De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 632]

Het tweede bedryf. LUCIFER. BELZEBUB. Lucifer: Ghy snelle Geesten, houdt nu stant met onzen wagen:Ga naar voetnootvs. 348 Al hoogh genoegh in top Godts Morgenstar gedragen;Ga naar voetnoot349 350[regelnummer] Al hoogh genoegh gevoert: 't is tyt dat Lucifer Nu duicke, voor de komst van deze dubble star,Ga naar voetnoot351 Die van beneden ryst, en zoeckt den wegh naer boven, Om met een' aertschen glans den hemel te verdooven. Borduurt geen kroonen meer in Lucifers gewaet. 355[regelnummer] Vergult zyn voorhooft niet met eenen dageraet Van morgenstarre en strael, waer voor d'Aertsenglen nygen;Ga naar voetnoot356 Een andre klaerheit komt in 't licht der Godtheit stygen, En schynt ons glansen doot; gelyck de zon, by daegh, De starren dooft, voor 't oogh der schepselen, om laegh. 360[regelnummer] 't Is nacht met Engelen, en alle hemelzonnen:Ga naar voetnoot360 De menschen hebben 't hart des Oppersten gewonnen, In 't nieuwe Paradys: de mensch is 's hemels vrient:Ga naar voetnoot362 Ons slaverny gaet in. gaet hene, viert, en dient,Ga naar voetnoot363 En eert dit nieuw geslacht, als onderdane knapen.Ga naar voetnoot364 365[regelnummer] De menschen zyn om Godt, en wy om hen geschapen.Ga naar voetnoot365 't Is tyt dat 's Engels neck hun voeten onderschraegh', Dat ieder op hen passe, en op de handen draegh', Of op de vleugels voere, op d'allerhooghste troonen:Ga naar voetnoot366-68 Onze erfenis komt hun, als uitverkore zonen.Ga naar voetnoot369 370[regelnummer] Onze eerstgeboorte leit nu achter, in dit Ryck. De zoon des zesten daghs, den Vader zoo gelyckGa naar voetnoot371 Geschapen, stryckt de kroon. met recht is hem gegeven Den grooten staf, waer voor alle eerstgeboornen beven,Ga naar voetnoot373
[pagina 633]
En sidderen. hier gelt geen tegenspraeck: ghy hoort 375[regelnummer] Wat Gabriël bazuint voor 's hemels goude poort. Belzebub: O Stedehouder van Godts opperheerschappyen,Ga naar voetnoot376 Wy hooren 't al te wel, en, midden in 't verblyen Der Reien, eenen klanck, die 't eeuwigh feest bedroeft.Ga naar voetnoot376-78 Ga naar voetnoot378 De last van Gabriël leit klaer: dat woort behoeftGa naar voetnoot379 380[regelnummer] Geen Cherubynetong om ons den zin t'ontvouwen. Men hoefde Apollion naer d'onderste landouwen Niet af te vaerdigen, om nader ga te slaen Wat Adam al bezit, zoo laegh beneên de maen: Het blyckt hoe heerlyck hem de Godtheit begenadight,Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] Ja door een lyfwacht van veel duizenden verdadight;Ga naar voetnoot385 En hanthaeft in zyn' staet en aenzien, min noch meerGa naar voetnoot386 Of hy gehuldight waer tot aller Geesten Heer. De poort des hemels staet voor Adams afkomst open. Een aerdtworm, uit een' klomp van aerde en klay gekropen,Ga naar voetnoot389 390[regelnummer] Braveert uw mogentheit. ghy zult het Menschdom zienGa naar voetnoot390 Zoo verre boven u, en vallende op uw knien, Met nederslaghtigheit en neêrgeslagene oogen,Ga naar voetnoot392 Aenbidden zyne maght, en hoogheit, en vermogen. Het zal, verheerelyckt van d'allerhooghste maght, 395[regelnummer] Zich zetten, aen de zy der Godtheit, in zyn kracht; En heerschen, langer en noch wyder dan de ronden Der entlooze eeuwigheit, aen tyt noch plaets gebonden;Ga naar voetnoot396-97 Om Godt, haer middelpunt en omloop te gelijck, Zich draeien, zonder rust. wat hoeft men klaerder blijck 400[regelnummer] Dat Godt de menschen wil verheffen, ons verneêren;Ga naar voetnoot390-400 Wy zyn ter dienstbaerheit, de menschen tot regeeren Geboren. legh voortaen den scepter uit der hant:Ga naar voetnoot402 Een lager is 'er, die de kroon daer boven spant,
[pagina 634]
Of spannen zal eer lang. legh af uw morgenstralen, 405[regelnummer] En hulsel voor dees zon, of pas haer in te halenGa naar voetnoot405 Met zangen, en triomf, en goddelijck cieraet. Wy zien den hemel haest veranderen van staet.Ga naar voetnoot407 De starren zien vast uit, en wijcken met verlangen,Ga naar voetnoot408 Om vol eerbiedigheit dit nieuwe licht t'ontfangen. Lucifer: 410[regelnummer] Dat zal ick keeren, is het anders in myn maght.Ga naar voetnoot410 Belzebub: Daer hoor ick Lucifer, en zie hem, die den nacht Van 's hemels aengezicht verdryven kan, en jagen. Waer hy verschynt, begint het heerlyck op te dagen. Zyn wassend licht, het eerste en allernaeste aen Godt, 415[regelnummer] Vermindert nimmermeer. zyn woort is 't hoogh gebodt;Ga naar voetnoot415 Zyn wil en wenck een wet, van niemant t'overtreden.Ga naar voetnoot416 De Godtheit wort in hem gedient, en aengebeden, Bewieroockt, en geviert: en zou een lager stem Nu dondren uit Godts troon? gebieden boven hem?Ga naar voetnoot419 420[regelnummer] Zou Godt een' jonger zoon, geteelt uit Adams lenden,Ga naar voetnoot420 Verheffen boven hem? dat waer het erfrecht schendenGa naar voetnoot421 Van 't alleroutste kint, en zyn stadthouderyGa naar voetnoot422 Ontluisteren. naest Godt is niemant groot als ghy. De Godtheit zette u eens in glorie aen haer voeten: 425[regelnummer] Geen mensch verstoute zich onze orden om te wroeten,Ga naar voetnoot425 En dit bezworen Recht t'ontwyden, zonder reên;Ga naar voetnoot426 Of al de hemel raeckt in 't harnas tegens een. Lucifer: Ghy vat het recht: het past rechtschape heerschappyenGa naar voetnoot428 Geensins hun wettigheit zoo los te laten glyen:Ga naar voetnoot429 430[regelnummer] Want d'oppermaght is d'eerste aen hare wet verplicht;Ga naar voetnoot430 Verandren voeght haer minst. ben ick een zoon van 't licht,Ga naar voetnoot431 Een heerscher over 't licht, ick zal mijn Recht bewaren: Ick zwicht voor geen gewelt, noch aertsgeweldenaren. Laet zwichten al wat wil: ick wijck niet eenen voet.Ga naar voetnoot434
[pagina 635]
435[regelnummer] Hier is myn Vaderlant. noch ramp, noch tegenspoet, Noch vloecken zullen ons vervaren, noch betoomen.Ga naar voetnoot436 Wy zullen sneven, of dien hoeck te boven komen.Ga naar voetnoot437 Is 't noodlot dat ick vall', van eere en staet berooft:Ga naar voetnoot438 Laet vallen, als ick vall' met deze kroone op 't hooft, 440[regelnummer] Dien scepter in de vuist, dien eersleip van vertrouden,Ga naar voetnoot440 En zoo veel duizenden als onze zyde houden. Dat vallen streckt tot eer, en onverwelckbren lof. En liever d'eerste Vorst in eenigh lager hof, Dan in 't gezalight licht de tweede, of noch een minder. 445[regelnummer] Zoo troost ick my de kans, en vrees nu leet noch hinder.Ga naar voetnoot445 Maer hier komt 's hemels tolck, en wackere Herout, Met Godts geheimnisboeck, zyn zorge toebetrout.Ga naar voetnoot447 Het waer niet ongeraên hem nader t'ondervragen. Ick wil hem tegentreên, en aftreên van den wagen. GABRIËL. LUCIFER. Gabriël: 450[regelnummer] Heer Stedehouder, hoe? waer hene leit de reis? Lucifer: Naer u, Herout, en tolck van 't hemelsche palais. Gabriël: My dunckt ick zoude uw wit aen 't voorhooft kunnen gissen.Ga naar voetnoot452 Lucifer: Ghy die den duistren gront van Godts geheimenissen Door 't licht van uw vernuft ontdeckt, en openbaert, 455[regelnummer] Verlichtme met uw komst.Ga naar voetnoot455 Gabriël: wat is 't dat u bezwaert? Lucifer: Het raetslot en besluit der Godtheit, die de waerdeGa naar voetnoot456 Des hemels lager schat dan 't element der aerde, Den hemel onderdruckt; het aertryck uit een' poel Door alle starren voert; het menschdom op den stoel 460[regelnummer] Der Englen zet; berooft hun 't Recht der eerste gaven;Ga naar voetnoot460 Gebietze om 's menschen nut te zweeten, en te slaven. Het Geestendom, gewyt tot amptenaers van 't hof Des hemels, zal voortaen een' aertworm, uit het stofGa naar voetnoot463
[pagina 636]
Gekropen, en gegroeit, ten dienst staen, op hem passen, 465[regelnummer] En, in getal en staet, ons over 't hooft zien wassen? Waer toe vernedert ons d'oneindige Gena Zoo vroegh? wat Engel paste op zynen dienst te spa?Ga naar voetnoot467 En hoe waer 't mooghlyck dat de Godtheit zich zou mengelen Met menschen? de natuur der uitgekorene Engelen 470[regelnummer] Voorbyslaen, en zyn' aert en wezen storten in Een lichaem? d'eeuwigheit verknoopen aen 't begin?Ga naar voetnoot471 Het hooghste aen 't allerlaeghst? den Schepper aen 't geschapen? Wie kan uit dit besluit den zin te zamen rapen? Zal 't eeuwighschynend licht nu schuil gaen in den nacht 475[regelnummer] Der weerelt? zullen wy, Stadthouders van Godts maght,Ga naar voetnoot470-75 Voor dit geleent gezagh, een wulpsch vermogen, knielen?Ga naar voetnoot476 Ontelbre lichaemlooze en godtgelycke zielenGa naar voetnoot477 Zien buigen voor een grof en zackende element,Ga naar voetnoot478 Daer Godt zyn majesteit en wezen inneprent?Ga naar voetnoot479 480[regelnummer] Wy Geesten zyn te grof om dit geheim te vatten.Ga naar voetnoot480 Ghy, die het slot bewaert van Godts geheimnisschatten,Ga naar voetnoot481 Ontvou ons, magh het zijn, dit donkere geschil,Ga naar voetnoot482 Uit uw gezegelt boeck: ontvou ons 's hemels wil.Ga naar voetnoot483 Gabriël: Zoo veel 't geoorloft zy te melden uit Godts bladen. 485[regelnummer] Veel weten kan altyt niet vordren, zomtyts schaden.Ga naar voetnoot485 De Hooghste ontdeckt ons slechts wat hy geraden vint.Ga naar voetnoot486 Het al te stercke licht schynt Serafynen blint.Ga naar voetnoot487 De zuivre Wysheit wou ten deel' haer' wil bezegelen,Ga naar voetnoot488 Ten deele ontsluiten. zich te schicken en te regelen 490[regelnummer] Naer heur gestelde wet, dat voeght den onderzaet, Die aen zyn meesters last en wil gebonden staet. De reden en het wit waerom wy namaels wachten,Ga naar voetnoot492 Na 'et overleven van een tafel erfgeslachten,Ga naar voetnoot493 Den Heer, die, Godt en mensch geworden in der tyt,Ga naar voetnoot494
[pagina 637]
495[regelnummer] Den scepter voeren zal, en breet en overwytGa naar voetnoot495 De starren, aerde, en zee, en al wat leeft regeeren, Verberght de hemel u: de tyt wil d'oirzaeck leeren.Ga naar voetnoot497 Gehoorzaem Godts bazuin: ghy hebt zyn' wil gehoort. Lucifer: Zoo zal een vreemdeling, een worm, het hooghste woort 500[regelnummer] Hier boven voeren, en een ingeboren zwichten Voor vreemde heerschappy? de mensch een' zetel stichten, Zoo verre boven Godt?Ga naar voetnoot500-02 Ga naar voetnoot502 Gabriël: genoegh u met uw lot, En staet en waerdigheit, u toegeleit van Godt. Hy hief u in den top van alle Hierarchyen:Ga naar voetnoot504 505[regelnummer] Doch niet om iemants glans en opgang te benyen.Ga naar voetnoot505 De wederspannigheit verplet haer hooft en kroon,Ga naar voetnoot506 Indienze wederstreef' des Oppersten geboôn. Uw aenzien schept zyn licht alleen uit Godts vermogen. Lucifer: Ick heb toch noch myn kroon voor Godt alleen gebogen. Gabriël: 510[regelnummer] Zoo buighze oock voor 't besluit der Godtheit, die het al Wat wezen heeft uit niet, of namaels wezen zal,Ga naar voetnoot511 Bestiert tot zeker eindt, hoewel wy 't niet beseffen.Ga naar voetnoot512 Lucifer: Den mensch in 't heiligh licht der Godtheit te verheffen, Den mensch, zoo hoogh met Godt vergodlyckt in zyn' troon, 515[regelnummer] Te zien het wieroockvat toezwaeien, op den toonGa naar voetnoot515 Van duizentduizenden eenstemmige kooralen;Ga naar voetnoot516 Verdooft de majesteit en diamante stralen Van onze morgenstar, die straelt nu langer niet; En 's hemels blyschap slaet aen 't quynen van verdriet. Gabriël: 520[regelnummer] De zaligheit bestaet in een gerust genoegen, In 't stemmen met Godts wil, en zich naer hem te voegen.Ga naar voetnoot520-21
[pagina 638]
Lucifer: De majesteit van Godt en Godtheit wort verkleent,Ga naar voetnoot522 Indienze haer natuur met 's menschen bloet vereent, Vereenight, en verbint. wy Geesten grenzen nader 525[regelnummer] Aen Godt, en zyn natuur, als zoons van eenen VaderGa naar voetnoot525 Geteelt, en hem gelyck, indien 't geoorloft is Te stellen tegens een dees ongelyckenis Van een oneindigheit en 't eindigh; de bepaeldeGa naar voetnoot527-28 By d'onbepaelde maght. indien de zon verdwaelde 530[regelnummer] Uit hare streecke, en zich bekleede met een' smoock,Ga naar voetnoot530 Om al den aerdtkloot toe te lichten, uit een' roock, En zwarten damp; hoe zou de vreught der weerelt sterven! Wat zou het aertsch geslacht al glans en leven derven! De zon al majesteits ontbeeren, in haer' loop! 535[regelnummer] Ick zaegh den hemel blint, de starren overhoop,Ga naar voetnoot535 Wanorden orden en geschicktheit overrompelen,Ga naar voetnoot536 Indien de bron van 't licht haer klaerheit quaem te dompelen In 't graf van een moerasch. verschoonme, o Gabriël, Indien ick uw bazuin, de wet van 't hoogh bevel, 540[regelnummer] Een luttel wederstreve, of schyn te wederstreven. Wy yvren voor Godts eere: om Godt zyn Recht te geven, Verstout ick my, en dwael dus verre buiten 't spoor Van myn gehoorzaemheit. Gabriël: ghy yvert krachtigh voor De glori van Godts naem; doch zonder t'overwegen 545[regelnummer] Dat Godt het punt, waerin zyn hoogheit is gelegen, Veel beter kent dan wy; dies staeck uw onderzoeck. De menschgeworden Godt zal dit geheimnisboeck,Ga naar voetnoot547 Met zeven zegelen gesloten, zelf ontsluiten. Nu smaecktghe niet het pit, maer ziet de schors van buiten. 550[regelnummer] Dan zal men d'oirzaeck zien, de reden, den waeromGa naar voetnoot550 Van zyn verholentheên, en diep in 't heilighdom Der heilighdommen gaen. nu voeght het ons te duicken,Ga naar voetnoot551-52 En dezen dageraet t'aenbidden, te gebruickenGa naar voetnoot553 Met danckbaerheit, tot dat de kennis in haer kracht
[pagina 639]
555[regelnummer] De twyfeling verdryf, gelyck de zon den nacht. Nu leeren wy allengs Godts wysheit tegenstappen, Eerbiedigh, en beschroomt. zy openbaert by trappenGa naar voetnoot556-57 Het licht der wetenschappe en kennisse, en begeert Dat ieder, op zyn wacht, zich onder haer verneêrt.Ga naar voetnoot559 560[regelnummer] Heer Stedehouder, rust, en hanthaef d'eerste ons wetten:Ga naar voetnoot560 Ick ga, daer Godt my zent.Ga naar voetnoot561 Lucifer: men zal 'er scherp op letten. BELZEBUB. LUCIFER. Belzebub: De Stedehouder hoort, waer dit plakkaet op draeit,Ga naar voetnoot562 Dat Gabriëls bazuin zoo trots heeft uitgekraeit.Ga naar voetnoot563 Hy gaf Godts ooghmerck u, oock scherp genoegh, te ruicken.Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] Men zal uw mogentheit aldus de vleugels fnuicken.Ga naar voetnoot565 Lucifer: Zoo licht niet: neen gewis, men kan 'er in voorzien,Ga naar voetnoot566 Geen minder droome hier zyn' meerder te gebiên.Ga naar voetnoot567 Belzebub: Hy dreight weêrspannigheit haer hooft en kroon te pletten.Ga naar voetnoot568 Lucifer: Nu zweer ick by myn kroon het al op een te zetten, 570[regelnummer] Te heffen mynen stoel in aller heemlen trans,Ga naar voetnoot570 Door alle kreitsen hene, en starrelichten glans.Ga naar voetnoot571 Der heemlen hemel zal my een palais verstrecken.Ga naar voetnoot572 De regenboogh een troon; 't gestarrente bedeckenGa naar voetnoot573 Myn zalen; d'aertkloot blyft myn steun, en voetschabel.Ga naar voetnoot574 575[regelnummer] Ick wil op een karros van wolcken, hoogh en snelGa naar voetnoot570-75 Ga naar voetnoot575 Gevoert door lucht en licht, met blixemstrael en donder Verbryzelen tot stof, wat boven, of van onder Zich tegens ons verzet, al waer 't den Veltheer zelf;Ga naar voetnoot578
[pagina 640]
Ja eerwe zwichten, zal dit hemelschblaeu gewelf, 580[regelnummer] Zoo trots, zoo vast gebouwt, met zyn doorlachte bogen Te bersten springen, en verstuiven voor onze oogen; 't Gerabraeckt aertryck zien als een wanschapen romp; Dit wonderlijck Heelal in zynen mengelklomp,Ga naar voetnoot583 En wilde woestheit weêr verwarren, en verkeeren. 585[regelnummer] Laet zien wie Lucifer durf trotsen, en braveeren.Ga naar voetnoot585 Men dage Apollion. Belzebub: hier treet hy voor den dagh.Ga naar voetnoot586 APOLLION. LUCIFER. BELZEBUB. Apollion: O Stedehouder van Godts onbepaelt gezagh, Orakel, in den Raet der onderdane Goden,Ga naar voetnoot588 Ick offer u myn' dienst, en wacht op uw geboden. 590[regelnummer] Wat eischt de majesteit van haren onderdaen? Lucifer: Het lust ons uwen zin en inzien te verstaen, Op een gewightigh stuck, dat zalme niet mislucken. Het wit is Michaël de slaghveêr uit te rucken;Ga naar voetnoot593 Op dat ons toelegh niet op zyn vermogen stuit'. 595[regelnummer] Hy voert met zynen arm zoo vele Orakels uit,Ga naar voetnoot595 Als oit de Godtheit heeft met hare hant gedreven In eeuwigh diamant: daer wort de mensch gehevenGa naar voetnoot597 In top der hemelen, door alle kreitsen heen,Ga naar voetnoot598 En ziet het Engelsdom zoo diep, zoo laegh, beneên 600[regelnummer] Zyn voettapyt, in stof vast grimmelen, als wormen. Het lustme met gewelt dien zetel te bestormen, En op te zetten by dat opzet, in een' slagh,Ga naar voetnoot602 Al teffens wat myn staet, en star, en kroon vermagh. Apollion: Een loffelyck bestaen: dat uwe kroon vermeere, 605[regelnummer] En aenwasse op dien voet. ick reken my tot eere Te raden, onder u, tot zulck een brave daet.Ga naar voetnoot606 Het zy die recht en wel, of averechts beslaet,Ga naar voetnoot607 De wil is prysselyck, al wou het niet gedyen.Ga naar voetnoot608
[pagina 641]
Maer om niet reuckeloos noch radeloos te stryen,Ga naar voetnoot609 610[regelnummer] Hoe treet men allerbest tot zulck een stout bestaen? Hoe veilighst tegens 't punt van 't raetslot aengegaen?Ga naar voetnoot611 Lucifer: Men kante hier met list ons eigen raetslot tegen. Apollion: Dat zeggen heeft wat in. geleende maght te wegen In eene zelve schael met d'Almaght; haer gewichtGa naar voetnoot614 615[regelnummer] Weeght over. wacht uw kroon: wy vallen veel te licht.Ga naar voetnoot615 Belzebub: Zoo licht niet, of de kans zal eerst in twyfel hangen. Apollion: Van wien, of hoe, of waer dien aenslagh aengevangen?Ga naar voetnoot617 Het overpeinzen quetst alree Godts majesteit. Lucifer: Men hou haer ongequetst, en stappe met beleit 620[regelnummer] Die steile steilten op, en noit gebaende rotsen.Ga naar voetnoot620 Beleit en moedt verwint, en durf gevaren trotsen. Apollion: Geen Almaght, noch haer kroon: men koomze niet te na, Ten zy men leeren wil met naberou te spa. De minder moet gedwee voor zynen meerder wycken. Lucifer: 625[regelnummer] Laet d'Almaght rusten: zet gelyckheit en gelycken Te zamen. laet eens zien wiens wapen zwaerder weegh'. Ick zie ons vyanden gevlught, den hemel leegh Met eenen slingerslagh; ons heiren overladenGa naar voetnoot628 Van heerelycken roof: dan wyder zich beraden.Ga naar voetnoot628-29 Apollion: 630[regelnummer] Ghy weet wat Michaël, Godts Veltheer, al vermagh: Godts regementen staen verplicht aen zyn gezagh. Hy draeght den sleutel van het wapenhuis, hier boven.Ga naar voetnoot632 De wacht is hem betrout. hy houdt op alle hovenGa naar voetnoot633 Getrou een wakende oogh, zoo dat 'er niet een starGa naar voetnoot634
[pagina 642]
635[regelnummer] Van al het hemelsch heir, in 't minst, zich reppen dar,Ga naar voetnoot635 Noch op dien hemeltoght uit zyn gelit verroeren.Ga naar voetnoot636 Men vangt haest aen, maer zulck een oorlogh uit te voeren,Ga naar voetnoot637 Dat draeft ons maght voorby, en sleipt een' langen staert Van zwaricheden na. wat tuigh, wat stormgevaert 640[regelnummer] Kan tegens hem bestaen, en d'opperbenden sloopen?Ga naar voetnoot640 Al zette 's hemels slot zyn diamantpoort open, Het vreesde list, noch laegh, noch overrompeling. Belzebub: Indien men ons besluit bekrachtigh' met de kling, Ick zie de morgenstar op onzen hoogen standert 645[regelnummer] Braveeren, 's hemels staet en heerschappy verandert.Ga naar voetnoot645 Apollion: De Veltheer Michaël voert, ruim zoo trots en fier, Godts wonderlycken Naem in 't velt van zyn banier,Ga naar voetnoot647 De zon in top. Lucifer: wat baet een naem met licht geschreven? Een heldenstuck, als dit, wort geensins doorgedreven 650[regelnummer] Met tittelen, en pracht, maer dapperheit, en moedt, En treken, van vernuft en loosheit uitgebroet.Ga naar voetnoot651 Ghy zyt een meester, tuck om Geesten in te luien,Ga naar voetnoot652 Te rygen aen uw snoer, te leiden, op te ruien. Ghy kunt bederven zelfs de vroomsten van de wacht;Ga naar voetnoot654 655[regelnummer] En leeren weifelen wat noit op weiflen dacht. Begin, wy zien Godts heir gereten aen twee deelen; De hoofden en de leên aen 't woeden, en krackeelen; De meeste maght alree geblintdoeckt, en verdooft,Ga naar voetnoot658 En Oversten en elck vast roepen om een hooft.Ga naar voetnoot659 660[regelnummer] Indienghe een vierde deel op onze zy kunt troonen, Men zal uw kloeck beleit met eere en ampten kroonen.Ga naar voetnoot661 Ga hene, en overlegh dit stuck met Belial:Ga naar voetnoot662 Het moet 'er duister zyn, daer hy verdolen zal.Ga naar voetnoot663 Zyn troni, gladt vernist van veinzen en bedriegen,Ga naar voetnoot664
[pagina 643]
665[regelnummer] In 't mommen niemant kent, die haer voorby kan vliegen.Ga naar voetnoot665 Ick stygh te wagen: legh het over met u twee.Ga naar voetnoot666 De Hofraet is vergaert, en wacht ons komst alree.Ga naar voetnoot667 Men zal, zoo dra ghy komt, u beide binnen roepen, Heer Overste, bewaeck de hofpoort met uw troepen. BELIAL. APOLLION. Belial: 670[regelnummer] Godts Stedehouder dient zich van ons beide om hoogh.Ga naar voetnoot670 Apollion: Wy vliegen te gelyck, als pylen van zyn' boogh: Belial: En doelen op een wit, doch hachelyck te raken.Ga naar voetnoot672 Apollion: Sta vast, de hemel wil van dezen aenslagh kraken.Ga naar voetnoot673 Belial: Laet kraken al wat wil: het moet 'er nu op staen.Ga naar voetnoot674 Apollion: 675[regelnummer] Hoe grypen wy dit stuck met kans en voordeel aen?Ga naar voetnoot675 Belial: De wapens dienen ons: men moet van 't heir beginnen.Ga naar voetnoot676 Apollion: De hoofden eerst, met een de stoutsten zien te winnen.Ga naar voetnoot677 Belial: Door iet wat glimpelyx, en met een' schyn verbloemt.Ga naar voetnoot678 Apollion: Zoo geef het dan een' naem: laet hooren hoe ghy 't noemt. Belial: 680[regelnummer] Men hanthaef 't Engelsdom, zyn hantvest, eer, en staten,Ga naar voetnoot680 En kieze een hooft, waer op zich ieder magh verlaten. Apollion: Dat hebtghe recht gevat: ick wensch geen schooner stofGa naar voetnoot682
[pagina 644]
Noch zaet tot muitery, om burgery en hofGa naar voetnoot683 Te schennen tegens een, en scharen tegens scharen:Ga naar voetnoot684 685[regelnummer] Want ieder is gezint zyn' staet en eer te waren,Ga naar voetnoot685 En wettigheit, waer toe d'Almogentheit hem riep, Eer zy de menschen vormde, en zoo veel spader schiep. Het hemelsche palais is ons tot erf gegeven. Den Geesten, die dus hoogh op hunne vleugels zweven, 690[regelnummer] En, vry van lichamen, niet zacken naer om laegh, Past beter dit gewest dan 't aertsch geslacht, te traegh Om tegens zyn natuur te kiezen deze bogen.Ga naar voetnoot689-92 Ga naar voetnoot692 Hier valt de dagh te sterck, te krachtigh, en hun oogenGa naar voetnoot693 Verdragen geensins 't licht, ons vroeger aengewent. 695[regelnummer] De mensch beware dan zyn eigen element, Als andre dieren: hy genoegh' zich met de palenGa naar voetnoot696 Van zynen rycken hof. het ryzen en het dalen Van zon en maen verdeel' de maenden, en het jaer. Hy neem' den ronden loop der heldre starren waer. 700[regelnummer] Hy nuttige zyn ooft, en al den geur der kruiden, En keer' zich oost, en west, ten noorden, en ten zuiden, Dat zy zyn tytverdryf: en wat behoeft hy meer? Wy kennen nimmer hier een' aertschen opperheer.Ga naar voetnoot703 Zoo sluit ick. kuntghe, help dien zin beknopter uiten.Ga naar voetnoot704 Belial: 705[regelnummer] Den mensch in eeuwigheit ten hemel uit te sluiten.Ga naar voetnoot705 Apollion: Dat klinckt alle Engelen te wonder wel in 't oor.Ga naar voetnoot706 Dat vlieght, gelyck een vier, van 't een in 't ander koor, Door negen Ordens heene, en alle Hierarchyen.Ga naar voetnoot708 Belial: Zoo zal men allerbest versufte traegheit myen.Ga naar voetnoot709 710[regelnummer] Ons heil en uitkomst hangt aen snelheit, en aen spoet. Apollion: Niet min aen kloeck beleit, en dapperheit, en moedt. Belial: Die zal, door toeval van ontelbre vanen, groejen.Ga naar voetnoot712
[pagina 645]
Apollion: Zy morren vast: men moet hier heimlyck onder roejen,Ga naar voetnoot713 Zich mengen in dien hoop, en voeden hun beklagh. Belial: 715[regelnummer] Dan diende Belzebub, een Godt van groot gezagh,Ga naar voetnoot715 Zyn wapen aen hun klaght en wettigheit te hangen.Ga naar voetnoot716 Apollion: Niet plotsling, maer allengs, en als door zydegangen. Belial: De Stedehouder met zyn tegenwoordigheit Bie zelf de stercke hant aen zulck een trots beleit.Ga naar voetnoot719 Apollion: 720[regelnummer] Wy zullen in den Raet zyn' zin en voorstel hooren: Hy veinze voor een poos, en geve in 't endt de sporen Aen 't opgeruide heir, verlegen om een hooft. Belial: Aen 't hooft hangt al de zaeck. hoe veel ghy hun belooft, Zy zullen zonder hooft dien optoght niet beginnen.Ga naar voetnoot724 Apollion: 725[regelnummer] Wat ree gewonnen is, behoeft men niet te winnen. Wie meest gequetst wort in zyn heerlyckheit, en staet, Dien gelt het eerst; die stapp' vooraen, en sla de maetGa naar voetnoot727 In zoo veel duizenden. Belial: De billyckheit en reden Vereeren hem dees kroon: doch eerwe dieper treden, 730[regelnummer] Zoo laet ons al 't gevaer eerst wegen, niets bestaen, Of al de Hofraet steeck' hier zelf zyn zegel aen. REY VAN ENGELEN. Zang: Hoe zien de hoffelycke gevelsGa naar voetnoot732 Zoo root? hoe straelt het heiligh lichtGa naar voetnoot733 Zoo root op ons gezicht, 735[regelnummer] Door wolcken en bedroefde nevels?Ga naar voetnoot735
[pagina 646]
Wat damp, wat mist betreckt Dat zuiver, noit bevleckt, En loutere saffier?Ga naar voetnoot732-38 Ga naar voetnoot738 Die vlam, dien glans, dat vier 740[regelnummer] Van 't heldere Alvermogen?Ga naar voetnoot740 Hoe schynt ons nu de diepe gloet Der Godtheit toe, zoo zwart als bloet?Ga naar voetnoot741-42 Die flus zoo klaer alle oogenGa naar voetnoot743 Verheughde? wie begrypt, wie kent 745[regelnummer] Deze oirzaeck, onder d'Engelsdommen, Die, boven Adams element,Ga naar voetnoot746 Noch flus op galm van keelen zwommen; Op lucht van Geesten, in den glans,Ga naar voetnoot747-48 Die galery, en tin, en trans, 750[regelnummer] Gewelf van koor en hof vergulde,Ga naar voetnoot749-50 En met een ziel van vreught vervulde Al wat hier boven leeft, en zweeft? Wie is 'er, die ons reden geeft? Tegenzang: Toen wy, op Gabriëls bazuinen,Ga naar voetnoot754 755[regelnummer] Ontvonckten, en een nieuwe wysGa naar voetnoot755 Aenhieven, Godt ten prys; De roozegaerden, en de tuinenGa naar voetnoot757 Van 't hemelsch paradys, Door zulck een' dau en spysGa naar voetnoot759 760[regelnummer] Van lof en zang verblytGa naar voetnoot760 Ontloken; scheen de NytGa naar voetnoot761 Van onder in te sluipen. Een groot getal der Geesten stom, En bleeck, en dootsch, ging, drom by drom, 765[regelnummer] Misnoegend henedruipen.Ga naar voetnoot764-65 Ga naar voetnoot765 De winckbraeu hing verslenst op 't oogh. Het gladde voorhooft zette een rimpel. De hemelduiven, hier om hoogh,Ga naar voetnoot768
[pagina 647]
Onnozel eerst, oprecht, en simpel,Ga naar voetnoot769 770[regelnummer] Aen 't zuchten sloegen, zoo het scheen; Als of de hemel waer te kleen Voor haer, toen Adam wiert verkoren, En zulck een kroon den mensch beschoren.Ga naar voetnoot773 Dees smet ontstelt het oogh van 't Licht.Ga naar voetnoot774 775[regelnummer] Z'ontsteeckt die vlam in Godts gezicht. Wy willen ons uit liefde in 't midden van hun mengen, En deze oploopentheit weêr tot bedaren brengen.Ga naar voetnoot777	voetnootvs. 348 onzen wagen: het denkbeeld van den strijd- of triomfwagen, zoowel in den Bijbel als bij de Klassieken bekend, leefde sedert Dante en Petrarca sterk op bij de Humanisten-dichters en Renaissance-kunstenaars (Rubens o.a.) en verschafte Vondel een geschikt middel om zoowel het vorstelijke als strijdlustige van Lucifer te accentueeren. voetnoot349 Godts Morgenstar: Lucifer duidt zich zelf aan door zijn vertaalden eigennaam, ook door zijn embleem en versierselen uitgedrukt, vgl. vs. 356, 404, 644, 1772, 1919 en 2004. voetnoot351 dubble star: zie noot bij vs. 107. voetnoot356 morgenstarre en strael: stralende morgenster; nygen: buigen. voetnoot360 't Is nacht met Engelen: bij Petavius (De Angelis, Lib. III, Cap. III, blz. 178) heeft Vondel de uitdrukking van St. Hieronymus kunnen vinden: ‘Vesper ex Lucifero’; ook leefde 't is nacht in de volkstaal in de bet.: 't is uit, vgl. Leeuwendalers, Voorrede, vs. 43. voetnoot362 't nieuwe Paradys: de pas geschapen hof van Eden, tegenover ons Paradys van vs. 42, de Hemel. voetnoot363 gaet in: begint. voetnoot364 onderdane knapen: knechten die onderdoen. voetnoot365 Sofistische en ophitsende voorstelling van Lucifer! voetnoot366-68 Lucifer parodieert Gabriëls gebod van vs. 260-77; vgl. Ps. XC, 11-12. voetnoot369 komt hun: komt aan hen. voetnoot371 De zoon des zesten daghs: minachtend voor Adam, vgl. Gen. I, 27-31. voetnoot373 Den grooten staf: de opperheerschappij in Christus den mensch gegeven, vgl. Hebr. I, 4-14; de 4e nvl. vorm, meer bij Vondel in den 1e nvl., hier wel om reden van versvolheid en kracht; eerstgeboornen: de engelen, vgl. vs. 370. voetnoot376 opperheerschappyen: weidscher dan 't enkelvoud. voetnoot376-78 opperheerschappyen - verblyen - Reien: let op dit echo-rijm, hier even klankfraai als zinrijk. voetnoot378 't eeuwigh feest: de Hemelvreugde. Belzebub bedoelt, dat de bevoorrechting van den mensch de Hemelvreugde der Engelen, die ze nog verdienen moeten, bij voorbaat bederft. voetnoot379 leit: is. voetnoot384 heerlijck: als heer en meester. voetnoot385 veel duizenden: het aantal Engelen wordt in Dan. VII, 10 en Openb. V, 11, op duizend duizenden gesteld. voetnoot386 staet en aenzien: aanzienlijke staat; min noch meer enz: niet minder of meer dan, alsof. voetnoot389 Vgl. Gen. II, 1; vgl. 463, 499; aerde en klay: kleiaarde, vgl. vs. 107. voetnoot390 Braveert uw mogentheit: bedreigt, daagt uit uw heerschappij. voetnoot392 nederslaghtigheit: ootmoedige eerbied. voetnoot396-97 ‘Cujus regni non erit finis’, zingt de kath. Liturgie van Christus; de ronden der entlooze eeuwigheit: de duur der eeuwigheid wordt verbeeld door de machtig wijde hemelsferen van den Ptolomeïschen heelalbouw; maar God is van die eeuwige ronden tegelijk middelpunt en omloop, oorzaak en inhoud; vgl. noot bij vs. 290. voetnoot390-400 Belzebub spreekt over de verheffing, die de menschheid door den Godmensch zal ten deel vallen, en reageert schamper op Gabriëls woord van vs. 218-30. voetnoot402 uit der hant: oude datiefv.; vgl. vs. 131 en 143. voetnoot405 hulsel: hoofdsieraad, diadeem; pas: zorg. voetnoot407 haest: weldra. voetnoot408 starren: engelen; vast: reeds. voetnoot410 anders: althans. voetnoot415 nimmermeer: nooit; zyn woort: klemtoon op zijn, tegenover het groot gebodt van God en Gabriël in vs. 340. voetnoot416 van: door. voetnoot419 dondren: met gezag spreken. voetnoot420 een' jonger zoon: de Godmensch Christus. voetnoot421 erfrecht: het eerstgeboorterecht naar analogie van Gen. XXV, 31; met hun recht zullen de opstandige Engelen voortdurend schermen, zie vs. 426, 428, 432, enz. voetnoot422 stadthoudery: stedehouderschap. voetnoot425 orden: verhoudingen. voetnoot426 dit bezworen Recht: Vondels teruggrijpen naar de menschelijke rechtstaal verscherpt het opruiende van Belzebubs leugens; ontwyden: schenden. voetnoot428 Ghy vat het Recht: tweezinnig, nl. gij begrijpt het goed en: gij begrijpt ons Recht. voetnoot429 los: makkelijk. voetnoot430 d'eerste: het eerst; verplicht: door plicht gebonden. voetnoot431 ben ick enz.: vgl. Is. XIV, 12. voetnoot434 eenen: met klemtoon. voetnoot436 vloecken: vervloekingen, straffen. voetnoot437 hoeck: klip, vgl. Adam in Ballingschap, vs. 50; Salmoneus, vs. 1787. voetnoot438 Is 't nootlot: is het noodzakelijk, vgl. vs. 232; eere en staet: eerestaat. voetnoot440 eersleip: eeregevolg. voetnoot445 troost ick my: waag ik. voetnoot447 Godts geheimnisboeck: het boek met de geheime raadsbesluiten der Godheid, die Gabriël naar omstandigheden moet afkondigen; het denkbeeld schijnt ontleend aan Openb. V, 2. voetnoot452 wit: bedoeling. voetnoot455 Verlichtme: in den dubbelen zin van: gij brengt me licht, en: gij bevrijdt me van een zwarigheid. voetnoot456 raetslot en besluit: pleonasme. voetnoot460 't Recht der eerste gaven: vgl. vs. 421. voetnoot463 aertworm, vgl. vs. 389 en 499. voetnoot467 paste te spa: was nalatig. voetnoot471 verknoopen: vastknoopen, verbinden. voetnoot470-75 Toespelingen op de Menschwording van 't Eeuwig Woord, met weerklank van de woorden ‘suscipitur a majestate humilitas, a virtute infirmitas, ab aeternitate mortalitas’ van paus Sint Leo in de Kerst-liturgie. voetnoot476 wulpsch vermogen: de macht van een welp, een jong, dus onbeduidend en kinderachtig, vgl. verder Hebr. I, 6. voetnoot477 lichaemlooze en godtgelycke zielen: geesten, tegenover de grove lichamelijkheid der menschen in volg. vs voetnoot478 grof en zackende element: de mensch is zwaar en naar de aarde neigend, want uit aarde gemaakt, vgl. I Cor. XV, 47, maar de engelen zijn als geesten snel en licht, vgl. vs. 689-92. voetnoot479 majesteit en wezen: de majesteit van zijn wezen, van zijn geestelijkheid. voetnoot480 Scherpe ironie. voetnoot481 het slot: de toegang. voetnoot482 geschil: probleem. voetnoot483 gezegelt: verzegeld, Openb. V, 1. voetnoot485 niet vordren: geen voordeel doen. voetnoot486 ontdeckt: openbaart. voetnoot487 Serafynen: zélfs Serafijnen, de hoogste intelligenties onder de Engelen, vgl. vs. 243. voetnoot488 bezegelen: verzegeld, gesloten houden. voetnoot492 wit: doelwit. voetnoot493 Versta: Nadat wij een reeks van elkaar de Christus-verwachting ervende geslachten zullen overleefd hebben. voetnoot494 Lees: de Heer, die, God zijnde, in den tijd mensch wordt. voetnoot495 Vgl. Ps. II, 8; LXXI, 8; Zach. IX, 10; Phil. II, 10-11 enz. voetnoot497 de tyt wil (zal) d'oirzaeck leeren: de oorzaak zal de val van Adam zijn, nú nog niet aan te geven, wijl die val volgt op den val der Engelen zelf en deze is op dit moment der handeling nog geen feit. Vondel houdt hier kennelijk rekening met St. Thomas v. Aquino, die uitdrukkelijk leerde, dat in Gods raadsbesluiten de Menschwording 't gevolg was van Adams zondeval (Summa Theol. III, Q.I.a. 3, vgl. mijn inleiding op Lucifer in Zw. Herdr. blz. XXXVIII). voetnoot500-02 Weer sofismen van Lucifer! voetnoot502 genoegh: vergenoeg. voetnoot504 alle Hierarchyen: alle rangen der Engelen. voetnoot505 glans en opgang: glanzende opgang. voetnoot506 hooft en kroon: gekroond hoofd, vgl. vs. 568. voetnoot511 wezen: bestaan. voetnoot512 eindt: doeleinde. voetnoot515 Vgl. Openb. VIII, 3. voetnoot516 Vgl. 't aantal der Engelen noot bij vs. 385; eenstemmige kooralen: éenstemmige koorzangen, zooals in 't Gregoriaansch. voetnoot520-21 Asketische berusting, aan de Navolging van Christus verwant, vgl. Boek III, hfst. 10, 21, 29, 34; gerust genoegen: rustig zich vergenoegen, te vreden zijn; stemmen: instemmen. voetnoot522 Godt en Godtheit: tautologie evenals vereent, vereenight en verbint in vs. 523-24. voetnoot525 eenen: met klemtoon. voetnoot527-28 Versta: met elkaar te vergelijken de oneindigheid met het eindige, die elkaar zóo weinig gelijken. voetnoot530 streecke: baan. voetnoot535 blint: duister. voetnoot536 geschicktheit: welgeschiktheid, regelmaat. voetnoot547 dit geheimnisboeck: vgl. vs. 483 en 488. voetnoot550 de reden, den waerom: vgl. vs. 392; waeromme, zelfst. gebruikt, was in het Mndl. meestal niet onzijdig (Cramer). voetnoot551-52 verholentheên: verborgenheden; 't heilighdom der heilighdommen: zinspeling op het heilige der heiligen (sancta sanctorum) van den Joodschen tempel, dat alleen de Hoogepriester betreden mocht. voetnoot553 dezen dageraet: nl. de aankondiging van Gods plannen omtrent de verheffing der menschelijke natuur; gebruicken: genieten. voetnoot556-57 allengs... by trappen: vgl. Hebr. I, 1 voetnoot559 wacht: post, plaats. voetnoot560 d'eerste: gij het eerst, vgl. vs. 430. voetnoot561 men zal 'er scherp op letten: Lucifer kondigt een afwachtende houding aan: we zullen zien! voetnoot562 waer dit plakkaet op draeit: waar dit hatelijk besluit op neer komt. voetnoot563 uitgekraeit: minachtend voor afgekondigd met bijgedachte aan den haan, die trotsch wil koning kraaien, den baas spelen, vergelijk kraeien in Rommel-pot Vant Hane-kot. voetnoot564 ruicken: gissen, onder den neus duwen; Belzebub werkt sterk met grove woorden. voetnoot565 mogentheit: heerschappij; fnuicken: korten, uitrukken. voetnoot566 men kan 'er in voorzien: daar kunt ge op rekenen. voetnoot567 Geen minder: geen mindere, nl. Gabriël. voetnoot568 Terugslag op Gabriëls bedreiging in vs. 506. voetnoot570 trans: hoogste punt. voetnoot571 kreitsen: kringen; de hemel wordt voorgesteld evenals het materieele heelal uit verschillende kringen of sferen te bestaan, gelijk bij Dante; starrelichten glans: de glans van alle hemelsterren, d.i. de Engelen. voetnoot572 Der heemlen hemel: het empyreum, de heele hemel, vgl. vs. 300. voetnoot573 De regenboogh een troon: in de chr. kunst is de regenboog de troon der Godheid, vgl. Openb. IV, 3. voetnoot574 Vgl. Ps. CIX, 1; voetschabel: voetbank. voetnoot570-75 Vgl. Is. XIV, 13-14 en zie Berecht, r. 25-vv. voetnoot575 karros van wolcken: vergelijk Ps. CIII, 3. voetnoot578 den: 4e nvl. vorm als in vs. 373; Veltheer zelf: aartsengel Michaël. voetnoot583 mengelklomp: chaos, vgl. vs. 2055 en Faëton, vs. 904-05. voetnoot585 trotsen; trotseeren, tautologie met braveeren. voetnoot586 dage - dagh: woordspel. voetnoot588 onderdane Goden: dienstbare Engelen, vgl. resp. vs. 364 en 257. voetnoot593 Vgl. vs. 2043. voetnoot595 Orakels: besluiten der Godheid. voetnoot597 eeuwigh diamant: diamant geldt in het Oude Testament als 't beeld van onvergankelijkheid, vgl. Jerem. XVII, 1; Ezech. III, 9. voetnoot598 De mensch wordt in Christus op den hoogsten troon van den Hemel, nl. op den troon van God, verheven. voetnoot602 opzetten: op 't spel zetten, woordspel met opzet: plan. voetnoot606 brave: dappere. voetnoot607 beslaet: uitvalt. voetnoot608 wou: zou; gedyen: lukken. voetnoot609 reuckeloos: roekeloos; radeloos: zonder overleg. voetnoot611 Gods besluit wordt vergeleken bij een legermacht met spitse slagorde (Cramer). voetnoot614 haer gewicht: nl. van Gods almacht. voetnoot615 Weeght over: weegt het zwaarst; vallen: zullen blijken. voetnoot617 Van wien: bij wien. voetnoot620 Toespeling op den strijd der Olymp-bestormende Giganten, door Vondel herhaaldelijk vermeld, zie Berecht, r. 12 met noot en Lucifer in Zw. Herdr., blz. XXIII, noot 3. voetnoot628 Met eenen slingerslagh: klem op éénen; vgl. Zeemagazyn, vs. 264. voetnoot628-29 heiren - heerelycken: woordspel. voetnoot632 Vgl. Openb. IX, 1 en vs. 1342. voetnoot633 boven: hemelkringen. voetnoot634 een star: lees: één star, één Engel. voetnoot635 dar: durft. voetnoot636 dien hemeltoght: die opmarsch, die beweging der Engelen; elke Engel heeft in 't groote geheel zijn eigen plaats en ambt (vgl. vs. 265-75 en ieder op zyn wacht, vs. 559), zooals elke ster in het draaiende uitspansel, vgl. vs. 972-81. voetnoot637 Men vangt haest aen: men begint makkelijk, spoedig. voetnoot640 bestaen: blijven staan, stand houden, vgl. vs. 285. voetnoot645 Braveeren: triomfeeren. voetnoot647 Cramer verzekert, dat Vondel deze bizonderheid ontleende aan 't labarum van Konstantijn, dat met een kruis en 't monogram van Christus versierd was. voetnoot651 treken: streken; van: door. voetnoot652 tuck: volleerd en gretig; in te luien: binnen te krijgen, om te praten. voetnoot654 bederven: toespeling op de beteekenis van Apollions naam: bederven, zie noot bij Personaedjen; vroomsten: trouwsten. voetnoot658 meeste: grootste; verdooft: uitgedoofd, onschadelijk gemaakt. voetnoot659 vast: reeds. voetnoot661 eere en ampten: eereambten. voetnoot662 stuck: waagstuk, onderneming. voetnoot663 Blijkbaar een zegswijze, vergelijk Bredero's Sp. Brabander: ‘Het moet al duyster zijn daer dat volckje sal dwalen’, vs. 1042. voetnoot664 troni: hier ongunstig, vgl. vs. 113. voetnoot665 mommen: zich vermommen. voetnoot666 legh het over: overleg het. voetnoot667 De Hofraet: vgl. vs. 731. De raad bestaat uit niet nader aangeduide hoofden der Engelen. Apollion moet Belial zoeken en vooraf raadplegen (vs. 662) en zal dan worden binnengeroepen (vs. 668); een Overste krijgt bevel, de vergadering te bewaken (vs. 669). voetnoot670 om hoogh: blijkbaar: hier omhoog, eenigszins vreemd, vgl. vs. 768. voetnoot672 op een wit: lees: op één wit, doelwit. voetnoot673 wil: zal. voetnoot674 het moet enz.: Versta: wij moeten het er nu op zetten, vgl. vs. 1391. voetnoot675 kans en voordeel: kans op voordeel. voetnoot676 van 't heir: bij het leger, de lagere Engelen. voetnoot677 met een de stoutsten: terstond de stoutmoedigste hoofden. voetnoot678 glimpelyx: vernis, vgl. vs. 664. voetnoot680 Men hanthaef enz.: we moeten zeggen, dat wij opkomen voor enz.; hantvest: vrijbrief, voorrecht, vgl. Berecht, r. 109, verder vs. 853, 881, 1042 en 1517. voetnoot682 Dat hebtghe recht gevat: vgl. vs. 428. voetnoot683 Noch zaet: noch beter zaad; burgery en hof: lage en hooge Engelen. voetnoot684 schennen: ophitsen. voetnoot685 waren: verdedigen, bewaren. voetnoot689-92 Vgl. vs. 477-78. voetnoot692 bogen: hemelkringen. voetnoot693 valt de dagh: straalt het licht. voetnoot696 Als andre dieren: sarkastisch; genoegh': vergenoege. voetnoot703 kennen: erkennen. voetnoot704 Zoo sluit ick: zoo is mijn konklusie. voetnoot705 Belialsche Monroe-leer! voetnoot706 te wonder wel: wonderlijk goed. voetnoot708 Vergelijk vs. 242-vv. voetnoot709 versufte: versuffende. voetnoot712 door toeval: door het toevallen, bijvallen. voetnoot713 vast: reeds. voetnoot715 een Godt: een Engel, vgl. vs. 257 en 588. voetnoot716 wapen: zegel; klaght en wettigheit: wettige, gewettigde klacht. voetnoot719 trots beleit: stoute onderneming. voetnoot724 optoght: het optrekken, de opmarsch. voetnoot727 Dien gelt het eerst: lees: dien geldt het, betreft het het eerst. voetnoot732 hoffelycke gevels: gevels van het hemelsch hof, paleis. voetnoot733 het heiligh licht: nl. der vergramde Godheid, vgl. volgende vss. voetnoot735 bedroefde: droeve, donkere. voetnoot732-38 Misschien is de klagende vraagvorm een herinnering aan 't 4de klaaglied van Jeremias in den Statenbijbel (Thren. IV, 1). ‘Hoe is het gout soo verdonckert! het goede fijne gout soo verandert! hoe zyn de steenen des heylighdoms voor aen op alle straten verworpen!’. voetnoot738 saffier: het blauw van het Empyreum. voetnoot740 't heldere Alvermogen: Gods stralende Almacht. voetnoot741-42 Vgl. Is. XIII, 10; Ezech. XXXII, 7; Joël II, 31. voetnoot743 flus: nog onlangs. voetnoot746 Adams element: de aarde, het aardsche en lichamelijke, vgl. vs. 478. voetnoot747-48 flus: nog onlangs; galm - lucht - glans: de minst materieele elementen voor de geestelijke Engelen. voetnoot749-50 De architektuur van het hemelsch paleis. voetnoot754 bazuinen: het bazuinen. voetnoot755 een nieuwe wys: den reizang van 't eerste bedrijf. voetnoot757 De roozegaerden, en de tuinen, vgl. Paradiso XXX en XXXI. voetnoot759 dau en spys: spijs uit dauw bereid, het manna, de spijs der Engelen, vgl. Wijsh. XVI, 20 en zie vs. 832. voetnoot760 lof en zang: lofzangen. voetnoot761 de Nyt: de afgunst, die terstond bij het tweede bedrijf in Lucifer en Belzebub aan 't woord komt. voetnoot764-65 Let op de onheilspellende donkere klanken dezer prachtig plastische verzen! voetnoot765 Misnoegend: misnoegd. voetnoot768 De hemelduiven: zoo heeten de Engelen ook in Op de Tittelprint van d'Altaergeheimenissen, vs. 11, vgl. Matth. X, 16; hier om hoogh, vgl. vs. 670. voetnoot769 Onnozel: onschuldig. voetnoot773 zulck een kroon: zoo'n groote kroon, nl. van de aanneming der menschelijke natuur door God. voetnoot774 het oogh van 't Licht: Gods alziend oog. voetnoot777 oploopentheit: onrust.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Het tweede bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied