelnummer] En van erfvyanden verweldight, overrompelt, In brant stont, en de vlam, door alle straeten ras Geslagen, noch van Godt noch mensch te blusschen was. Wat kon'er tegen staen? daer was gezagh noch orden. Elck volghde zijnen lust en moedtwil, die hen porden.Ga naar voetnoot1864 1865[regelnummer] Een ieder vlamt op roof, en rooft, en grijpt en vat. Kleenoodie, kostlijckheit, juweel. gesteente, en schat Wort buit verklaert. men valt aen 't plonderen, aen 't stroopen. Men ramt de kamers op. de sloten springen open.Ga naar voetnoot1868 Wy bergen naulix noch den scepter, en de kroon, 1870[regelnummer] En 't Koningklijck gewaet. Theofrastus: dat u Jupijn beloon' Voor dien getrouwen dienst. men moet hier orden stellen,Ga naar voetnoot1871 Of hof en tempel valt ten roof voor 's rijcks rebellen. Heer Bazilides, neem de kroon aen, en het Rijck.Ga naar voetnoot1873 Bazilides: Genade, Aertspriester, och verschoonme: met wat blijck 1875[regelnummer] Of glimp van wettigheit kan ick de kroon aenvaerden?
[pagina 787]
Hoewel de Koningen van hunnen stam veraerden, Noch magh geen onderdaen zich zetten in dien Staet Door onderkruipingen, of reuckeloozen raet:Ga naar voetnoot1878 Men dient den breeden Raet en 't volck hierop te hooren.Ga naar voetnoot1879 1880[regelnummer] Ick heb den Koning en het Rijck mijn trouw gezworen, My met gestaefden eedt verbonden aen den stafGa naar voetnoot1881 Van Elis, die dit volck veele eeuwen wetten gaf. Ick vlam op kroon noch troon, maer wensche met mijne armen, Gelijck een' vrijen Staet, d'Eliders te beschermen. 1885[regelnummer] Dat voeght een' Oppervooght des volcks, en op dien voet Vernoegh ick allerbest de drift van mijn gemoedt.Ga naar voetnoot1886 Men stell' den Staet voortaen aen 't keurrecht, niet aen erven:Ga naar voetnoot1887 Dewijl de Deught verhuist, en dickwijl by 't versterven,Ga naar voetnoot1888 Tot onheil van 't gemeen, veranderingen baert. 1890[regelnummer] Zoo wort het weesdom van dees heerschappy bewaert.Ga naar voetnoot1890 Theofrastus: Gy spreekt godtvruchtig: maer wat vordert uw verschoning? Dees lantsaert eischt een hooft, een opperhooft, een' Koning. Bazilides: Een eenigh hooft vervalt te licht tot dwinglandy.Ga naar voetnoot1893 Theofrastus: By 't koningsdom gelt eer.Ga naar voetnoot1894 Bazilides: een rechte slaverny. 1895[regelnummer] Het Recht des volcks wort best bewaert by veele mannen. Theofrastus: Als die veraerden dan gebieden veel tirannen In plaets van een'. Bazilides: is d'een of d'ander luttel vroom,Ga naar voetnoot1897 Zoo houdt de menighte den boosten by den toom. Theofrastus: En als de menighte gesplist zit door krackeelen?
[pagina 788]
Bazilides: 1900[regelnummer] Dan zit de Staet gescheurt. Theofrastus: wie kan die scheuring heelen? Bazilides: De reden, en de tijt.Ga naar voetnoot1901 Theofrastus: Terwijl vervalt de Staet Van quaet tot erger, en tot een onheelbaer quaet. Bazilides: Dan vint de kranckheit zelf eene uitkomst in d'elende. Theofrastus: Dan zieltooght al de Staet, en d'arts verwacht het ende.Ga naar voetnoot1904 1905[regelnummer] Is dees een opperhooft, zoo schaft hy tydigh raet,Ga naar voetnoot1905 En middel.Ga naar voetnoot1906 Bazilides: is 't een hooft, dat zijne kunst verstaet: Maer dwaelt dit eene hooft, zoo dwaelen al de leden. Een eenigh voorbeelt is 't bederf van tucht en zeden, Of d'opgang van de deught. men vraege ervaerenheit:Ga naar voetnoot1909 1910[regelnummer] Zy geeft van hant tot hant het zekerste bescheit:Ga naar voetnoot1910 Theofrastus: Dat monarchyen verr' den vryen Staet verduuren.Ga naar voetnoot1911 Bazilides: Men gunne my wat tijts, ten minste weinige uuren. Eerwaertste vader, kan 't uw heiligheit verstaen, Ick zal met mijn gemoedt hier op te raede gaen. Theofrastus: 1915[regelnummer] De hooge noot eischt spoet, verbiet dit uit te zetten.Ga naar voetnoot1915 Wanneer 't de noot vereischt dan zwijgen stijl, en wetten.Ga naar voetnoot1916 Zoo gy dit weigert, nu dees storm van oproer brult, En 't Rijck verslinden wil, wort u alleen de schult Van 't algemeen bederf met reden toegeschreven. 1920[regelnummer] De kerckpilaer zal dees verkiezing steunsel geven,Ga naar voetnoot1920 En stutten uwen stoel in aenstoot en gevaer. Bazilides: Eerwaertste vader, och, dit pack valt veel te zwaer
[pagina 789]
Voor mijnen zwacken hals: nochtans op uw behaegen Ontzegh ick niet dien last, tot heil des lants, te draegen.Ga naar voetnoot1924 Theofrastus: 1925[regelnummer] Zoo zweer dan heilighlijck den godtsdienst, en Jupijn. Bazilides: Wy zweeren Gode en u en 't Rijck getrou te zijn. Theofrastus: Godtvruchte Helt, en hooft der hoffelijcke benden,Ga naar voetnoot1927 Treck aen dit rijxgewaet, en vly het om uw lenden. Het Rijck is zonder oir: het kent geen' trouwer vrient.Ga naar voetnoot1929 1930[regelnummer] Gy hebt Jupijn oprecht, Godts volck getrouw gedient. Nu kniel: aenvaert dien staf, en hanthaef Elis wetten.Ga naar voetnoot1931 Ontfang dees kroon op 't hooft, en wacht u haer te smetten Door ongodtvruchtigheit, of wreede dwinglandy. Rey van Priesteren: Leef lang, heer Koning: heil met uwe heerschappy. Theofrastus: 1935[regelnummer] Hoe kan Jupijn den staet der trotsen ommekeeren. Hy eert ootmoedigen, die zijne Godtheit eeren. Wat is Salmoneus nu? een bus, een hant vol stof, Filotimie een lijck, een stanck van stadt en hof.Ga naar voetnoot1938 Heer Bazilides wort op 's Konings troon geheven. 1940[regelnummer] De godtsdienst triomfeert, wanneer de boozen sneven. UIT t'Amsterdam, Ter Druckerye van Thomas Fontein, op de Voorburghwal, by de Deventer-houtmerckt, 1657.Ga naar voetnoot+	voetnootvs. 1635 nu gekent: versta: nu erkend zijnde. voetnoot1641 alwaerdigh: volkomen waardig; schijn: schittering. voetnoot1642 zonder gade: zonder weerga. voetnoot1644 de duif: met musch en zwaen (vs. 1648) de aan Venus gewijde vogels; de Renaissance beeldde Venus af op haar wagen door duiven getrokken, o.a. Rafaël in de Farnesina te Rome. voetnoot1645 Cyprus: toen Venus uit 't zeeschuim was geboren, ging zij op Cyprus aan land, waar zij haar residentie hield; tortsen: liefdevlammen. voetnoot1646 De drie hier genoemde plaatsen waren Cyprische steden met Venustempels. voetnoot1647 huiven: sluiers. voetnoot1651 afkomst: nakomelingschap. voetnoot1652 Pallas: vgl. vs. 1544. voetnoot1653 Medusaes hooft: Perseus sloeg den kop af van 't slangenharig monster Medusa of Gorgo en gaf dien kop aan Minerva, die hem in haar schild plaatste. voetnoot1654 Athene: vooral in deze stad werd Pallas als schutsgodin vereerd, vandaar haar naam Pallas Athene; de olijfboom was haar toegewijd, vgl. Palamedes, vs. 2300. voetnoot1657 Diane: vgl. vs. 1545. voetnoot1659 wufte: vlugge. voetnoot1660 gewelfslot: sluitsteen. voetnoot1661 De hier genoemde dieren waren Diana geheiligd. voetnoot1663 Geronnen: aangerend; verbaest: ontsteld. voetnoot1666 vergaen: afloopen. voetnoot1668 't is hier omgekomen: 't loopt hier mis. voetnoot1670 daetlijck: zoo even. voetnoot1673 leght'er al: ligt al ter neer, is al dood. voetnoot1675 sluis of godtsbrugh: vgl. vss. 742, 760. voetnoot1682 koesterde: voedde. voetnoot1683 't hooftpunt: het zenith, vgl. vs. 1013. voetnoot1686 den Melckwegh: vgl. vss. 1213, 1562. voetnoot1687 onder 't hoopen: terwijl zij nog hopen dat er geen ongelukken (onheil) zullen gebeuren. voetnoot1688 Verbaesde: ontstelde. voetnoot1689 de sleip en staetsi: het gevolg van als goden verkleede hovelingen. voetnoot1690 De hofbende: vgl. vs. 771: een drommel hofsoldaeten onder Bazilides. voetnoot1694 na deze pracht: na de prachtig uitgedoste hovelingen. voetnoot1698 hoftrouwant: lijfwacht. voetnoot1699 't gevolgh: de gevolgen. voetnoot1700 Wy: met klemtoon. voetnoot1704 sluisgewelf: brugboog, vergelijk vs. 992. voetnoot1706 hofsleip: 't hofgevolg. voetnoot1711 moedigh: trotsch; dien Godt: Jupiter-Salmoneus; als die: alsof zij. voetnoot1715 by: aan; geleecken: gelijk gemaakt. voetnoot1719 kornetten: hoorns. voetnoot1720 Bestemmen: bijvallen. voetnoot1721 sluis: brug, vgl. vs. 742. voetnoot1724 geladen: beladen. voetnoot1725 ongeluit: verward geluid. voetnoot1727 gloeiendige: gloeiende. voetnoot1730-31 flux: ineens; de Godtheit: Jupiter zelf; beneên gedondert: naar beneden gevallen. voetnoot1732 in: middenin; gedootverft en verslagen: bleek en angstig; vergelijk 'gedootverft en verlegen' in Klaghte over het verongelucken der Kercke van Sinte Katharine, vs. 31, Dl. 4, blz. 612. voetnoot1733 Arent: Jupiters vogel. voetnoot1741 wagenaer: wagenbestuurder. voetnoot1744 blixems.... blickren: een bij Vondel bekend klankspel. voetnoot1745 sneuvelen: nederstorten. voetnoot1748 voort: terstond; toren: toorn. voetnoot1749-50 Aardige ironie! voetnoot1750 verbaest: ontsteld. voetnoot1751 Geborgen in dien drang: verborgen, verloren in 't gedrang. voetnoot1753 des oploops: van 't opdringende volk. voetnoot1754 het lijck: van Salmoneus. voetnoot1755 als: evenals. voetnoot1758-59 't pluimaluine kleet, dat Etneas gloet verduurt: een kleet van amiant- of vezelsteen, dat onontvlambaar is; Vondel gebruikt het mooie zachte woord ook in Jephta, vs. 1586. voetnoot1761 voort: terstond. voetnoot1765 verschoont: beschaamt, niet noodig heeft? voetnoot1767 vader: Jupiter. voetnoot1774 De hoop is uit met my: ik heb geen hoop meer. voetnoot1775 eenen: met klemtoon; al teffens: allemaal tegelijk. voetnoot1777 reuckeloos: roekeloos. voetnoot1779 bedorven: in 't verderf gestort. voetnoot1786 schim: schaduw; gemaelde: geschilderde. voetnoot1798 ô Godtheit zonder lof: dit zegt de ontgoochelde Filotimie tot zichzelf. voetnoot1799 wil... passen: past, betaamt. voetnoot1800 zy: de Theofrasten. voetnoot1801 De onderaertsche Goôn Minos, Rhadamanthus en Eakus zijn de rechters der onderwereld, vgl. vs. 1833. voetnoot1802 Waer dwaelt mijn heer?: Filotimie wil in verstandsverbijstering haar gestorven man gaan zoeken. voetnoot1804 Na dit vs. was het tableau vivant gedacht, dat in stroof III van de Vertooningen in Salmoneus (hierachter, blz. 790) beschreven wordt. voetnoot1805 Stantvastigh Priesterdom: Priesterdom dat stand hield; waer schuilt gy nu?: waar blijft ge nu?, een verwijt over de kleinmoedigheid der priesters in den Rey van vs. 1579-vv. Intusschen lijken vss. 1805-10 evenals vss. 1815-19 een voorspelling van het herstel der vervolgde katholieke kerk in Nederland. voetnoot1813 de heilooze asch: de ongelukkige asch van den gekremeerden Salmoneus, vgl. vs. 1770. voetnoot1814 flus: pas. voetnoot1823 dootvat: urn. voetnoot1825 dien offervloeck: Salmoneus, den onteerder van het offer. voetnoot1827 By 't noorder kerckpoortael: Ook hier is Vondel volop middeleeuwsch. Aan den noordkant der kerken, de zij van koude en duisternis, en daarom van geestelijken dood, werden de dooden begraven; de ongewijde aarde voor afvalligen was daar in den linkerhoek. Aan den noordhoek van de Nieuwe Kerk op den Dam bevond zich kort voor Vondels tijd het zgn. ‘ellendige kerkhof’ voor zelfmoordenaars en misdadigers. voetnoot1829 Bestulpze: bedek ze. voetnoot1832 's afgronts poel: de Hades of onderwereld. voetnoot1833 Radamanth: éen van de hellerechters, vgl. vs. 1801. voetnoot1834 Megeer: Megera, éen van de drie Furiën of Wraakgodinnen. voetnoot1835 met de zweep: bij Dante (Inf. III, 111) is het Caron, die de verdoemden, met zijn roeispaan, tot spoed dwingt. voetnoot1836 geluit van... pijnen: de weeklachten der gepijnigden. voetnoot1837 de dolle reuzerot enz.: de troep verdwaasde reuzen, die den Olymp wilden bestormen en door Jupiter ook in de onderwereld werden geworpen, vgl. vss. 100, 1427-29. voetnoot1824-38 In deze dantesk-klassieke vss. is het katholiek-kerkrechterlijk verbod opgesloten, ketters en afvalligen op gewijden grond te begraven. voetnoot1842 dit Rijckscieraet: deze kostbaarheden nl. Kroon en Scepter; Godenslot: ironisch, het kasteel der zgn. goden. voetnoot1844 doot gedondert: door den bliksem van Jupiter gedood. voetnoot1846 vertoeft: dwaalt, wacht. voetnoot1850 den rou beklaeght: rouwklachten geuit. voetnoot1851 druck: leed. voetnoot1852 genazen: genezen mochten. voetnoot1854 flux: ineens. voetnoot1858 verbaest: ontsteld. voetnoot1864 porden: aanprikkelden. voetnoot1868 ramt... op: rameit open. voetnoot1871 orden: orde. voetnoot1873 Het is niet aan te nemen, dat Vondel, die van Bellarminus 's pausen indirekte macht in het staatkundige kon weten, met dit vs. de volkomen afhankelijkheid der tijdelijke macht van de geestelijke heeft willen uitdrukken. Theofrastus is niet overal een spiegelbeeld van den katholieken priester. voetnoot1878 onderkruipingen: politieke kuiperijen; reuckeloozen raet: roekeloozen, onvoorzichtigen raad, zooals de raad of liever het bevel van Theofrastus in vs. 1873. voetnoot1879 Theofrastus' absolutisme wordt door deze demokratische woorden van Bazilides aanmerkelijk getemperd. voetnoot1881 den staf: het bestuur. voetnoot1886 Vernoegh: bevredig; drift: aandrift, begeerte. voetnoot1887 den Staet: het opperbestuur van den Staat; keurrecht: kiesrecht; erven: de erfopvolgingen in een dynastie. voetnoot1888 Dewijl de Deught verhuist: omdat de geschiktheid tot regeeren lang niet altijd die erven eigen blijft; 't versterven: het sterven van den kroondrager. voetnoot1890 Versta: zoo wordt bovendien in een opvolger voorzien wanneer de kroondrager kinderloos sterft, zooals hier 't geval was, vgl. vss. 329, 1929. Bazilides' pleidooi voor een republiek is wel heel merkwaardig in Vondels pen, maar men bedenke, dat deze man staat te huichelen in overeenstemming met zijn politiek van vss. 325-68; het weesdom: de verweezing, het vaderloos-zijn. voetnoot1893 Een eenigh: een enkel. voetnoot1894 By 't koningsdom gelt eer: vgl. noblesse oblige; een rechte slaverny: nl. de eer; een vorst die altijd met zijn eer schermt is een echt tiran. voetnoot1897 is d'een of d'ander luttel vroom: als de een of ander niet deugt. voetnoot1901 De reden: het gezond verstand. voetnoot1904 al de Staet: de heele Staat. voetnoot1905 opperhooft: een die alles in handen heeft, een koning. voetnoot1906 middel: geneesmiddel; is 't een hooft enz.: Versta: ja, als het een hoofd is dat enz. voetnoot1909 men vraege ervaerenheit: raadpleeg de ervaring maar! voetnoot1910 van hant tot hant: telkens. voetnoot1911 Theofrastus vult de laatste zinsnede van Bazilides haastig in en bedoelt, dat de ervaring leert, hoe een monarchie langer duurt dan een republiek (vryen Staet). voetnoot1915 verbiet dit uit te zetten: en verbiedt uitstel. voetnoot1916 stijl: gewoonte. voetnoot1920 De kerckpilaer: de priesterschap, die de Kerk steunt; dees verkiezing: de keuze van Bazilides tot koning, door Theofrastus gedaan. voetnoot1924 Ontzegh: weiger. voetnoot1927 hoffelijcke benden: hofwacht. voetnoot1929 oir: troonopvolger. voetnoot1931 staf: scepter. voetnoot1938 Filotimie: spreek uit Filoti-mi-ë. voetnoot+ Drukkersadres: Thomas Fontein was blijkbaar een nieuwe drukker van de Wed. Abraham de Wees; hij zal nog verschillende werken van Vondel ter perse leggen (zie Unger, Bibliographie, nrs. 569, 585, 591, 593, 612).

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Het vyfde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs