De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 668]

Het vierde bedryf. GABRIËL. MICHAËL. Gabriël: 1330[regelnummer] De gansche hemel gloeit, in eenen lichten brant Van oproer en verraet. 'k verdaegh u, als GezantGa naar voetnootvs. 1331 Van Godt en zynen stoel, nu daetlyck op te trecken, Met eenen gloet van vier en yver deze vleckenGa naar voetnoot1333 Te branden uit Godts naem, en 't zuiver Hemelsdom.Ga naar voetnoot1334 1335[regelnummer] Vorst Lucifer braveert: hy roert trompet, en trom.Ga naar voetnoot1335 Michaël: Is Lucifer, helaes, in zyne trou verandert? Gabriël: Des hemels derde deel heeft reede zynen standert,Ga naar voetnoot1337 Die valsche Morgenstar, gezworen, zynen troon Bewieroockt, als een' Godt, en met een' lastertoonGa naar voetnoot1339 1340[regelnummer] Van goddeloos muzyck hem eere toegezongen.Ga naar voetnoot1338-40 Zy komen herwaert aen in volle kracht gedrongen, En dreigen schrickelyck de poort van 't wapenhuisGa naar voetnoot1342 Te rammen met gewelt. een woest een wilt gedruis Van onweêr buldert vast, van boven, en van onder.Ga naar voetnoot1344 1345[regelnummer] Het weêrlicht, stormt, en raest. de blixem, en de donder In arbeit, schudden vast de pylers van ons hof.Ga naar voetnoot1346 Men hoort geen Serafyns, noch wedergalm van lof. Een ieder zit in druck gedompelt over d'ooren. Dan zwygen plotseling, dan huilen al de kooren 1350[regelnummer] Der Engelen, van druck, en medelyden, omGa naar voetnoot1350 Den blinden afval van 't gezalight Engelsdom, En d'Engelsche natuur. 't is meer dan tyt om heden Te quyten uwen plicht, en op uw heilige eeden, [Die ghy, als Veltheer, op het punt des blixems zwoert, 1355[regelnummer] By Godt en zynen naem] te passen. Michaël: wat vervoert Godts Stedehouder dus zich tegens Godt te kanten, Te dragen als een hooft van dolle vloeckverwanten?Ga naar voetnoot1357
[pagina 669]
Gabriël: De hemel weet hoe noode ick Godts gerechte zaeck Verdadige, op dees wys. hoe bitter wil de wraeck 1360[regelnummer] Hem treffen! want men weet geen middelen te vinden, Om dit verdoolt geslacht rampzaligen en blinden Te leiden op de baen, de heirbaen van hun trou. Ick zagh Godts blyschap zelf zich met een wolck van rou Beschaduwen; in 't endt de wraeck een vlam ontsteken 1365[regelnummer] In d'oogen van het licht; eer, om dien slagh te breken,Ga naar voetnoot1363-65 Het last gaf tot den toght. ick hoorde een wyl het pleit,Ga naar voetnoot1366 Hoe d'opperste Genade, en Godts Gerechtigheit Elckandre in wederwight, met pit van reden, hielen.Ga naar voetnoot1368 Ick zagh de Cherubyns, hoeze op hun aenzicht vielen, 1370[regelnummer] En riepen vast: gena, gena, o Heer, geen Recht.Ga naar voetnoot1370 Men had dit zwaer geschil gezoent, en schier geslecht;Ga naar voetnoot1371 Zoo scheen de Godtheit tot genade en zoen genegen: Maer als de wieroockstanck in top komt opgestegen, De smoock, die Lucifer om laegh wort toegezwaeit, 1375[regelnummer] Met wieroockvat, bazuin, en lofgezangen, draeitGa naar voetnoot1373-75 De hemel zyn gezicht van zulcke afgoderyen, Gevloeckt van Godt, en Geest, en alle Hierarchyen. Gena had uitgedient. waeck op, in 't harrenas. De Godtheit daghvaert u, eer 't oproer ons verrass', 1380[regelnummer] Betem met uwen arm de woeste Behemotten, En Leviathans, die dus godtloos t'zamenrotten.Ga naar voetnoot1380-81 Michaël: Uriël, schiltknaep flux, men breng' den blixem hier,Ga naar voetnoot1382 Myn harnas, helm, en schilt. breng herwaert Godts banier. Men blaze de bazuin. te wapen, flux te wapen. 1385[regelnummer] Ghy Maghten, Troonen, wat getrou is, en rechtschapen, Dat wapen' zich met ons. ghy regementen voort, Een ieder in 't gelidt: de hemel geeft het woort.Ga naar voetnoot1387 Men blaze de bazuin: men sla de holle trommels. Verdaghvaerde in der yl ontelbre dicke drommels 1390[regelnummer] Gewapenden. blaest op: ick schiet de wapens aen. Het gelt Godts eer alleen. het moet 'er nu op staen.Ga naar voetnoot1391
[pagina 670]
Gabriël: Dit harnas past zoo braef, al waer 't u aengeschapen.Ga naar voetnoot1392 Hier komt de veltbanier, waer in Godts naem en wapenGa naar voetnoot1393 U toestraelt, en de zon in top u heil belooft. 1395[regelnummer] Hier komen de Kornels u groeten, als het hooftGa naar voetnoot1395 Van 't heir der hemelen, die Godts baniere zwoeren. Schep moedt, Vorst Michaël: ghy zult Godts oorlogh voeren. Michaël: Zoo zal ick. hou myn woort om hoogh: wy trecken heen. Gabriël: Wy volgen uwen toght met wenschen, en gebeên. LUCIFER. BELZEBUB. LUCIFERISTEN. Lucifer: 1400[regelnummer] Hoe staet het met ons heir? hoe is 't 'er me gelegen? Belzebub: Het heir verlangt, gereet om, onder uwen zegen,Ga naar voetnoot1401 Te vliegen regelrecht op 't spits van Michaël.Ga naar voetnoot1402 Luciferisten: Zoo doet het: ieder wacht op Lucifers bevel, Om teffens d'armen en hun vleugels eens te reppen, 1405[regelnummer] Dien grooten vyant lucht en winden t'onderscheppen, En, als hy leght in zwym, te ketenen met kracht. Lucifer: Hoe talryck is het heir? waer in bestaet ons maght? Belzebub: Die groeit alle oogenblick, en bruist uit alle transen Ons toe, gelyck een zee van vier en heldre glansen. 1410[regelnummer] 'k Vertrou het derde deel des hemels houdt ons zy,Ga naar voetnoot1410 Is 't niet de halve streeck: want Michaëls getyGa naar voetnoot1411 Verloopt alle oogenblick, en ebt aen alle kanten. De helleft van de wacht en eerste hoftrouwanten, Uit ieder Orden, van een ieder Hierarchy, 1415[regelnummer] Verzweeren hunnen Heer, Vorst Michaël, als wy.Ga naar voetnoot1415 Men ziet 'er Cherubyns, Aertsengelen, Serafynen De vanen voeren. zelf het paradys, aen 't quynen Geslagen van verdriet, verschiet zyn groente, en verf;Ga naar voetnoot1418
[pagina 671]
En waer men d'oogen keert, daer schynt een wis bederf, 1420[regelnummer] En boven 't hooft een buy en donkre wolck te hangen. Dat voorspoock spelt ons heil: men heeft slechts aen te vangen.Ga naar voetnoot1421 Ghy draeght alree de kroon des hemels op uw kruin. Lucifer: Die klanck behaeghtme meer dan Gabriëls bazuin. Hoort toe en geeft gehoor, beneden deze trappen. 1425[regelnummer] Hoort toe, ghy Oversten: hoort toe, ghy Ridderschappen,Ga naar voetnoot1425 En luistert wat wy u vermelden, klaer, en kort. Ghy weet hoe verre wy alree zyn uitgestort, In wraeckzucht tegens 't Hooft der opperste palaizen,Ga naar voetnoot1428 Dat het een dolheit waere, op hoop van zoen, te deizen, 1430[regelnummer] En niemant dencken durf deze onuitwischbre smet Te zuivren door gena: dies moet de noot een wet, Een wisse toevlught van te wancken, noch te wycken Verstrecken; ghy, met kracht en zonder om te kycken, Dien standert en myn star verdadigen, met een 1435[regelnummer] Den vrygeschapen Staet der Englen in 't gemeen. Het ga zoo 't wil: volhardt groothartigh, onverdrietigh:Ga naar voetnoot1436 Geen almaght heeft de maght dat zy geheel vernietigh' Het wezen, dat ghy eens voor eeuwighlyck ontfingt.Ga naar voetnoot1437-38 Indienghe fel en fors met uwe heirspits dringt 1440[regelnummer] In 't hart van 's vyants heir, en komt te triomfeeren, Zoo zal de tiranny der hemelen verkeeren In eenen vryen Staet, en Adams zoon, en bloet,Ga naar voetnoot1442 Gekroont in top van eere, en met een' aertschen stoetGa naar voetnoot1443 Omcingelt, uwen hals niet boeien aen de keten 1445[regelnummer] Van slaefsche dienstbaerheit, om hem ten dienst te zweeten, En onder 't kopren juck te hygen, zonder endt. Indienghe my voor 't hooft van uwen vrydom kent,Ga naar voetnoot1447 Gelyckghe uit eenen mont dien standert hebt gezworen; Zoo staeft den eedt noch eens eenstemmigh, dat wy 't hooren, 1450[regelnummer] En zweert getrouwigheit aen onze Morgenstar. Luciferisten: Wy zweeren te gelyck by Godt, en Lucifer. Belzebub: Maer zie hoe Rafaël, verbaest, en vol medoogen,Ga naar voetnoot1452
[pagina 672]
Met zynen vredetack van boven komt gevlogen, Om uwen hals, op hoop van stilstant, en verdragh.Ga naar voetnoot1454 RAFAËL. LUCIFER. Rafaël: 1455[regelnummer] Och, Stedehouder, mont van 't goddelyck gezagh, Wat heeft u buiten 't spoor van uwen plicht gedreven? Zoudt ghy den Schepper van uw glori wederstreven? Lichtvaerdigh weifelen, en wancklen in uw trou? Dat hoop ick nimmermeer. helaes, ick zwym van rou,Ga naar voetnoot1459 1460[regelnummer] En blyve om uwen hals beklemt, bestorven hangen. Lucifer: Oprechte Rafaël.Ga naar voetnoot1461 Rafaël: myn blyschap, myn verlangen, Ick bidde u, hoorme. Lucifer: spreeck, zoo lang het u behaegh'. Rafaël: Genade, o Lucifer. verschoon u zelven: draegh Geen harnas tegens my, die treurigh smilte, en quyne 1465[regelnummer] Van druck, om uwent wil. ick koom, met medecyneGa naar voetnoot1465 En balsem van gena, gestegen uit den schootGa naar voetnoot1466 Der Godtheit, die, gelyckze in haren Raet besloot, U, boven duizenden gekroonde Heerschappyen, Gezalft heeft op den stoel van haer stadthouderyen.Ga naar voetnoot1469 1470[regelnummer] Wat dolheit is het, die uw zinnen dus verruckt? Zy had haer zegel en gelyckenis gedrucktGa naar voetnoot1471 Op uw geheilight hooft, en voorhooft, overgoten Met schoonheit, wysheit, gunst, en wat'er komt gevloten,Ga naar voetnoot1473 En stroomen, zonder maet, uit aller schatten bron.Ga naar voetnoot1474 1475[regelnummer] Ghy blonckt in 't paradys, voor 't aenschyn van de zon Der Godtheit, uit een wolck van dau en versche roozen. Uw feestgewaet stont styf van perlen, en turkoozen, Smaragden, diamant, robyn, en louter gout. De zwaerste scepter wert uw rechte hant betrout, 1480[regelnummer] Zoo dra ghy steeght in 't licht, en, op bazuin en bommen, Door 't blakende gesternte en steenen quaemt te brommen:Ga naar voetnoot1475-81 Ga naar voetnoot1481
[pagina 673]
En zoudt ghy reuckeloos u storten uit dien troon?Ga naar voetnoot1482 Verreuckeloozen al dat heerelyck, en schoon?Ga naar voetnoot1483 Zoudt ghy uw glansen, die de hemelen vercieren, 1485[regelnummer] Ons licht verduisteren, in eenen knoop van dieren, En mengsel van gedierte en ondier onder een,Ga naar voetnoot1485-86 Griffoensklaeu, drakenhooft, en andre gruwzaemheênGa naar voetnoot1487 Misscheppen onbedacht? en zouden 's hemels oogen,Ga naar voetnoot1488 De starren, u zoo laegh berooft zien van vermogen, 1490[regelnummer] En eere, en majesteit, door 't schenden van uw trou? Dat keer' de goede Godt, wiens aenschyn ick aenschou, In 't zaligh licht, daer wy, geheilight alle zeven,Ga naar voetnoot1491-92 Hem dienen voor zyn' troon, en sidderen, en beven Voor zulck een Majesteit, die op ons voorhooft straelt, 1495[regelnummer] Verquickt en leven geeft wat leeft, en adem haelt. Heer Stedehouder, magh myn bede uw hart bewegen;Ga naar voetnoot1496 Ghy kent myn zuiver wit, en hart, met u verlegen,Ga naar voetnoot1497 Ruck af dien trotsen kam: schud uit dit harrenas:Ga naar voetnoot1498 Smyt neder uit dees hant de heirbyl, de rondasGa naar voetnoot1499 1500[regelnummer] Uit d'andre. hooger niet: legh neder, och, legh neder, Legh neder, stryck van zelf den standert, en de veder Van uwe vleugelen, voor Godt, en zynen glans; Eer hy u uit den troon, den allerhooghsten trans Van eere, nederklincke aen gruis, en stof te mortel, 1505[regelnummer] Ja zulx dat van den stam der Geesten tack, noch wortel, Noch geen gedachtenis, noch leven overschiet;Ga naar voetnoot1505-6 't En ware een leven van elende, van verdriet, De Doot, de Wanhoop, en een worm, een eeuwigh knagen,Ga naar voetnoot1508 En knersetanden moght den naem van leven dragen.Ga naar voetnoot1509 1510[regelnummer] Verneêr u: staeck dien toght: ick offere u gena,Ga naar voetnoot1510 Met dien olyftack: gryp, of echter 't is te spa.Ga naar voetnoot1511
[pagina 674]
Lucifer: Heer Rafel, ick verdien noch dreigement, noch toren. Myn helden hebben Godt, en Lucifer gezworen,Ga naar voetnoot1513 En, onder 's hemels eedt, dien standert opgerecht. 1515[regelnummer] Men stroie wat men wil den hemel door: ick vecht, En oorloge onder Godt, tot voorstant van zyn kooren,Ga naar voetnoot1516 De hantvest, en het Recht, hun wettigh aengeboren,Ga naar voetnoot1517 Eer Adam zyne zon zagh opgaen, eer de daghGa naar voetnoot1518 Zyn paradys bescheen. geen menschelyck gezagh, 1520[regelnummer] Geen juck van menschen zal den neck der Geesten plagen; Geen Engelsdom den troon van Adam onderschragen, Met zynen vryen hals, gelyck een dienstbaer slaef, 't En zy de hemel ons in eenen poel begraef', Met zoo veel scepteren, en kroonen, glans, en voncken, 1525[regelnummer] Als ons de Godtheit uit haer' boezem heeft geschoncken, Voor eeuwigh, en altyt. laet bersten al wat berst:Ga naar voetnoot1526 Ick hanthaef 't heiligh Recht, door hoogen noot geperst, En, na veel wederstants, my entlyck overdrongen,Ga naar voetnoot1528 Op 't klagen en gekerm van duizenden van tongen. 1530[regelnummer] Ga hene, bootschap dit den Vader, onder wien Ick dus, voor 't Vaderlant, den standert voere, en dien'.Ga naar voetnoot1531 Rafaël: Och Stedehouder, wat verbloemt ghy uw gepeinzen Voor 't alziende oogh? ghy kunt uw ooghmerck niet ontveinzen.Ga naar voetnoot1533 De strael van zyn gezicht verraet de duisternis, 1535[regelnummer] De staetzucht, daer uw geest zoo grof van zwanger is,Ga naar voetnoot1534-35 En reede in arbeit gaet, om dit gedroght te baren. Waer bergh ick my van schrick! hoe ryzen al myn haeren! Verdwaelde Morgenstar, verschoon u zelve toch. Ghy kunt d'Alwetentheit niet paeien met bedrogh.Ga naar voetnoot1539 Lucifer: 1540[regelnummer] Wat staetzucht? heeft myn plicht in eenigh deel ontbroken? Rafaël: Wat hebt ghy in uw harte al heimelyck gesproken? Ick wil in 's hemels top, door alle wolcken heen,
[pagina 675]
En boven Godts gestarnte opstygen, van beneên, Godt zelf gelyck, geen maght bestralen met genade, 1545[regelnummer] 't En zyze aen mynen stoel het leen verheergewaede.Ga naar voetnoot1545 Geen majesteit braveer' met scepter, nochte kroon,Ga naar voetnoot1546 Ten zy ick haer beleene uit mynen hoogen troon. Bedeckt uw aengezicht: valt neder: stryckt uw pennen, En wacht u, boven ons, een hooger maght te kennen.Ga naar voetnoot1542-49 Lucifer: 1550[regelnummer] Hoe nu toe? ben ick dan Godts Stedehouder niet?Ga naar voetnoot1550 Rafaël: Dat zyt ghy, en ontfingt van 't onbepaelt gebietGa naar voetnoot1551 Bepaelde mogentheit, en heerscht uit zynen name. Lucifer: Helaes, hoe lang? tot dat Vorst Adam ons beschame, En, boven de natuur der Engelen, zyn lot 1555[regelnummer] Uit 's hemels schoot ontfange, en aenzitt' neffens Godt? Rafaël: Wil d'opperste Monarch zyn maght met mindren deelen; Ja d'eerste kroon den mensch opzetten, en bevelen,Ga naar voetnoot1557 Hem wyden tot een hooft der Geesten, boven al Wat kroon en scepter voert, of namaels voeren zal; 1560[regelnummer] Zoo leer ootmoedigh u Godts raetslot onderwerpen. Lucifer: Dat is de wetsteen om dees heirbyl op te scherpen.Ga naar voetnoot1561 Rafaël: Ghy scherptze reuckeloos voor uwen eigen neck.Ga naar voetnoot1562 Bedenck eens waer wy staen. de hemel kan geen vleck Van afgunst, haet en nyt, noch hovaerdy verdragen.Ga naar voetnoot1564 1565[regelnummer] De Wraeck des hemels dreight dees schantvleck uit te vagen. Hier helpt geen veinzen. och, of voor d'alziende Zon, Het aldoordringende oogh, ick deze lastren konGa naar voetnoot1567 Bedecken. Lucifer, waer is uw glans gebleven? Lucifer: Myn glans is Adam en zyne afkomst lang gegeven.
[pagina 676]
1570[regelnummer] Men noem' my langer niet den eerstgewyden zoon,Ga naar voetnoot1570 Den outsten erfgenaem. Rafaël: Vorst Lucifer, verschoon U zelven: onderworp u 't opperste behagen.Ga naar voetnoot1572 Gewaerdigh ons dat wy die blyde tyding dragenGa naar voetnoot1573 Naer boven: ieder ziet myn weêrkomst te gemoet. 1575[regelnummer] Ick valle ootmoedigh dus uw majesteit te voet. Om Godts wil, wacht u toch weêrspannigen te styven, Die op uw' wil en wenck, als op hun aspunt, dryven.Ga naar voetnoot1577 Zoudt ghy, in wederwil van 't hemelsche palais,Ga naar voetnoot1578 Dees lucht, vol heiligheit, vol vrede, d'eerste reis,Ga naar voetnoot1579 1580[regelnummer] Met duizentduizenden in 't harrenas, beroeren? Op trommel en trompet den oorloghsstandert voeren, En kanten tegens Godt, den stercksten worstelaer?Ga naar voetnoot1582 Lucifer: Men kant zich tegens ons. was Adams afkomst maer Een zelven staet en stoel, als d'Engelen, geschoncken;Ga naar voetnoot1584 1585[regelnummer] Dat scheen verdraeghelyck: nu vliegen vast de vonckenGa naar voetnoot1585 Van dezen hemeltwist door alle daken heen. Zwygh Engelsdom: verhef eerbiedighlyck het leenGa naar voetnoot1587 Van al wat ghy bezit aen Adam, en zyn neven.Ga naar voetnoot1588 Den mensch weêrstreven, is de Godtheit wederstreven. 1590[regelnummer] Hoe magh het Godt van 't hart, dat hy zoo laegh, zoo diepGa naar voetnoot1590 Vernedert dien hy tot den grootsten scepter schiep?Ga naar voetnoot1591 Een edelmoedigheit, geheilight tot regeeren,Ga naar voetnoot1592 Voor eenen minder zich zoo zwaerlijck kan verneêren, Van heerlyckheit ontkleên, en opstaen uit haer' staet, 1595[regelnummer] En stoel, dat zy vervloeckt den glans en dageraetGa naar voetnoot1594-95 Van haren opgangk, ja veel liever had gebleven Een schaduw, zonder verf, een niet, en zonder leven: Want niet zyn, overtreft verkleening duizentwerf.Ga naar voetnoot1598 Rafaël: Geleende heerschappy staet los, en is geen erf.Ga naar voetnoot1599
[pagina 677]
Lucifer: 1600[regelnummer] 'k Misdanckme dan dit leen, als 't immers leen moet heeten.Ga naar voetnoot1600 Rafaël: Bewaer uw ampt: of is zyn ooghmerck u vergeten?Ga naar voetnoot1601 Het Stedehouderschap uw wysheit werd betrout, Op dat ghy 't al in ruste en orden houden zoudt: En hebtghe tegens Godt het panser aengeschoten,Ga naar voetnoot1604 1605[regelnummer] Als een meineedigh hooft van blinde bontgenooten? Lucifer: Wy schoten slechts, uit noot en nootweer, 't panser aen; Zoo luttel wouden wy de Godtheit wederstaen. De reden spreeckt, al waer 't dat schilt en wapen zwege.Ga naar voetnoot1608 Wy vryen onzen Staet: benyt men ons die zege?Ga naar voetnoot1609 Rafaël: 1610[regelnummer] Geen zege is heerelyck, daer, in een zelve Ryck, Slaghordens van een' Staet bestryden haers gelyck: En deerlyck is het, zoo gebroeders van eene OrdenGa naar voetnoot1610-12 Ga naar voetnoot1612 Door hun gebroeders zelfs in 't endt verwonnen worden. Om onzent wil, om Godt, en zyn gedreighde straf, 1615[regelnummer] Och Stedehouder, voer uw regementen af: Voer af, en laet u toch vermorwen door gebeden. Ick hoor, 't is schrickelyck, alree de ketens smeden, Om, na de neêrlaegh, u geketent door de luchtGa naar voetnoot1617-18 Te voeren in triomf. ick hoor alree gerucht, 1620[regelnummer] En zie allengs het heir van Michaël genaken.Ga naar voetnoot1620 Het is hoogh tyt, hoogh tyt dien dollen toght te staken. Lucifer: Wat baet het, schoon men zich op 't uiterste bera? Hier is geen hoop van pais.Ga naar voetnoot1622-23 Rafaël: 'k verzeker u gena, En stelme, als middelaer, om hoogh voor u te pande. Lucifer: 1625[regelnummer] Myn Star te dompelen in duisternisse, en schande. Myn vyanden te zien braveeren op den stoel!
[pagina 678]
Rafaël: Och Lucifer, waeck op. ick zie den zwavelpoel,Ga naar voetnoot1627 Met opgespalckte keel, afgryslyck naer u gapen. Zult ghy, het schoonst van al wat Godt oit heeft geschapen, 1630[regelnummer] Een aes verstrecken voor het vratige ingewantGa naar voetnoot1630 Des afgronts, nimmer zadt, en nimmer uitgebrant; Dat hoede Godt. och och, bewilligh onze bede. Ontfang dien tack van pais: wy offren u Godts vrede. Lucifer: Of ergens schepsel zoo rampzaligh zwerft als ick? 1635[regelnummer] Aen d'een zy flaeuwe hoop, aen d'andre grooter schrick. De zege is hachelyck; de neêrlaegh zwaer te myden. Op 't onwis tegens Godt en Godts banier te stryden?Ga naar voetnoot1637 Den eersten standert op te rechten tegens Godt, Zyn hemelsche bazuin, en openbaer gebodt? 1640[regelnummer] Zich op te worpen, als een hooft van Godts rebellen, En tegen 's hemels wet een wederwet te stellen?Ga naar voetnoot1641 Te vallen in den vloeck der snootste ondanckbaerheit? Te quetsen de genade en liefde en majesteit Des rycken Vaders, bron van alle zegeningen, 1645[regelnummer] Die noch t'ontfangen staen, en wat wy reede ontfingen? Hoe zynwe nu zoo wyt verzeilt uit onzen plicht! Ick zwoer myn' Schepper af. hoe kan ick voor dat licht Myn lasterstucken, myn verwatenheit vermommen! Hier baet geen deizen: neen, wy zyn te hoogh geklommen. 1650[regelnummer] Wat raet? wat best geraemt in dees vertwyfeltheên?Ga naar voetnoot1650 De tyt geen uitstel lydt. een oogenblick is geen Genoeghzaemheit van tyt; indien men tyt magh noemen Dees kortheit, tusschen heil en endeloos verdoemen. Maer 't is te spa, en hier geen boete voor ons smet. 1655[regelnummer] De hoop is uit. wat raet? daer hoor ick Godts trompet.Ga naar voetnoot1634-55 APOLLION. LUCIFER. RAFAËL. Apollion: Heer Stedehouder, op? het is geen tyt te marren: De Veltheer Michaël, in aentoght met zyn starren,Ga naar voetnoot1657 En regementen, daeght u uit in 't vlacke velt. De tyt vereischt dat ghy u in slaghorden stelt. 1660[regelnummer] Treck op, treck op met ons: wy zien den stryt gewonnen.
