De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 344]

Blixem van 't Noordhollandsche Synode.aant.^*

M. DC. XXXI.

HEERARGH, van Kussensucht beseten,^{vs. 1}
Vraeght sijn' broodeetende Profeeten:²
Of Donderklocken bengels sijn?³
Of Oproer preeckt in Engels schijn?⁴
Of Heerenwacht by Harders sielen,⁵
Niet streckt om 't Bisdom te vernielen?
Of Landvooghdy niet was de schat⁷
Waerom dat Smout in oorloogh trad?
Of Toghtschuyt, tegens Preeckstoels reden,⁹
Ons voeren magh in vreemde steden?
Of 't Kruystekussen Kruyskerck sticht?¹¹

* Van 1631. Afgedrukt volgens de eerste uitgave in plano (hg. 259 mM., br. 113 mM.). Unger: Bibliographie, nr. 195. Met Gotiese letter, en streepjes waar in onze uitgave komma's staan.
De provinciale Synode, te Enkhuizen vergaderd (1631), had partij getrokken tegen de Amsterdamse regering in de kwestie van de schutterlike eed, die de afzetting van Smout en Cloppenburg ten gevolge had gehad, en richtte zich tot de Staten met het verzoek om Smout te herstellen en de Sessi (vs. 12) te verhinderen. De kerkelike partij te Amsterdam gevoelde zich daardoor gesterkt en deed zich weer gelden. In zijn verontwaardiging over deze nieuwe geest van verzet schreef Vondel bovenstaand hekeldicht, op dezelfde rijmen als de Vraag van de Academi (hiervoor, blz. 296), bedoeld als pendant, quasi van kerkelike zijde.

vs. 1 Heerargh: opzettelike vervorming (argh: slecht) van Hiërarch: opperpriester; Kussensucht: begeerte om op 't kussen (d.w.z. in de stadsregering) te komen.

2 broodeetende Profeeten: spreekwoordelik voor: gewaande profeten (vgl. Amos VII, 12).

3 Donderklocken: luid klinkende stemmen; hier: de predikanten die op de preekstoel hun stem verheffen; bengels: als scheldwoord op te vatten; tegelijk woordspeling.

4 Deze regel betekent waarschijnlik: Of het wel aannemelik is, dat de verkondigers van Gods woord op de preekstoel tegelijk oproerkraaiers zijn. Letterlik: Of Oproer (verpersoonlikt) zich op de preekstoel kan vertonen in de gedaante van een Engel.

5 Zinspeling op de Sessi (vs. 12), de vertegenwoordiging van de regering in de kerkeraad: of overheidstoezicht bij de zielezorg van de herder de Kerk niet te gronde zal richten. Het Katholieke woord Bisdom (evenals Hiërarch en Kardinael (vs. 15) Paus (vs. 19) is hier opzettelik spottend gekozen, in verband met Inquisici.

7 Landvooghdy: heerschappij, d.w.z. over de wereldlike overheid.

9 Toghtschuyt: de schuit die Smout weggevoerd had; tegens Preeckstoels reden: ondanks het verzet, de argumenten van de Kerkeraad.

11 't Kruystekussen: het gekruiste kussen, d.i. het Burgemeesterskussen, waarop de drie kruisen van het stadswapen geborduurd waren; Kruyskerck: de Chris. kerk, gemeente. Of de overheid geroepen is om aan het kerkelike leven leiding te geven.

[p. 345]

 

Of Sessi ons den voet niet licht?¹²

 

En Leken groflijck sich verloopen,¹³

 

Die Klercken aen 'slands Recht verknoopen?¹⁴

 

15

Wat Kardinael spitsvondighst is,¹⁵

 

En blaest alarm, en slaet niet mis:

 

Dien sullen d'Inquisiciheeren

 

Met een' Synodes-brief vereeren:¹⁸

 

Waermee de Paus van Noorderland¹⁹

20

Het Toorntjen in den afgrond bant:²⁰

 

Dat in ons HEYLIGHDOM dar kijcken,²¹

 

En Aron doet voor Moses strijcken.²²

 

 

Procul, ô procul este profani,

 

Conclamat vates. Dat is:

 

 

De Weerhaen kraeyt, van groot verdriet:²³

 

Maeck hier den Burgemeester niet.²⁴

25

Of sijtghe van dit parck niet schuw,²⁵

 

Soo krijght de Duyvel maght aen u.

 

Wech met die politijke claus,²⁷

 

Dees stoel is voor den Geusen Paus,²⁸

 

Dees' bancken voor sijn' amenvaers:²⁹

30

Niet voor een' onghewijden aers.

 

 

Persius.

 

 

...... Sacer est locus, extra³¹

 

Meiete. Dat is:

 

 

Die aen 't heyligh huys wil pissen,

 

Moet sijn' hoed en vrydom missen.³⁴

12 Sessi: zitting van de Magistraten in de Kerkeraad, waartoe zij Synodaal recht hadden. In de Staten vergadering was in 1630 beslist dat Amsterdam een jaar lang geen zitting zou nemen in de Kerkeraad. In 1631 wordt dit weer geëist. Daartegen had de Noord-Hollandse Synode, in een vertoog aan de heren Staten, geprotesteerd; ons den voet licht: onze macht verkort.

13 sich verloopen: zich misdragen.

14 Klercken: in de oude betekenis van geesteliken, predikanten; verknoopen: verbinden; dus: die de predikanten door een wereldlike rechtbank laten veroordelen.

15 spitsvondighst: het vernuftigst, nml. in het beantwoorden van deze vragen.

18 Synodes-brief: hiermee zal in dit verband een soort ere-diploma bedoeld zijn.

19 de Paus van Noorderland: het bestuur van de Noord-Hollandse Synode.

20 Het Toorntjen: de Magistraat. De burgemeesterskamer was gevestigd in het torentje van het oude stadhuis; in den afgrond: naar de hel.

21 dar: durft, de vermetelheid heeft om zich met onze heilige zaken te bemoeien.

22 Aron, Mozes' broeder, was de eerste hogepriester. Hij verpersoonlikt hier het kerkelike gezag tegenover Mozes, het wereldlike gezag (vgl. Exodus IV, vs. 16); strijcken: onderdoen (vgl. de vlag strijken).

23 Houdt u op een afstand, oningewijden, roept de priesteres uit (Aeneïs VI, vs. 258-259). Waarom de priester hier Weerhaen genoemd wordt, is mij niet duidelik.

24 den Burgemeester maecken: spelen voor Burgemeester, het gezag als Burgemeester doen gelden.

25 dit parck: dit terrein, nml. het kerkelik gebied. Onthoudt gij u niet van inmenging op dit gebied.

27 claus: besluit (Lat. clausa). Dit zal weer slaan op de eis van Sessi (vs. 12).

28 stoel: troon, zetel; den Geusen Paus: de Predikant (vgl. vs. 19).

29 amenvaers: jabroers, die op alles ja en amen zeggen; hier de kerkeraadsleden die in alles met hun predikanten meegaan.

31 Deze plaats is heilig, verwijdert u! (Persius Satyra I, vs. 113-114).

34 sijn' hoed: als vrijheidssymbool.