De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 342]

Het vyfde bedryf. LANTSKROON. ADELAERT. VRERICK. Lantskroon: 1695[regelnummer] Wy naecken d'offerplaets: helaes, men kan niet spader.Ga naar voetnootvs. 1695 Mijn waerde zoon, vergeef, vergeef het uwen vader, Die, als zijn eigen kint, u opvoedde in zijn huis, Dat hy, geperst door noot, en schricklijck lantgedruis,Ga naar voetnoot1698 Het onverzoenbaer recht des Zoendaghs niet kan schorten.Ga naar voetnoot1699 1700[regelnummer] Godtvruchtigheit verbiet de Godtheit te verkorten:Ga naar voetnoot1700 Medoogenheit gebiet dat ick uw leven spaer'. Wat voelt mijn geest een' strijt! o wreet verzoenaltaer, O zode, durftghe wel het bloet der Goden lecken, Daer lindeschaduwen oock spin en padden decken?Ga naar voetnoot1704 1705[regelnummer] En zal dit heiligh root besprengklen 't groene bedt, Dat noit met zulk een bloet gevlackt wert, en besmet?Ga naar voetnoot1706 Wat raet, mijn kint? De zon van uwe jeught aen 't blincken, En naulix opgegaen, begint in 't gras te zincken, Als d'andre zon in duin: maer dees keert morgen weêr; 1710[regelnummer] Het licht van uwe jeught en jongkheit nimmermeer.Ga naar voetnoot1709-10 Adelaert: Mijn vader, langer niet mijn vader in dit leven, Ghy hebt uw eigendom de Godtheit zelf gegeven, En ick mijn zelven gansch vereert aen 't algemeen;Ga naar voetnoot1713 Benijme niet dien krans, een lot, dat ieder een 1715[regelnummer] Niet toevalt. Laetme gaen den schutter zelf verrassen.Ga naar voetnoot1715 Rechtschapen karel past op dootshooft noch grimmassenGa naar voetnoot1716 Van grijns of schors des doots, die kinders hier vervaert.Ga naar voetnoot1717 Geluckigh sterft hy, die zijn doot met eere paert.Ga naar voetnoot1718 Vrerick: Nu hoor ick Waerandier noch leven in den zone, 1720[regelnummer] En ken hem in zijn kroost. Dat vader Pan u kroone,Ga naar voetnoot1720
[pagina 343]
Die uwen vader volght in moedigheit en deught.Ga naar voetnoot1721 'k Geloof zijn assche springt en huppelt nu van vreught; Indien de beenders noch, in hun geruste stoelen,Ga naar voetnoot1723 Zich moeien met ons lot, en iet van 't weereltsch voelen.Ga naar voetnoot1724 1725[regelnummer] Hy scheide met dit woort, van Koenraets arm gestut:Ga naar voetnoot1725 Ick leefde minst voor my, en sterf om 's anders nut. Ga hene, groet dien helt: vertel hem d'ongelucken, Die, na zijn ongeluck, niet lieten ons te drucken. Lantskroon: Mijn zoon, indien u noch iet weereltsch quelt, en smart, 1730[regelnummer] Ontdeck my voor het leste al wat 'er leit op 't hart. De Hemel blijve op ons in eeuwigheit verbolgen, Indien wy uw verzoeck en jongsten wil niet volgen.Ga naar voetnoot1732 Adelaert: Ick heb een bede op u, en twijfel 'er niet aenGa naar voetnoot1733 Zy wort gewilligh van u beide toegestaen 1735[regelnummer] Aen een', die gaerne sterft, en vrolijcker zal sterven, Indien hy na zijn doot 't beloofde magh verwerven. Vrerick: De lantkappel, de beeck, de lindeboom, de lucht, Het velt, het stomme vee, de vogel in zijn vlught Getuige van uw bede, en 't geen wy u beloven. Lantskroon: 1740[regelnummer] De donder sla het ooft met vlaegh op vlaegh van boven; De hagel sla met kracht den bloessem op den boom, Houdt elck van ons u dit niet eerelijck en vroom.Ga naar voetnoot1742 Vrerick: De koe ga grazeloos en dor en mager quijnen;Ga naar voetnoot1743 De vogel schuwe ons lucht; de duin verjaegh de knijnen;Ga naar voetnoot1744 1745[regelnummer] De visscher vange en vissch' gedurigh achter 't net;Ga naar voetnoot1745 Indien men dezen eedt niet nakome, als een wet. Adelaert: Houdt op, ick ben gerust, en zonder eedt te vrede. Uw woort is my genoegh: oock wil ick met geen bede, Die hooger dan de maght, en boven reden ga,Ga naar voetnoot1749 1750[regelnummer] Belasten eenigh mensch, noch moeien tot zijn scha.Ga naar voetnoot1750
[pagina 344]
Ghy, vader, weet het wel, en d'omgelege dorpen En duinen, hoe ick 't oogh zoo vierigh had geworpenGa naar voetnoot1752 Op schoone Hageroos; hoe d'ongelegen tijtGa naar voetnoot1753 En twist my dit geluck misgunt hebbe en benijt.Ga naar voetnoot1754 1755[regelnummer] Zy blijve nietemin onschuldigh, onbesproken.Ga naar voetnoot1755 De min is keur, geen dwang. Het werde niet gewrokenGa naar voetnoot1756 Aen iemant, die mijn woort ter quader trouwe hiel.Ga naar voetnoot1757 'k Verzoeck alleen op u, indien het zoo geviel,Ga naar voetnoot1758 Dat deze schoone bloem oock maeght quaem t'overlijden,Ga naar voetnoot1759 1760[regelnummer] (Zy leve na mijn doot) ghy woudt mijn grafsteê wijden Met zulck een zuiver lijck, en onder eenen zerckGa naar voetnoot1761 Haer zincken in mijn graf, met dit gedicht, en merck:Ga naar voetnoot1762 Hier sluimert Hageroos, by Adelaert gezoncken:Ga naar voetnoot1763 Haer koudt gebeente kan zijn assche noch ontvoncken. Lantskroon: 1765[regelnummer] Ick zweer, zoo dat gebeure, en hou het voor gewis, Een staetsi zal haer lijck, gelijckze waerdigh is,Ga naar voetnoot1766 Gebeuren, langs den wegh, bestroit met groene meien, En palm en lauwerier; ick zelf de baer geleien,Ga naar voetnoot1767-68 En volgen hangends hoofts, en storten overluitGa naar voetnoot1769 1770[regelnummer] Mijn' zegen over uwe en hare beenders uit. Vrerick: Een ieder wil zijn gunst aen zulck een staetsi schencken;Ga naar voetnoot1771 Geen huisman dan zijn vee in sloot of beke drencken; Geen koe zal haren mont eens zetten aen het gras; Dat treure, als of zijn groen verslenst verstorven was.Ga naar voetnoot1774 1775[regelnummer] Men zal uw' zerck rontom beplanten met cypressen, En wenschen datze in 't graf uw minnevier magh lesschen.Ga naar voetnoot1776 Adelaert: Mijn vader, laet ick u omhelzen met een' kus. Lantskroon: Mijn zoon, dat geene doot d'oprechte liefde blussch', Waermede ick u, een wees, uit vaderlijck ontfarmen,
[pagina 345]
1780[regelnummer] Ontfing in mijnen schoot, en druckte met deze armen Zoo hartlijck aen mijn hart, het welck benauwt, alree Dien wilden pijl gevoelt. O smert! o hartewee! Adelaert: De Goden loonen u al 't goet, aen my bewezen; Schep moedt: rechtschapenheit behoort geen' pijl te vreezen. Vrerick: 1785[regelnummer] Dat ick u mede omarme, o roem van Leeuwendael! Ga rustigh hene: sta zoo pal, gelijck een pael.Ga naar voetnoot1786 Uw vromicheit zal doot, en boogh, en pijl vervaren.Ga naar voetnoot1787 Adelaert: Dat u de Goden lang tot nut der menschen sparen. Ontslame: laet ick my vernedren op mijn knien,Ga naar voetnoot1789 1790[regelnummer] En voor de lantkappel noch d'uiterste eere biên De Godtheit, die my wacht ten offer, haer beschoren.Ga naar voetnoot1791 O vader Pan, ben ick uit 's Woudtgodts stam geboren, En eerde ick altijt vroom de Godtheên van de jaght, Van acker, bosch, en vee, en wat men heiligh acht, 1795[regelnummer] Zoo laet u door mijn doot voor 't lest genadigh stillen:Ga naar voetnoot1795 Verbie zulck offeren, dit jaerlijcks menschespillen; Een bloetwet al te zwaer. Vermorwt u 's volcks geklagh, Zoo geef dat Leeuwendael eens adem scheppen magh. Hier op neem 't offer aen, dat wy u heden schencken. Vrerick: 1800[regelnummer] 't Gaet wel, de Godtheit schijnt u gunstigh toe te wencken.Ga naar voetnoot1800 Adelaert: Nu entlijck ree gestaen voor 't outer van den boom.Ga naar voetnoot1801 Waer blijft de Wildeman? ick wacht hem, dat hy koom'. Ay, vader Lantskroon, ay, wat keert ghy 't hooft ter zijde? Wat schroomt ghy het geluck, dat my fortuin benijde,Ga naar voetnoot1804 1805[regelnummer] En weigerde al te lang, t'aenschouwen? Keer u om. Zoo tart mijn hart den pijl, en heet hem wellekom.Ga naar voetnoot1806 De Wildeman genaeckt: zijn schreden zijn niet verre. Ick zaegh mijn heil voltoit, zoo nu mijn morgenstarre, Mijn lieve Hageroos hier tegenwoordigh stont, 1810[regelnummer] En my gewaerdighde mijn' geest met haren montGa naar voetnoot1810
[pagina 346]
Te vangen, als de ziel ter hartewonde uit zal vaeren,Ga naar voetnoot1811 Noch root en warm van bloet, van bloet, het welck ick gaeren Ten besten geve, indien ick in haer gunste sterf.Ga naar voetnoot1813 WILDEMAN. Hier is de Wildeman, de Lantplaegh, het bederfGa naar voetnoot1814 1815[regelnummer] Der wrevelmoedigen, die d'Ackergoôn onteeren.Ga naar voetnoot1815 Hy liet zich van geen' Reus noch Herkules braveeren,Ga naar voetnoot1816 Van Moor, noch Polyfeem, noch hallef man en paert,Ga naar voetnoot1817 Noch menschevreters, die afgrijslijck wilt van aert, Gebogen voor zijn' boogh en knodts, zich lieten binden. 1820[regelnummer] Hy groeit in menschejaght, en rooven, en verslinden,Ga naar voetnoot1820 En stapt waer hem de wraeck der Goden henedrijft. Het gelt nu Leeuwendael, dat noch krackeelen blijft.Ga naar voetnoot1822 Waerachtigh dat's het wit, het welck ons past te raecken.Ga naar voetnoot1823 Sta vast, dit horenpunt zal door de ribben kraecken.Ga naar voetnoot1824 1825[regelnummer] Daer leit het quastigh hout, ons knodts, zoo lang in 't gras.Ga naar voetnoot1825 Nu stijgh dien heuvel op, en mick, en schiet hem ras. Welaen, mijn fixe boogh, ghy hebtme noit bezweecken;Ga naar voetnoot1827 Mijn wollefspees, te taey in 't recken om te breecken, Gedoogh dat ick u spann' veel stijver dan voorheen. 1830[regelnummer] Nu op den nagel eerst de scherpheit van het been Des pijls aldus geproeft: het noodighste moet voorgaen, Nu aengeleit: sta vast: sta vast, dat zal 'er doorgaen. HAGEROOS. ADELAERT. VRERICK. WILDEMAN. Hageroos: Maer allereerst door my. De Wilde treff' mijn hart, Dat uwent halve koen den strengen moortboogh tart.Ga naar voetnoot1834 1835[regelnummer] Mijn lief, mijn Adelaert, omhels my eens voor 't leste: Uw trouw verplichte my: nu geef ick 't lijf ten beste,Ga naar voetnoot1836 En trede in uwe plaets. Wat toeft de Wildeman? Geen schooner wit dan dit. Dat hij den moortboogh spann' En aenlegge op mijn borst. Schiet toe, schiet toe, ghy rover. Adelaert: 1840[regelnummer] Och Hageroos, mijn bloem, mijn troost, wat komt u over?Ga naar voetnoot1840
[pagina 347]
Vrerick: Wat razerny is dit? wat dolheit komt u aen?Ga naar voetnoot1841 Vertreck, ick ly het niet. Hageroos: Hoe kan ick schooner staen? Zoo moet een lief haer lief beschutten, en beschermen. Zoo sterfze, wel getroost en vrolijck, in liefs armen. Adelaert: 1845[regelnummer] Ghy sterven? neen gewis. Dat ghy uw leven spiltGa naar voetnoot1845 Voor 't mijn, en uwe borst my diene voor een' schilt; Ick ly het niet: vertreck, vertreck, mijn uitverkoren. De Goden eischen my, ten zoen van hunnen toren. Hageroos: De Goden wraecken my, zoo 't offer hun mishaeght.Ga naar voetnoot1849 Vrerick: 1850[regelnummer] Hier wort een jongelingk vereischt, en geene maeght. Hageroos: Welaen, zoo laet een pijl dan twee gelieven paren,Ga naar voetnoot1851 En recht door mijne borst in 's minners boezem varen,Ga naar voetnoot1852 En hechten hart aen hart, en lijf aen lijf te hoop,Ga naar voetnoot1853 Zoo paren minnaers best: men leit geen' vaster knoop.Ga naar voetnoot1854 Wildeman: 1855[regelnummer] Dat gelt dan man en wijf: ick zweer het by den vader.Ga naar voetnoot1855 Vrerick: Vertreck, mijn kint, hy schiet, hy schiet u bey te gader. Hageroos: Schiet toe, ghy Wildeman, schiet toe: schiet toe: geen noot. Al wie uit liefde sterft, die sterft de zoetste doot. Adelaert: Hou op, o Wildeman. o Hageroos, mijn leven. Hageroos: 1860[regelnummer] Doorschiet mijn' boezem eerst.Ga naar voetnoot1860 Wildeman: Ghy zult er beide kleven. Ick ken noch maeght, noch knecht, wie achter staat, of voor.Ga naar voetnoot1861 De boogh en pijl zijn blint. Dat kost, dat gaet 'er door.Ga naar voetnoot1862
[pagina 348]
PAN. Hou op, o Wildeman: gehoorzaem ons geboden: Ontspan den wilden boogh; nu mickt ghy naer ons hart. 1865[regelnummer] Het huwlijck van een paer, geteelt uit Ackergoden, Vereenigh' Leeuwendael, na zoo veel twist en smert. VRERICK. LANTSKROON. Vrerick: Gelooft zy vader Pan, bezorger van ons allen.Ga naar voetnoot1867 Hoe staet de Wildeman? de moedt begint te vallen: Hy treckt de schouders op, en schudt zijn hooft, noch warm 1870[regelnummer] Van toren. Hy bedaert, en schort met zijnen armGa naar voetnoot1870 En ocksel vast de knodts, en deist, niet zonder stenen.Ga naar voetnoot1871 Zoo druipt een suffer af, die tusschen zijne beenenGa naar voetnoot1872 Den staert vast intreckt, als een dogh, hem veel te sterck,Ga naar voetnoot1873 By d'ooren heeft geschudt, gebeten uit het perck.Ga naar voetnoot1874 Lantskroon: 1875[regelnummer] Gelooft zy vader Pan, bezorger van ons allen. Men offre hem geen koe, noch kalf, maer heele stallen. Hy toomt den Wildeman, verschoont het vrome bloet,Ga naar voetnoot1877 Uit 's Woudtgodts struick geteelt. O Leeuwendael, schep moedt,Ga naar voetnoot1878 Vrerick: Maer zie dit vrolijck paer elckandere nu kussen, 1880[regelnummer] En vryen, mont aen mont: wy hangen ondertusschen Om d'uitspraeck van Godt Pan in twijfel. Hoe? wat isGa naar voetnoot1880-81 Het hart van Pan? wie melt ons dees geheimenis?Ga naar voetnoot1882 Wat paer, uit Ackergoôn, en goddelijcken bloede, Vereenight Leeuwendael? naerdien men noit bevroeddeGa naar voetnoot1884 1885[regelnummer] Waer Vredegunt belandde, of van een kint gelagh;Ga naar voetnoot1885 Het eenigh, daer de hoop van Duinrijcks stam op zagh.Ga naar voetnoot1886 'k Geloof Velleede zou 't Orakel niet ontvouwen.Ga naar voetnoot1887 KOMMERYN. VOLCKAERT. VRERICK. LANTSKROON. Kommeryn: Ick koom ter goeder tijt uit andere landouwen,Ga naar voetnoot1888 Naerdien ick spreken hoor van onze Vredegunt.
[pagina 349]
Vrerick: 1890[regelnummer] Wat zegtghe, bestemoêr?Ga naar voetnoot1890 Kommeryn: Met oorlof, Heemraet, kunt Ghy my berichten of de vondeling magh leven? Is Volckaert niet uw naem? Volckaert: Het zy zoo, dat 's om 't even.Ga naar voetnoot1892 Wat leit u aen mijn' naem? men noemtme zoo van outs.Ga naar voetnoot1893 Kommeryn: My dunckt ick kende u eer, en ken u noch, Godt woud's.Ga naar voetnoot1894 1895[regelnummer] Berichtme toch van 't kint, dat iemant in de heggen, Op uwe hofstede, eer te vondeling liet leggen.Ga naar voetnoot1896 Vrerick: Hoe moeder? kent ghy dat? en zijn gelegenheit?Ga naar voetnoot1897 Of schort het u in 't hooft? Kommeryn; Geen mensch kan u bescheitGa naar voetnoot1898 Van zijn geboortelot, en staet, en oudren geven 1900[regelnummer] Als ick. Vrerick: Hoe komtghe hier? Kommeryn: Den Rijnstroom afgedreven, Uit eenen hoeck, daer oock de tweedraght op de been, De rust versteurt; en 's nachts my Vredegunt verscheen,Ga naar voetnoot1901-2 En riep: vertreck, eer u hier nieuwe ellenden drucken. Bezoeck ons out gewest, het zal u daer gelucken.Ga naar voetnoot1904 1905[regelnummer] Hoe heeft my d'ouderdom verandert, en mijn buurt? Volckaert: 'k Vertrouw de hemel heeft haer herwaert aen gestuurt.Ga naar voetnoot1906 Ick ken dit aengezicht: ick bidde u hoortze spreken.Ga naar voetnoot1907 Lantskroon: Heeft iemant van ons vleck erglistigh dit besteken?Ga naar voetnoot1908 Zie voor u, bestemoêr, en stel ons niet te leurGa naar voetnoot1909 1910[regelnummer] Met logentael, of droom: ghy staet hier voor de deur Der lantkappelle, en kunt de Godtheit niet bedriegen.
[pagina 350]
Kommerijn: Laet andren vry haer tong verhuren om te liegen, Te beuzelen by 't volck, dat gaerne wort gestreelt:Ga naar voetnoot1913 't Is mijn gewoonte niet; hoezeer ick ben misdeelt 1915[regelnummer] Van 't avontuur, dat my, van have en man versteken,Ga naar voetnoot1915 Zoo lang heeft omgesolt in onbekende streken.Ga naar voetnoot1916 Vrerick: Ghy geeft uw zeggen schijn van waerheit, en van reên:Ga naar voetnoot1917 Maer komt uw rede niet in alles overeen,Ga naar voetnoot1918 Zoo wil het haperen: men zal uw woorden wegen.Ga naar voetnoot1919 1920[regelnummer] Hoe is uw naem? Hoe is 't met uw fortuin gelegen?Ga naar voetnoot1920 Kommeryn: Mijn eigen rechte naem is Kommerijn, en stemt Geheel met mijn fortuin. Ick ben hier niet zoo vremt,Ga naar voetnoot1922 Of wert 'er opgevoedt, gewonnen, en geboren.Ga naar voetnoot1923 'k Heb bey mijn ouders vroegh, ocharm te vroegh! verloren.Ga naar voetnoot1924 1925[regelnummer] Het Leeuwendaelsch krackeel stont my te bijster duur,Ga naar voetnoot1925 Het koste goet en bloet, en leerde een weeuw hoe zuur Men aen zijn' nootdruft raeckt, daer luttel valt te winnen.Ga naar voetnoot1927 Ick zworf in ballingschap rontom, en kloeck aen 't spinnen,Ga naar voetnoot1928 Beholpme in eerbaerheit alleen, en onhertrouwt.Ga naar voetnoot1929 Vrerick: 1930[regelnummer] Zy zworf van deur tot deur, en komt hier arm en out, En brouwt, om wat genots, de waerheit met de leugen.Ga naar voetnoot1931 Heught u van ons krackeel?Ga naar voetnoot1932 Kommeryn: Wie kan dit beter heugen Dan my, die 't eeuwigh smert, dat dit krackeel ontstack,Ga naar voetnoot1933 Gelijck een vuile pest, en sloegh van dack in dack, 1935[regelnummer] Noch feller dan een brant, onmogelijck te blusschen? Men raeckte hantgemeen: de vroomste schoot 'er tusschen,Ga naar voetnoot1936 Die stercke Waerandier; (hij kreegh den naem van Helt Niet ydel, noch vergeefs) en Duinrijck zocht geweltGa naar voetnoot1938
[pagina 351]
Te schutten, aen zijn zijde, en misverstant te scheiden;Ga naar voetnoot1939 1940[regelnummer] Maer lieten 'er den hals, dat menighten beschreiden.Ga naar voetnoot1940 D'oprechte Godelief verscheide op dit gerucht,Ga naar voetnoot1941 En Lantskroon nam het kint: maar Duinrijcks weeuw bevrucht, Ontvloot benaeuwt dien moort, en quam uit noot, in heggenGa naar voetnoot1943 En duin, van eene vrucht, een dochter, te geleggen.Ga naar voetnoot1944 1945[regelnummer] Ick vlughte aen haere zijde, en tuige u waerze bleef.Ga naar voetnoot1945 Vrerick: Hoe hietze?Ga naar voetnoot1946 Kommeryn: Vredegunt. Vrerick: Dat Pan het u vergeef: Getuightghe nu een zaeck, wel twintigh jaer geleden?Ga naar voetnoot1947 Kommeryn: Ay Heerschap, steur u niet: dit heeft al meê zijn reden.Ga naar voetnoot1948 Volckaert: Zijt ghy met Vredegunt uit Leeuwendael gevlught? Kommeryn: 1950[regelnummer] Zoo waerlijck helpme Pan. Ick berghde zelf haer vrucht,Ga naar voetnoot1950 Toen zy in duin beviel, en storf met deze woorden: O minnemoêr, de haet zal zoecken te vermoordenGa naar voetnoot1952 Door lagen of vergift de hoop van Duinrijcks struick,Ga naar voetnoot1953 Dit arm onnozel wicht; dies wil ick dat het duick',Ga naar voetnoot1954 1955[regelnummer] En schuile twintigh jaer, bedeckt voor vrient en mage. Dit zwoer ick haer, en ley het kint in uwe hage Te vondeling, heel vroegh, op eenen morgenstont. Vrerick: Ghy zorghde voor de vrucht, en niet voor Vredegont? Kommeryn: Die storf: ick hebze in duin en onder 't zant begraven, 1960[regelnummer] En vliedende den twist, verkoos een stille haven. Wat zou men doen? Ick schuwde ons lantplaegh, vol gevaers, En 't vleck, daer Koeman, och mijn man, gelijck een baers, Gekerft wiert met een mes, van Vechter, die smoordroncken,Ga naar voetnoot1963 Hem neêrley, daet hy zat, zoo stil, en niet beschoncken.Ga naar voetnoot1964
[pagina 352]
1965[regelnummer] Och Koeman, och, hoe dick heb ick een' man ontzeit,Ga naar voetnoot1965 Mijn schorteldoecken nat, mijn oogen uitgeschreit?Ga naar voetnoot1966 Waer vont men oit een weeuw, zoo stil, en droef van harte, Als uwe Kommerijn, vol kommer, en vol smerte? Lantskroon: Maer wat verzekert ons van zulck een vondeling?Ga naar voetnoot1969 Kommeryn: 1970[regelnummer] De bloetroos op den arm, en Duinrijcks merrekring,Ga naar voetnoot1970 Die Vredegunt my schonck, om eeuwigh te bewaren: Nu komt hy wel te pas. Vrerick: Laet zien dien ring. Kommeryn: Zeer garen. Volckaert: Wat zienwe? Duinrijcks merck, een knijn in duin, een knijn. Dit komt op waerheit uit: hier liegt geen valsche schijn:Ga naar voetnoot1974 1975[regelnummer] 't Verhael hangt hecht aen een: hier mangelt niet een schakel.Ga naar voetnoot1975 Vrerick: Nu kan ick Pan verstaen, en zie door zijn orakelGa naar voetnoot1976 Den klaren dagh. Dit paer, uit Woudt-en-Veegodts bloet, Ontslaet ons Leeuwendael van jaerlijcksche offerboet.Ga naar voetnoot1978 Dees Maeght is 't hart van Pan, haer grootvaêr, en behoeder. Lantskroon: 1980[regelnummer] Koom herwaert, dochter, koom, omhels uw tweede moeder, Omhels nu Kommerijn, en onderstutze in noot. Z'ontvouwt ons uw geboorte, en berghde u in haer' schoot. Men hylicke Adelaert en Hageroos te gader.Ga naar voetnoot1983 Ick stel my heden in, gelijck een Vredevader,Ga naar voetnoot1984 1985[regelnummer] Op dat men haet en nijt, als in een graf, bedelf. De Noortzy blijf voortaen een VRIJHEIT op zich zelf,Ga naar voetnoot1986 Zijn' Heemraet onderdaen. Dat Volckaert daer regeereGa naar voetnoot1987 Ten beste van het volck, en twist en onheil keere. Malkandren nu omhelst, en tot een vredepantGa naar voetnoot1989 1990[regelnummer] Gezegent, en begroet, verwelkomt, hant aen hant: Dit paer geluck gewenscht, het bruiloftsliet gezongen,
[pagina 353]
En met een rondendans eens in de boght gesprongen,Ga naar voetnoot1992 Ter eere van den Vrede, en onzen Vader Pan, Die in verlegenheit zijn kinders redden kan,Ga naar voetnoot1994 1995[regelnummer] Hen zegent, na den vloeck, en op der vromen bede, Door lanttwist baent den wegh tot rust, en PAIS en VREDE. REY VAN LEEUWENDALERS. 't Is bruiloft in de weide:Ga naar voetnoot1997 't Is bruiloft op het lant. Nu danst om deze beide, 2000[regelnummer] En huppelt hant aen hant, Om Hageroos en Adelaert, Door ongeveinsde min gepaert, Door reine liefde en trouw vergaert.Ga naar voetnoot2003 O zoete zachte bant. 2005[regelnummer] De Zuidt-en-Noortzy paren Zich in dit paer te hoop.Ga naar voetnoot2006 De tweedraght is vervaren:Ga naar voetnoot2007 Men leit een' vasten knoop. Men weet van lantkrackeel, noch nijt, 2010[regelnummer] Van wederwaerdigheit, noch spijt:Ga naar voetnoot2010 Men zoent, omarmt, bemint en vrijt. De Twist is op de loop. Wy zien de huisliên blijde,Ga naar voetnoot2013 En vrolijck, nu alree 2015[regelnummer] Vol hoops van wederzijde Krieoelen onder 't vee.Ga naar voetnoot2016 De Heemraet leit den Haet aen toom. De koeien geven melck en room. Het is al boter tot den boôm.Ga naar voetnoot2019 2020[regelnummer] Men zingt al PAIS en VRE. PAIS en VRE.	voetnootvs. 1695 naecken: naderen. voetnoot1698 geperst: gedrongen; lantgedruis: onrust, rumoer in het land. voetnoot1699 schorten: tegenhouden. voetnoot1700 verkorten: te kort doen, in zijn recht verkorten. voetnoot1704 Daer: waar. voetnoot1706 gevlackt: bezoedeld. voetnoot1709-10 Dezelfde gedachte is in de vorige Rei uitgedrukt. voetnoot1713 mijn (vorm uit de volkstaal, door V. in deze periode gewoonlik vermeden): mij; vereert: geschonken; 't algemeen: het algemene welzijn, de gemeenschap. voetnoot1715 toevalt: ten deel valt. voetnoot1716 Rechtschapen karel: een flink man; past op: geeft om; grimmassen: vertrokken gezichten. Blijkens de mm brengt V. dit woord in verband met grimmen. voetnoot1717 grijns of schors: lelik afschrikwekkend uiterlik (vgl. 1682); vervaert: schrik aanjaagt. voetnoot1718 zijn doot met eere paert: zich eervol met de dood verbindt, zich aan de dood overgeeft. voetnoot1720 kroost: afstammeling, zoon. voetnoot1721 moedigheit en deught: kloekmoedigheid en dapperheid. voetnoot1723 geruste stoelen: rustige verblijfplaatsen. voetnoot1724 moeien met: bekommeren om; iet: iets. voetnoot1725 van: door. voetnoot1732 volgen: inwilligen. voetnoot1733 een bede op u: een verzoek aan u. voetnoot1742 vroom: rechtschapen. voetnoot1743 grazeloos: zonder gras. voetnoot1744 duin: bij V. vrouwelik. voetnoot1745 gedurigh: voortdurend; achter 't net: waar niets meer te vangen is. voetnoot1749 Die onuitvoerbaar en onredelik is. voetnoot1750 moeien: het lastig maken, bezwaren. voetnoot1752 vierigh: vurig verlangend. voetnoot1753 d'ongelegen tijt: de treurige tijdsomstandigheden. voetnoot1754 benijt: niet gegund. voetnoot1755 onschuldigh: ik geef haar niet de schuld; onbesproken: ik keur het niet in haar af, maak er haar geen verwijt van. voetnoot1756 is keur: berust op vrije keuze; werde: tegenw. tijd: laat het niet gewroken worden. voetnoot1757 iemant: nl. Hageroos; ter quader trouwe hiel: niet als oprecht gemeend beschouwde. voetnoot1758 op: aan (vgl. 1733). voetnoot1759 maeght: als maagd, ongetrouwd. voetnoot1761 zuiver: rein, kuis. voetnoot1762 zincken (bij V. ook causatief): doen dalen. dit gedicht, en merck: deze kenschetsende verzen. voetnoot1763 gezoncken: neergelaten in het graf. voetnoot1766 staetsi: plechtige uitvaart. voetnoot1767-68 Gebeuren: ten deel vallen; meien, en palm en lauwerier: palmen lauwertakken. voetnoot1769 hangends hoofts (oude absolute genitief): met hangend hoofd. voetnoot1771 wil: zal. voetnoot1774 verslenst: verlept. voetnoot1776 lesschen: blussen. voetnoot1786 rustigh: kloekmoedig, geestkrachtig. voetnoot1787 vromicheit: onverschrokkenheid; vervaren: vrees aanjagen. voetnoot1789 Ontslame: laat mij gaan; vernedren: verootmoedigen. voetnoot1791 haer beschoren: voor haar beschikt, haar toegedacht. voetnoot1795 voor 't lest: in deze laatste ogenblikken. voetnoot1800 Hij meent een gunstiger gelaatsuitdrukking te lezen uit het beeld van Pan. voetnoot1801 ree: gereed. voetnoot1804 dat my fortuin benijde: dat het Lot mij niet vergunde (benijden wordt bij V. meermalen zwak vervoegd), nl. te sterven ten bate van het algemeen. voetnoot1806 tart: trotseert. voetnoot1810 gewaerdighde: de gunst verleende (vgl. vs. 190); mijn' geest: mijn ziel, die met de laatste adem ontweek, kussend op te vangen. voetnoot1811 Volgens deze voorstelling zetelde de ziel eerst in het hart, dat met de pijl doorboord zou worden. voetnoot1813 Ten besten geve: prijs zou geven; in haer gunste: door haar liefde begenadigd. voetnoot1814 bederf: verderf. voetnoot1815 wrevelmoedigen: snodaards. voetnoot1816 van: door; braveeren: trotseren, overbluffen. voetnoot1817 Polyfeem: vgl. vs. 1416; hallef man en paert: Kentaur. voetnoot1820 groeit in: verheugt zich in, geniet van. voetnoot1822 Het gelt: het is gemunt op. voetnoot1823 wit: doel (vgl. 1838); ons past te raecken: wij moeten treffen. voetnoot1824 horenpunt: pijl met hoornen punt. voetnoot1825 quastigh: voorzien van kwasten, knoesten. voetnoot1827 fixe: stevige bezweecken: in de steek gelaten (Ned. Wdb. II, 2521). voetnoot1834 uwent halve: om uwent wille; koen: vastberaden. voetnoot1836 verplichte my: verbond mij aan u (door de plicht van dankbaarheid). Nu geef ik mijn leven voor u prijs. voetnoot1840 wat komt u over?: wat bezielt u, wat gaat ge beginnen? voetnoot1841 komt u aen: overvalt u. voetnoot1845 spilt: prijsgeeft. voetnoot1849 Laat de Goden mij (als offer) niet aanvaarden, verwerpen (accent op Goden). voetnoot1851 paren: verenigen. voetnoot1852 varen: gaan. voetnoot1853 te hoop: aaneen. voetnoot1854 minnaers: geliefden; leit: legt. voetnoot1855 Dat gelt: dit (schot) is dan bestemd voor. voetnoot1860 kleven: blijven hangen, het leven verliezen (vgl. 1286). voetnoot1861 Ick ken: ik maak geen onderscheid tussen; knecht: jongeling. voetnoot1862 Dat kost: synoniem met: dat geldt: nu wordt het ernst (Ned. Wdb. IV, 1079). voetnoot1867 bezorger: verzorger. voetnoot1870 schort: ondersteunt. voetnoot1871 vast: intussen; deist: gaat achteruit. voetnoot1872 suffer: laffe hond (vgl. 1380). voetnoot1873 vast: reeds. voetnoot1874 Met het vorige vers hem aan te vullen; gebeten: door bijten verjaagd; perck: strijdperk. voetnoot1877 het vrome bloet: de dappere afstammeling. voetnoot1878 struick: stam. voetnoot1880-81 vryen: liefkozen; hangen in twijfel: verkeren in onzekerheid; Om: betreffende. voetnoot1882 Wie verklaart ons dat geheim? voetnoot1884 naerdien: aangezien; bevroedde: te weten kwam. voetnoot1885 gelagh: beviel. voetnoot1886 op zagh: naar uitzag; waar de hoop op gevestigd was. voetnoot1887 't Orakel ontvouwen: de orakelspreuk verklaren. voetnoot1888 ter goeder tijt: op het juiste oogenblik; landouwen: streken. voetnoot1890 bestemoêr: vrouwtje; Met oorlof: met uw vergunning, d.w.z. mag ik zo vrij zijn. voetnoot1892 dat 's om 't even: dat doet er niet toe. voetnoot1893 Wat leit u aen: wat is u gelegen aan, wat kan u schelen. voetnoot1894 eer: vroeger; Godt woud's: uitroep: bij God, waarachtig! De oorspronkelijke betekenis (God beschikke het) werd sinds lang niet meer gevoeld. voetnoot1896 eer: eertijds, indertijd. voetnoot1897 dat: dat kind; zijn gelegenheit: de omstandigheden waarin het verkeerde, wat er mee gebeurd is. voetnoot1898 bescheit: inlichtingen. voetnoot1901-2 Nl. uit Duitsland, verdreven door de dertigjarige oorlog; op de been: aan de gang; Vredegunt, zie vs. 24. voetnoot1904 het zal u gelucken: gij zult daar voorspoed hebben (Ned. Wdb. IV, 1302). voetnoot1906 herwaert aen: hierheen. voetnoot1907 hoortze spreken: laat ze uitspreken. voetnoot1908 besteken: beraamd, dit listige plan in elkaar gezet. voetnoot1909 Zie voor u: neem u in acht; ik waarschuw u. voetnoot1913 beuzelen: onzinnige praatjes houden. voetnoot1915 Van 't avontuur: door het lot; versteken: verstoken, beroofd. voetnoot1916 omgesolt: doen rondzwerven (omsollen: heen en weer slingeren; Ned. Wdb. X, 556). voetnoot1917 reên: redelikheid, waarschijnlikheid. voetnoot1918 Maar als uw gegevens onderling niet overeenstemmen. voetnoot1919 Zoo wil het haperen: dan zal het er slecht voor u uitzien (haperen: blijven steken); Ned. Wdb. V, 2134. voetnoot1920 uw fortuin: uw lot, uw omstandigheden. voetnoot1922 Haar naam wijst op ‘kommer’ (vgl. 1968); vremt: oude vorm naast vreemd. voetnoot1923 Of: of ik. voetnoot1924 ocharm: ach (oorspr.: och (ik) arme). voetnoot1925 stont my duur: kwam mij duur te staan; te bijster: zeer. voetnoot1927 nootdruft: levensonderhoud; daer: waar. voetnoot1928 zworf: zwierf (vgl. beholp (1929) naast jonger: behielp, en storf (1951); rontom: overal heen; kloeck aen: ervaren in. voetnoot1929 Beholpme: voorzag in mijn onderhoud. voetnoot1931 brouwt: mengt; om wat genots: om er voordeel uit te trekken. voetnoot1932 van ons krackeel: onze twisten. De bepaling met van kwam in de plaats van een oude genitief. voetnoot1933 ontstack: ontbrandde. voetnoot1936 vroomste: dapperste; schoot 'er tusschen: mengde zich in de strijd. voetnoot1938 Niet ydel: niet ten onrechte. voetnoot1939 schutten: afweren; misverstant: onenigheid, twist. voetnoot1940 Het onderwerp zij is niet uitgedrukt; den hals: het leven. voetnoot1941 oprechte: brave. Godelief was Waerandier's vrouw en Adelaert's moeder; verscheide: stierf; op dit gerucht: na die tijding. voetnoot1943 benaeuwt: in haar angst; moort: moorddadige strijd. voetnoot1944 geleggen: bevallen (vgl. 1885). voetnoot1945 tuige: zal ik getuigen. voetnoot1946 hiet: heette. voetnoot1947 Accent op nu: Komt ge eerst nu met dat getuigenis? voetnoot1948 steur u niet: word niet boos; al meê: ook al. voetnoot1950 berghde: bracht in veiligheid. voetnoot1952 minnemoêr: later verkort tot min. voetnoot1953 struick: stam, geslacht. voetnoot1954 duick': verborgen blijve. voetnoot1963 van: door. voetnoot1964 neêrley: doodstak. voetnoot1965 ontzeit: (zijn aanzoek) afgeslagen. voetnoot1966 schorteldoecken: later verkort tot schort: voorschoot. voetnoot1969 wat verzekert ons: welke stellige bewijzen hebben wij. voetnoot1970 Zie Inhoudt, r. 22 en 18. voetnoot1974 Dit komt op waerheit uit: deze mededeling blijkt waar te zijn; liegt: bedriegt. voetnoot1975 mangelt: ontbreekt. voetnoot1976 verstaen: begrijpen. Ik zie nu licht in de duistere orakelspreuk. voetnoot1978 offerboet: vgl. 1557. voetnoot1983 hylicke (Noord-Hollandse vorm): verbinde door huwelik. voetnoot1984 Ick stel my in: ik treed op, bied mij aan als (Ned. Wdb. VI, 1993). voetnoot1986 Vrijheit: vrije staat (vgl. Inhoudt, r. 51). voetnoot1987 onderdaen: onderdanig aan. voetnoot1989 tot een vredepant: als een onderpand voor de vrede (nl. hun verbintenis). voetnoot1992 boght: rondedans; in de boght gesprongen: hand aan hand een rondedans uitgevoerd (Ned. Wdb. III, 18). voetnoot1994 verlegenheit: treurige omstandigheden. voetnoot1997 Vgl. Geboortklock: vs. 671. voetnoot2003 vergaert: (in huwelik) verbonden. voetnoot2006 te hoop: bijeen (vgl. 1853). voetnoot2007 vervaren: heengegaan. voetnoot2010 wederwaerdigheit: tegenspoed; spijt: verdriet. voetnoot2013 huisliên: boeren, landlieden. voetnoot2016 Krioelen: oorspr.: zich in groten getale wemelend bewegen (Ned. Wdb. VIII, 281); in dit verband: ijverig bezig zijn, te midden van. voetnoot2019 tot den boôm: tot de bodem. Bekende spreekwijze: het is alles even voorspoedig, even heerlik.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Het vyfde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied