De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 226]

Het vyfde bedryf BURGON. BIECHTVADER Burgon: O Vader, neem gedult: waer toe vergeefs geschreit? Marie, nu ontlast van 't pack der sterflijckheit,Ga naar voetnootvs. 1463 Is t'effens met een' sprongk twee kerckers hier ontsprongen,Ga naar voetnoot1464 1465[regelnummer] En leeft by Godt, om hoogh, om laegh, op alle tongen.Ga naar voetnoot1465 Biechtvader: Ick voel in 't harte een' strijt van vrolijckheit en druck,Ga naar voetnoot1466 Gemengelt onder een. Verhael my stuck voor stuck Dien uitgangh, aengezien de wreetheit, zoo verbolgen En bits, verboodt haer jongste en bloedigh padt te volgen,Ga naar voetnoot1469 1470[regelnummer] Toen zy, gelijck een lam, van noit verzade WraeckGa naar voetnoot1470 Ter vleeschbanck wert geleit, om Godts gerechte zaeck.Ga naar voetnoot1471 Burgon: Na datze eens afscheit had van 't hofgezin genomen,Ga naar voetnoot1472 En reede stont om braef in 't martelperck te komen,Ga naar voetnoot1473 Zoo traden d'Edelen en bey de Graven voor, 1475[regelnummer] De Burghgraef desgelijcks: zy wert op 't leste spoorGa naar voetnoot1475 Gevolght van luttel stoets, ten hooghste zes of zeven,Ga naar voetnoot1476 Getuigen van haer doot en afgepijnight leven. Heer Melvin droegh heur na het slepende gewaet. Zoo quamze, in zulck een' schijn, als 't licht, dat onder gaet,Ga naar voetnoot1479 1480[regelnummer] Niet zonder gout en glans, waer voor de nevels breken,Ga naar voetnoot1480 Vol majesteits, gerust ter dootzale ingestreken,Ga naar voetnoot1481 Verwondert en bedroeft om zulck een' avontstont Der schoonheit, die de wreetste en wiltste tijgers wont.Ga naar voetnoot1482-83 Het zwart fluweele kleet bedeckt de kuische leden, 1485[regelnummer] Een doeck 't gezalfde hooft, van waer een doeck beneden Ja tot op d'aerde toe heel statigh nederhangt. Zy draeght den Bruidegom, naer wien de ziel verlangt, Van gout om haren hals, zoo schoon van Godt geschapen.Ga naar voetnoot1488
[pagina 227]
Zy draeght den Bruidegom, aen 't heiligh Kruis ontslapen, 1490[regelnummer] En onze Lieve Vrouws getyboeck in de hant. Men ziet aen haren riem, van gout en diamant, Den Roozenhoet gehecht, tot een gebedeteken,Ga naar voetnoot1492 Van hare zachte hant gesleten en gestreken.Ga naar voetnoot1493 Dus volght Marie vast den Heilant op Kalvaer,Ga naar voetnoot1494 1495[regelnummer] En torst met hem zijn kruis, heur opgeleit zoo zwaer. Zoo drijft de bleecke maen den nacht voor, zonder hoornen:Ga naar voetnoot1496 Zoo bloeit de leli blanckst in distelen en doornen. Zy trouwde in andren schijn den scepter te Parijs;Ga naar voetnoot1498 Nu traptze op d'aertsche kroon, om die van 't Paradijs.Ga naar voetnoot1499 Biechtvader: 1500[regelnummer] Hoe klopt mijn hart! ick ben om 't uiterste verlegen.Ga naar voetnoot1500 Getrouwe Kristheldin, dat u de hemel zegen. Burgon: Aen 't hoogh eindt van de zael, rontom in rouw gekleet En laken, stont alree het moortschavot gereet, Twee voeten hoogh, en juist in 't vierkant zes paer voeten, 1505[regelnummer] Bespreit met zwart: het schrickt d'onnoosle te gemoeten.Ga naar voetnoot1505 Men ziet 'er eenen stoel, een kussen en een' block; Het outer van den haet en onverzoenbren wrock, Gewapent met de bijl, om Koningklijcke struickenGa naar voetnoot1508 Te vellen, zooze niet naer Puriteinscheit ruicken.Ga naar voetnoot1509 1510[regelnummer] Zy nadert onbeschroomt dit naere treurtooneel,Ga naar voetnoot1510 Van waerze steigren zal in 't hemelsch lustprieel;Ga naar voetnoot1511 Gelijck een nachtegael, die in de kou besloten.Ga naar voetnoot1512 Zoo menigh jaer geen lucht noch vrijdom heeft genoten, En haeckende vergeefs naer zon en ademtoght, 1515[regelnummer] Nu eerst een open ziet, en vint het geen hy zocht.Ga naar voetnoot1515 Hier komtze, en tart de doot en nijt, die leelijck grimmen. Zy maent Paulet, dat hy voor 't lest haer helpe klimmen, En opgeklommen, zet bedaert en even koel, Niet zonder Majesteit, zich neder in den stoel, 1520[regelnummer] En hoort aendachtiger dan oit, als onverwezen,Ga naar voetnoot1520 Beal den wreeden last der bloetvriendinne lezen.Ga naar voetnoot1521
[pagina 228]
De Joden leerden zoo zich spieglen aen 't gedultGa naar voetnoot1522 Van Kristus, stil en stom verwezen, zonder schult; Geprickelt met een kroon van stekelige doornen, 1525[regelnummer] Omringt van menigh stier, gedreight van ossehoornen,Ga naar voetnoot1525 O Engelander! preeckt ghy den gekruisten Godt, En steeckt ghy met uw tong een' Engel naer den strot?Ga naar voetnoot1527 Vaer voort met Henricks bloet en Stuarts te verneêren: Zy zal van dezen troon beginnen te regeeren, 1530[regelnummer] In 't zaligh Engelsch Rijck, daar haet noch oproer woont,Ga naar voetnoot1530 En d'onderdruckte deught met eere wort gekroont, Biechtvader: Och, of ick in dien staet heur hart verquicken konde!Ga naar voetnoot1532 Burgon: Haer oogen weidden vast door al de zael, in 't ronde,Ga naar voetnoot1533 Begeerigh, in 't gezicht van allerhande liên, 1535[regelnummer] Vergiffenis by Godt, op haer geboge knien, Te vorderen van u, gelijckze u had geschreven;Ga naar voetnoot1536 Dan och! zy zocht vergeefs: en Kristus wil 't vergeven De boosheit, die te helsch u uit de bloetzael hielt,Ga naar voetnoot1538 En naer heur maght de ziel en t'effens 't lijf vernielt. 1540[regelnummer] Een kamenier met kracht door 't volck gedrongen, binnen Het perck, stack op en kreet, als ging 't haer aen de zinnen,Ga naar voetnoot1541 Dat zy Mevrouw, helaes! op dien benaeuden dagh,Ga naar voetnoot1542 In 't midden tusschen twee schavottrauwanten zagh.Ga naar voetnoot1543 De Koningin vernamze in 't midden van de koppen,Ga naar voetnoot1544 1545[regelnummer] En wees vast, het was tijt om op den mont te kloppen,Ga naar voetnoot1545 Te zwijgen, naar den eisch des tijts haer opgeleit, Ten waerze derven wou haer tegenwoordigheit. Biechtvader: Ick luister en verlang wat Fletcher wilde prevelen.Ga naar voetnoot1548 Burgon: Die Deken teegh terstont aen 't ratelen en revelen, 1550[regelnummer] En scheen met errenst noch verlegen om de ziel;Ga naar voetnoot1550 Doch zy verstiet dien troost des huichelaers, en viel
[pagina 229]
Hem t' elckens in zijn woort, dat hy met schrift verbloemde,Ga naar voetnoot1552 Naer 's afgronts stijl, die valsch op zijnen Bybel roemde.Ga naar voetnoot1553 Die rechte schijndeught dorst wel eischen, dat MevrouwGa naar voetnoot1554 1555[regelnummer] Haer jongste zegel noch aen 't bloetrecht steken zou,Ga naar voetnoot1555 Op dat hy, die het lijf slechts ophoudt by verdraeien,Ga naar voetnoot1556 Zijn glossen op dien teckst ten preeckstoel uit moght kraeien,Ga naar voetnoot1557 En azen Petersburgh, zoo zuiver, zoo gezont,Ga naar voetnoot1558 Gelijck hy 't had herkaeuwt uit Stuarts eigen mont.Ga naar voetnoot1559 1560[regelnummer] Zy zeit: men magh dien troost, een' kranken troost, wel derven.Ga naar voetnoot1560 Ick leefde Katholijck, en ben getroost te stervenGa naar voetnoot1561 In 't Katholijck geloof: zoo wert ick opgevoet: Zoo offre ick 't Roomsche altaer mijn kroonen en mijn bloet. De Graven bieden haer te stutten met gebeden.Ga naar voetnoot1564 1565[regelnummer] Zy dancktze voor die gunst: maer in gebedt te treden Met Onroomsch yveraer, versmaetze met bescheit.Ga naar voetnoot1566 De Kentenaer beschimpt, als bygeloovigheit,Ga naar voetnoot1567 Het Kruisbeelt in haer hant, den afgodt, die hem smarte, En wenscht haer Kristus zelf te dragen in het harte. 1570[regelnummer] Zy antwoort: het betaemt den Kristen 't liefste pantGa naar voetnoot1570 Te dragen in het harte, en t'effens in de hant, Om d'oogen door het beelt te slaen met vast betrouwenGa naar voetnoot1572 Op 't afgebeelde heil, by d'Engelen t'aenschouwen.Ga naar voetnoot1573 Biechtvader: Stantvastige, sta vast, ghelijck een kerckpilaer. Burgon: 1575[regelnummer] Zoo keertze 't aengezicht naer d'opgetoge schaer,Ga naar voetnoot1575 Driehondert vyanden, verlegen met heur lijden.Ga naar voetnoot1576 Dit schouwspel, zeitze, is nieuw, in deze ondanckbre tijden, Te zien op een schavot een vrye Koningin Haer Koningklijck cieraet, voor zulck een hofgezin, 1580[regelnummer] Voor scherreprechter, en gemeente, nederleggen;
[pagina 230]
Doch Godes wil geschiede, oock zonder tegenzeggen. Hy blijf mijn tuige: ick zweer u voor zijn aengezicht, Dat ick mijn leven noit het leven van mijn nichtGa naar voetnoot1583 Noch heuren staet belaeghde, of boosheit hebb' bedreven, 1585[regelnummer] Die waerdigh zy om dus onwaerdighlijck te sneven;Ga naar voetnoot1585 Ten waer men 't oudt Geloof my opleide, als een vleck;Ga naar voetnoot1586 Waer voor ick gaerne sterf, en offre dezen neck En lesten druppel bloets. Mijn eenigh welbehagen Omhelst in 't beelt mijn' Heer, mijn' Godt, aen 't kruis geslagen:Ga naar voetnoot1588-89 1590[regelnummer] Hy sterck' mijn hoop: ick hoop door deze korte doot, Bezuurt te zijner eere, in dien gerusten schootGa naar voetnoot1591 Der endtlooze eeuwigheit onsterfelijck te leven, By zoo veele Engelen en zielen, als 'er zweven, En wachten om mijn bloet, het welck mijn vlecken spoel',Ga naar voetnoot1594 1595[regelnummer] Gelijck een offerhant, te brengen voor Godts stoel. Biechtvader: Ick zie hoe d'Engelen haer plaets om hoogh bereien. Burgon: Men zagh hier op terstont zeshondert oogen schreien, En onder al dien hoop, die Stuart vloeckt, en haet, Is naulijcks een zoo boos, die niet zijn tranen laet. 1600[regelnummer] Nu knielenze, en men stort gebeên van wederzijden. Zy, met de haren, leest ons Lieve Vrouws getijden Godtvruchtigh in Latijn, roept Godt en Kristus aen, Zijn Moeder, d'Engelen, en al die om hem staen, Gezalight en gereet de ziele te bejegenen.Ga naar voetnoot1604 1605[regelnummer] Zy bidt dat Godt de Kerck, haer Rijck en Zoon wil zegenen, De Seine, en oock den Teems, ja zelf de KoninginGa naar voetnoot1606 Elizabeth, haer bloet, en errefvyandin.Ga naar voetnoot1607 Zy bidt voor schijngerecht, en scherreprechter mede,Ga naar voetnoot1608 En wenscht haer vyanden en vloecken rust en vrede.Ga naar voetnoot1609 1610[regelnummer] Aldus beveeltze Gode, en Kristus haren geest,Ga naar voetnoot1610 Herkust het Kruisbeelt vast, om hem, die 't hart geneest,Ga naar voetnoot1611 En spreekt: O JESUS, wil u mijner toch ontfarmen: En even eens ghelijck ghy hingt met opene armen Aen 't bloedigh Kruis gehecht, zoo neem my, nu ick ga
[pagina 231]
1615[regelnummer] Ten offer, in den schoot en arm van uw gena. Biechtvader: Gekruiste, eilaes! verhoor haer zuchten, en gebeden. Burgon: Hier op begintze zich voor 't allerlest t' ontkleeden. De scherreprechter knielt, en bidt vergiffenis, Hem gaerne toegestaen, die al te vaerdigh isGa naar voetnoot1619 1620[regelnummer] Om heiloos met zijn hant haer feestgewaet t'ontwijden;Ga naar voetnoot1620 Een snootheit, die te snoot, haer geensins staet te lijden.Ga naar voetnoot1621 z'Ontzeit dien snooden dienst uit edelmoedigheit.Ga naar voetnoot1622 De Joffers helpen dan vol drucks de Majesteit, En Eruit, gereet om Godt in 't zaligh licht te kussen. 1625[regelnummer] Zy kustze, en kruistze in 't einde, en zeit, om haer te sussen:Ga naar voetnoot1625 Misgun mijn ziel geen rust van al 't geleên verdriet. Zy zegent blijdelijck haer dienaers, en gebiet En wijst de schreiende te scheiden, te vertrecken, Die met 't gewijde doeck haer vrolijcke oogen decken,Ga naar voetnoot1629 1630[regelnummer] Ja zonder datze in 't minst, voor 't grimmen van de doot, Haer levendige verf in 't aenschijn eens verschoot.Ga naar voetnoot1631 Zoo knieltze voor het block, en roept uit deze ellende: O Heer! ick hoopte op u: bezwijck my niet in 't ende:Ga naar voetnoot1633 Ontfang, ontfang mijn' geest. Zoo buightze haren hals, 1635[regelnummer] Noch trotser dan een zwaen, na zoo veel ongevals, Op 't Puriteinsch altaer. Hoe kan het Godt verdragen! Zoo scheit de moortbijl hooft en lichaem met drie slagen. Elizabeth, nu drinck uit deze oprechte borstGa naar voetnoot1638 Mariaes bloet, en lesch dien ongeleschten dorst. Biechtvader: 1640[regelnummer] Dat Godt haer vyandin dit tot geen bloetschult reken. Triomfe: lof zy Godt, zy heeft den palm gestreken.Ga naar voetnoot1641 Ick kniel uit danckbaerheit: zy heeft dien strijt volstreên. MARIE, eilaes gedenck uw dienaers hier beneên. Burgon: De scherreprechter grijpt het hooft op by de vlechten, 1645[regelnummer] Dat hooft, door geen berouw aen 't levend lijf te hechten,
[pagina 232]
Dat bloedigh hooft der ree gekroonde Kristheldin,Ga naar voetnoot1646 En roepende overluit: Godt hoede ons Koningin; Wordt vrolijck toegejuicht van Graef en Deken t'zamen:Ga naar voetnoot1648 Zoo moetenze vergaen. De Kentenaer spreeckt: Amen;Ga naar voetnoot1649 1650[regelnummer] Terwijl een jeder weent van rouw en hartewee, Dat scherper dan de bijl zoo menigh hart doorsnee. Noch speelt en leeft de ziel in bey de diamanten Der oogen met haer vier, en blinckt aen alle kanten.Ga naar voetnoot1652-53 Het laeuwe en roockend bloet in zilvre beckens stremt.Ga naar voetnoot1654 1655[regelnummer] Ick weet naeu wat ick zegh, zoo wort mijn hart beklemt. Biechtvader: Dit Martelbloet roept wraeck, en houdt niet op van tergen.Ga naar voetnoot1656 Dat zich Herodias uit schaemte ga verbergen,Ga naar voetnoot1657 Versteken in het hof: zy heeft dien wrock gebluscht, Al veinstze zich bedroeft, gesteurt en onbewust.Ga naar voetnoot1659 1660[regelnummer] Zy koelde haren moedt: maer 's overledens assenGa naar voetnoot1660 En geest zal haer op 't bed des midnachts noch verrassen;Ga naar voetnoot1661 Des middaghs aen den disch vervolgen, dootsch en bleeck; Verandren haer bancket en wijn in gal en eeck;Ga naar voetnoot1663 Den slaep en zachte rust in gruwelijcke spoocken.Ga naar voetnoot1664 1665[regelnummer] Het knagend hart wil haer ten brein, ten kop uitroocken,Ga naar voetnoot1665 Bezwalcken al het hair met bang en bloedigh zweet.Ga naar voetnoot1666 Zy zal by naere nacht verbaest, met kreet op kreetGa naar voetnoot1667 Verschricken hofgezin en hof en kamenieren, En, als een Razerny, door zael en kamer zwieren;Ga naar voetnoot1669 1670[regelnummer] Tot dat haer struick verdorre, en elck Maries zoon,Ga naar voetnoot1670 Geheel Britanje door, geluck wensche op den troon. Burgon: Wat zien wy? och! het lijck, door d'opene gordijnen, En Joffers daer rontom, die by de lijcktorts quijnen,Ga naar voetnoot1672-73
[pagina 233]
REY VAN STAETJOFFEREN. BIECHTVADER. Rey: Ontfang ons klaghte en lijckgebeden, 1675[regelnummer] O Roomsche Roos, noch versch gesneden Van uwen steel; hoe knapGa naar voetnoot1676 Verliest ghy geur en sap! Hoe ras verwelcken en verslenssenGa naar voetnoot1678 Uw bladers! Sterfelijcke menschen, 1680[regelnummer] Het schoonste, dat ghy ziet, Wat is het schoonste? niet.Ga naar voetnoot1681 Een oogenblick, een blick gaet strijckenGa naar voetnoot1682 Met d'eere en 't licht der Koningkrijcken. Een buy ontkleet die bloem 1685[regelnummer] Van al haer pracht en roem. Een nevel, och! voor ons te duister, Berooft die zon van al haer' luister, Benijt ons droef gezicht Dat hartverquickend licht. 1690[regelnummer] Die flonckrende oogen zijn geloken, 't Aenminnige gezicht gebroken, Die scherpe stralen stomp,Ga naar voetnoot1692 Het lichaem slechts een romp; Dat lichaem, 't welck Valois verwarmde, 1695[regelnummer] Dat den Dolfijn Francois omarmdeGa naar voetnoot1695 Met zulck een' gloet en zwier, Is kout, en zonder vier. Zoo veele op een gehoopte gaven Zijn t'effens onder 't kleet begraven.Ga naar voetnoot1699 1700[regelnummer] Schenkaedien van Natuur,Ga naar voetnoot1700 Wat zijt ghy kort van duur! Het purper ziet zijn' glans versterven: Hier moet de kroon haer' luister derven. O gaven van 't geluck,Ga naar voetnoot1704 1705[regelnummer] Hoe smelt ghy wech in druck! 't Is al vergeefs wat wy vermanen,Ga naar voetnoot1706 Vergeefs gestort een' dauw van tranen; De lentetijt komt weêr, Dees telge nimmermeer.
[pagina 234]
Biechtvader: 1710[regelnummer] Gedult, ô klaghtgenoten!Ga naar voetnoot1710 De kleenen en de grooten Zijn onderworpen 't lot Der sterflijckheit, van GodtGa naar voetnoot1713 Hun opgeleit op d'aerde; 1715[regelnummer] Toen d'eerste misdaet baerdeGa naar voetnoot1715 De bleeke en bange doot, Daer Eve, uw moeder, vloodt (Van d'oude slang bedrogen) Voor d'aldoordringende oogen. 1720[regelnummer] Of treurt ghy om de wijs Van sterven? Dees heeft prijs En eer by Godt hier boven; Daer d'Engelen haer loven, Die by MARIE zit, 1725[regelnummer] In 't onbesmette wit, Gekroont met martelstralen; Daer hemelsche koralen Verheffen Stuarts deught, In 't licht van 's hemels vreught, 1730[regelnummer] Door dicke droeve dampenGa naar voetnoot1730 Van tranen bloet en rampen, Gestegen by Sint Jan,Ga naar voetnoot1732 Den ongeveinsden man, Wiens heiligh hooft verzade 1735[regelnummer] De dertele ongenadeGa naar voetnoot1735 Der booze Tirannin,Ga naar voetnoot1736 Die, als een looze spin, Hem ving in 's kerckers netten, Om namaels haer banckettenGa naar voetnoot1739 1740[regelnummer] Te kroonen met dien kop, Gestooft in 't bloedigh sop Van zijn godtvruchtige aderen. De Martelaers vergaderen, Na veel verstroitheits, daer, 1745[regelnummer] By deze ontelbre schaer: Triomfe volght het lijden
[pagina 235]
Van hun, die WETTIGH strijden.Ga naar voetnoot1747 Men wisselt wijsselijck Het aertsche om 't eeuwigh Rijck. Rey: 1750[regelnummer] Geluckigh zijnze, die de schatten Des rijcken hemels hier omvatten Met d'overleên, die trots,Ga naar voetnoot1752 Gelijck een vaste rots, Van 't Puriteinsche schuim bedolven, 1755[regelnummer] Ontzagh noch storm noch watergolvenGa naar voetnoot1755 Van Babels razerny,Ga naar voetnoot1756 En dolle kettery, Uit Wyklefs helsche borst ontsprongen;Ga naar voetnoot1758 Ontzagh geen zee vol lastertongen 1760[regelnummer] En adderen vergift, Gezogen uit de Schrift; Maer stack het hooft uit gloende baren Van kercken en verwoeste altaren, Beschimpt door 't nieuw geloof, 1765[regelnummer] Verhit op outheits roof.Ga naar voetnoot1765 VOLSTANDIGE, verhoor ons smeken.Ga naar voetnoot1766 Vertroost uw weezen, die noch steken In dezen paddepoel,Ga naar voetnoot1768 En offer voor Godts stoel 1770[regelnummer] Ons tranen, die uw lijck besprengen,Ga naar voetnoot1770 Waer onder wy het zuchten mengen In ons benaude lucht. Het schreien, het gezucht Verlicht het knijpen van de smerte. 1775[regelnummer] Het schreien zet den druck van 't harte: Het doet Maryen wel,Ga naar voetnoot1776 Daer zy EmanuëlGa naar voetnoot1777 Met tranen op zijn graf beschreien, Met liefdetekenen geleien, 1780[regelnummer] Als wy, een klein getal,Ga naar voetnoot1780
[pagina 236]
Maries lijck. Waer zal d'Onzatte Wraeck het rust vergunnen?Ga naar voetnoot1782 Wy doen, helaes! al wat wy kunnen. Al wat ons overschiet 1785[regelnummer] Zijn tranen, anders niet. Biechtvader: Verbijt uw droefheit wat: ick zie de Graven komen,Ga naar voetnoot1786 En tronien, van schrick en boosheit ingenomen.Ga naar voetnoot1787 Zy sidderen uit angst, en schijnen onversaeght. My dunckt ick voel wat worm hun boos geweten knaeght. DE GRAVEN. BIECHTVADER. De Graven: 1790[regelnummer] Die last is uitgevoert, al 't Rijck aen ons verbonden. Heer Talbot, voort te post, te paerde hene, om Londen,Ga naar voetnoot1791 Van hoope en vrees beknelt, te zeegnen met dees maer,Ga naar voetnoot1792 Waer op het heeft met smart gevlamt zoo menigh jaer.Ga naar voetnoot1793 Wat opspraeck hier op vall' by Koningen en Heeren,Ga naar voetnoot1794 1795[regelnummer] Dat staet niet ons, die slechts bedienaers zijn, te keeren;Ga naar voetnoot1795 Maer zelf de Koningin, en 't gansche Parlement.Ga naar voetnoot1796 Oock is het hoogh verraet de weerelt door bekent. Laet vry den Roomschen Draeck met zeven hoofden lastren, En die, van Godt veraert, den puren teckst verbasteren;Ga naar voetnoot1799 1800[regelnummer] Rechtschapen Engelsman weet beter, en beseft Den noot en 't Rijcksgevaer, eer 't ongeval hem treft. Hy weet hoe noode wy ons dierverplichte neckenGa naar voetnoot1802 Begaven onder 't juck van 't nootrecht te voltrecken.Ga naar voetnoot1803 Ja zelf tot belgens toe der wijste Majesteit,Ga naar voetnoot1804 1805[regelnummer] Die met haer eige hant ons dit heeft opgeleit. Hy ziet op perckement, getuigen, blijcken, zegels,Ga naar voetnoot1806 Op nootwet, erfgewoonte en welgegronde regels, By oude ervarenheit beslepen, vast gestelt,Ga naar voetnoot1808 Tot nootweer tegens moort en lagen en gewelt, 1810[regelnummer] En wat men wijders brouwe, om listigh in te sluipen,Ga naar voetnoot1810 Het Recht van Godts gemeente en staten t' onderkruipen.Ga naar voetnoot1811
[pagina 237]
Heer Amias, bezorgh dat al het overschotGa naar voetnoot1812 Van toestel, bijl en block, en kussen en schavot, Behangsels, beckens, bloet, en wat de scherreprechter 1815[regelnummer] Van kleedren of cieraet genoten hebbe, of echterGa naar voetnoot1815 Verwacht, gezuivert werde, en gansch tot asch verbrant, Op dat afgodery en haet en misverstantGa naar voetnoot1817 Geen stof tot kerckschandael of weerwraeck hier uit vissche; En dit begraven blijf met haer gedachtenisse. 1820[regelnummer] Hoe nu, wie breeckt ons 't hooft met huilen en gezucht? Dit jancken is onnut, dit ydele gerucht:Ga naar voetnoot1821 Men staecke al dit gesteen: Mevrouw verlost van pijne Is doof voor uw gekerm. Men schuive de gordijne,Ga naar voetnoot1823 En drijfze van het lijck. De ziel vooruitgetreên, 1825[regelnummer] Bevint geen baet of troost by Babels lijckgebeên.Ga naar voetnoot1825 Biechtvader: Ghy Heeren, matight toch en toomt wat uwen toren: Wy zijn in dat geloof gewonnen en geboren, En droncken 't met de melk van moeders borsten in. De Joffers, doot van rouw, om haere Koningin, 1830[regelnummer] Ontlasten het gemoedt, en zijnze 't zielrecht schuldigh.Ga naar voetnoot1830 De Graven: Zy heeft haer schult betaelt: wat raest ghy ongeduldigh En steurt de rust van 't huis! dit kermen komt te spa. Biechtvader: Ons bloode hoope drijft voortaen op die gena,Ga naar voetnoot1833 Dat ons 't gebalsemt lijf, wiens ziel met Gode ruste,Ga naar voetnoot1834 1835[regelnummer] Naer 's overleêns verzoeck, magh vrijstaen van dees kusteGa naar voetnoot1835 Te voeren in den schoot der moeder, of het graf, Daer heur gemael Francois zijn kroonen met den staf Zoo vroegh heeft afgeleit, en wacht zijn wedergade. 't Verzoeck is kleen: gedenckt of hy en zy 't u bade.Ga naar voetnoot1839 De Graven: 1840[regelnummer] Wat grafstede, of wat graf, wat staetsi 't lijck verbeit,Ga naar voetnoot1840 Dat staet het minste aen ons, maer aen haer Majesteit, En eischt beraet en tijdt: men magh u eer niet slaecken:Ga naar voetnoot1842
[pagina 238]
Terwijle blijf de kist, van niemant te genaecken, Besloten in de zael, bewaeckt met wacht en slot, 1845[regelnummer] En wachte t'zijner tijt het hoffelijck gebodt:Ga naar voetnoot1845 Doch magh ons gissing nu een wijl voorhene draven;Ga naar voetnoot1846 Wy zien de doode haest te Petersburgh begravenGa naar voetnoot1847 Met overdaet van pracht, by Koningin Katrijn,Ga naar voetnoot1848 En dezen sleep, in rouw en jammerlijcken schijn,Ga naar voetnoot1849 1850[regelnummer] Haer volgen achteraen; daer drang van menschen leere, Hoe licht het wanckel radt der hoven ommekeere. Biechtvader: O zalige Katrijn! ô bloem van Arragon! Die nu zoo lieflijck slaept, men zagh u, als een zon, In tranen ondergaen, terwijl uw deughden bloncken; 1855[regelnummer] En zal uw wederga, Marie, neergezoncken Beneffens uwe kist, en onder eenen zerck,Ga naar voetnoot1856 Verzellen uw gebeente, in Godts ontwijde kerck;Ga naar voetnoot1857 Zoo troost malkandre noch. Hoe past ghy twee te gader, In leven en in doot! De moeder en de VaderGa naar voetnoot1859 1860[regelnummer] Verdruckten u te hardt, ja buiten schijn van schult;Ga naar voetnoot1860 De dochter leerde dees de lessen van gedult:Ga naar voetnoot1861 Het strecke u beide om hoogh tot rijcker martelzegen;Ga naar voetnoot1862 Terwijl wy hier benaeut, gekerckert, en verlegen,Ga naar voetnoot1863 Ons spieglen aen uw kruis, der vromen eigen lot.Ga naar voetnoot1864 1865[regelnummer] Zoo groeie en bloei de Kerck: zoo ga men recht naer Godt. EINDE.	voetnootvs. 1463 't pack der sterflijckheit: de last van haar sterfelik lichaam. voetnoot1464 t'effens: tegelijk; een: een zelfde. voetnoot1465 om laegh, op alle tongen: hier op aarde in de herinnering van alle onderdanen. voetnoot1466 druck: smart. voetnoot1469 bits: boosaardig. voetnoot1470 van: door. voetnoot1471 vleeschbanck: slachtbank. voetnoot1472 eens: nu. voetnoot1473 reede: gereed; braef: vastberaden; martelperck: de plaats van haar martelaarschap. voetnoot1475 op 't leste spoor: bij haar laatste gang. voetnoot1476 van luttel stoets: door een klein gevolg. voetnoot1479 schijn: toestand. voetnoot1480 Niet zonder (versterkend): in volle goudglans. voetnoot1481 ingestreken: binnentreden. voetnoot1482-83 Verwondert en bedroeft hangen af van dootzale (1481) en hebben dus betrekking op de aanwezigen; avontstont der schoonheit: ondergaande, ten dode gedoemde schoonheid; wont: zou kunnen wonden, treffen. voetnoot1488 van: door. voetnoot1492 Roozenhoet: rozenkrans. voetnoot1493 gesleten en gestreken (proteron hysteron): als bewijs van haar ijverig gebed. voetnoot1494 vast: reeds; Kalvaer: de Kruisberg. voetnoot1496 drijft voor: drijft voor zich uit; zonder hoornen: zonder de uiteinden van de maansikkel, dus de volle, blanke maan. voetnoot1498 schijn: toestand, omstandigheden. voetnoot1499 traptze op: vertreedt ze, minacht ze. voetnoot1500 om 't uiterste verlegen: verlang naar de beschrijving van haar laatste ogenblikken. voetnoot1505 gemoeten: ontmoeten, in aanraking te komen met de onschuldige. voetnoot1508 struicken: afstammelingen. voetnoot1509 ruicken naer: in de reuk staan van. voetnoot1510 naere: sombere, angstwekkende. voetnoot1511 steigren: opstijgen; lustprieel: lusthof, paradijs. voetnoot1512 kou: kooi. voetnoot1515 een open: een opening. voetnoot1520 als onverwezen: alsof er niet gevonnist was. voetnoot1521 Beal: Robert Beale, door de rechtbank gezonden. Beal moet tweelettergrepig gelezen worden. voetnoot1522 gedult: lijdzaamheid. voetnoot1525 stier en ossehoornen: bijbels getinte beeldspraak, symbolies voor de wrede vijanden die hem omringden. voetnoot1527 met uw tong: door uw gerechtelike uitspraak, uw doodvonnis. voetnoot1530 In 't zaligh Engelsch Rijck: het engelen-rijk (met de bij Vondel gewone woordspeling). voetnoot1532 staet: toestand. voetnoot1533 vast: voortdurend. voetnoot1536 vorderen: vragen. voetnoot1538 De boosheit (Dat.). voetnoot1541 stack op: verhief haar stem, begon plotseling te schreien, als werd ze krankzinnig. voetnoot1542 benaeuden: angstwekkende. voetnoot1543 schavottrauwanten: beulen. voetnoot1544 vernamze: merkte haar op. voetnoot1545 vast: voortdurend; op den mond te kloppen: zich in te houden, stil te zijn. voetnoot1548 Fletcher: de deken van Petersborough; zie vs. 853 en 1567; prevelen: minachtend bedoeld, evenals ratelen en revelen (dwaze praat uitslaan) en vs. 1549. voetnoot1550 verlegen om: bekommerd met. voetnoot1552 in zijn woort: in de rede; met schrift verbloemde: die hij met bijbelteksten opsierde. voetnoot1553 Naer 's afgronts stijl: op de manier van de hel, d.i. van het verderfelike Protestantisme; valsch: ten onrechte. voetnoot1554 schijndeught: synoniem van huichelaer (1551). voetnoot1555 Kort voor haar sterven het goed recht van het doodvonnis nog zou erkennen, d.w.z. haar schuld zou belijden. voetnoot1556 het lijf ophoudt by: zich in het leven houdt, zijn brood verdient door. voetnoot1557 Zijn glossen op dien teckst: zijn kommentaar bij die afgeperste schuldbelijdenis van de preekstoel zou verkondigen (uitkraeien is weer minachtend bedoeld). voetnoot1558 azen: voeden, d.w.z. dat verhaal voorzetten aan; zuiver (weer met woordspeling): op Puriteinse wijze. voetnoot1559 had herkaeuwt: had vernomen en weer oververteld. voetnoot1560 een' krancken troost: een zwakke troost. Spottende woordspeling met de Protestantse kranckentroost, die de stervenden voorgelezen werd (vgl. Deel 3, 339). voetnoot1561 ben getroost: berust er in. voetnoot1564 bieden: bieden aan. voetnoot1566 bescheit: juist inzicht. voetnoot1567 De Kentenaer: Fletcher (vgl. vs. 853). voetnoot1570 pant: kostbaar bezit. voetnoot1572 door: door middel van. voetnoot1573 't afgebeelde heil: Christus zelf, de Heilant, door het crucifix afgebeeld; by: door. voetnoot1575 opgetoge: in gespannen aandacht toeziende. voetnoot1576 verlegen met: ontdaan over (vgl. vs. 1550). voetnoot1583 mijn leven: gedurende mijn leven. voetnoot1585 waerdigh zy: zou verdienen; sneven: vallen, sterven op 't schavot. voetnoot1586 opleide: ten laste legde; vleck: smet, iets misdadigs. voetnoot1588-89 Mijn eenigh welbehagen omhelst enz.: de bedoeling is: mijn enig welbehagen bestaat daarin, dat ik in dit crucifix mijn Heer mag omhelzen. voetnoot1591 Bezuurt: smartelik ondergaan; gerusten: veilige. voetnoot1594 vlecken: zonden. voetnoot1604 bejegenen: tegemoet te treden. voetnoot1606 zelf: zelfs. voetnoot1607 bloet: bloedverwante. voetnoot1608 schijngerecht: de rechtbank, die het recht verkracht had. voetnoot1609 vloecken: misdadigers, degenen die haar misdaan hadden. voetnoot1610 beveeltze: vertrouwt ze toe. voetnoot1611 vast: voortdurend, herhaaldelik. voetnoot1619 vaerdigh is: gereed staat. voetnoot1620 heiloos: heilloos, smadelik. voetnoot1621 snootheit: schande, vernedering; die haer geensins staet te lijden: die zij volstrekt niet wil dulden. voetnoot1622 Ontzeit: weigert, slaat af; edelmoedigheit: fierheid. voetnoot1625 kruistze: zegent ze met het kruisteken. voetnoot1629 Die haar blinddoeken; de doek is als gewijd door de aanraking van de heilige. voetnoot1631 Haer verf verschoot: verbleekte; levendige verf: gewone gelaatskleur. voetnoot1633 bezwijck: begeef, verlaat. voetnoot1638 oprechte: rechtschapen, vrome. voetnoot1641 den palm gestreken: de palm der overwinning behaald. voetnoot1646 ree: reeds. voetnoot1648 van: door. voetnoot1649 moeten: mogen. voetnoot1652-53 de diamanten der oogen: de glanzende ogen. voetnoot1654 roockend: dampend. voetnoot1656 tergen: prikkelen (tot wraak). voetnoot1657 Herodias: Elisabeth wordt hier Herodias genoemd, omdat deze - evenals zij - het afgeslagen hoofd (van Johannes de Doper) verlangde te zien. voetnoot1659 gesteurt: ontdaan; onbewust: onbekend (met de gang van het proces) en dus onschuldig. voetnoot1660 assen: meerv. van asch, voor het oog gelijk gespeld met het rijmwoord: verrassen; 's overledens: eigenaardig, als genitief bij een vr. woord (evenzo in vs. 1835). voetnoot1661 geest: schim, geestverschijning; des midnachts: te middernacht. voetnoot1663 haer bancket: haar lekkerste spijzen (oorspr. feestmaal; dan het daar genuttigde, in 't biezonder bij het nagerecht); eeck: edik, azijn. voetnoot1664 spoocken: droombeelden. voetnoot1665 wil: zal; uitroocken: uitdampen. Het hart zal zich in damp oplossen, de hersens benevelen en dan uit het hoofd ontwijken. voetnoot1666 Bezwalcken: bezoedelen; bang zweet: angstzweet. voetnoot1667 naere: angstwekkend; verbaest: verbijsterd. voetnoot1669 Razerny: Furie. voetnoot1670 haer struick verdorre: haar Stamhuis (met haar) uitsterft. voetnoot1672-73 Deze verzen wijzen op een vertoning evenals vroeger in de Elektra - waarvoor gordijnen op de achtergrond van het toneel geopend werden (zie vs. 1823). Het is hier evenwel geen zogenaamde ‘stomme’ vertoning, want de Rey, die het lijk omringt, heft de volgende jammerklachten aan. voetnoot1676 knap: snel. voetnoot1678 verslenssen: verleppen. voetnoot1681 niet: niets. voetnoot1682 gaet strijcken: gaat heen. voetnoot1692 scherpe stralen: doordringende blikken, hier met pijlen (stralen) vergeleken. voetnoot1695 Dolfijn: Dauphin, kroonprins. voetnoot1699 t'effens: tegelijk. voetnoot1700 Schenkaedien (drielettergrepig): met oudere spelling, maar waarschijnlik reeds met de klank van het Franse -age. voetnoot1704 't geluck: het lot. voetnoot1706 vermanen: smeken. voetnoot1710 Gedult: weest lijdzaam. voetnoot1713 van: door (evenzo in 1718). voetnoot1715 d'eerste misdaet: de zondeval in het Paradijs. voetnoot1730 droeve: sombere. voetnoot1732 Sint Jan: Johannes de Doper. In de hemel zetelen Maria (vs. 1724) en Sint Jan het hoogst. Zij liggen rechts en links van de Godheid geknield. voetnoot1735 dertele ongenade: ongenadige loszinnigheid. voetnoot1736 Tirannin: Herodias (vgl. vs. 1657). voetnoot1739 bancketten: feestmaal. voetnoot1747 Wettigh: voor hun geloof. voetnoot1752 Met d'overleên: in gezelschap van de gestorven Maria Stuart. voetnoot1755 Ontzagh: vreesde. voetnoot1756 Babel als symbool van het ongeloof, de ketterij. In vs. 1825 wordt het omgekeerd door de tegenpartij gebruikt! voetnoot1758 Wyklefs helsche borst: Wycliff of Wiclef (1330-84), hoogleraar te Oxford, Engels kerkhervormer, vertaalde de Latijnse bijbel in het Engels. Door het concilie van Constanz werd hij als ketter veroordeeld, en daarop verbrand. voetnoot1765 Verhit op outheits roof: belust op de buit bij kerkplundering (vergelijk vs. 1763); outheit: het oude geloof. voetnoot1766 Volstandige: die volhard heeft in het geloof. voetnoot1768 paddepoel: het aardse tranendal. voetnoot1770 besprengen: besprenkelen. voetnoot1776 Maryen: de drie Maria's, die op Paasmorgen naar Christus' graf togen: Maria Salome, Maria Jacobi en Maria Magdalena. voetnoot1777 Emanuël: Christus, Gods zoon. voetnoot1780 Als: evenals. voetnoot1782 Onzatte: onverzadigbare. voetnoot1786 Verbijt: bedwing. voetnoot1787 tronien: gezichten (zonder de ongunstige kleur van het tegenwoordig taalgebruik); van: door; ingenomen: bezet, verwrongen. voetnoot1791 Heer Talbot: zoon van de graaf van Shrewsbury, die terstond na de onthoofding met een brief naar Londen gezonden werd; voort: dadelik. voetnoot1792 te zeegnen met: gelukkig te maken met. voetnoot1793 gevlamt op: vurig verlangd naar. voetnoot1794 opspraeck: kritiek, afkeuring. voetnoot1795 bedienaers: uitvoerders van de gegeven last. voetnoot1796 zelf de Koningin: de Koningin zelf. voetnoot1799 van Godt veraert: van God afvallig geworden; den puren teckst: de zuivere bijbeltekst, door Roomse uitlegging verbasteren. voetnoot1802 dierverplichte: met een dure eed verbonden. voetnoot1803 nootrecht: het strenge recht dat voltrokken moet worden (Ned. Wdb. IX, 2081). voetnoot1804 Ja zelf tot belgens toe: ja zelfs op gevaar af, hare M. te vertoornen. voetnoot1806 blijcken: bewijzen. voetnoot1808 By oude ervarenheit beslepen: door rijpe ervaring nauwkeurig geformuleerd. voetnoot1810 wijders brouwe: verder berame. voetnoot1811 onderkruipen: ontduiken. voetnoot1812 Amias: Paulet; bezorgh: draag zorg. voetnoot1815 genoten hebbe: als aandeel gekregen heeft; echter: later. voetnoot1817 misverstant: onenigheid, twist. voetnoot1821 jancken: jammeren. voetnoot1823 Men schuive de gordijne: vgl. de aant. bij vs. 1672. voetnoot1825 Babels: vgl. de aant. bij vs. 1756. voetnoot1830 't zielrecht: het recht op de gebeden der achterblijvenden, waar de afgestorvene aanspraak op heeft. voetnoot1833 bloode: schroomvallige; drijft op die gena: richt zich op (eig.: berust op). voetnoot1834 ons te verbinden met magh vrijstaen; 't gebalsemt lijf met Te voeren. voetnoot1835 's overleêns: vgl. vs. 1660. voetnoot1839 kleen: gering, gemakkelik in te willigen; gedenckt of: neem het in overweging, alsof. voetnoot1840 staetsi: plechtige uitvaart. voetnoot1842 u eer niet slaecken: u niet eer vrij heen laten gaan. voetnoot1845 het hoffelijck gebodt: het bevel van het Hof. voetnoot1846 Maar als wij de tijd vooruit mogen lopen en raden wat er gebeuren zal. voetnoot1847 haest: weldra; Petersburgh: Peterborough. voetnoot1848 by: in de nabijheid van; Koningin Katrijn: Katharine van Arragon, de verstoten gemalin van Hendrik VIII. voetnoot1849 sleep: gevolg; schijn: toestand; in rouw en jammerlijcken schijn: met uiterlik rouwbetoon. voetnoot1856 eenen: eenzelfde. voetnoot1857 ontwijde: waaruit de katholieke eredienst verdreven was. voetnoot1859 De moeder en de Vader: namelik van Elisabeth: Anna Boleyn en Hendrik VIII. voetnoot1860 u (met accent): Katharina. voetnoot1861 De dochter: Elisabeth; dees (met accent): Maria Stuart, gedult: lijdzaamheid. voetnoot1862 martelzegen: zegen, de martelaren toebedeeld. voetnoot1863 verlegen: in ellende. voetnoot1864 der vromen eigen lot: het lot dat voorbestemd is voor de vromen, waaraan alle vromen zich hebben te onderwerpen.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Het vyfde bedryf

Over het gehele werk

titels

auteurs