De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

[p. 612]

Klaghte over het verongelucken der Kercke van
Sinte Katharine, t' Amsterdam.aant.aant.aant.^*

De Koningin van Aemstels hooftgebouwen

Is nu helaes! haer blaeuwe sluier quijt,^{vs. 2}

En moet bloots hoofts verkleumen, en verkouwen,³

In 't hartje van den guren wintertijt.

Zy klippertant, en zit met naeckte schenen,⁵

Haer pylers, paers geschroeit, gequetst, gebrant.⁶

Zy treurt in asch en puin van hout en steenen,

Gemengt met loot, en stael, en glas, en zant,

En koper van haer moegeluide klocken;

Belemmert van haer eicken, zwart beroockt.¹⁰

De vlam heeft haer de pruick van 't hooft getrocken,¹¹

Terwijl 't gebeent der dooden braet, en koockt,

En steurt den slaep der lijcken, diep begraven.

Och burgers! bouwt een achtste wonderwerck:

Verslijt een eeuw met zweeten, zwoegen, slaven,

En houwt een rots in stucken, om een kerck:¹⁶

Een oogenblick verreuckeloost die schatten,¹⁷

Godtvruchtighlijck gezamelt, om Godts eer,

Als met een' arm van steen en rots, t'omvatten.

't Gewijde dack van Eggart leit ter neêr,²⁰

Verroockt in asch, eer twee geslagene uren.²¹

Hoe jaeght het vier den tijt zoo snel voorby!²²

Dit schoon gespan, dat eeuwen zou verduren,²³

* Van 1645. Afgedrukt volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in plano (Unger: Bibliographie nr. 405).
De 11de Januarie 1645 omstreeks 12 uur ontstond brand in het dak van de Nieuwe Kerk, die door felle wind aangewakkerd werd. Tegen 2 uur stortte het dak in, waardoor ook het inwendige der kerk geheel uitbrandde.

vs. 2 haer blaeuwe sluier: haar leien dak.

3 verkouwen: koude lijden.

5 klippertant: nu: klappertandt.

6 paers: evenals bruin oudtijds gebruikt voor alle donkere kleuren; hier wellicht zinspeling op paars als rouwkleur.

10 eicken: eikenhouten balken.

11 pruick: haardos.

16 om een kerck: om daarmee een nieuwe kerk op te bouwen.

17 verreuckeloost: verwaarloost, verwoest door onachtzaamheid.

20 Eggart: Willem Eggert, Heer van Purmerende en Tresorier van Holland had in 1408 de Nieuwe Kerk gesticht en de opbouw grotendeels bekostigd. Zijn grafschrift was in de Kerk aangebracht.

21 eer twee geslagene uren: voordat de klok twee geslagen had.

22 De verbreiding van het vuur geschiedt met een snelheid, waardoor die van de tijd overtroffen wordt.

23 gespan: bouwwerk. Eigenl. samenstel van balken, gebinten (Ned. Wdb. IV, 1773).

[p. 613]

 

Verzinckt, gelijck een heerlijck schip, in 't Y,

25

Met vlagh, en mast, en kopere kortouwen;²⁵

 

Daer 't water bruischt, gelijck een bare zee.²⁶

 

Men pompt vergeefs, om 't licht der scheepsgebouwen²⁷

 

Te redden: och! het water ruckt het meê.

 

De middaghzon, in 't hooftpunt opgestegen,²⁹

30

Verneemt den roock, den reuck, en haest dien gloet.³⁰

 

Zy zwijmt bykans, gedootverft, en verlegen,³¹

 

Als Phaëton; en ziet den hoogen vloet³²

 

Der vlamme allengs de koele leien lecken;

 

Daer na de lucht, en uitgedooft gestarnt.

35

Zy roept: 't is tijt, hoogh tijt mijn reis te recken,³⁵

 

Eer Aetna hier mijn ros en wagen barnt.³⁶

 

Zy ruckt voorby, alree van schrick getroffen,

 

En hoort eerlang van achter krack op krack,³⁸

 

En balck op balck, en dack en toren ploffen;

40

Daer zerck by zerck in stucken sprong, en brack.

 

De brant verschoont kappel, noch koor, noch Heiligh,

 

Dan by geval, en slingert hier en daer.⁴²

 

D'Apostel zelf, ja Kristus hangt niet veiligh:

 

Hy roost aen 't kruis, en zengt aen zijn' pylaer;

45

Daer hem de roe den boezem streept met stramen.⁴⁵

 

De Keizer klaeght, daer hy godtsdienstigh knielt,⁴⁶

 

Van hitte gloeit, en kommerlijck kan aêmen,

 

En schuwt den brant, die Iesus eer vernielt:

 

Het schijnt hy smeeckt Marie, en Katharyne:

50

Beschutsters, ay, beschut uw out gesticht,⁵⁰

 

Op dat de zon hier in geen puinhoop schijne;

 

Dewijl dees Kerck u aen uw' naem verplicht,⁵²

 

Uw tittels voert, en Godt wert opgedragen,⁵³

 

In uwen naem, twee eeuwen lang geleên.

25 kortouwen: scheepskanonnen.

26 een bare zee: louter zee.

27 't licht der scheepsgebouwen: het prachtstuk van scheepsbouw (de vergelijking wordt nog voortgezet).

29 't hooftpunt: 't hoogste punt, dus om 12 uur.

30 haest: weldra ook.

31 gedootverft: verbleekt van schrik; verlegen: ontsteld.

32 Phaëton: die tegen de wil van zijn vader de zonnewagen bestuurde, en zich dus niet op zijn gemak voelde.

35 te recken: snel te vervolgen.

36 Aetna: de opstijgende gloed, als van de Etna.

38 eerlang: weldra.

42 Dan by geval: behalve bij toeval; slingert: kronkelt. Sterck (Oorkonden over Vondel, blz. 108-109) betoogt dat Vondel zich de kerk verbeeldt, zoals die was voordat de beelden er uit verwijderd waren, omdat gezinspeeld wordt op Apostelbeelden, een Christusbeeld aan het kruis en een aan de geselkolom (vs. 44-45). Van Lennep-Unger acht het waarschijnliker dat gedoeld wordt op de beschilderde glazen, die na de hervorming niet verwijderd waren. Stellig is dat het geval in vs. 46.

45 stramen: striemen.

46 De Keizer: Maximiliaan, die op een der kerkramen afgebeeld was, knielende voor Maria en Sint Katharina, aan wie de kerk gewijd was.

50 gesticht: stichting, kerkgebouw. Bij Sterck (t.a.p. blz. 109) komt niet duidelik uit, dat vs. 50-61 de inhoud vormen van Maximiliaans smeekbede, en dus niet Vondel's eigen voorstelling zijn.

52 u aen uw naem verplicht: u dierbaar moet zijn, omdat ze u gewijd is.

53 tittels: namen.

[p. 614]

55

Zoo arm een stadt was rijck in uw behagen,⁵⁵

 

En offerde u hier wieroock, en gebeên,

 

Ontvouwde uw kracht en deught, door puick van tongen:⁵⁷

 

Het orgel nam vermaeck in zulck een stof,⁵⁸

 

Zoo dick zijn geest door pijpen quam gedrongen,

60

En galmen blies in 't overengelt hof,⁶⁰

 

In 't oor en koor der Godtheit, hoogh gezeten.

 

Doch 't is vergeefs, dat Caesar bidt en kermt:⁶²

 

Men lescht vergeefs: het is om niet gekreten:⁶³

 

Men bluscht geen vier, zoo Godt ons niet beschermt.

65

De Kerck gelijckt (gelijck verkracht, eilaci!)

 

Een Konings Bruit, na d'overrompeling

 

Van eenigh Rijck, berooft op hare staetsi⁶⁷

 

Van sluierpracht, gesteente, parle, en ring,

 

En jammerlijck mishandelt, en geschonden.

70

Men hangt vergeefs aen 't uiterlijck zijn hart.

 

Wat met tieras of koper wort gebonden,⁷¹

 

Dat spat in 't eindt; hoewel het eeuwen tart.

 

Vergaept u niet aen hout of steen uitwendigh:

 

De ware Kerck staet vast, en duurt bestendigh.

t' AMSTERDAM, Voor Abraham de Wees, Boeckverkooper op den Middeldam, in 't Nieuwe Testament.

In 't jaar M D C XLV.

55 in uw behagen: doordat gij uw welbehagen toonde.

57 tongen: predikers en zangers.

58 zulck een stof: zulke lofredenen en lofzangen.

60 overengelt: waar engelen boven zweefden.

62 Caesar: keizer Maximiliaan.

63 lescht: blust.

67 op hare staetsi: terwijl zij praalt als bruid.

71 tieras: (later samengetrokken tot: tras) cement.