De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 384]

Stedekroon van Frederick Henrickaant.^*

Prince van Oranjen, &c.

Syne Vorstel: Doorlucht: toegewijd op den grooten triomf van Maestricht en d'andere Steden en Schanssen.

Die bange nacht doen Alexanders dolck ^{*vs. 1}

Sich droncken soop in lecker burgerbloed,

En grimmigh borst wt d'onderaerdsche kolck,

Gelijck een slang, getrapt van vyands voet,

De lucht besmet en beemd en waterval
Met pest en blaeu vergift en groene gal:⁶

* Van 1632. Afgedrukt volgens de eerste uitgave in plano (hg. 254 mM., br. 195 mM.). T' Amsterdam, voor Gerrit Iansz: Boeckverkooper, woonende op den hoeck vande Doele-straet, in den Engel. 1632. Unger: Bibliogr. nr. 208.
Frederik Hendrik sloeg de 10de Junie 1632 het beleg voor Maastricht, dat zich de 23ste Augustus overgaf. In het begin van November brak hij op, en hield de 24ste November zijn ‘victorieuse wederkomste op het Binnenhof’.

* [Randschrift:] Op de wyse van Periosta.

vs. 1 bange: verschrikkelike; Alexanders dolck: de krijgsbenden van Alexander Farnese, prins van Parma, van 1578-92 landvoogd der Spaanse Nederlanden. In de nanacht van 29 Junie 1579 maakte hij zich meester van Maastricht en richtte daar een bloedbad aan. Hij wordt voorgesteld als een helse macht, opduikend uit de onderwereld (d'onderaerdsche kolck).

6 blaeu: blauwachtig-loodkleurig.

[p. 385]

 

Die nacht gedenckt hoe droef de Trichtse Maeghd⁷

 

Gesleept geboeit op haeren oever sat,

 

Gedoodverwt en door vier en vloed gejaeght,⁹

10

En afgewaeckt en strydend afgemat.¹⁰

 

Se klaeghde 't leet den Vaderlijcken Stroom,¹¹

 

Wiens geest verscheen in haer' benauden droom.

 

 

Een bloedigh sweet dat brack hem alsins uit,¹³

 

En hing als kraelen aen sijn biesenhair.¹⁴

15

Hy steende, en sloegh in 't end een heesch geluid:

 

Mijn Dochter, die op 't oorlooghsmoordautaer

 

Uw suchtjes en bedruckte traentjes loost,

 

Grijp moed, mijn kind, grijp moed, en weest getroost.

 

 

't Is waer, ghy syt de bloem uws maeghdoms quyt,¹⁹

20

Dat's noodlot, en 't belieft den Hemel dus.

 

Maer sus, mijn schaep, daer koomt een ander tyd.²¹

 

Soo spreeckend gaf hy haer een' hartekus,²²

 

En wischte met sijn kleed (en suchte diep)

 

Het roode bloed dat langs haer' boesem liep.

 

25

Daer koomt een tyd (soo voer hy lieflijck voort)

 

Die rekening van Spanjen eischen sal,²⁶

 

En sussen 't landgeschrey van desen moord,²⁷

 

En troosten uw langduurigh ongeval.

 

Dan sal de Wraeck den Spanjaerd, als een haes,²⁹

30

Doen ommesien, en jaegen over Maes.

 

 

Die held is een beloofde Frederick,

 

Uw wreecker en beschermer in der nood,

 

Der vromen schild, der dwingelanden schrick.

 

Dees sal beleeft u koestren in sijn' schoot;³⁴

35

Na dat ghy hebt, geketent van Farnees,

 

Een halleve eeuw gekermt slaevin en wees.³⁶

 

 

Al treuren nu uw straeten doods en woest,

 

Ay sie dat met geduldige oogen aen,

 

Soo lang tot dat in Parmaes rypen oegst³⁹

7 Die nacht gedenckt: die nacht herinnert zich nog (vgl. het Latijn: nox illa meminit); de Trichtse Maeghd: de stad Maastricht, verpersoonlikt in de Stedemaagd. Vergelijk de Boschmaeght in de Zegezang ter eere van Frederick Henrick, vs. 167-vlgg.

9 Gedoodverwt: doodsbleek.

10 afgewaeckt: door waken uitgeput.

11 den Vaderlijcken Stroom: de Maasgod.

13 alsins: van alle kanten.

14 biesenhair: de stroomgoden werden afgebeeld met een haardos van biezen.

19 Vgl. voor dit beeld de Zegezang, vs 172. De inneming van de stad voorgesteld als een schending van de Stedemaagd.

21 sus (interjectie): stil!

22 hartekus: innige kus.

26 rekening: rekenschap.

27 landgeschrey: over het gehele land klinkende geschrei.

29 de Wraeck (personificatie).

34 beleeft: vriendelik.

36 slaevin: als slavin.

39 Parmaes rypen oegst (zonder g te lezen): de vroegere veroveringen van Parma, die rijp zijn om teruggewonnen te worden.

[p. 386]

40

Oranje koom de strenge zeissen slaen;⁴⁰

 

En selfs mijn Maes en 't fier beschanste Scheld

 

Sich buigen voor een machtiger geweld.

 

 

Dan sla op uw' Verlosser 't bly gesicht,

 

En wijd hem de verdiende Stedekroon.

45

Vlecht Boschloof om de Pronckstar van Maestricht,⁴⁵

 

En hef hem hoogh in't goud van Neerlands troon.

 

Dan ruim 't uitheemsch gebroedsel veld en slot,

 

En Brabant kniel voor Hollands Wapengod.

 

 

Ick sie alree (mijn geesten worden vlugh)⁴⁹

50

Den blixem die mijn' vochten vliet versengt.⁵⁰

 

Alreede tors ick meer als eene brugh,⁵¹

 

En weeck robyn myn klaer kristal besprengt.⁵²

 

De Gallem baeuwt 't geschut na sonder mond,⁵³

 

En tart het Spaensch en maghtigh Roomsch Verbond.⁵⁴

 

55

Hun antwoord is niet schaers van donderkruid,⁵⁵

 

Nu Mars syn rol volspeelt op't wreed toonneel:⁵⁶

 

En d'uitvaert van Castiljen word beluid

 

Met onweer van kortouwen grof van keel:⁵⁸

 

De Vryheid op dit graf haer' standert plant⁵⁹

60

In't aensicht van Filips en Ferdinand.⁶⁰

 

 

Soo word met vier het eeuwigh vier gebluscht.⁶¹

 

Soo vreet de vlam des Hemels taeie roe,⁶²

 

En Henrick houd de heirbaen van August,⁶³

 

En sluit de poort van't gruwlijck oorloogh toe.⁶⁴

65

Vaer wel, mijn hart, leer harden, en swijgh stil.⁶⁵

 

Soo droop hy door haer armen in sijn kil.⁶⁶

 

 

I.v. Vondel.

T'Amsterdam, voor Gerrit Iansz: Boeckverkooper, woonende op den hoeck vande Doele-straet, in den Engel. 1632.

40 strenge: onverbiddelike.

45 Boschloof: woordspeling met de lauweren, door de verovering van Den Bosch behaald.

49 mijn geesten worden vlugh: ik voel mijn krachten wassen (de geesten zijn de levensgeesten in zijn bloed, en zenuwen).

50 vochten (adj.): waterrijk; vliet: stroom.

51 meer als eene brugh: Frederik Hendrik had tijdens het beleg boven en beneden de stad een brug over de rivier geslagen.

52 weeck robyn: bloed.

53 Gallem: echo.

54 maghtigh Roomsch Verbond: verbond met Oostenrijk (vgl. vs. 60).

55 Zij geven de volle laag terug.

56 volspeelt: ten einde toe speelt.

58 onweer van kortouwen: het gedonder van het geschut.

59 dit graf: nl. van de Spaanse macht.

60 Filips en Ferdinand: Philips IV, koning van Spanje en Ferdinand II, keizer van Duitsland.

61 het eeuwigh vier: de langdurige oorlog.

62 des Hemels taeie roe: de oorlog, als de gesel waarmee God het mensdom tuchtigt.

63 houd de heirbaen: volgt het spoor.

64 Zinspeling op de vrede tijdens Keizer Augustus, die als symbool de tempel van Janus, eigenlik een poort, deed sluiten. Zo zal ook Frederik Hendrik ons eindelik de vrede brengen; oorloogh is bij Vondel vaak onzijdig.

65 mijn hart: mijn liefste; harden: volhouden.

66 droop door haer armen: verdween hij ongemerkt uit haar armen; kil: bedding.