[pagina 679]
Lucifer: Gewonnen? dat 's te vroegh: de stryt is niet begonnen. Men weegh' dien zwaren slagh en oorlogh niet te licht. Apollion: Ick zagh alree den schrick in Michaëls gezicht, En al zyn benden doots schier omzien naer de hielen.Ga naar voetnoot1663-64 1665[regelnummer] Wy willen, twyfel niet, haer sloopen, en vernielen. Hier komen d'Oversten met onzen standert aen. Lucifer: Een ieder in 't gelidt: een ieder kenn' zyn vaen. Nu rustigh de bazuin en kryghstrompet gesteken.Ga naar voetnoot1668 Apollion: Wy wachten op uw woort.Ga naar voetnoot1669 Lucifer: Zoo volght ons op dit teken. Rafaël: 1670[regelnummer] Helaes, hy stont alreede in twyfel, en beraet: Nu voert hem Wanhoop aen. helaes, in welck een' staetGa naar voetnoot1671 Van jammernissen stort d'Aertsengel al de zynen!Ga naar voetnoot1672 Nu magh hy nimmermeer in vreught om hoogh verschynen,Ga naar voetnoot1673 't En zy de Godtheit dit medoogende belett'.Ga naar voetnoot1674 1675[regelnummer] Ghy Hemelreien, komt, en geeft u in 't gebedt:Ga naar voetnoot1675 Misschien of noch dees slagh te schutten waer met smeken. Het bidden kan een hart van diamantsteen breken. REY VAN ENGELEN. RAFAËL. Rey van Engelen: O Vader, die geen wieroockvat,Ga naar voetnoot1678-vv. Noch gout, noch lofzang waerder schat 1680[regelnummer] Dan godtgelatenheit, en stilteGa naar voetnoot1680 Van 't schepsel, dat uit nedrigheit Behagen schept aen uw beleit, En in uw' wil zich zelf versmilte; Ghy ziet, o aller telgen stam,Ga naar voetnoot1684 1685[regelnummer] Hoe 't hooft der Geesten zynen kamGa naar voetnoot1685 Durf kanten tegens uw behagen;
[pagina 680]
Hoe hy trompet en trommel roert, En blint, van Staetzucht aengevoert, U terght op zynen oorloghswagen. 1690[regelnummer] Ontferm u over 't lasterstuck,Ga naar voetnoot1690 En keer, och, keer het ongeluck Van duizentduizent lotgenooten,Ga naar voetnoot1692 Die al te jammerlyck misleit, Met zulck een wederspannigheit 1695[regelnummer] Het harnas hebben aengeschoten. Rafaël: Verschoon genadigh, och verschoon Den Stedehouder, die de kroon Der kroonen op zyn hooft wil zetten,Ga naar voetnoot1697-98 Om neffens u, en boven al 1700[regelnummer] Te triomfeeren. och, wie zalGa naar voetnoot1700 Hem zuiveren van zulcke smetten? Rey van Engelen: Gedoogh niet dat de schoonste ziel, Waer op uw oogh genadigh viel, Gedoogh niet dat d'Aertsengel sneve. 1705[regelnummer] Hy boete deze ondanckbre daet, En blyf' gehanthaeft by zyn' staet. Dat uw gena zyn schuld vergeve.	voetnootvs. 1331 'k verdaegh u: ik roep u op, om.... voetnoot1333 vier en yver: vurige ijver. voetnoot1334 't zuiver Hemelsdom: de zuivere, trouwe Engelen. voetnoot1335 braveert: daagt uit. voetnoot1337 Vergelijk vs. 1245. voetnoot1339 lastertoon: God lasterenden toon en daarom goddeloos, 1340. voetnoot1338-40 Vgl. vs. 1264-91. voetnoot1342 't wapenhuis: vergelijk vs. 632. voetnoot1344 vast: reeds. voetnoot1346 In arbeit: aan 't losbarsten. voetnoot1350 druck: vorm. voetnoot1357 vloeckverwanten: samenzweerders. voetnoot1363-65 Vgl. vss. 735-42; het licht: God. voetnoot1366 den toght: den veldtocht tegen de opstandigen. voetnoot1368 wederwight: evenwicht; pit van reden: krachtige argumenten. voetnoot1370 vast: àlmaar. voetnoot1371 gezoent: verzoend; geslecht: vereffend. voetnoot1373-75 Vgl. vss. 1266-91. voetnoot1380-81 Behemotten en Leviathans (lees Leviàthans): vgl. noot bij vs. 96; om hun monsterachtigen opstand worden de Luciferisten met deze monsters vergeleken. voetnoot1382 Uriël: zie aant. bij Personaedjen. voetnoot1387 Een ieder in 't gelidt: ook Lucifer zegt dit aan de zijnen in vs. 1667; geeft het woort: beveelt het. voetnoot1391 het moet 'er nu op staen: ook Belial zei dit in vs. 674. voetnoot1392 braef: uitstekend; al waar 't u aengeschapen: vergelijk eenzelfde uitdrukking van Gabriël over Lucifers wapenrusting in vs. 1795; al: als. voetnoot1393 Vergelijk vs. 647. voetnoot1395 Kornels: Kolonel, vgl. vs. 1738. voetnoot1401 verlangt, gereet: is verlangend en gereet. voetnoot1402 't spits: later zal blijken, dat Michaëls leger den vorm van een driehoek heeft met een spits naar voren, zie. vs. 1748. voetnoot1410 Vgl. vs. 1245 en 1337. voetnoot1411 de halve streeck: de helft. voetnoot1415 Verzweeren: afzweren. voetnoot1418 groente, en verf: groene en andere kleuren, naar analogie van het Aardsch Paradijs, zooals de Hemel in de Chr. kunst (door fra Angelico vooral) steeds werd voorgesteld. voetnoot1421 voorspoock: voorteeken. voetnoot1425 Ridderschappen: ridders. voetnoot1428 't Hooft der opperste palaizen: God, vgl. aertspalaizen vs. 1709. voetnoot1436 volhardt groothartigh: woordspel. voetnoot1437-38 Een sofisme, vgl. 't zelfde in Adam in Ball., vs. 44-47. voetnoot1442 vryen Staet: vergelijk noot bij vs. 1033; Adams zoon, en bloet: Christus. voetnoot1443 top: toppunt. voetnoot1447 vrydom: vrije Staat. voetnoot1452 verbaest: verbijsterd, verslagen. voetnoot1454 stilstant: wapenstilstand. voetnoot1459 Dat hoop ick nimmermeer: dat zal, hoop ik, nooit gebeuren. voetnoot1461 Oprechte Rafaël: Wat een tragiek en teederheid in dezen eenen zucht! voetnoot1465 medecyne: zinspeling op de beteekenis van Rafaëls naam, zie aant. bij Personaedjen. voetnoot1466 balsem van gena: vgl. K. David in Ball., vs. 799. voetnoot1469 stadthouderyen: stadhouderschap. voetnoot1471 zegel en gelyckenis: gelijkenis als een zegel. De gelijkenis van de Engelen met God ligt in hun geestelijke natuur. voetnoot1473 gunst: genade. voetnoot1474 aller schatten bron: God, vgl. vs. 294, 996. voetnoot1475-81 Vgl. Ezech. XXVIII, 12-15 en zie Berecht, r. 30-38. voetnoot1481 't blakende gesternte en steenen: sterren brandend als edelsteenen, vgl. ‘In medium lapidum ignitorum ambulabat’ van St. Gregorius den Groote (Moral. Lib. XXXII, cap. 18); brommen: schitteren, vgl. vs. 1747. voetnoot1482 reuckeloos: roekeloos voetnoot1483 Verreuckeloozen: roekeloos wagen. voetnoot1485-86 knoop en mengsel: hier synoniem. voetnoot1487 Griffoensklaeu: met handen als klauwen van een roofvogel, zie noot bij vs. 95; drakenhooft: slangekop: de gevallen Engel nam in 't Paradijs immers de gedaante van een slang aan; slang en draak zijn bij Vondel vaak synoniem, zie vs. 2138 en Adam in Ball. vs. 628. voetnoot1488 Misscheppen: omscheppen tot iets leelijks. voetnoot1491-92 Vgl. Openb. I, 4; IV, 5; VIII, 2. voetnoot1496 magh: moge. voetnoot1497 myn zuiver wit, en hart: de zuivere bedoeling van mijn hart. voetnoot1498 kam: de kam of hoorn (cornu) verheffen (vs. 1685, 1717, 2008) beteekent in den Bijbel doorgaans opstaan tegen God, vgl. Ps. LXXIV, 6; toch lijkt me ook het denkbeeld van den trotschen haan niet vreemd aan V.'s uitdrukking, vergelijk Gysbr. v. Aemstel vs. 296. voetnoot1499 rondas: circelvormig schild, vgl. vss. 1788, 1900, 2004. voetnoot1505-6 Hevig aangeschroefde, zoo niet overdreven uitdrukking van Rafaël, maar uit zijn angst voor Lucifers misstap te verklaren; zulx: zoodanig. voetnoot1508 Vgl. Is. LXVI, 24; Marc. IX, 44-48. voetnoot1509 Vgl. Matth. VIII, 12. voetnoot1510 dien toght: dien veldtocht tegen God; ick offere u gena: ik bied u genade (vergeving, vrede) aan Lucifer had juist de mogelijkheid van genade ontkend, vs. 1429-31. voetnoot1511 olyftack: symbool van verzoening en vrede; echter: anders. voetnoot1513 Vgl. vs. 1265, 1451. voetnoot1516 voorstant: bescherming, vgl. vs. 1124, 1205. voetnoot1517 hantvest: voorrecht, vgl. vs. 680, 853, 881, 1042. voetnoot1518 de dagh: de zon. voetnoot1526 Voor eeuwigh, en altyt: Lucifer misleidt zich en ontkent den proeftijd. voetnoot1528 overdrongen: opgedrongen. voetnoot1531 't Vaderlant: vergelijk 435, 1279, 3318. voetnoot1533 oogh en ooghmerck: een van Vondels vele onbewuste woordspelingen en klankherhalingen. voetnoot1534-35 de duisternis, de staetzucht: de duistere staatzucht; grof: ten hoogste. voetnoot1539 paeien: misleiden. voetnoot1545 verheergewaede: als leen erkenne, vgl. Altaergeh. III, kantt. op vs. 1; vooral Bespiegelingen IV, 941-42. voetnoot1546 braveer': prale. voetnoot1542-49 Weergave van Lucifers woorden, gedeeltelijk niet alleen in zijn harte en heimelyk, maar ook hoorbaar gesproken in vs. 569-85, vgl. den tekst van Isaïas in 't Berecht, r. 26-vv. voetnoot1550 Hoe nu toe?: wat nu? (ook bij Hooft). voetnoot1551 't onbepaelt gebiet: Gods macht, heerschappij, vgl. vs. 916, 1089, 1733. voetnoot1557 den mensch: in Christus; bevelen: toevertrouwen. voetnoot1561 wetsteen: slijpsteen; dees heirbyl: die Lucifer als wapen en symbool in de hand werd gedrukt, vergelijk vs. 1207, 1211. voetnoot1562 reuckeloos: roekeloos. voetnoot1564 haet en nyt: bij Vondel dikwijls samen, vgl. Joseph in Dothan, vss. 453, 1424, ja soms als één woord en begrip Haetenijt: Herscheppinge II, 983. voetnoot1567 lastren: ondeugden. voetnoot1570 eerstgewyden zoon: eerstgeboren; vergelijk noot bij vs. 1015. voetnoot1572 onderworp: onderwerp. voetnoot1573 Gewaerdigh: gun, gedoog. voetnoot1577 aspunt: draaipunt, centrum. voetnoot1578 in wederwil: tegen den wil in; 't hemelsche palais: God en alle goede Engelen. voetnoot1579 reis: keer. voetnoot1582 den stercksten worstelaer: toespeling op Jakobs worsteling met God, Genesis XXXII, 25-30, vgl. Ps. XXIII, 28. voetnoot1584 Een zelven staet en stoel: een gelijken rang. voetnoot1585 vast: reeds. voetnoot1587 verhef: sta af enz. Lucifer overdrijft hier in omgekeerde richting even sterk als in vs. 1545. voetnoot1588 neven: nakomelingen. voetnoot1590 magh: kan. voetnoot1591 den grootsten scepter: de hoogste waardigheid; vgl. De zwaerste scepter, vs. 1479. voetnoot1592 Een edelmoedigheit: een edel iemand in hoogsten graad; geheilight: gewijd. voetnoot1594-95 opstaen uit: afstand doen van; staet, en stoel: rang, vergelijk vs. 1584. voetnoot1598 Nieuw sofisme! voetnoot1599 staet los: schept geen recht, kan ontnomen worden; is geen erf: is niet als vrij erfgoed onvervreemdbaar. voetnoot1600 'k Misdanckme: ik bedank voor. Deze interpretatie van Lucifers opstandsmotief gaat volkomen akkoord met het gevoelen der kath. Theologen: Lucifer wilde zijn grootheid aan zich zelf danken en niet aan God; vgl. Petavius, De Angelis, Lib. III, Cap, II, blz. 174. voetnoot1601 Bewaer: neem, houd; is zyn ooghmerck u vergeten: zijt ge Gods bedoeling vergeten? voetnoot1604 panser: pantser. voetnoot1608 schilt en wapen: zij bewijzen, bedoelt Lucifer, dat de Luciferisten zich alleen tegen een aanval willen verdedigen. voetnoot1609 Wy vryen onzen Staet: wij willen onzen Staat zeker stellen. voetnoot1610-12 heerelyck en deerlyck: woordspel. voetnoot1612 eene Orden: van de Engelenwereld. voetnoot1617-18 Mengeling van Romeinsch triomf-denkbeeld en Openb. XX, 1-3. voetnoot1620 Vergelijk De Getemde Mars, vs. 72. voetnoot1622-23 Na de afgunst en den hoogmoed bekruipt Lucifer nu de wanhoop, die het proces ten einde voert, vgl. vs. 1671. voetnoot1627 den zwavelpoel: de hel, vgl. Openb. XIV, 10. voetnoot1630 Een aes verstrecken: ter prooi dienen. voetnoot1637 Op 't onwis: met zulke onzekere kansen. voetnoot1641 wederwet: tegenwet. voetnoot1650 geraemt: geoordeeld. voetnoot1634-55 Deze giganteske monoloog is het laatste woord van den vallenden Lucifer. voetnoot1657 starren: Engelen. voetnoot1663-64 Apollion beliegt Lucifer tot het uiterste. voetnoot1668 gesteken: gestoken. voetnoot1669 woort: bevel; dit teken: den standert van vs. 1667, bezworen in vs. 1263-64. voetnoot1671 Nu voert hem Wanhoop aen: nu drijft hem de wanhoop, vgl. vs. 1621-vv. voetnoot1672 jammernissen: jammeren. voetnoot1673 nimmermeer: nooit meer. voetnoot1674 dit: de aanslag. voetnoot1675 geeft: begeeft. voetnoot1678-vv. Het ontroerende smeeklied! Vgl. vs. 868-69. voetnoot1680 godtgelatenheit: volkomen overgave aan God, vgl. godtgebooghzaem in Br. Der H. Maeghden, Eulalia, vs. 1. voetnoot1684 aller telgen stam: boom-beeldspraak, telg: tak; oorsprong van alles, vgl. vs. 294-95. voetnoot1685 zynen kam: vgl. noot bij vs. 1498. voetnoot1690 lasterstuk: schandaal. voetnoot1692 duizentduizent: vergelijk vs. 1580. voetnoot1697-98 Vergelijk vss. 1542-49. voetnoot1700 triomfeeren: heerschen.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Het vierde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied