De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 387]

tekstkritische noten

TEKSTKRITIEK: vs. 8, in plaats van Oegst (spreek uit: oest) heeft de oude uitgave Oogst.

Geschreven uyt Maeghdenburg
Aen de Graef van Papenheyn.aant.^*

Hier rot een Kreng, het hooft van moordenaers en fielen:^{vs. 1}
Gedaeght voor 't Vyerschaer Godts, van soo veel duysend zielen:²
Aerts-vyandt, pest en vloeck van 't menschelijck geslacht:
Die wel-lust schept in moordt, gheweldt en Vrouwe-kracht:⁴
Die eel noch on-eel viert; noch 't heyligh, noch 't onheyligh:⁵
En gheeft de boosheydt ruymt; en acht het schenden veyligh:⁶
Die knevelaer, die schelm, die Stadt en Landt verwoest;
En die sijn Hengsten jaeght in 's Landt-mans suren Oegst:⁸
Die bloed-hondt en Tyran; verbast-aerd van meedogen;⁹
Die bloedt uyt d'aders drinckt, en tranen parst uyt d'oogen.
Kerck-roover, klocke-dief, mensch-viller, groote Beul:¹¹
Die Godt versworen heeft, en soeckt aen d'af-grondt heul:¹²
Die sijn ghe-weten schroyt, en aerselt van berouwen;¹³
Die zuygelingen smoort, en trapt op swanger Vrouwen.
Hoe wayt het hoeren aes? en wend sijn rugh na 't licht!¹⁵
Vervloeckt hem daer hy stinckt, en spouwt hem in 't ghesicht.
De Krayen vlien de pry; niet eet-baer voor de Raven;¹⁷
Den Hemel hier ontseydt, met bloedt het veld te laven!¹⁸
Wat schimmen waren hier? Men hoorter een geloy.¹⁹
Die ziel spoockt om haer bloedt, en 't Vee taelt na sijn hoy.²⁰

* Van 1632. Afgedrukt volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in plano. Unger: Bibliographie. Nr. 210.
In de titel: Geschreven uyt Maeghdenburg. Vondel laat dus deze verwensing en vervloeking uiten door het gepijnigde Maagdenburg (vgl. Maeghdeburghs Lyckoffer); Papenheyn: opzettelike vervorming van de naam. Bij heyn is misschien aan de duivel te denken (vgl. Heintje pik); dan zou de naam kunnen betekenen: de Roomse Duivel.

vs. 1 fielen: schurken.

2 van: door.

4 wel-lust: genot; Vrouwe-kracht: verkrachting van vrouwen (vgl. Maeghdeburghs Lyckoffer, vs. 106).

5 viert: in ere houdt; in dit verband: spaart.

6 ruymt: vrij spel; acht veyligh: meent ongestraft te kunnen schenden.

8 suren: met zure arbeid verkregen.

9 verbast-aerd van: vervreemd van, ontbloot van. De splitsing van dit woord wijst op een etymologie die Spieghel in de Twe-spraack verdedigt.

11 klocke-dief: die de kerktorens berooft.

12 versworen: afgezworen; d'af-grondt: de hel.

13 schroyt: besnoeit (van schroyen, uit schroden: snijden); aerselt van: terugdeinst voor.

15 wayt: hangt aan de galg (vgl. vs. 17); hoeren aes (scheldwoord).

17 pry: synoniem van kreng.

18 ontseydt: weigert.

19 geloy: geloei (met Brabantse klank).

20 De ziel kan geen rust vinden en dwaalt rond om het ontzielde lichaam; 't Vee taelt na sijn hoy: het vee (in de omtrek), dat in lang geen voedsel had, verlangt naar hooi.