De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

[p. 574]

Morgenwecker der Sabbatisten.aant.aant.^*

O Sabbatisten, Oproers rotten,^{vs. 1}

Ghy haelt het Troische paert der Schotten²

Met pijp en trommel in het Rijck:³

Ghy treckt die laegh der Griecken binnen,
En zult dit stuck te spa bezinnen.⁵

Hoe trapt ghy zelfs uw Roos in 't slijck!⁶

Ghy offert Edenburgh uw' zegen:
Ghy brenght het bly de sleutels tegen,⁸

Onthaelt dien schralen nagebuur;⁹

Gelijck de Slang den scherpen Egel,¹⁰
Verstijft van koude en ys en kegel;¹¹

Maer dat onthael bequam haer zuur:

Want d'Egel, zonder deught te kennen,¹³
Begon te pricklen met zijn pennen

Het Slangevel, gemack gewent;¹⁵

En wees zijn huiswaerdin met vloecken
Naer buiten, om gemack te zoecken.

O dwaze wijsheit van't Serpent!

Dit bulderen, dit Parlementen¹⁹
Verslint de hooftsom, met de renten,

Van al uw erf en have en schat.

Hoe wort uw gout in roock verblazen!²²
Hoe laet ghy u met dampen azen!²³

Hoe draeit ghy, u ten val, dit radt!

Met Gravekoppen af te houwen,²⁵

* Van 1644. Afgedrukt volgens de tekst van de uitgave in plano (Unger: Bibliographie, nr. 402).
In 't opschrift: Morgenwecker: wekker uit de slaap (voor de mettendienst) is een titel die bij pamfletten in Vondels dagen meer voorkwam.

vs. 1 Sabbatisten: zie het vorige gedicht, vs. 14; rotten: benden.

2 het Troische paert der Schotten: de Schotten voegden zich bij het leger van het Parlement en legerden zich in York en Newcastle. Daarmee was als 't ware het paard van Troie binnengehaald, waarin zich de Griekse soldaten als in een hinderlaag verscholen hadden; vandaar: die laegh der Griecken in vs. 4.

3 pijp: fluit.

5 dit stuck te spa bezinnen: het schandelike van deze daad te laat beseffen.

6 uw Roos: als het nationale symbool (vgl. het vorige gedicht, vs. 8 en 49).

8 brenght tegen: draagt tegemoet.

9 Onthaelt: haalt binnen; schralen: armoedige.

10 Deze fabel verhaalt Vondel in zijn Warande der Dieren LXI (Dl. 1, blz. 638).

11 ys en kegel: ijskegels.

13 deught te kennen: weldaden (dankbaar) te erkennen.

15 gemack gewent: niet gewend aan zo'n ruwe aanraking.

19 Parlementen: Parlementsvergaderingen houden; woordspeling met parlementen: druk redeneren.

22 verblazen: weggeblazen.

23 azen: voeden.

25 Gravekoppen: zinspeling op de onthoofding van Strafford.

[p. 575]

 

Een gruwelstuck u onberouwen,²⁶

 

Wort meer geterght, en min gesmoort²⁷

 

Dees Hydre van 't inwendigh woeden:²⁸

 

Dees diepe wonde is eerst aen 't bloeden.²⁹

30

Ghy stoockte 't vier: nu slaet het voort.³⁰

 

Uw yver schry in 't endt vry verder,³¹

 

Verworgh de stem van uwen herder,³²

 

En stop die Engelsche trompet:³³

 

Akteon zit toch, binnen Londen,³⁴

35

Gebeten van zijn zwarte honden;³⁵

 

Gelijck een hart, in 't bosch bezet.³⁶

 

Ghy, lang gewoon uw dertle dagen,³⁷

 

Vielt zwack om weelde en rust te dragen:³⁸

 

Uw onervarentheit was blint

40

In krijgh en vrede t'onderscheien,

 

En hoe dit lachen gaet voor 't schreien,⁴¹

 

Dat uit uw vesten eerst begint.⁴²

 

Met 's Konings out gezagh te knacken

 

Geraeckt uw welvaert aen het zacken,

45

En aen 't verdorren, als een boom,

 

Van zynen wortel afgesneden.

 

Men ziet, van boven tot beneden,

 

Een treurigheit op uwen stroom.

 

Ghy volght Ierusalem, in 't wryten;⁴⁹

50

Daer die Zeloters d'Edomyten⁵⁰

 

Met schreeuwen kruiden in de stadt;⁵¹

 

Beschoten hof, en huis, en drempel;

 

Ontheilighden den zuivren tempel;

 

Misbruickt gelijck een storremkat.⁵⁴

55

Uw predickstoelen zelfs gedijen⁵⁵

 

U tot zo vele baterijen,

 

Waer uit men vier geeft op den Vorst,⁵⁷

26 u onberouwen: door u niet berouwd.

27 geterght: geprikkeld.

28 Hydre: de Hydra, het bekende veelkoppige monster.

29 eerst: pas, onlangs.

30 slaet het voort: verbreidt het zich snel.

31 yver: hier in ongunstige zin: fanatisme.

32 Verworgh uwen herder: Willem Laud, aartsbisschop van Canterbury.

33 die Engelsche trompet: zijn krachtig, nationaal protest. Misschien weer de bekende woordspeling in Engelsch.

34 Akteon: de bekende jager, door Artemis in een hert veranderd en door zijn eigen honden omsingeld en verscheurd. Hier is bisschop Laud bedoeld, die in de Tower gevangen gezet was door zijn mede-Protestanten.

35 zwarte: wegens de zwarte kleding van de Puriteinen.

36 bezet: omsingeld.

37 dertle dagen: tijd van losbandigheid en voorspoed.

38 Vielt zwack: waart zwak.

41 gaet voor: voorafgaat aan.

42 eerst: pas.

49 wryten: twisten.

50 Tijdens het beleg van Titus waren de Joden onderling verdeeld. De Zeloten (of ijveraars) haalden toen de Edomyten (bewoners van Edom), vroeger de aartsvijanden der Joden, in de stad, die ze met roverij en geweld vervulden.

51 kruiden: binnenhaalden (kruien is oorspronkelik duwen, stoten).

54 storremkat: belegeringswerktuig (oorspr. beweegbaar schutdak waarop de blijde (steenwerptuig) stond).

55 gedijen: worden.

57 vier geeft op: schiet op, bestookt.

[p. 576]

 

En 't heiligh Recht der Majesteiten.

 

Helaes! dit valt een kostlijck pleiten.⁵⁹

60

Ghy wont hem door uw eige borst.⁶⁰

 

Uw scepterstormen, geen hervormen,⁶¹

 

Volght Lucifers banier in 't stormen,⁶²

 

Die naer zijn Scheppers scepter stont;

 

En, flus noch goddelijck verengelt,⁶⁴

65

Zagh zijn gestalt terstont gemengelt

 

Van yslijckheên, geploft te gront.^65-66

 

Ghy waert gewijt tot 's Konings zetel,

 

En bloem: nu steeckt ghy, als een netel,

 

En krielt van onkruit, wilt en woest.

70

Uw ackers, die eerst airen droegen,

 

Vergeten met gemack hun ploegen:

 

Uw degen blinckt: de ploegh verroest

 

Apostolijcke Orakels leeren⁷³

 

Godt vreezen, en den Koningk eeren:

75

Zoo klinckt dit nimmer faelbaer woort,

 

Het welck u opeischt en gevangen:⁷⁶

 

Ghy gaet nochtans zoo schelmsche gangen,

 

En opent uw bederf de poort.⁷⁸

 

Om rijcksverraders te verrijcken,

80

Die schatten uit uw schatting strijcken,⁸⁰

 

Zoo rabraeckt ghy uw' welstant doodt.⁸¹

 

Nu broeders, yvert stout, als leeuwen,⁸²

 

En erft die winst aen zoo veel weeuwen⁸³

 

En weezen, als ghy laet in noot.

85

Ghy handelt braef geweer en wapen,⁸⁵

 

En scheert het zwijn; de Schot uw Schapen:⁸⁶

 

Zoo zeilt de lakenhandel voort.⁸⁷

 

't Is fijn berockt, maer grof gesponnen,⁸⁸

 

En Iorck, en Nieukasteel miswonnen:⁸⁹

59 dit valt een kostlijck pleiten: die strijd komt u duur te staan; kostlijck: kostbaar, duur.

60 Voordat gij hem wondt, doorboort ge uw eigen borst.

61 scepterstormen: uw aanval op het wettig gezag.

62 Lucifer is sinds Vondels vroegste periode het prototype van de opstandeling.

64 flus: kort te voren.

65-66 gemengelt van yslijckheên: met gruwelike diervormen vermengd (vgl. Lucifer, vs. 1974-77: ‘helsche gruwzaemheên’); te gront: in de hel.

73 Apostolijcke Orakels: onfeilbare uitspraken van de Apostelen. Dit slaat op de onder het gedicht aangehaalde tekst uit I Petrus 2, vs. 17: Vreest God, eert den Koning.

76 en gevangen: en wel als gevangene.

78 uw bederf: voor uw verderf.

80 Die veel geld opstrijken van de door u opgelegde belastingen.

81 rabraeckt (uit radebraakt: radbraakt) doodt: vernietigt; welstant: welvaart.

82 yvert: vgl. yver in vs. 31.

83 erft: laat na als erfenis (Ned. Wdb. III, 4218); die winst (ironies): die berooide toestand.

85 handelt: hanteert; braef: dapper.

86 scheert het zwijn: waarvan dus niets te halen is.

87 zeilt voort: verplaatst zich naar andere kusten.

88 berockt: op de rokken gezet (beeld aan 't spinnewiel ontleend): het plan is slim opgezet maar loopt mis.

89 miswonnen (ontbreekt in het Ned. Wdb.): op een verkeerde manier gewonnen, nl. doordat de Schotten York en Newcastle in handen kregen.

[p. 577]

90

Ghy leght den Amirael aen boort:⁹⁰

 

Ghy spaert geen kruit om hem te dwingen:

 

Maer wacht uw kiel: zy dreight te springen:⁹²

 

Ghy geeft geen vonck dan met gevaer

 

Van u, en alle uw uitgepuurden,⁹⁴

95

Die 't schip van 't Rijck naer Scylle stuurden.⁹⁵

 

Viel 's Konings vlagh uw' mast te zwaer?

 

 

1. Pet. 2. Eert den Koningk.

90 leght aen boort: klampt aan, entert; den Amirael: het admiraalschip, fig. voor de koninklike macht.

92 wacht: pas op.

94 uitgepuurden: spottend voor: Puriteinen.

95 Scylle: de Scylla was een voor de schepen gevaarlike rotspunt in het Zuiden van Italië.