Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656 (1931)

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Maria Stuart.
Het eerste bedryf.

Treurspel.

BIECHTVADER, MELVIN.*
Biechtvader:
 
Hofmeester, die mijn hart door uw beproefde trouwe
 
Verknocht, en voor de deur van ons gevange Vrouwevs. 2
 
Vast wandelt hene en weêr, in 't oogh der kamerwacht;3
 
Heer Melvin, zegh my toch, wat onraet heeft te nacht
5
Drurei, Paulet, en al die dit kasteel bezetten5
 
Geweckt met trommelen en steecken van trompetten,6
 
Noch schichtiger dan oit in leger wert gehoort;7
 
Ja anders niet dan of de Spanjaert brugh en poort,
 
Door kracht van buspoêr en petarden opgesprongen,9
10
Bemaghtight had, en quam gewapent ingedrongen?
 
Was 't vyand, die u joegh, of ingebeelde schroom?
 
Ick lagh in mijn gebedt, en schoot als uit den droom.12
Melvin:
 
O Vader, was het vreemt, dat zoo veel harten krompen?
 
Paulet hoorde in zijn' slaep een steen in 't water plompen,
15
Aen d'oostzy van de graft, en angstigh of men hier15
 
Den muur al stil beklom, stack op, gelijck een vier,16
 
En flucks ten bedde uit, riep in 't hemde: wapen wapen;17
 
En schoon men niets vernam, noch kost zijn geest niet slapen,18
 
Voor datmen om 't kasteel en Fodringaje zagh19
20
Of ergens volck of laegh in 't velt verborgen lagh.20
 
Men mompelt over al door vlecken, steên en dorpen,
 
Van op de brugh, by dage, een' wagen om te worpen;22
 
Of' s nachts een' lossen steen te lichten uit den muur;
 
Of door verstant op 't slot een geestigh avontuur24
25
Te waegen, en Mevrouw in mans gewaet te redden.
 
Zoo menigh aenslagh steurt de Heeren op hun bedden,26
 
Bezwaert met dit juweel, den kercker toebetrouwt:27
 
Want noot zoeckt troost aen list, en acht geen stuck te stout.28
Biechtvader:
 
Zoo houdt de vrees de wacht, de wacht Mevrouw gevangen:
30
Zoo prangt de mensch zijn hart, om 's anders hart te prangen.30
 
Een achterdocht, uit angst voor staet gesproten, acht31
 
Zich nimmermeer genoegh verzekert op haer wacht:
 
Die hofplaegh raemt geen maet, noch kent geen zekre palen,33
 
Maer jaeght haer schim, en 't geen zy niet kan achterhalen:34
35
Mistrouwen blijft haer borgh en trouwste toeverlaet:35
 
Dit boeit Marie hier, ten steun van 's nabuurs staet.36
Melvin:
 
De Faem, die nimmer rust, verbiedt dit lant te rusten.
 
Men wacht een Spaensche vloot, te Milfort op de kusten:38
 
Men ducht of 't Schotsche heir bestoockte 't Engelsen Rijck;
40
Of Essex Guises maght moght dienen tot een wijck:40
 
Marie is 't reede ontslipt, en vint al heul aen 't Noorden:41
 
Men dreight Elizabeth met lagen en met moorden,
 
En Londen met een brant te delven in zijn asch.
Biechtvader:
 
Hier loopt de schrick mede om, en list, of wat het was,44
45
Dat dees geruchten voedde, en breeder uit ging recken,
 
Waer uit de Grooten dienst en nut en voordeel trecken.
 
Hoe velen treken hoeft het weereltlijck bezit,47
 
Op dat het entlijck treff' het langbeooghde wit!
Melvin:
 
't Verraet van Babington en zijn aenhangelingen,49
50
Verbonden naer den hals der Koningin te dingen,50
 
(Ten minste zoo men roept) en meester van haer kroon,
 
Den rechten erfgenaem te zalven op den troon,
 
En over 't bloedigh lijck der bloetvriendin te stappen,53
 
Om met gewelt de nicht te heffen langs die trappen
55
In 't wettigh erfgebiedt, zoo gruwelijck belaeght;55
 
Dit is een stuck, waer van al 't eilant dreunt en waeght:56
 
Dit schouwspel bloet noch versch, en brugh en poorten hangen
 
Verciert met zulck een wilt, op zulck een jaght gevangan.58
Biechtvader:
 
O lasternacht! vertreck voor 't licht der Schotsche zon.59
60
Geen pen van Kurle of Nau, geen brief van Babington,60
 
Of iet, hun uit den hals door pijn of schrick getogen,61
 
Vont vatten aen haer eer, tot voorstant van de logen;62
 
Ja niet de minste stip der Koningklijcke hant63
 
Gaf schijn van deze schuit. O Rechters! is 't geen schant,
65
Dat ghy den lastermont, die Stuart durf betijgen,65
 
Niet hoorde in haer gezicht, ja toesloot en hiet zwijgen66
 
Voor eeuwigh, om met glimp d'onnoosle Majesteit67
 
Te smetten, door een vlack haer valsch te last geleit?68
 
Ghy durft den levenden door pijn den mont opbreken,69
70
Dan sluiten, om uw' wil door 's dooden mont te spreken.70
Melvin:
 
Wat zachter: matigh u: de schiltwacht staet niet wijt:71
 
Zy let op ons gebaer: bedenck eens waer ghy zijt.
Biechtvader:
 
Men vaerdight hier op af gemaghtighten van Londen,
 
Die vallen plotseling, als losgelate honden,
75
Dien afgejaeghden roof, by vijftigen, op 't lijf.75
 
Men ruckt, en pluckt, en bijt, een ieder even stijf:76
 
De minste omstandigheit heet blijck van scepterschennis:77
 
Geen onschult grijpt hier plaets: erfvyantschap draeght kennis78
 
Van 't geen zy liefst gelooft, by 't hair treckt, en misduit.79
80
Zoo velt men vonnis, op een ongegront besluit.
 
Z'ontfing die bo des doots al over zes paer weken:81
 
'T is Godt bekent, waerom dit hapert en blijft steken.
Melvin:
 
De bulle en aenhang van den Pauselijcken stoel83
 
Verbitterden den wrock. De Pausen nimmer koel84
85
In yver, Portugael, de Franschman, Yr en Spanje
 
Verzochten reis op reis in d'onrust van Britanje86
 
Te visschen, door verbont en heimelijck verstant,87
 
Met ingezetenen, ontslagen van den bant
 
Des eedts, Elizabeth, het hooft des Rijcks, gezworen;
90
Een aenslagh Norfolck zelf ten zwaren val beschoren,90
 
Die vlammende op de kroon, en bruit, hem vast belooft,91
 
Opofferde aen de bijl zijn wederspannigh hooft.92
Biechtvader:
 
Gansch Kristenrijck gevoelt de ketens van dees vrome.
 
De Pausen yverden voor 't Recht des stoels van Rome,
95
Den Tyber, van den Teems, eenstemmigh toegestaen;95
 
Naerdien Elizabeth zich noit als onderdaen
 
Wou dragen onder hem, en 't leen verheergewaden,97
 
Maer volghde 's vaders voet en averechtse paden,98
 
Onthielt de Kerck haer Recht, verdruckte 't Roomsch altaer,
100
En steef het Ketterdom, zoo stout als openbaer.100
 
Men vondt geraên den arm der Vorsten te gebruicken,101
 
Om dit hardtneckigh zaedt de vleugels kort te fnuicken;102
 
Te blusschen zulck een pest, eer 't een en eenigh bedt103
 
Al 't huis, en 't eene lidt al 't lichaem voort besmett'.104
Melvin:
105
Dat ooghmerck bleeck wel klaer, toen d'opgehitste Graven
 
Met dien verliefden Vorst zich vlack in 't velt begaven,105-6
 
En kap en kelck en kruis stont om soudy verzet:107
 
Had Albaes afgunst zelf dien zeetoght niet belet,
 
Het scheelde een etmael tijdts Vitel waer ingevallen,109
110
En met een Vlaemsche vloot al meester van stadts wallen,
 
Elizabeth geschupt, Marie alree gekroont:111
 
Noch heeftze veertien jaer haer sedert 't lijf verschoont.112
Biechtvader:
 
Marie droegh geen schult, noch waeghde oit zulcke kanssen.
Melvin:
 
Zy was nochtans de Bruit, om wie de Roomschen danssen,114
Biechtvader:
115
Een yeder heeft zijn wit: verlossing was haer wit.115
Melvin:
 
Die gun ick haer, en d'andre een ongesteurt bezit.116
Biechtvader:
 
Wie steurnis haet vermijde een anders rust te steuren.117
Melvin:
 
Wat rust moght Engelant of Schotlant oit gebeuren?118
Biechtvader:
 
In Schotlandts onrust heeft gansch Engelant gevischt,119
120
En door den bastertbroêr Mouray dien burgertwist120
 
Gekoestert: hier uit sproot de steurnis van het huwelijck
 
Der vrome Koningin, besproken al te gruwelijck122
 
Van ongebondenheit, toen Riccio zijn ziel,123
 
Daer hy voor 't reine altaer van hare voeten viel,
125
Opofferde in zijn bloet, dat zelf 't gewaet besmette125
 
Der zwangere, op wiens borst de moort het zinckroer zette,126
 
Om t'effens met een' schrick en snick en zelven zucht127
 
Te smooren op het hof de moeder met haer vrucht.
Melvin:
 
De Koning gaf te licht geloof aen 's basterts treken.129
Biechtvader:
130
Zoo wert het bussekruit moordadigh aengesteken,
 
Het Koningklijcke bedt geslingert in de lucht,130-31
 
D'onnoosle Gemalin van manslaght valsch berucht,132
 
En echter schalck in 't net van Botwels echt getrocken;133
 
Waer op d'aertskettery, noit afgemat van wrocken,134
135
Als op een lecker aes vast aenbeet te gelijck,135
 
En stack banieren op, waer in het oir van 't Rijck,
 
Voor 's vaders dooden romp en uitgestreckte beenen,
 
Den hemel weckte om wraeck, met jammeren en steenen.136-38
 
De moeder, na veel smaets, gekerckert in een' poel,139
140
En midden in 't morasch getrapt van s'vaders boel,
 
Moet scheiden van den staf, en goddeloos verlastert,141
 
Haer eenig kint, haer' troost, betrouwen aen dien bastert.142
Melvin:
 
Men zoeck' niet aen den Teems de springkaer van al 't quaet,143
 
Maer aen de Seine, als zy, door Guises blinden raet144
145
Voor Koningin verklaert, bestont naer 't Rijck te gapen,145
 
En mengde Schotsch en Yrsch en Fransch en Engelsch wapen146
 
In 't velt van haren schilt; braveerde met dit merck,147
 
Gewrocht in hoftapijt, gebootst in zilverwerck:
 
De Wapenrocken zelfs der Stuartsche Herouten,
150
Haer gevelprael, waerop de Franschen zich verstoutten,150
 
Onaengesien 't beklagh des Londenschen Gezants,151
 
Bestelden d'eerste stof tot zoo veel misverstants,152
 
Hier entloos uit gebroeit, en lijdigh zwaer te smooren.153
 
Zou 't bloet van Henrick d'Achtste, een vrouw ten troon geboren,154
155
Verduwen, zich te zien gehoont, by groot en klein,155
 
Voor een onwettigh zaet, een bloetschant van Boulain;156
 
Terwijl uw Myters zelfs naer heuren val verlangen,157
 
En aen dit lasterstuck gewijde zegels hangen?158
Biechtvader:
 
Berooft de vader zelf het kint zijn wettigheit,159
160
Waer toe Sint Peters stoel dit stuck te last geleit?
 
Zoo self de staet des Rijcks haer dorst van 't Rijck versteken,161
 
Wat heeft Elizabeth op Paus of bul te spreken?162
 
Zoo Guize zoo Valois oit holden zonder toom,163
 
Wat wijt men dees de schult van schoonvaêr, man en oom?164
165
Die, schoon men haer met recht dien tijtel wel moght geven,
 
Nochtans dit tijtelrecht afstonden by hun leven;
 
Gelijck des Konings weeuw, noch treurende op het lijck,
 
Den kus van vrede boodt aen dit gequetste Rijck;
 
Behoudens datze noit zich 't erfrecht liet ontrucken,167-69
170
Hoe fel men sedert zocht haer erfrecht t'onderdrucken:
 
Want al d'Onroomscheit zagh niet ongedootverft in,171
 
Hoe na de kinderlooze Onroomsche Koningin
 
Een Roomsche volgen moght, en Romes hope alreede
 
Te Kercke en Koore gingk, naer d'oude en eerste zede.173-74
Melvin:
175
Het heughde een ieder, hoe de godtsdienst nam zijn' keer,
 
En t'elckens ommesloegh by wisseling van Heer.
 
Wie heden boven drijft is morgen de verachtste:
 
Dat leerde ons 't wanckel radt,'t welck onder Henrick d'Achtste178
 
Zoo haestigh ommedraeide, en weêr in twijfel hing,179
180
Eer Eduwart den groet des onderdaens ontfing:
 
Het weifelde noch eens op 't wencken van Marye;180-81
 
Noch eens op 's nazaets staf, haer zusters heerschappye.182
 
Zoo menighmael het hof Sint Pauwels wintveêr draeit,183
 
De weerhaen van de kerk dan Roomsch, dan Onroomsch kraeit.
Biechtvader:
185
O Henrick, wat al leets hebt ghy de Kerck gebrouwen!185
Melvin:
 
Dat kleet is uit zijn ploy: wie kan het weder vouwen?186
Biechtvader:
 
De hant, die 't al vermagh, en 't onrecht effen vlijt.187
Melvin:
 
Vrouw Stuart wort gesolt van een verwarde tijt.188
Biechtvader:
 
In zulck een barning zat de moeder oock benepen.189
Melvin:
190
Ick ducht de rechtbijl wort voor 's dochters hals geslepen.190
Biechtvader:
 
Indien ghy moortbijl zeit, dat was de rechte naem.
Melvin:
 
Zy draeght den naem van Recht.
Biechtvader:
 
Een Recht dat ick my schaem.192
Melvin:
 
Men zagh weleer Boulain ten block en bijl verdoemen.
Biechtvader:
 
Die wil ick met Mevrouw op eenen dagh niet noemen.194
Melvin:
195
Ick ga: de deure kraeckt.
Biechtvader:
 
Gewis hier komt Burgon,
 
De Lijfarts van Mevrouw, een ondergaende zon.196
BIECHTVADER. BURGON.
Biechtvader:
 
Hoe vaert de Koningin, van mijnen dienst versteken?197
Burgon:
 
Vry beter dan het scheen geschapen voor vijf weken,198
 
Toen al dit hartewee, het welck oneindigh is,
200
Eens uit te bersten quam op een missteltenis200
 
Van 't gantsche lijf; en zoo wy 't onheil noemen zouden
 
Met zijnen naem; het wort gemeenelijck gehouden
 
De wisse voorbo van een bolle waterzucht,
 
Uit eene trage koorts gesproten, als haer vrucht;
205
Een koorts, die haer een maent in 't bedde heeft bereden,205
 
En blies dees bollicheit door al haer ziecke leden.206
 
Dat onweêr is bedaert, en entlijck neergeleit,207
 
Doch zy behoudt, helaes! die bleecke bollicheit,
 
Waer uit men anders niet dan waterzucht kan spellen,
210
En dat het lichaem moght allengs van water zwellen:210
 
Want milt en lever (dees de winckel van het bloet,211
 
En die het vuylnisvat des lijfs, te lang misvoedt)212
 
Zijn beide schier verslenst, bedorven, overstreden213
 
Door overvloet van raeuwe en koude vochtigheden,
215
Die (d'oirsprongk van dit quaet) met vuilen damp op damp
 
Bezwalcken 't edel brein; benevelen de lamp216
 
Van 't kloeck vernuft, ja zelf door 't beckeneel geslagen,217
 
'T gezalfde hair met sneeuw bedecken voor zijn dagen:218
 
En wie verwondert zich, die op haer jammer ziet?
220
Des kerckers eeuwigheit, en 't nypende verdriet,
 
Verdruckten de natuur, die al te noode aen 't wijcken,221
 
Ten leste eens onder 't pack der rampen most bezwijcken.222
 
Zy houdt nochtans den moedt, en in verwezen staet,223
 
Schijnt kloecker dan ick 't hart gestelt vinde in der daet.
Biechtvader:
225
Een edelmoedige aert kan qualijck zich verbergen:
 
Hy schiet zijn stralen uit, en breeckt door al dat tergen,
 
Door zoo veel onrecht, hoon en wederwaerdigheit,227
 
Aen alle kanten door met grooter majesteit.
 
Doch 't aertsche deel lijt last, door stadigh tegenwoelen
230
Der geesten, die wel scherp hun ongelijck gevoelen:230
 
Want schoon de mensch van mensch te wonderlijck verscheelt;231
 
Men schudt den mensch niet uit: oock schiet het vrouwebeelt232
 
Door tederheit te kort: en of 't zijn leet wil schuwen,233
 
Het kan al d'ingekropte ellende niet verduwen.
235
Zoo sleepte een stroom van ramp haer wijze moeder me.
 
Kon Kalis, het verlies van zulck een kleine ste,236
 
Marie, hare nicht, door waterzucht verslijten;237
 
Hoe zou Mevrouw bestaen, die uitstont al dit wrijten238
 
Van twintigh jaren wrocks en staetzuchts, hoogh in top?239
240
Het yzer wijckt den vijl, jae steen den waterdrop.240
 
Wat raet? Hoe zoeckt men best 't gevreesde voor te komen?241
Burgon:
 
't Gebreck zit diep, en heeft alreede toegenomen,
 
Zoo datmen langkzaem baet verwacht van artseny:
 
Doch aengeperst van zorgh en eere, zullen wy244
245
Met puick van heilzaem kruit, gepluckt in winterweiden,
 
Het zwacke lichaem eerst een luttel toebereiden,
 
Tot dat de zomerzon ons beter hope geef,
 
Een keur van weeligh groen in beemt en heide leef.
 
Wy gaen in 't velt, om kruit met krijghsvolck uitgezonden.249
Biechtvader:
250
Ick bidde u luister scherp naer tijdingen van Londen,
 
En kunt ghy, troost Mevrouw, tot lichting van haer smert:
 
Een blijde nieuwmaer zet de zwaricheit van 't hart.252
REY VAN STAETJOFFEREN.
Zangk:
 
MARIE, uit Jesses stam geboren,253
 
En tot een rijcker kroon gekoren
255
Dan David droegh in 't Jootsche Rijck:
 
Marie in ootmoet hoogh verheven,
 
Van vreugt en blyschap aengedreven,
 
Bezoeckt haer nicht in Arons wijck.258
 
ELIZABETH, tot Godt genegen,
260
Schiet op, en vlieght Marie tegen,260
 
Omhelst en kust die groote Nicht.
 
Aenschouw dit hartelijck verlangen,
 
Hoeze in elckanders armen hangen:
 
Hoe liefde bloet aen bloet verplicht.264
Tegenzangk:
265
MARIE, uit Stuarts stam geboren,
 
En tot een rijcker Kroon gekoren
 
Dan Henrick droegh in 't Engelsch Rijck:
 
Marie, in rampspoet hoogh verheven,
 
In druck en ballingschap gedreven,
270
Neemt tot haer Nicht in noot de wijck:
 
ELIZABETH tot wraeck genegen,
 
Blijft pratten, zent heur wachters tegen,272
 
En vangt en spant die groote Nicht.273
 
Zy laetze twintigh jaer verlangen,
275
En tusschen hoop en dootschrick hangen:
 
Want Staetzucht past op bloet noch plicht.276
Toezangk:
 
Hoe stemden dees twee leste t'zamen,
 
Indien de daden met de namen
 
Te gader stemden juist en net,
280
Als 't eerste paer; maer nu beschamen
 
De wreetheên van ELIZABETH
 
Haer' naem, vol geurs, en 't heiligh voorbeelt;
 
Naerdienze op haer gesmede wet283
 
MARIE tegens Recht veroordeelt.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs


Over dit hoofdstuk/artikel

lied