De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Danckdicht aen Boreasaant.^*

Die zijn Excellentie Huigh de Groot t'Amsterdam een poos ophielt.

Noorden wint, die, langs ons stroomen,
Knaegt den bloessem, op de boomen;

D'opgeloke bloemen schent;^{vs. 3}

Wiltzangk steurt, en lieve Lent;⁴

En den May, die, met zijn zonnen,⁵
Quam aenminnigh aengeronnen:⁶

Wintervogel, guur en schrael,

Steur den zoeten nachtegael:

Schen de bloemen in de hoven,⁹
Met een lucht van geur bestoven:¹⁰

* Van 1645. Afgedrukt volgens de tekst van de uitgave in plano (Unger: Bibliographie nr. 407). In het voorjaar van 1645 bezocht H. de Groot ons land, op zijn terugreis van Frankrijk naar Zweden. Zijn kort verblijf te Amsterdam werd gerekt, doordat een aanhoudende Noordenwind het zeilschip waarmee hij vertrekken moest, belette om uit te varen. Op deze voor Vondel welkome omstandigheid maakte hij bovenstaand gedicht. - In 't opschrift: Boreas: de Noordenwind.

vs. 3 Opgeloke: open gegane.

4 Wiltzangk: de zang van de in 't wild levende vogels.

5 zonnen: zonnige dagen.

6 Quam aengeronnen: snel naderde. Toen Vondel dit schreef, was het April, want nog in deze maand kwam De Groot in Stockholm aan (zie Cat. Grotius-tentoonstelling, Leiden 1925, blz. 13); aengeronnen: zou als sterke ww.-vorm behoren bij rinnen, maar wordt gevoeld als behorend bij rennen (Ned. Wdb. I, 278); aenminnigh: liefelik.

9 Schen: schennen, door assimulatie uit schenden ontstaan; hoven: tuinen.

10 lucht van geur: geurige lucht.

[p. 618]

 

Knaegh, en eet vry ongetoomt

 

Zoo veel bloessems, op 't geboomt,

 

Dat vast jammert om genade:¹³

 

't Is geen noot; want al die schade

15

Moet nu uit voor d'overbaet,¹⁵

 

Die de wijze Magistraet

 

Rekent by uw schorre buien,¹⁷

 

Die den adem van het zuien,

 

En den blaesbalgh van het west

20

Stuiten, keeren, al hun best:²⁰

 

Zonder dat, gewis wy zouden

 

Grooten Huigen hier niet houden,²²

 

Noch feesteeren, in ons stadt,²³

 

Nu verrijckt, door zulck een' schat,

25

Dien de verrezienste Heeren

 

En Gekroonden recht waerdeeren:

 

Och, hy had zijn reis gereckt,²⁷

 

Derwaert hem zijn Noortstar treckt,²⁸

 

Vrouw Kristyne, wiens betrouwen²⁹

30

Uitziet, om dit licht t'aenschouwen,³⁰

 

Dat, al sestigh jaer geleên,

 

't Hart van Hollant eerst bescheen,

 

En nu hijght, om winterklippen³³

 

Te bestralen met zijn lippen,

35

Met zijn oogen, met zijn' mont,

 

Die de ruwe tigers wont,

 

Woeste bosschen leert bedaren,

 

En betoomt de wilde baren,

 

Dat de zee heur' aert vergeet.^34-39

40

Sweden, oorelooghs magneet,⁴⁰

 

Die, te bloedigh in het wrocken,⁴¹

 

Zoo veel yzers hebt getrocken

 

In uw' boezem; gun dat wy

 

Zommige uren, aen het Y,

13 vast: voortdurend.

15 Moet nu uit: kan nu geschrapt worden; overbaet: batig overschot (vgl. Ned. Wdb. XI, 1614), uit Antwerpse koopmanstaal.

17 Rekent: berekent; schorre: ruwe.

20 al hun best: zoveel ze maar kunnen.

22 Grooten Huigen: omzetting van Hugo de Groot.

23 feesteeren: feestelik ontvangen.

27 gereckt: voortgezet.

28 Derwaert: daarheen waar; zijn Noortstar: vrouw Kristyne, d.i.: Christina van Zweden, die De Groot van zijn gezantschapspost te Parijs had teruggeroepen.

29 wiens: bij Vondel ook als vrouwelike vorm.

30 die verlangend, vol vertrouwen uitziet naar deze grote geest, die zestig jaar geleden in Holland geboren werd.

33 hijght: verlangt; winterklippen: de Noordelike landen.

34-39 te doen genieten van zijn wijsheid, die de ruwste gemoederen treft en alom verlichting verspreidt.

40 oorelooghs magneet: dat de oorlog tot zich trekt, aantrekkingskracht heeft voor de oorlog. - In vs. 42-43 maakt Vondel dan een woordspeling met de ijzervoorraad in de Zweedse bodem.

41 wrocken: haat koesteren.

[p. 619]

45

Ons verquicken met de gaven

 

Van den Helt, die aen uw staven⁴⁶

 

Hangt verbonden, hoogh en dier.⁴⁷

 

Laet dien trouwsten Batavier⁴⁸

 

Hier zijn ongemack verzoeten,⁴⁹

50

Eer hy neerval, voor de voeten

 

Van de trots gekroonde Min,⁵¹

 

Uw gehelmde Koningin,

 

Die, geluckt mijn wensch en bede,⁵³

 

Ons den lang gewenschten Vrede⁵⁴

55

Voort zal brengen, uit haer' schoot.

 

Op dien zegen moet de Groot⁵⁶

 

Haer bejegenen, en vinden.⁵⁷

 

Hemel, span gewenschte winden

 

Voor zijn' jaght, en vlugge kiel,

60

Als de stadt die groote ziel,

 

Met Gustavus lievereien,⁶¹

 

Ziet van Aemstels oever scheien.

 

En te water onder gaen,⁶³

 

Om in 't Noorden op te staen.

46 uw staven: uw regering, als koningin van Zweden, Gothen en Wenden.

47 hoogh en dier: als een aanzienlik, kostbaar bezit.

48 dien trouwsten Batavier: vgl. de opdracht van de Hippolytus ‘aen den getrouwen Hollander’ (deel 3, blz. 200).

49 zijn ongemack verzoeten: bekomen van zijn vermoeienissen.

51 Min: waarom Christina zo genoemd wordt, is mij niet duidelik.

53 geluckt: wordt vervuld.

54 den lang gewenschten vrede: waarvoor reeds in 1646 te Munster de toebereidselen gemaakt werden.

56 Op dien zegen: hopende, vertrouwende op die gunstige uitslag; moet: moge.

57 bejegenen: tegemoet reizen.

61 lievereien: ambtskleding of onderscheidingstekenen als gezant (Ned. Wdb. VIII, 2521).

63 onder gaen: aan de horizon verdwijnen.

Op het vertreck zijner Excellentie.aant.^*

's Avonts daelt het hemelsch Wonder,^{vs. 1}

Met zijn stralende aengezicht:

Maer de Groot, ons Hollantsch licht,

Gaet helaes! hier 's morgens onder.⁴

Hoe geluckigh is de nacht⁵

Die den dagh uit hem verwacht!

I.V. VONDEL.

t'Amsterdam, By Iacob Lescaille, op den Middeldam, in 't Schultboek. 1645.

* Van 1645. Afgedr. volgens de tekst van de uitg. in plano (Unger: Bibliographie, nr. 407).

vs. 1 het hemelsch Wonder: de zon.

4 's morgens: Vondel schreef in Julie 1646 aan Hooft: ‘Ick nam noch 's morgens afscheit van zijne Ed. aen Stadts herbergh, daer men wat naer packaedje wachte’ (Brieven van Hooft IV, blz. 205).

5 de nacht: de Noordelike landen; fig. de landen die nog niet door zijn licht bestraald zijn.