De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 648]

Het derde bedryf. LUCIFERISTEN. REY. Luciferisten: Hoe kan men in zyn waen zoo vroegh bedrogen worden! Hoe is 't alree verkeert! wy schatten niemants Orden 780[regelnummer] Geluckiger dan d'onze, in dit opgaende Ryck,Ga naar voetnootvs. 779-80 Ja achtten onzen Staet den Oppersten gelyck, En onveranderlyck, en boven 't aertsch gezegent; Wanneer ons Gabriël met Godts bazuin bejegent,Ga naar voetnoot783 En uit de goude poort verbaest met dit gebodt,Ga naar voetnoot784 785[regelnummer] Het welck al 't Engelsdom versteeckt van 't hooghste lot, Hun uit den vollen schoot der Godtheit eerst geschoncken. Daer leggen wy te laegh, en zien de schoone vonckenGa naar voetnoot787 En stralen van onze eere en heerlyckheit geblust, De gansche Hierarchy des hemels ongerust, 790[regelnummer] Den mensch, in top van Staet en maght, zoo trots verheven, Dat wy, als slaven, voor zyn heerschappye beven. O onverwachte slagh, en staetverwisseling! Och treurgenooten, zet u hier in eenen ring In 't ronde: zet u hier te zamen: helpt ons treuren,Ga naar voetnoot793-94 795[regelnummer] En zuchten: het is tyt ons feestgewaet te scheuren, Te klagen: niemant kan ten minste ons dit verbiên. De blyschap smilt, en zal nu d'eerste droefheit zien.Ga naar voetnoot797 Helaes, helaes, helaes, gebroeders, hemelreien, Leght af uw hooftcieraet: verandert uw lievreien, 800[regelnummer] En vrolyckheit in rou: slaet neêr uw aengezicht.Ga naar voetnoot799-800 Zoeckt schaduwen, als wy. de droefheit schuwt het licht. Een ieder volge ons stem, en bange jammerklaghten. Verdrinckt in jammer: zinckt in droevige gedachten. Het klagen helpt, en zet de droefheit oock van 't hart.Ga naar voetnoot804 805[regelnummer] Nu schept in kermen lust: het kermen heelt de smart. Nu roept uit eenen mont, en volleght ons misbaren. Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaren! Rey: Wat weeklaght hoort men hier? onaengenaemen toon,Ga naar voetnoot808
[pagina 649]
De hemel yst hier af. dees lucht is niet gewoonGa naar voetnoot809 810[regelnummer] Te hooren een muzyck van druck op noten galmenGa naar voetnoot810 Door 't juichende gewelf. triomfen, kransen, palmen, En harpen passen ons, en snaren. wat wil dit?Ga naar voetnoot811-12 Wie of hier hangends hoofts in een gekrompen zit, Verlaten, en bedruckt, en zonder noot beladen?Ga naar voetnoot814 815[regelnummer] Wie geeft hun treurens stof? wie kan dees oirzaeck raden? Myn Reigenooten, volght: 't is noodigh dat men vraegh' Naer d'oirzaeck van hun leet, en deze donkre vlaegh Van droefheit, die den glans van onze pracht ontluistert, Het licht van 't eeuwigh feest benevelt, en verduistert.Ga naar voetnoot819 820[regelnummer] De hemel is een hof van weelde en vreught en vree.Ga naar voetnoot820 Hier nestelt aen dit dack noch rou, noch hartewee. Myn Reigenooten volght, en troostze in hun bezwaren. Luciferisten: Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaren! Rey: Genooten van ons heil en blyschap, broeders, hoe? 825[regelnummer] O zonen van het licht, hoe dus bedroeft te moe? Wat geeft u stof aldus te jammeren, te treuren? Ghy had begonnen 't hooft ten hemel op te beuren, Te bloeien in den dagh, die neêrstraelt van Godts glans. De Hemel broght u voort om vlugh, van trans in trans, 830[regelnummer] Van 't een in 't ander hof, te steigeren, te zweven,Ga naar voetnoot830 In 't onbeschaduwt licht, vernoeght verzaet te leven, Op een gedurigh feest, te smaken 't hemelsch mann'Ga naar voetnoot832 Van Godts onsterflijckheit, in een gerust gespanGa naar voetnoot833 Van feestgenooten. hoe? dit voeght geen burgeryen 835[regelnummer] Van Englestadt, o neen: dit voeght geen Heerschappyen, Geen Maghten, Troonen, noch geen heerschend Hemelsdom.Ga naar voetnoot834-36 Ghy kropt uw droefheit in, en zit versuft, en stom. Laet hooren wat u deert: ontdeckt het uw gespeelen. Ontdeckt uw hartquetzuur, dat wy die mogen heelen.Ga naar voetnoot839 Luciferisten: 840[regelnummer] Och broeders, vraeghtghe noch met errenst wat ons let?
[pagina 650]
Ghy hoort, zoo wel als wy, wat Gabriël trompet: Hoe wy, door 't nieuw bevel, van onzen staet vervielen In eene slaverny der aerde, en zoo veel zielenGa naar voetnoot843 Als uit een luttel bloets en zaets te spruiten staen. 845[regelnummer] Wat is by ons alree mishandelt, of misdaen,Ga naar voetnoot845 Dat Godt een waterbel, vol wint en lucht geblazen, Verheft om d'Engelen, zyn zonen, te verbazen?Ga naar voetnoot847 Een basterdy verheft, gevormt uit klay, en stof? Wy waren pas gewyt tot pylers van zyn hof, 850[regelnummer] Bekleedden onzen plicht, als trouwe ryxgenooten, En worden op een' sprong gebannen, en gestootenGa naar voetnoot851 Uit deze waerdigheit, verdruckt te streng, en straf. De hantvest en het Recht, dat ons de Godtheit gaf,Ga naar voetnoot853 Wort ingetrocken, en, in stede van regeerenGa naar voetnoot854 855[regelnummer] Met Godt, en onder Godt, zal Adam triomfeeren, En heerschen, in zyn bloet en afkomst, onbepaelt.Ga naar voetnoot856 De zon der Geesten is te plotseling gedaelt. Och lotgenooten, volght ons droefheit, en misbaren. Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaren! Rey: 860[regelnummer] Ontsteltghe u om den last van Godt en Gabriël? Dit schynt een razerny. wie durf het hoogh bevel Berispen? wie verwaent de Godtheit wederstreven? Wy zyn gehouden Godt zyn Recht en eer te geven, Te rusten in zyn wet. wie treet hier in geschilGa naar voetnoot864 865[regelnummer] Met Godts almogentheit? zyn wenck, en woort, en wil Verstrecke ons eene wet, en maet, en vaste regel. Wie tegenspreeckt, die breeckt des Allerhooghsten zegel.Ga naar voetnoot867 Gehoorzaemheit behaegt den Heerscher in dit Ryck Veel meer dan wieroockgeur, en goddelyck muzyck.Ga naar voetnoot868-69 870[regelnummer] Ghy zyt [och, weest zoo trots en hoogh niet in uw wapen,] Tot onderdanigheit, tot heerschen min, geschapen.Ga naar voetnoot871 Och medebroeders, staeckt dit kermen, en geklagh, En buight u onder 't juck van 't eenigh hooftgezagh. Luciferisten: Zeght liever: onder 't juck van grimmelende mieren.Ga naar voetnoot874
[pagina 651]
Rey: 875[regelnummer] Wanneer het hem behaegh', moet ghy u laten stieren.Ga naar voetnoot875 Luciferisten: Wat hebben wy verbeurt? geeft reden, en bescheit.Ga naar voetnoot876 Rey: Verbeurt? ghy quetst Godts kroon door ongeduldigheit. Luciferisten: Wy klagen van verdriet, en enkel ongenoegen. Rey: In ste van uwen wil gerust naer Godt te voegen.Ga naar voetnoot879 Luciferisten: 880[regelnummer] Wy steunen op het Recht, ons wettigh toegestaen. Rey: Uw Recht en hantvest blyf' de Godtheit onderdaen.Ga naar voetnoot881 Luciferisten: Hoe kan de meerder voor een minder zich verneêren? Rey: Die zich gelaten stelt. Godt dienen is regeeren.Ga naar voetnoot883 Luciferisten: Gewilligh, zoo de mensch regeere daer beneên.Ga naar voetnoot884 Rey: 885[regelnummer] De mensch leeft met zyn lot vernoeght, al is het kleen.Ga naar voetnoot885 Luciferisten: Den mensch is boven dat een hooger lot beschoren. Rey: Na menige eeuwen wort zyn opgang eerst geboren.Ga naar voetnoot887 Luciferisten: Een eeuw beneden is om hoogh een oogenblick.Ga naar voetnoot888 Rey: Het ga, zoo 't wil, zoo 't moet, zoo d'Oppermaght dit schick'. Luciferisten: 890[regelnummer] Men had ons nutter dees geheimenis gezwegen.Ga naar voetnoot890
[pagina 652]
Rey: De Godtheit openbaert haer hart, tot u genegen.Ga naar voetnoot891 Luciferisten: Noch milder tot den mensch: zy zet hem boven aen: Rey: Verknocht met Godts natuur; een wonderlyck bestaen.Ga naar voetnoot893 Luciferisten: Och Engelsdom, wou Godt zich paren met uw wezen! Rey: 895[regelnummer] Wat Godt behaeght, en schickt, dat wort met recht geprezen. Luciferisten: Hoe heeft hy 's menschen peil alree zoo hoogh gemerckt? Rey: Het is al wel, al goet, wat Godt bepaelt, en werckt.Ga naar voetnoot897 Luciferisten: Hoe wil de mensch de kroon der Engelen verdooven!Ga naar voetnoot898 Rey: Alle Englen zullen Godt in 't lichaem zien, en loven.Ga naar voetnoot899 Luciferisten: 900[regelnummer] Zy zullen slyck en stof aenbidden in het stof?Ga naar voetnoot900 Rey: Bewieroocken Godts naem, met geur, en prys, en lof. Luciferisten: Den mensch bewieroocken, van hooger hant gedwongen? APOLLION. BELIAL. REY. Apollion: Zy mompelen alree? ghy hoort een' stryt van tongen.Ga naar voetnoot903 Belial: Wat scharen treuren hier, gedompelt in den rou, 905[regelnummer] De sluiers om de borst, en lenden; niemant zouGa naar voetnoot905 Begrypen dat men dus, in 't midden van de Geesten, Op 't eeuwige bancket, en d'endelooze feesten,Ga naar voetnoot907 Kon treuren, zaegh men niet dit jammerlyck getal Verslensen van verdriet. wat ramp, wat ongeval
[pagina 653]
910[regelnummer] Ontsteltze? Broeders, hoe? wat's d'oirzaeck van dit kermen? Beledight iemant u? men zal uw Recht beschermen.Ga naar voetnoot911 Wat deert de Broeders? spreeckt: laet hooren wat u deert. Rey: Zy klagen dat de staet der menschen triomfeert, Door Gabriëls bazuin, en opstyght boven d'Engelen! 915[regelnummer] Dat Godt zyn wezen wil met Adams wezen strengelen:Ga naar voetnoot915 De Geesten onderworpt het menschelijck gebiet.Ga naar voetnoot916 Daer hoort ghy kort en klaer den gront van hun verdriet. Apollion: Zoo groot een ongelijck valt lastigh te gedoogen. Belial: Het overtreft bykans ons krachten, en vermogen. Rey: 920[regelnummer] Wy bidden dat ghy toch dien twist met ons beslecht. Apollion: Wat raet? hoe paeit men hen? zy steunen op hun Recht.Ga naar voetnoot921 Rey: Wat Recht? die wetten geeft vermagh de wet te breken. Apollion: Hoe kan Rechtvaerdigheit een onrecht oordeel spreken? Rey: Bestraft Godts oordeel eens, en schryft hem wetten voor. Belial: 925[regelnummer] De vader leer' het kint hem volgen op zyn spoor.Ga naar voetnoot925 Rey: Zyn spoor te volgen is het zelve als hy te willen. Apollion: Verandring van Godts wil veroirzaeckt dees geschillen. Rey: Hy zet den eenen van, den andren op den troon.Ga naar voetnoot928 De minder waertste wyck' voor eenen waerder zoon.Ga naar voetnoot929 Belial: 930[regelnummer] Gelyckheit van gena de Godtheit best zou passen.Ga naar voetnoot930 Nu durf de duisternis het hemelsch licht ontwassen.Ga naar voetnoot931
[pagina 654]
De kinders van den nacht braveeren zelfs den dagh.Ga naar voetnoot932 Rey: Wat adem haelt, met recht den Schepper dancken magh,Ga naar voetnoot933 Die elck zyn wezen gaf, en mindre en meerder waerde. 935[regelnummer] Wanneer het hem belieft, zal 't element der aerde Veranderen in lucht, of water, of in vier; De hemel zelf in aerde; een Engel in een dier; Een mensch in Engleschyn, of onbegrepen wonder.Ga naar voetnoot938 Een maght regeert het al, en keert het bovenste onder.Ga naar voetnoot939 940[regelnummer] Wat d'allerminste ontfangt, is loutere gena.Ga naar voetnoot940 Hier gelt geen willekeur. hier komt vernuft te spa.Ga naar voetnoot941 In d'ongelyckheit is Godts heerlyckheit gelegen. Zoo zienwe tegens 't lichtste het zwaerste zwaerder wegen.Ga naar voetnoot943 Dus steeckt het schooner af op 't schoon; de kleur op kleur; 945[regelnummer] De diamantsteen op turkoisblaeu; geur op geur;Ga naar voetnoot945 Het stercke op flauwer licht; gestarrent tegens starren. Ons schicken is den Staet van dit Heelal verwarren,Ga naar voetnoot947 Misschicken al wat Godt geschickt heeft, en beleit; En wat het schepsel schickt, dat is wanschapenheit, 950[regelnummer] In 't allerminste lidt. men staeck' dit murmureeren. De Godtheit kan den staet van 't Engelsdom ontbeeren. Zy is met niemants dienst beholpen, eeuwigh ryckGa naar voetnoot952 En heerelyck, behoeft zy wieroock, noch muzyck, Noch geur, haer toegezwaeit, noch lof, haer toegezongen. 955[regelnummer] Ondanckbre Geesten, zwyght; betoomt uw snoode tongen. Ghy weet Godts reden niet; genoeght u met uw lot, En onderworpt u Godts en Gabriëls gebodt. Apollion: Is dan de staet en 't lot der Geesten onbestendigh? Zoo staenze glibberigh, zoo zynze alreede elendigh. Rey: 960[regelnummer] Om dat een minder zal regeeren in dit Ryck? Wy blyven diewe zyn: geschiet ons ongelyck? Belial: Zy zyn de naeste aen Godt, hun' toeverlaet, en vader,Ga naar voetnoot962 En lagen hem aen 't hart: nu leit een minder nader.
[pagina 655]
Rey: Zich over 's anders heil bedroeven, is gebreck 965[regelnummer] Van liefde, en rieckt naer nyt, en hooghmoet. laet dees vleck Op Englezuiverheit en louterheit niet kleven.Ga naar voetnoot966 Elckandre, in eendraght, liefde, en trou, voorby te streven, Behaeght den Vader, die het al in orden schiep.Ga naar voetnoot968 Belial: Zy houden d'orden, daer de hemel hen toe riep;Ga naar voetnoot969 970[regelnummer] Maer kunnen traegh verstaen des menschen slaef te worden. Rey: Dat 's ongehoorzaemheit: zoo spattenze uit hun Orden. Ghy ziet hoe 't hemelsch heir, geharrenast in 't gout,Ga naar voetnoot972 En in 't gelidt gestelt, zyn beurt en schiltwacht houdt; Hoe deze star gedaelt, en gene, in top daer boven, 975[regelnummer] De klaerste een minder klare in luister kan verdooven; Hoe d'eene een kleiner ronde, en d'andre een grooter schryft; De laeghste hemel snelst, de hooghste langsaem dryft;Ga naar voetnoot977 En evenwel verneemtghe, in deze oneffenhedenGa naar voetnoot978 Van ampten, licht, en kreits, en stant, en trant, en treden, 980[regelnummer] Geen tweedraght, nyt, noch stryt: des Albestierders stem Geleit dit maetgezang, dat luistert scherp naer hem.Ga naar voetnoot972-81 Ga naar voetnoot981 Belial: 't Gestarrent blyft in staet, daer Godt het in wou scheppen.Ga naar voetnoot982 Behaeghde 't hem den Staet der Englen niet te reppen,Ga naar voetnoot983 Zy weken geen gestarnte, in eendraght, noch in pais,Ga naar voetnoot984 985[regelnummer] Noch steurden met geklagh de rust van dit palais.Ga naar voetnoot982-85 Rey: Zie toe, en wacht u wel deze ongenoeght te styven.Ga naar voetnoot986 Apollion: Wy wenschen dat dees lucht en wolck magh overdryven,Ga naar voetnoot987 Eerze uitberste, en 't gewest des hemels zette in vier. Zy groeien in getal. wie stiltze? wie komt hier?
[pagina 656]
LUCIFERISTEN. BELZEBUB. REY. Luciferisten: 990[regelnummer] Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaren? Belzebub: 't Gaet wel: wy groeien aen: onze Engelen vergaren, En steken, vol misbaer, de hoofden vast by een.Ga naar voetnoot991-92 Wat port u Engleburgh met kermen en gesteenGa naar voetnoot993 T'ontrusten? kan de bloem der zaligheit verslensen?Ga naar voetnoot994 995[regelnummer] Gerust bezitten al wat eenigh Geest kan wenschen Van Godt, den zegenaer, vernoeght u dat noch niet?Ga naar voetnoot995-96 Zoo staetghe u zelfs in 't licht, en koestert een verdriet, Waer van ick d'oirzaeck noch beseffen kan, noch raden. Houdt op van kermen: scheurt velttekens, en gewadenGa naar voetnoot999 1000[regelnummer] Niet langer, zonder reên, maer heldert uw gezicht,Ga naar voetnoot1000 En voorhooft met een' strael, o kinders van het licht! De schelle keelen, die met zang de Godtheit dancken,Ga naar voetnoot1002 Zien om, en belgen 't zich, om dat ghy valsche klanckenGa naar voetnoot1003 En basterttoonen mengt, in 't goddelyck muzyck.Ga naar voetnoot1004 1005[regelnummer] Uw bittre weeklaght steurt de maet van 't hemelryck.Ga naar voetnoot1005 't Gewellef huilt u na. de rougalm, in den hoogen Gestegen, rolt al voort, van d'een in d'andre bogen:Ga naar voetnoot1006-1007 En zonder misdaet wort, door zulck een ongeluit,Ga naar voetnoot1008 De wasdom van Godts naem en glori niet gestuit.Ga naar voetnoot1009 Luciferisten: 1010[regelnummer] Heer Overste, op wiens wenck ontelbre keurebendenGa naar voetnoot1010 Zich wapenen, ghy komt van pas om onze elenden Te zalven, en den smaet en onverdienden hoon Te schutten door uw maght. zal Gabriël de kroon Der heilige Engelen op 't hooft van Adam zetten, 1015[regelnummer] Door Adams erfgenaem Godts eerstelingen pletten?Ga naar voetnoot1015 Wy waren nutter niet geschapen, eer de zon Te wagen steegh, en licht den hemel geven kon.Ga naar voetnoot1017
[pagina 657]
De Godtheit koos vergeefs de Geesten tot trouwantenGa naar voetnoot1018 Van 't onbeweeghbre hof, indienze zich wou kanten,Ga naar voetnoot1019 1020[regelnummer] En spitsen tegens 't Recht der Geesten, zonder schult Tot wederstant geterght, uit noot, en ongedult. Wy juichten, in den lof der Godtheit opgetogen, Aenbaden, wieroockten met schalen, neighden, bogenGa naar voetnoot1023 Onze aengezichten neêr. de hemel gaf gehoor,Ga naar voetnoot1024 1025[regelnummer] Verslingert op den dans des galms, van koor in koor,Ga naar voetnoot1025 Ja smolt van volle vreught op tongmuzyck, en harpen;Ga naar voetnoot1026 Toen Gabriëls bazuin zich plotseling quam werpen Met dezen donderslagh in 't midden van Godts eer:Ga naar voetnoot1028 Daer lagen wy verbaest, verstroit, verdruckt ter neêr.Ga naar voetnoot1029 1030[regelnummer] De blyschap gaf den geest. de zwangre keelen zwegen.Ga naar voetnoot1030 De jongstgeboren streeck de kroon, den staf, den zegen;Ga naar voetnoot1031 En d'oudste zoon, onterft by d'Oppermajesteit,Ga naar voetnoot1032 Gemerckt bleef voor een' slaef. dat valt gehoorzaemheit,Ga naar voetnoot1033 Godtvruchtigheit, en liefde, en trouwe, uit Godts trezooren, 1035[regelnummer] Ten deele, dompelt haer in rouwe, ontvonckt den toren, En wraeckzucht, om den mensch, uit een' gerechten haet, Te smooren in zyn bloet, eer hy der Englen StaetGa naar voetnoot1037 Verplette, en zy geboeit, als snoode en arme slaven,Ga naar voetnoot1038 Gedwongen worden naer zyn zweep en wil te draven; 1040[regelnummer] Gelyck hy daer beneên de dieren houdt in dwang. Heer Overste, ghy kunt der Geesten ondergang Verhinderen, en by hun hantvest hen bewaren:Ga naar voetnoot1042 Beschutze door uw maght: wy staen gereet uw scharen, Uw' standert, en uw heir te volgen: treck maer aen. 1045[regelnummer] 't Is eerlyck voor zyn eere, en kroone, en Recht te staen.Ga naar voetnoot1045 Belzebub: My deert uw ongelyck. o Koning aller Heeren, Verhoe dit liever. geef geen stof tot muitineeren,Ga naar voetnoot1047 Noch tweedraght. geef geen stof tot wederspannigheit. Wat raet? hoe stil ick u, en d'Oppermajesteit?
[pagina 658]
Luciferisten: 1050[regelnummer] Zy quetst het heiligh Recht, aen d'Engelen geschoncken. Belzebub: Het Recht te quetsen kan den onderzaet ontvoncken, Een vier ontsteken, daer de lucht af branden zou. O averechtsen loon van onbevleckte trou! Hoe zullen wy ons best in dees vertwyfling dragen?Ga naar voetnoot1054 Luciferisten: 1055[regelnummer] Men trooste zich een kans, een' stouten sprong, te wagen. Belzebub: Waer toe zich zelfs gewaeght? men ga een' zachter gangk.Ga naar voetnoot1056 Luciferisten: Hier gelt alleen gewelt, en kracht, en wraeck, en dwangk. Belzebub: Men kon, waer 't mogelyck, een veiligh middel kiezen.Ga naar voetnoot1058 Luciferisten: Met uitstel zal men hier niet winnen, maer verliezen. Belzebub: 1060[regelnummer] Men geef zyn ongelyck met reden te verstaen. Luciferisten: De reden heeft hier uit: men zet ons onder aen. Belzebub: Met smeecken moght ghy best en eerst uw' wensch verwerven. Luciferisten: Het stuck ontdecken, is den handel gladt bederven.Ga naar voetnoot1063 Belzebub: Men kan dien aanslagh naeu ontveinzen voor het licht. Luciferisten: 1065[regelnummer] Wy groeien maghtigh aen, en staen in evenwight. Belzebub: De kans begunstight hun, die met Godts Veltheer vechten.Ga naar voetnoot1066 Luciferisten: Hier is met sufferye en schrick niet uit te rechten.Ga naar voetnoot1067 Belzebub: Wat zeit Apollion hier toe, en Belial?
[pagina 659]
Luciferisten: Zy trouwen onze zyde, en stercken het getal.Ga naar voetnoot1069 Belzebub: 1070[regelnummer] Hoe heeft men dit verhaest? het is nu ver gekomen. Luciferisten: De hemel vloeit ons toe van zelf met volle stroomen. Belzebub: Betrout u op geen heir, vol lichte weifelaers. Luciferisten: Wy zien alree meer kans, en voordeel, min gevaers. Belzebub: Wie reuckeloos begint, beroem' zich van geen voordeel.Ga naar voetnoot1074 Luciferisten: 1075[regelnummer] Aen d'uitkomst hangt het al, voor d'uitkomst dwaelt het oordeel. Dit gansche leger eischt u tot een opperhooft, En leitsman op dien toght.Ga naar voetnoot1077 Belzebub: Maer wie is zoo berooft Van zinnen, dat hy uw gerechtigheit verdadigh', En 's hemels heirkracht terge? ay, weest u zelfs genadigh.Ga naar voetnoot1079 1080[regelnummer] Verschoonme van dien last: ick kieze geene zy. Men legge met verdragh deze ongelyckheit by. Rey: Gebroeders, geeft gehoor. houdt boven aen met smeken By Godt, door middelaers: men wint met tusschenspreken Gemackelycker velt dan door dien steilen wegh 1085[regelnummer] Van oproer. handelt koel met raet, en overlegh. Wy willen te gelyck uw Recht om hoogh verweeren.Ga naar voetnoot1086 Bedaert: ghy quetst de kroon van Godt, den Heer der heeren: Luciferisten: En ghy ons wettigheit: verstout u hooger niet. Heer Belzebub, aenvaert dit wettige gebiet,Ga naar voetnoot1089 1090[regelnummer] En zet de heiren schrap: wy volgen u te gader.Ga naar voetnoot1090 Belzebub: O yveraers, bedenckt, bedenckt u liever nader. Ick wil u voortreên naer den troon van 't groot palais,
[pagina 660]
En ons gerechtigheit bemiddelen door pais, En onderling verdragh, gewilligh, onbedwongen.Ga naar voetnoot1094 Rey: 1095[regelnummer] Houdt stil: houdt stil: ghy wort van Michaël besprongen.Ga naar voetnoot1095 MICHAËL. BELZEBUB. LUCIFERISTEN. Michaël: Waer zynwe? wat gedruis verneemt men hier alree? Dit schynt een hof van twist en oproer, niet van vreê, Gehoorzaemheit, en trou. Prins Belzebub, wat reden Beweeght u, als een hooft van wederspannigheden,Ga naar voetnoot1099 1100[regelnummer] Dien oploop, zwanger van een goddeloos verraet,Ga naar voetnoot1100 Te styven tegens Godt, ons aller toeverlaet? Belzebub: Genade, o Michaël, gewaerdigh ons te hooren, Eer ghy een vonnis velt, uit yverigen toren, Ter eere van Godts Naem. belast ons met geen schult. Michaël: 1105[regelnummer] Ick zal uw onschult dan aenhooren met gedult.Ga naar voetnoot1105 Belzebub: De t'zamenrotting van zoo menigh duizent troepen, Gesteurt om 't hoogh gebodt, ten ryxtroon uitgeroepen,Ga naar voetnoot1107 Op Gabriëls bazuin, vereischte een tusschenspraeck, Tot slissing van dien brant; waerom ick van hun zaeckGa naar voetnoot1109 1110[regelnummer] En klaghten kennis koom te nemen, om het muiten, By alle middelen en mooghlyckheên, te stuiten:Ga naar voetnoot1111 Zy varen echter voort, al razende en ontzint Aen 't hollen, buiten spoor, en dringen 't klaghtbewintGa naar voetnoot1113 Met kracht ons op den hals. ick poogh de maght te scheien,Ga naar voetnoot1114 1115[regelnummer] [Laet tuigen van myn trou dees Godtgetrouwe Reien,] Te raden hunne klaght te storten voor Godts stoel; Maer yvre vruchteloos, in 't midden van 't gewoel, En oproer, als een zee ten hemel toe verbolgen. De Veltheer tre nu voor: wy staen gereet te volgen, 1120[regelnummer] Indien hy middel ziet tot slechting van 't geschil. Michaël: Wie durf zich tegens Godt en zynen heilgen wil
[pagina 661]
Verzetten? wie dus stout den oorloghsstandert planten, In 't koningkryck van pais. indienghe door gezanten Wilt handelen om hoogh, tot voorstant van uw lot;Ga naar voetnoot1124 1125[regelnummer] Wy willen uwen zoen bemiddelen by Godt, Of anders wacht uw hooft: dit zal u niet gelucken. Luciferisten: Zoudt ghy met wapenen ons heiligh Recht verdrucken? Zy zyn den Veltheer niet tot zulck een eindt betrout. Wy steunen op ons Recht: Rechtvaerdigheit is stout.Ga naar voetnoot1129 Michaël: 1130[regelnummer] D'inspanner tegens Godt is allerminst rechtvaerdigh.Ga naar voetnoot1130 Luciferisten: Wy dienen Godt: hy kenne ons tot zijn diensten waerdigh.Ga naar voetnoot1131 De hemel blyve maer in zynen eersten stant.Ga naar voetnoot1132 Men stell' geene amptenaers van 't hemelsch Vaderlant Beneden 't aertsch geslacht: dat staet de Hierarchyen, 1135[regelnummer] De Troonen, Maghten, hooge en lage Heerschappyen Der Geesten, Englen, en Aertsenglen nimmermeer Te lyden: neen geensins; al zoude uw blixemspeerGa naar voetnoot1134-37 Doorstooten borst aen borst, en d'allertrouste harten: Wy laten ons geensins van Adams afkomst tarten. Michaël: 1140[regelnummer] Ick wil dat elck vertrecke, op 't wencken met mijn hant. Hy kant zich tegens Godt, en Godtheit, wie zich kantGa naar voetnoot1141 Meineedigh tegens ons. vertreckt naer uwe vanen. Dat past soldaten, en gehoorzame onderdanen Des hemels. wat gewelt, wat moetwil dryft men hier! 1145[regelnummer] Wie anders oorelooght dan onder myn banier, Beoorlooght Godt, en is een vyant van zyn Rycken. Luciferisten: Wie op zyn Recht staet, hoeft voor geen gewelt te wycken. Naturelyck is elck beschermer van zyn Recht.Ga naar voetnoot1148 Michaël: 'k Gebiede u datghe flux de wapens nederleght. 1150[regelnummer] Door t'zamenrotten wort uw eer en eedt geschonden.
[pagina 662]
Luciferisten. Natuur heeft d'Engelen door eenen bant verbonden Elckandre by te staen: oock wort niet een alleen Geraeckt in dit geschil, maer 't raeckt ons in 't gemeen. Michaël: Zoudt ghy met wapenen den hemel dan beroeren? 1155[regelnummer] Die zyn u niet betrout om tegens Godt te voeren, Misbruicktghe uw maght, zoo vreest des Allerhooghsten maght. Luciferisten: De Stedehouder wort alle oogenblick verwacht.Ga naar voetnoot1157 Hy is in aller yl gedaghvaert, en ontboden. Wy willen al op een, en Goden tegens GodenGa naar voetnoot1159 1160[regelnummer] Opzetten, liever dan van ons gerechtigheit Aftreden door gewelt. Michaël: Zoo groot een onbescheitGa naar voetnoot1161 Verwacht ick nimmermeer van 's hemels Stedehouder.Ga naar voetnoot1162 Luciferisten: Het zweemt naer onbescheit een' eersteling, een' ouder Te stellen onder 't juck des jongsten, als een' knecht.Ga naar voetnoot1163-64 1165[regelnummer] Dat d'Engel de natuur der Engelen bevecht', En tegens zyns gelyck, in staet, en aert, en wezen, De wapens voere, wort met onbescheit geprezen.Ga naar voetnoot1165-67 Michaël: Hardtneckige aert, ghy zyt geen zonen meer van 't licht, Maer eer een bastertslagh, dat voor geen Godtheit zwicht.Ga naar voetnoot1169 1170[regelnummer] Ghy terght den blixemstrael, en onverzoenbren toren. Volhardtghe, wat een ramp en val is u beschoren!Ga naar voetnoot1171 Ghy luistert naer geen' raet, noch onderwys: laet zien Wat d'Allerhooghste stem ons boven zal gebiên. Welaen, ick wil dat zich d'oprechte en vrome ReienGa naar voetnoot1174 1175[regelnummer] En scharen daetlijck van rebelle rotten scheien. Luciferisten: Laet scheiden al wat wil: wy houden ons by een. Michaël: Getrouwe Reien, volght Godts Veltheer. Luciferisten: treckt vry heen.
[pagina 663]
BELZEBUB. LUCIFER. LUCIFERISTEN. Belzebub: De Veltheer vaert naer Godt, om over u te klagen. Schept moedt: Vorst Lucifer, gestegen op zyn' wagen,Ga naar voetnoot1179 1180[regelnummer] Wort herwaert aen gevoert. ghy moet u kort beraên.Ga naar voetnoot1180 Een heirkracht, zonder hooft, kan nimmermeer bestaen.Ga naar voetnoot1181 Wat my belangt, die last valt my te zwaer te tillen. Lucifer: De gansche hemel waeght en dreunt van uw geschillen.Ga naar voetnoot1183 De keurebenden staen gereten en gedeelt.Ga naar voetnoot1184 1185[regelnummer] Het oproer slaet al voort. de hooge noot beveeltGa naar voetnoot1185 Hierinne te voorzien, en onheil voor te komen.Ga naar voetnoot1186 Luciferisten: Heer Stedehouder, wijck en toevlught aller vromen, Wy hopen nimmermeer dat ghy, als Michaël, Den hals van 't Engelsdom tot eene voetschabelGa naar voetnoot1189 1190[regelnummer] Van Adams afkomst zult verworpen, en verdoemen,Ga naar voetnoot1190 En zulck een' smaet en hoon vergulden, en verbloemen Met schijn van billyckheit, en styven door uw maght Den opgang van den mensch, een grof een aertsch geslacht.Ga naar voetnoot1193 Wat wieroock schenckt hy toch den schaers van hem gezienen?Ga naar voetnoot1194 1195[regelnummer] Waerom belast men ons een' snooden worm te dienen,Ga naar voetnoot1195 Te dragen op de hant, te luistren naer zyn stem?Ga naar voetnoot1196 Schiep Godt de hemelen en Englen slechts om hem;Ga naar voetnoot1197 Wy waren nutter noit geschapen, noch geworden. Ontfarm u, Lucifer. gedoogh niet dat onze Orden 1200[regelnummer] Zoo laegh vernedert werde, en zonder schuit verzinck', De mensch, gelyck een hooft der Englen, strale en blinck', In 't ongenaeckbre licht, waer voor de Serafynen,Ga naar voetnoot1201-02 Al bevende van angst, als schaduwen, verdwynen.Ga naar voetnoot1202-03 Indien ghy u verneêrt zoo groot een ongelyck, 1205[regelnummer] Tot voorstant van ons Recht, te slechten in dit Ryck;Ga naar voetnoot1205 Wy zweeren uwen arm eendraghtigh t'onderstutten.
[pagina 664]
Aenvaert dees heirbyl: help, och help ons Recht beschutten.Ga naar voetnoot1207 Wy zweeren u met kracht, in volle majesteit, Te zetten op den troon, aen Adam toegeleit.Ga naar voetnoot1209 1210[regelnummer] Wy zweeren uwen arm eendraghtigh t'onderstutten. Aenvaert dees heirbyl: help, och help ons Recht beschutten. Lucifer: Myn zonen, op wier trou geen vleck van ontrou hecht, Al wat de Godtheit wil, en van ons eischt is recht. Ick ken geen ander Recht; en stutte, als Stedehouder 1215[regelnummer] Der Godtheit, zyn besluit en raetslot met myn schouder.Ga naar voetnoot1215 Den scepter, dien ick voer, ontfing myn rechte hantGa naar voetnoot1216 Van zyne Almogentheit, als een genadepant En teken van Godts gunst en liefde tot ons allen. Is nu zyn hart en zin op Adam juist gevallen, 1220[regelnummer] En lust het hem den mensch, in volle heerschappy, Te zetten boven aen, en boven u, en my Te kroonen, schoonwe noit in onzen plicht bezweken; Wat raet hier toe? wie wil dat raetslot tegenspreken? Indien hy Adam noch een zelve heerlyckheit, 1225[regelnummer] En d'Engelsche natuur gelyck, hadt toegeleit, Dat waer verdraeghelyck voor alle hemeltelgen, Gesproten uit Godts stam: nu moghten zy 't zich belgen,Ga naar voetnoot1227 Zoo belghzucht geene vleck om hoogh gerekent waer. Maer hoe men 't vat, dit loopt van wederzy gevaer, 1230[regelnummer] Het zy men zwichte uit schroomte, of moedigh wederstreve: Ick wensche dat hy u dees belleghzucht vergeve. Luciferisten: Heer Stedehouder, ay, aenvaert dien heirstaf toch,Ga naar voetnoot1232 En hanthaef 't heiligh Recht: wy volgen in uw zogh.Ga naar voetnoot1233 Wy volgen, streef vooruit op uw gezwinde veeren. 1235[regelnummer] Wy willen sneuvlen, of zeeghaftigh triomfeeren.Ga naar voetnoot1235 Lucifer: Dit stryt met onzen eedt, en Gabriëls gebodt. Luciferisten: Dat stryt met Godt, en zet het Menschdom boven Godt. Lucifer: Laet Godt zyn eer, en stoel, en majesteit bewaren.
[pagina 665]
Luciferisten: Bewaer uw' eigen stoel: wy willen, als pylaren, 1240[regelnummer] U stutten, en den Staet der Engelen met een.Ga naar voetnoot1240 Geen mensch zal onze kroon, Godts kroon, met voeten treên. Lucifer: De Veltheer Michaël, gewapent onder 't zegenen Van boven, wil ons flux met al zyn heir bejegenen.Ga naar voetnoot1243 Zyn heirkracht by uw maght, wat is 't een groot verscheel! Luciferisten: 1245[regelnummer] Is 't geene helft, ghy sleipt een' staert van 't derde deelGa naar voetnoot1245 Der Geesten mede, indienghe u geeft op onze zyde. Lucifer: Dan is de kans gewaeght, ons gunst verloren by de Verdruckers van uw Recht. Luciferisten: de moedt, de dapperheit,Ga naar voetnoot1248 De hoon, de smaet, de spyt, de wanhoop, het beleit, 1250[regelnummer] De wraeck, het ongelyck, niet anders te beslechten, En wat hier aenhangt, zal ons styven, onder 't vechten.Ga naar voetnoot1251 Belzebub: Wy hebben 't heiligh Ryck alleen in onze maght. Wat raetslot men besluit', de wapens geven 't kracht,Ga naar voetnoot1253 En nadruck. zoo wy slechts ons in slaghorden stellen; 1255[regelnummer] Wat nu noch weifelt strax op onze zy zal hellen.Ga naar voetnoot1154-55 Lucifer: Ick troostme dan gewelt te keeren met gewelt. Belzebub: Zoo stygh de trappen op, o allerbraefste Helt.Ga naar voetnoot1257 Heer Stedehouder, stygh dien troon op, datwe u zweeren. Lucifer: Vorst Belzebub, getuigh, en ghy, doorluchtste Heeren, 1260[regelnummer] Apollion, getuigh, getuigh, Vorst Belial, Dat ick, uit noot en dwang, dien last aenvaerden zal,Ga naar voetnoot1261 Tot voorstant van Godts Ryck, om ons bederf te keeren.Ga naar voetnoot1262 Belzebub: Nu brengt den standert voort, dat wy de standert zweeren,
[pagina 666]
Getrouwigheit aen Godt, en onze Morgenstar. Luciferisten: 1265[regelnummer] Wy zweeren te gelyck by Godt, en Lucifer. Belzebub: Nu brengt het wieroockvat, ghy godtgetrouwe scharen: Bewieroockt Lucifer met wieroockkandelaren, En schalen, ryck van geur. verheerlyckt hem met licht, En glans van fackelen. verheft hem met gedicht,Ga naar voetnoot1268-69 1270[regelnummer] Gezangen, en muzyck, bazuinen, en schalmeien. Het voeght ons, hem aldus met staetsi te geleien. Heft op een' heldren toon,Ga naar voetnoot1272 Ter eere van zyn kroon. Luciferisten: Op, treckt op, o ghy Luciferisten,Ga naar voetnoot1274 1275[regelnummer] Volght dees vaen. Ruckt te hoop al uw krachten, en listen.Ga naar voetnoot1276 Treckt vry aen. Volght dezen Godt, op zyn trommel, en trant.Ga naar voetnoot1278 Beschermt uw Recht, en Vaderlant.Ga naar voetnoot1279 1280[regelnummer] Helpt hem Michaëls heirkrachten stuiten. Houdt nu moedt. Helpt den hemel voor Adam nu sluiten,Ga naar voetnoot1282 En zyn bloet.Ga naar voetnoot1283 Volght dezen Helt, op zyn bazuin, en trom. 1285[regelnummer] Beschut de kroon van 't Engelsdom. Ziet, ay ziet nu de Morgenstar blincken. Voor die pracht Zal des vyandts banier haest verzincken,Ga naar voetnoot1288 In der nacht: 1290[regelnummer] Wy met triomf kroonen Godt Lucifer. Bewieroockt hem, en zyne Star.Ga naar voetnoot1290-91 REY VAN ENGELEN. Zang: Waer zynwe toe gekomen,Ga naar voetnoot1292 Dat 's hemels burgertwist De regementen splist,Ga naar voetnoot1294
[pagina 667]
1295[regelnummer] En 't zwaert is opgenomen, Te zinneloos en blint?Ga naar voetnoot1296 Wie is 'er van ons benden, Hy sneuvelt, of verwint,Ga naar voetnoot1298 Geluckigh? die d'elenden 1300[regelnummer] Van hunne broedren zien, En Ryx en Reigenooten? Of die verwonnen vliên, In ballingschap gestooten? O zoons van eenen Godt,Ga naar voetnoot1304 1305[regelnummer] Waer toe verdwaelt uw lot? Tegen-zang: Helaes! waer toe verdwalen De Geesten? wat verleit Hen uit de zekerheit Van hunnen Staet en palenGa naar voetnoot1309 1310[regelnummer] Te spatten, zonder noot?Ga naar voetnoot1310 Zich op het spits te wagen? Ons weelde was te groot, Te dertel om te dragen;Ga naar voetnoot1313 De hemel niet genoegh 1315[regelnummer] Om Engelen te paejen:Ga naar voetnoot1315 De Nydigheit most vroeghGa naar voetnoot1316 Dit zaet van oorlogh zaejen, In 't vreedzaem Vaderlant.Ga naar voetnoot1318 Wie leit dien twist aen bant?Ga naar voetnoot1319 Toe-zang: 1320[regelnummer] Is dit kryghsvier niet te smooren, Door een maght van hooger hant, Wat wil blyven in zyn' stant?Ga naar voetnoot1320-22 Staetzucht zal alle Orden stooren.Ga naar voetnoot1323 Hemel, aerde, zee, en strant 1325[regelnummer] Zullen staen in lichten brant. Staetzucht, door het triomfeeren Als gewettight, zal verwoet Godt en alle maght braveeren.Ga naar voetnoot1328 Staetzucht kent noch Godt, noch bloet.	voetnootvs. 779-80 wy schatten enz.: versta: wij meenden, dat er geen gelukkiger toestand denkbaar was dan die van onze rangen. voetnoot783 Wanneer: tot dat. voetnoot784 Vgl. vs. 202-vv.; verbaest: overmeestert, overrompelt. voetnoot787 Daer leggen (liggen) wy te laegh: woordspel, vgl. vs. 40. voetnoot793-94 in eenen ring in 't ronde: tautologie. voetnoot797 smilt: smelt. voetnoot799-800 lievreien en vrolyckheit: vroolijke, kleurige statiekleederen, denk aan de Engelen van Fra Angelico; vgl. voor lieverei: Maeghden, vs. 1357. voetnoot804 oock: zelfs. voetnoot808 Rey: de Rei begint hier te doen, wat hij zich in vs. 776-77 voornam. voetnoot809 af: van. voetnoot810 muzyck van druck: treurmuziek. voetnoot811-12 triomfen enz.: zooals de christ. ikonografie, vooral door Fra Angelico, de Engelen pleegt voor te stellen; triomfen: vreugdeteekenen, vgl. Peter en Pauwels, vs. 1648. voetnoot814 zonder noot beladen: neergedrukt, terwijl er toch aan onze vreugde niets hapert. voetnoot819 't eeuwigh feest: de Hemelvreugde, vgl. vs. 378; benevelt: vgl. vs. 735. voetnoot820 weelde: welbehagen. voetnoot830 hof: hemelkring, vgl. vs. 633. voetnoot832 't hemelsch mann': de geestelijke spijs der Engelen, vgl. vs. 36, 759. voetnoot833 gerust gespan: rustige gemeenschap. voetnoot834-36 burgeryen Heerschappyen enz.: de rangorden der Engelen, van de hoogste tot de laagste, vgl. burgery en hof in vs. 683; Englestadt: de Hemel, vgl. vs. 1723; in vs. 166 Engleburgh. voetnoot839 hartquetzuur: hartewond, gewoonlijk quetsuur. voetnoot843 en zoo veel zielen: lees: en van zooveel zielen. voetnoot845 mishandelt: mis gehandeld, verkeerd gedaan, vrijwel synoniem uit 't volg. misdoen. voetnoot847 verbazen: overrompelen. voetnoot851 op een' sprong: lees: op één sprong, ineens. voetnoot853 De handvest: het voorrecht, vgl. vs. 680 en noot ald. voetnoot854 in stede van regeeren: lees: in stede dat wij regeeren. voetnoot856 bloet en afkomst: tautologie. voetnoot864 rusten: berusten. voetnoot867 des Allerhooghsten zegel: het door God bezegelde, Gods wet. voetnoot868-69 Vgl. 1 Kon. (Sam.) XV, 22, en zie vs. 1678-83. voetnoot871 min: minder. voetnoot874 grimmelende mieren: in 't stof krioelende mieren, vgl. grimmelende wormen, vs. 600, en dan nog waterbel (vs. 846), basterd (vs. 848), keur van scheldwoorden voor den mensch. voetnoot875 stieren: besturen, regeeren. voetnoot876 reden, en bescheit: tautologie. voetnoot879 Vergel. vs. 520-21. voetnoot881 hantvest: voorrecht, vgl. vs. 853; onderdaen: onderworpen, vgl. vs. 364, 588. voetnoot883 Die zich gelaten stelt: door gelaten, aan God onderworpen te zijn; Godt dienen is regeeren: ‘Deo servire regnare est’, bekende spreuk van paus Leo den Groote (Ep. ad Demetrium), later wapenspreuk van Engeland, door Vondel geciteerd in Henriette Marie t'Amsterdam (Dl. 4, blz. 314, vs. 386). voetnoot884 Gewilligh: dat zullen wij gewillig doen.... voetnoot885 vernoeght: vergenoegd, tevreden. voetnoot887 opgang: verheffing, nl. in den persoon van Christus. voetnoot888 Vgl. Ps. LXXXIX, 4; II Petr. IV, 8. voetnoot890 dees geheimenis: dit voor ons onbegrijpelijk plan, vgl. vs. 341. voetnoot891 Versta: God toont u juist door de mededeeling van dit plan zijn liefde voor u. voetnoot893 een wonderlyck bestaen: het ‘o admirabile commercium’ van de Kerstliturgie. voetnoot897 Vergelijk Tob. III, 2. voetnoot898 wil: zal; verdooven: uit dooven. voetnoot899 Verg. Hebr. I, 6. voetnoot900 Versta: zij zullen, in 't stof gebogen, een mensch aanbidden; waarmee de Godheid van den toekomstigen Christus ontkend wordt. voetnoot903 Dit zegt Apollion halfluid tot Belial. voetnoot905 Vgl. Gen. XXXVII, 34. voetnoot907 't eeuwige bancket: het eeuwig gastmaal, verg. Openb. XVII, 19; d'endelooze feesten: vgl. vs. 378. voetnoot911 Beledight iemant u?: nl. door onrecht. voetnoot915 wezen - wezen: natuur. voetnoot916 gebiet: macht, vgl. vs. 1089, 1551, 1733. voetnoot921 paeit: bevredigt, kalmeert; vgl. vs. 1315. voetnoot925 Versta: God moet de zijnen het voorbeeld van rechtvaardigheid geven. voetnoot928 Vgl. 1 Kon. (Sam.) II, 7; Luc. I, 52. voetnoot929 waertste: waardige. voetnoot930 best: het best. voetnoot931 Versta: nu waagt de mensch het boven de Engelen uit te groeien; ontwassen: ontgroeien. voetnoot932 braveeren: dagen uit. voetnoot933 Vgl. Ps. CL, 6. voetnoot938 onbegrepen: onbekend. voetnoot939 Een maght: lees: één macht. voetnoot940 Vgl. 1 Cor. IV, 7. voetnoot941 Hier gelt geen willekeur: keuze of begeerte van het schepsel heeft geen invloed op de wijze, waarop God zijn gaven verdeelt; hier komt vernuft te spa: alle geschapen verstand komt bij die verdeeling te laat, heeft er niets over te zeggen. voetnoot943 te lezen; 't lichtst' 'et. voetnoot945 turkoisblaeu: het blauw van de turquoise, een Turksche edelsteen, vgl. vs. 1477, 1821. voetnoot947 Ons schicken: lees: óns schikken. voetnoot952 beholpen: geholpen, vgl. het tegenw. onbeholpen. voetnoot962 de naeste: het naast. voetnoot966 louterheit: Englelouterheit. voetnoot968 het al in orden: alles in verschillende, met elkander harmonieerende rangen. voetnoot969 houden: met klemtoon. voetnoot972 't hemelsch heir: hier de sterrenwereld, als beelden van de Engelenwereld, vgl. vs. 635. voetnoot977 ‘Vondel noemt hier den hoogsten hemel dat gedeelte van den sterrenhemel, dat het dichtst bij den hemelpool staat. Natuurlijk is de beweging der vaste sterren des te sneller, naar mate zij verder van dien pool verwijderd zijn, en dus in één etmaal grootere kringen moet doorloopen’ (Cramer). voetnoot978 oneffenheden: ongelijkheden. voetnoot972-81 Vgl. Bespiegelingen III, 839-908. voetnoot981 maetgezang: koorzang. voetnoot982 in staet: in den staat. voetnoot983 reppen: storen. voetnoot984 weken geen: weken voor geen. voetnoot982-85 Belial redeneert handig ad hominem! voetnoot986 deze ongenoeght: dit ongenoegen, deze ontevredenheid. voetnoot987 lucht en wolck: bewolkte lucht, geladen atmosfeer. voetnoot991-92 Deze vss. zegt Belzebub voldaan voor zich zelf. voetnoot993 port: prikkelt; Engleburgh: vgl. Englestadt in vs. 835. voetnoot994 de bloem der zaligheit: de hemelsche vreugde. voetnoot995-96 Huichelachtige weerklank van Gabriëls woorden in vs. 520-21; vernoeght: vergenoegt, bevredigt. voetnoot999 van: met. voetnoot1000 heldert: verheldert. voetnoot1002 schelle: klare. voetnoot1003 belgen 't zich: zijn gebelgd, geërgerd. voetnoot1004 basterttoonen: wanklanken, dissonanten; 't goddelyck muzyck: nl. van het onderlinge maatgezang, waarvan dat der sterren (vs. 981) een beeld was. voetnoot1005 de maet: de harmonie. voetnoot1006-1007 Hoe plastisch-muzikaal deze verzen! voetnoot1008 ongeluit: verkeerd geluid, vgl. onmensch, ondier enz. voetnoot1009 wasdom: uitbreiding. voetnoot1010 keurebenden: legioenen, vgl. Matth. XXVI, 53. voetnoot1015 Adams erfgenaem: in 't algemeen: Adams nakomelingschap, in 't bizonder: Christus; Godts eerstelingen: de Engelen, die zich telkens op 't eerstgeboorterecht beroepen, vgl. vss. 370, 421, 460, 500, 1032 enz. voetnoot1017 Te wagen steegh: haar loop begon, geschapen werd, nl. op den 4den scheppingsdag (Gen. I, 14-19) nà de schepping der Engelen op dienzelfden dag, vgl. noot bij vs. 299. voetnoot1018 trouwanten: dienaars, met bijgedachte aan trouw. voetnoot1019 't onbeweeghbre hof: de onbeweegbare sfeer van het Empyreum (movens non motum), vgl. noot bij vs. 289 in ‘Beneden ist gewoel: hier boven isset stil’, Op de Chr. Sinne-beelden van Z. Heyns, vs. 12 (Dl. 2, blz. 756). voetnoot1023 wieroockten met schalen: vgl. Openb. V, 8. voetnoot1024 de hemel gaf gehoor: de hemelbewoners luisterden. voetnoot1025 Verslingert: verliefd. voetnoot1026 tongmuzyck: zang. voetnoot1028 Godts eer: ons eerbetoon aan God. voetnoot1029 verbaest: vgl. vs. 847. voetnoot1030 zwangre: met lofliederen vervulde. voetnoot1031 Toespeling op Jakobs onderkruiping van Esau, Gen. XXVII. voetnoot1032 by: door. voetnoot1033 Gemerckt bleef voor een' slaef: kreeg voorgoed een slavenmerk. voetnoot1037 Staet: met een hfdl., waarschijnlijk omdat het woord hier een staatkundige kleur heeft en gelijk is bijv. aan den Staat der Nederlanden; vgl. vs. 1240. voetnoot1038 snoode: niets beteekenende. voetnoot1042 hantvest: voorrechten, vergelijk vss. 680, 853, 881, 1517. voetnoot1045 eerlyck: eervol; voor zyn eere ... te staen: zijn eer voor te staan. voetnoot1047 muitineeren: uit muiten en mutiner, vergelijk vers 1110. voetnoot1054 best: het best; dragen: gedragen. voetnoot1056 zich zelfs: zich zelf. voetnoot1058 een veiligh middel: een veiligen middenweg. voetnoot1063 Versta: wanneer wij met smeeken onze bedoelingen verraden is de onderneming van te voren bedorven. voetnoot1066 Godts Veltheer: Michaël. voetnoot1067 niet: niets. voetnoot1069 trouwen: houden, vgl. vs. 580. voetnoot1074 reuckeloos: roekeloos. voetnoot1077 toght: veldtocht. voetnoot1079 En 's hemels enz.: door 's hemels heirkracht te tergen; zelfs: zelf. voetnoot1086 willen: zullen; verweeren: verdedigen. voetnoot1089 gebiet: het gebieden, bevel. voetnoot1090 zet de heiren schrap: schaar de Engelen in slagorde. voetnoot1094 gewilligh: vrijwillig; onbedwongen: ongedwongen. voetnoot1095 besprongen: overvallen. voetnoot1099 wederspannigheden: weerspannigen. voetnoot1100 oploop: onrust, vgl. oploopentheit van vs. 777. voetnoot1105 onschult: verontschuldiging. voetnoot1107 Gesteurt: verstond. voetnoot1109 slissing: blussching. voetnoot1111 middelen en mooghlyckheên: mogelijke middelen. voetnoot1113 't klaghtbewint: het bevel over de klagers. voetnoot1114 de maght te scheien: de menigte te verspreiden. voetnoot1124 tot voorstant van uw lot: om uw lot voor te staan, vgl. vs. 1045, 1205. voetnoot1129 Rechtvaerdigheit: het bewustzijn van zijn goed recht. voetnoot1130 D'inspanner: hij die 't tegen God opneemt, vgl. Palamedes, vs. 1100; Joan. de Boetg. VI, 358. voetnoot1131 hy kenne ons enz.: hij wete dat wij tot zijn dienst staan. voetnoot1132 Versta: Slechts blijve de hemel in zijn eersten toestand. voetnoot1134-37 dat staet de Hierarchyen .... nimmermeer te lyden: dat zullen zij nooit gedoogen. voetnoot1141 Godt, en Godtheit: vgl. vs. 559. voetnoot1148 Naturelyck: volgens de natuur. voetnoot1157 De Stedehouder: Lucifer. voetnoot1159 al op een: er alles op zetten. voetnoot1161 onbescheit: vermetelheid, brutaliteit, vgl. vs. 1163, 1167. voetnoot1162 nimmermeer: nooit. voetnoot1163-64 Weer de oude grief, vgl. noot bij vs. 1015. voetnoot1165-67 Dit direct tegen Michaël. voetnoot1169 bastertslagh: ontaard ras. voetnoot1171 ramp en val: rampzalige val. voetnoot1174 oprechte: echte, waarachtige. voetnoot1179 zyn' wagen, vgl. noot bij vs. 348. voetnoot1180 herwaert: hierheen. voetnoot1181 bestaen: blijven staan. voetnoot1183 waeght: davert. voetnoot1184 keurebenden: legioenen, vgl. vs. 1010. voetnoot1185 noot: nood. voetnoot1186 voor te komen: te voorkomen. voetnoot1189 voetschabel: voetbank, vgl. vs. 574. voetnoot1190 Adams afkomst: de menschheid, in Christus, vgl. vs. 1015; verdoemen: veroordeelen. voetnoot1193 een grof en aertsch geslacht: vgl. vs. 478, 691. voetnoot1194 Versta: welke eer brengt de mensch aan God, dien hij nauwelijks gezien heeft; ook in Bespiegelingen IV, 163 heet God den ongezienen. voetnoot1195 snooden worm: nietigen worm, vgl. vs. 1038 en noot bij vs. 874. voetnoot1196 Vgl. vs. 277. voetnoot1197 Vgl. vs. 365. voetnoot1201-02 Weer verzet tegen de verheffing der menschheid in Christus tot de goddelijke eer, vgl. vs. 220, 395; 't ongenaeckbre licht: nl. der Godheid. voetnoot1202-03 Vgl. Altaergeheimenissen I, 11-14. voetnoot1205 voorstant: vgl. vs. 1124; slechten: beslechten. voetnoot1207 heirbyl (vgl. vs. 1211, 1561): strijdbijl, wapen en Romeinsch symbool van 't opperbevel. voetnoot1209 toegeleit: toebedacht, vgl. vs. 1225. voetnoot1215 besluit en raetslot: tautologie, vgl. vs. 456. voetnoot1216 scepter: vgl. vs. 440. voetnoot1227 't zich belgen: vgl. vs. 1003. voetnoot1232 heirstaf: of heirbijl als in vs. 1205, 1211. voetnoot1233 zogh: spoor (in 't water). voetnoot1235 sneuvlen: vallen, vgl. vs. 1298. voetnoot1240 Staet der Engelen: vgl. noot bij vs. 1037. voetnoot1243 wil: zal; flux: terstond. voetnoot1245 Vgl. vs. 1337 en Openb. XII, 4, geciteerd in Berecht, r. 98. voetnoot1248 de moedt, de dapperheit: zoovele personifikaties, als in de Rederijkersspelen. voetnoot1251 En wat hier aenhangt: en wat er verder tot de opgenoemde gevoelens behoort. voetnoot1253 Wat raetslot men besluit': welk besluit we ook maken, nl. om onze eischen door te zetten. voetnoot1154-55 zoo wy slechts enz.: versta: als wij ons maar in slagorde stellen, zal wat nu nog weifelt enz.; strax: terstond. voetnoot1257 allerbraefste: allerdapperste. voetnoot1261 noot en dwang: nooddwang. voetnoot1262 voorstant: vgl. vs. 1045, 1124. voetnoot1268-69 Vgl. Openb. V, 8. voetnoot1272 op: aan. voetnoot1274 In een rythme als een roffel! voetnoot1276 Ruckt te hoop: brengt bijeen. voetnoot1278 dezen Godt: Lucifer, in één adem met God genoemd (vs. 1264-66) en door goddelijke eer bewierookt en bedwelmd (vgl. vs. 1339); op zyn trommel, en trant: op de maat van zijn trom. voetnoot1279 Vaderlant: vgl. vs. 435, 1318. voetnoot1282 Vgl. het parool van vs. 705. voetnoot1283 bloet: nakomelingschap. voetnoot1288 haest: weldra. voetnoot1290-91 Het laatste woord van de afgoderij, vgl. vs. 1376. voetnoot1292 Na het bruisend oproerslied nu deze maat in mineur! voetnoot1294 splist: splitst. voetnoot1296 Te: zóó. voetnoot1298 Lees: hij sneuvele (valle) of verwinne. voetnoot1304 eenen: met klemtoon. voetnoot1309 Staet en palen: nauwkeurig afgebakende positie. voetnoot1310 zonder noot: zonder noodzakelijkheid, vgl. vs. 814. voetnoot1313 dertel: welig. voetnoot1315 paejen: tevreden stellen. voetnoot1316 Nydigheit: Nijd in vs. 761, afgunst. voetnoot1318 Vaderlant: vergelijk vs. 425, 1279. voetnoot1319 leit: legt. voetnoot1320-22 Lees: als dit krijgsvuur enz..... wat zal (wil) dan in stand blijven? voetnoot1323 Staetzucht: zucht naar hooger staat of stand: alle Orden: alle rangorden der Engelen, maar ook elke geordende samenleving. voetnoot1328 braveeren: tarten.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Het derde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied