De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 504]

tekstkritische noten

TEKSTKRITIEK: vs. 10. Met een pauze na Eurydice is dit vers te lang. Dan zou men geneigd zijn en te schrappen, maar alle uitgaven hebben deze lezing, die samensmelting van ‘Eurydice en’ zou doen onderstellen.

Aan den Heer Constantyn Hvigens,aant.⁺

Ridder, Heer van Zuilichem,
Raat en Secretaris van zijn Hoogheit.
Op het overlijden van zijn Gemalin Mevrouvv
Svzanne van Baerle.⁺

Is Zuilichem een stercke zuil,

Hy wanckel niet; noch wroet den kuil
Van 't graf, waar in zijn Ega leit
En slaapt, en wacht op d'eeuwigheit,
Niet open; noch versteur Godts acker,^{vs. 5}
En roep zijn lijckrouw t'elckens wacker.⁶

Het treuren baat den doode niet,

En voedt des levenden verdriet.
Al zocht ghy schoon, met Charons schuit,⁹
Eurydice, en al kon uw luit
De harp van Orpheus zelf verdooven;¹¹
Ghy speelt haar geest niet weder boven.

En waar dit mooghlijck te geschiên;

Ghy zoudt niet laten om te zien,
En haar verliesen, nat beschreit,^14-15
Daar 't licht en nare duister scheit.¹⁶
Vw morgenstar zou u ontzincken,¹⁷
Daer onze zon begint te blincken.

Wat moeit ghy 't onverbidtzaam hol:¹⁹

Vw schoone bloem, is in haar bol
Gekropen, om weêr op te staan,
Daar haar geen hagelsteenen slaan,

+ Van 1637. Afgedrukt volgens de tekst van Vondels Verscheide Gedichten 1644, blz. 303.

+ Susanna van Baerle was na een tienjarig huweliksleven, de 10de Mei 1637 overleden.

vs. 5 versteur verontruste.

6 lijckrouw: het leed om de gestorvene.

9 Al.... schoon: ofschoon; Charons schuit: waarmee deze veerman van de Styx de zielen naar de onderwereld bracht. Hij scheepte Orpheus in om zijn Eurydice terug te halen.

11 verdooven: in klank overtreffen.

14-15 Gij zoudt doen als Orpheus, die, tegen het verbod in, omzag en daardoor Eurydice weer verloor.

16 Op de grens van de onderwereld en de bovenwereld.

17 Vw morgenstar: Huygens noemde zijn vrouw zijn ‘sterre’.

19 onverbidtzaam: dat zich niet laat verbidden om de zielen weer af te staan.

[p. 505]

 

Noch al te heete stralen roosten.

 

Ghy kunt u met d'afzetsels troosten.²⁴

25

D'afzetsels, daar haar ziel in leeft,

 

Haar geest en zedigheit in zweeft.

 

De mensch, die, naar het oogh, vergaat,

 

Herleeft, onsterflick in zijn zaat.

 

Al schijnt de zerck 't gezicht te hinderen;

30

Men ziet de moeder in haar kinderen.

 

Der kindren wackere oogen sijn

 

De spiegels en het kristalijn,

 

Waar in der ouderen gelaat³³

 

En schijn en aanschijn voor ons staat.³⁴

35

't Zijn onverzierde schilderyen,³⁵

 

En verwen, die ons hart verblyen.

24 d'afzetsels: het vijftal kinderen die het evenbeeld van hun moeder zijn. Afzetsel betekent in de 17de eeuw gewoonlik: evenbeeld (eigenlik afbeeldsel, nabootsing; Ned. Wdb. I, 1962). Daarnaast komt ook voor de betekenis: spruit (in de bloemkwekerij, Ned. Wdb. I, 1963), waaraan Vondel in verband met het beeld van vs. 20 gedacht kan hebben.

33 gelaat: houding.

34 schijn: gestalte.

35 onverzierde: zonder bedachte bijkomstigheden, de voorbeelden nauwkeurig weergevende.