De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

Op Haan Kalkoen.aant.aant.^*

Wie sach oyt gecken sonder bel?^{vs. 1}

Kalkoentjen is wat root van vel²
En suyver geus,³
Om dat de Rijnsche muskadel⁴
Met al het suyver nat
Van 't Heydelbergsche vat,⁶
Treckt in sijn neus,
En daerom buldert hy soo fel,
Als Goliath den Reus;
Wy achtent boert, en kinder-spel.
By dronck is hy wat beus;¹¹
Maer nuchteren wonder geus.

* Van 1630? Afgedrukt volgens Vondels Poesy 1647 II B, blz. 192.
Of dit gedicht, dat Brandt niet vermeldt, van Vondel is, blijft onzeker.
Met Haan Kalkoen is de predikant Jacob Trigland bedoeld: vgl. de aantekening bij Rommelpot, vs. 61-62.

vs. 1 gecken sonder bel: narren zonder narrenkap (met belletjes) rondlopen.

2 root van vel: vandaar de beschuldiging van drankzucht.

3 geus: Contraremonstrant; dus: goed in de leer.

4 muskadel: de fijne druif, waaruit de muskaatwijn bereid wordt.

6 't Heydelbergsche vat: het bekende reusachtige vat, met kostbare oude wijn. De dichter kiest opzettelik de naam Heidelberg, zinspelende op de Heidelbergse catechismus, de grondslag voor de Calvinistiese leer.

11 beus: kwaad (vgl.: hij heeft een kwade dronk); Hollands-dialektiese vorm van boos; vgl. met hetzelfde rijm Sprookje van Reintje de Vos, vs. 42.

[p. 338]

 

Bachant, had ghy niet onbeschaemt,¹³

 

En 't geen een Leeraer minst betaemt,

15

Ons Burgemeesters wel geneygt,¹⁵

 

Op 't Raedhuys met een moord gedreygt:¹⁶

 

Men had, ô droncke plonder-geus,¹⁷

 

U met geen roo kalkoensche neus

 

Op 't openbaer toneel gebracht,¹⁹

20

En als een Schijtvalck uytgelacht:²⁰

 

Gaet heen nu als een huylebalch,²¹

 

En hangt ons aen u suylegalg.²²

13 Bachant: eigenlik priesters van Bacchus; hier als scheldwoord: drinkebroer.

15 wel geneygt: welgezind, welwillend (achtergeplaatste bepaling bij Burgemeesters.

16 ‘Jac. Triglandus voerde zomwijl scherpe woorden tegens de Burgemeesters, dat zelfs op den predikstoel, hen smadelijk met de vinger aanwijzende, en daarover op 't Raedhuis ontboden, sprak hij zeer stout’ (A.).

17 plonder-geus: vergelijk Rommelpot, vs. 67 en vooral plonderfiel in Otter in 't Bolwerck, vs. 65.

19 ‘Toen Kosters Ifigenia, in 't jaar 1630 voor 't volk vertoond werd, had men den speelder, die de rol van Euripylus spelen zou, soo toegemaekt met baard en kleeren, dat hij Trigland op een hair geleek, en elk een hem kende’ (A.).

20 Schijtvalck: scheldwoord voor een druktemakende lafaard; oorspr. een roofvogel die zich voedt met de afval die andere vogels laten vallen (Ned Wdb. XIV, 637).

21 huylebalch: bijvorm van huilebalk, maar hier wel in de betekenis: schreeuwlelik. In zijn Ovidius-vertaling (IV, 20) gebruikt Vondel het als bijnaam van Bacchus.

22 suylegalg: heeft Vondel hierbij wellicht aan de kerkzuilen gedacht?

TEKSTKRITIEK: vs. 13, de eerste uitgave heeft hy en geen komma achter Bachant; in de volgende uitgaven terecht verbeterd in ghy.