De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640 (1929)

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus

Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende



[pagina 289]
De Rynstroom,aant.aant.Ga naar voetnoot* aen Iohan Wolphard, Heer te Brederode, Vryheer te Vianen. Doorluchte Rijn, mijn soete droom,Ga naar voetnootvs. 1 Van waer sal ick u lof toesingen? Mijn treckende geboortestroom,Ga naar voetnoot3 Ghy koomt uit Zwitsersche Alpes springen,Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] Als hoofdaêr der begaefde Euroop.Ga naar voetnoot5 De Donau, uw afkeerigh broeder,Ga naar voetnoot6 Nam oostwaert op syn' snellen loop, Ghy Noordwaert; doen een selve moeder, Begort van regen ys en sneeuw,Ga naar voetnoot9 10[regelnummer] V baerde voor soo menige eeuw. Germanjen lagh noch wild begroeit Van syn Hyrcynsche wilde wouden,Ga naar voetnoot12 Tot dat het namaels werd besnoeit,Ga naar voetnoot13 En door de tucht in toom gehouden. 15[regelnummer] Ten leste dorst ghy, strijdbre Rijn, Den Tiber op syn feest bestoken; Die voor u neegh, doen Constantijn Van uwen oever opgebroken Ging strijcken met den ouden roofGa naar voetnoot19 20[regelnummer] Van Rome en 't Heidensch bygeloof.Ga naar voetnoot15-20
[pagina 290]
Ghy naemt het juck van Christus aen.Ga naar voetnoot21 Men hoorde uw vrolijcke oevers schatren,Ga naar voetnoot22 En scheent de heilige Iordaen Te tarten met gedoopte watren.Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] Het Christen kruis en viel uw' rugh Soo swaer niet, als weleer te draegen Den last van Cesars legerbrughGa naar voetnoot27 En Drusus, die u dede klaegenGa naar voetnoot28 Om vijftigh sloten swaer van steen, 30[regelnummer] Gebouwt langs uwe kanten heen. Maer uw geloovigh Christendom Beproeft werd, als het goud in d'oven, Doen Attilaes verwoede tromGa naar voetnoot33 't Geruisch uws waters quam verdooven, 35[regelnummer] En verwde met onnosel bloed En damde uw kil met kuische dooden,Ga naar voetnoot36 En trapte met een' droncken voet Op woeste steden, leegh gevloden, Of brande uw hair af met syn toorts,Ga naar voetnoot39 40[regelnummer] Beklad en druipend van veel moords. Ghy schreide met een heesche keel Den hemel aen, om troost verlegen; Die sond u Karel, 't Rycksjuweel:Ga naar voetnoot43 Dees kon d'onveilige oevers veegenGa naar voetnoot44 45[regelnummer] Van onduitsch en baldaedigh schuim,Ga naar voetnoot45 Gelijck uw Constantijn voorheenen. Doen kreeght ghy uwe randen ruim,Ga naar voetnoot47 En saemelde uw verstroide steenen,Ga naar voetnoot48 En saeght dien held vol godesvrucht 50[regelnummer] Syn' lusthof planten in uw lucht.Ga naar voetnoot50 O onvermoeide molenaer, O stedebouwer, schepedraeger, O rijxgrens, schermheer in gevaer,
[pagina 291]
Wijnschencker, veerman, oeverknaeger, 55[regelnummer] Papieremaecker, schaf papier,Ga naar voetnoot55 Daer ick uw glori op magh schryven, Vw water dat ontvonckt mijn vier.Ga naar voetnoot57 Mijn sinnen in uw wedde dryven,Ga naar voetnoot58 En speelen als een dartle swaen, 60[regelnummer] Verleckert op uw wijngerdblaen. Ghy schijnt een aerdsche regenboogh Gekleed met levendige kleuren, En tart den hemelschen om hoogh, Die hierom nydigh schijnt te treuren.Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] De blaeuwe en purpre en witte druif Verçiert uw stedekroon en locken, En muscadelle wijngerdkuif. De vlieten staen met wijngerdstockenGa naar voetnoot68 Rondom u, druipende van 't nat, 70[regelnummer] En offren elk hun watervat. Daer is de Main, een pijnberghs soon,Ga naar voetnoot71 De Moesel met haer appelvlechten,Ga naar voetnoot72 De Maes, die met een myterkroon Om d'eer met onsen Rijn wil vechten,Ga naar voetnoot73-74 75[regelnummer] De Roer, die 't hair met riet vertuit,Ga naar voetnoot75 De Necker, met een' riem van trossen,Ga naar voetnoot76 De Lip, gedost met mosch en kruid Van overhangende eicke bosschen, En duisend andren min van roem, 80[regelnummer] Bekranst met loof en korenbloem. Ghy streckt de voeten aen 't geberght, Daer sich de Zwitsers in bescharmen, Wanneer men hen om oorloogh verght:Ga naar voetnoot83 Ghy grijpt de Noordzee met uw armen, 85[regelnummer] Waerin het heldeneiland leit, Daer Bato sich ter nedersette, En dat soo schuw van dienstbaerheid D'uitheemsche beckeneelen plette,
[pagina 292]
En deê gevoelen dat de Rijn 90[regelnummer] Geschapen was om vry te zijn.Ga naar voetnoot88-90 Ghy slingert, als de Griecksche slang,Ga naar voetnoot91 Vw blaeuwe krullen om de struicken, En groene bergen breed en lang, En swelleght in soo veele kruicken 95[regelnummer] Van stroomen, dat uw lichaem sweltGa naar voetnoot94-95 Van watersucht, en parst de planten, En schuurt soo menigh vruchtbaer veld, En kabbelt aen de ruige kanten, Nu tusschen bergh en krommen bult,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Nu door een dal met wijn gevult. Al is uw eene keel versand, Die 't huis te Britten plagh te schaeven, Dat nu verdroncken leit op strand;Ga naar voetnoot101-103 De Leek en d'Yssel doorgegraeven 105[regelnummer] Vergelden dubbel dese scha, En leiden u met hooge dijcken In zee, op dat uw ongena De vlacke beemden niet koom strijcken Met macht van regen, en geweld 110[regelnummer] Van sneeuw, dat inde sonne smelt. De heldre en starrelichte vliet, Die door den hemel vloeit by duyster, Is d'Italjaensche Padus niet, Noch oock de Nyl, Egyptens luister; 115[regelnummer] Neen seker, 't is de rijcke Rijn, Wiens visschen, met een wuft gewemel, In 't onbevleckte kristalijn Van eenen onbetrocken hemel, Met silvre schubben silverklaer 120[regelnummer] Als starren dolen hier en daer.Ga naar voetnoot111-120
[pagina 293]
O suivre en blancke Rynmeermin, Die my tot stervens toe kunt kittlen,Ga naar voetnoot122 Ghy helpt veel sielen aen gewin, En menigh Graef aen eeretittlen,Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] En landen aen een' hoogen naem. Hoe menigh heeft u overtogen,Ga naar voetnoot126 En met uw rand bepaelt syn faem?Ga naar voetnoot127 Hoe dickwils saeght ghy met uw oogen Het hooghgeboren Hollandsch bloed, 130[regelnummer] En voelde in't water synen gloed?Ga naar voetnoot128-130 Het sy ick dan mijn ooghen sla Op uw bisschoppelijcke torens: Of met een lent van vaersen gaGa naar voetnoot133 Bevlechten uwe silvre horens:Ga naar voetnoot134 135[regelnummer] Of volgh uw' wuften ommeswaey:Ga naar voetnoot135 Of sing op 't ruisschen van uw baeren: Of huppel op mijn Keulsche kaey:Ga naar voetnoot137 Of koom door Bazel afgevaeren, Daer ghy Erasmus grafste kust,Ga naar voetnoot139 140[regelnummer] En wenscht het wijs gebeente rust:Ga naar voetnoot140 Het sy ghy 's Keysers vierschaer schaeftGa naar voetnoot141 Te Spier, dat swart van pleiters grimmelt,Ga naar voetnoot142 Daer Themis grijs en afgeslaeftGa naar voetnoot143 Bekommert sit, en 't pleit beschimmelt:Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] Het zy ghy brult in 't Binger loch:Ga naar voetnoot145 Of Neerland drenckt met volle vaten, En groeien doet van wijngerdsogh,Ga naar voetnoot147 En ydle en sotte sorgen haeten:Ga naar voetnoot148
[pagina 294]
Vw vocht bestelt mijn veder inckt,Ga naar voetnoot149 150[regelnummer] Tot datse in zee met u verdrinckt.Ga naar voetnoot150 Maer, och! ick schrey mijn oogen uit, En sal noch in een' vliet verkeeren,Ga naar voetnoot152 Om datter sulck een Hydra spruit Wt kerckgeschil en haet van Heeren;Ga naar voetnoot153-154 155[regelnummer] Een helsche Hydra vol vergift, Die 's Rijns gesonde en soete boorden Vergiftight, en gants Duitschland schift,Ga naar voetnoot157 En groeit in onversoenbre moorden.Ga naar voetnoot158 Een lang gewenst Verlosser vaeghGa naar voetnoot159 160[regelnummer] Het Rijck van 's Rijcks vervloeckte plaegh. Hoe moedigh sal de Rijnsche LeckGa naar voetnoot161 Al schuimend bruisen langs Vianen, Wen Wolphard, wachter van ons heck,Ga naar voetnoot163 En d'eere der Nassausche vaenen, 165[regelnummer] Een iongen Soon geboren word,Ga naar voetnoot165 In wiens gemoed de goude seden Der overoudren zyn gestort,Ga naar voetnoot167 En 's Vaders strenge dapperheden; Een telgh, die weder bloeien doe 170[regelnummer] Den grysen stam van Brederoe.Ga naar voetnoot170 De Rynsche Leck die teere ranckGa naar voetnoot171 Daer na met sachter tong sal lecken, En vrolijck wiegen sonder dwanck; Om met haer schaduw te bedeckenGa naar voetnoot174 175[regelnummer] De Moeder, die nu met een schaer Van schoone dochtren desen zegen Verbeit, en wenscht om 't blyde iaer,Ga naar voetnoot177 Gelijck een roosengaerd om regen. De Hemel bouw dien vruchtbren hof,Ga naar voetnoot179 180[regelnummer] En hellep my aen Wiegestof.Ga naar voetnoot180 I.V. Vondel.	voetnoot* Van 1629 of 1630. Afgedrukt volgens de afzonderlike uitgave in folio (Unger: Bibliographie, nr. 731). Johan Wolphard, aan wie dit gedicht opgedragen werd, stamt uit het bekende geslacht van de Brederode's. Hij was in 1633 kolonel geworden en twee jaar later gouverneur van 's Hertogenbosch; in 1641 werd hij tot Veldmaarschalk benoemd. voetnootvs. 1 mijn soete droom: die liefelik voor mijn verbeelding oprijst. voetnoot3 treckende: mij zozeer aantrekkend; mogelik ook woordspeling met: vele landen doortrekkende. voetnoot4 Alpes: meerv. naar het Frans. voetnoot5 begaefde: rijk; Euroop is vrouwelik, wegens de personificatie. voetnoot6 af keerigh: de rug toewendend, een tegengestelde loop nemend. Het gehele gedicht is gebouwd, naar renaissance-trant, op een verpersoonliking van al de ten tonele gevoerde stromen. voetnoot9 Begort: bezwangerd. voetnoot12 Hyrcynsche wouden (Hercynia silva): het Duitse middelgebergte, aldus genoemd bij de klassieke schrijvers (Caesar, Tacitus). voetnoot13 namaels: door de Romeinse overheersing. voetnoot19 roof: buit. voetnoot15-20 Constantijn de Grote versloeg zijn tegenstander Maxentius, in 312, voornamelik met legerbenden uit Gallië en Germanië getrokken. voetnoot21 het juck: hiermee is geen gewelddadige onderwerping bedoeld (vgl. Matth. XI, 29, 30). voetnoot22 als tussenzin te lezen. voetnoot24 Te tarten: uit te dagen, te wedijveren met; gedoopte: als Christelike rivier de meerdere van de Joodse Jordaan. voetnoot27 Cesars legerbrugh: vgl. voor de bouw van deze brug Caesar: De bello gallico IV, 16-vlg. voetnoot28 Drusus bouwde, om Germanië te onderwerpen (13 v. Chr.), een vijftigtal vestingen aan de Rijn. voetnoot33 Attila, de aanvoerder der Hunnen, die in het midden van de vijfde eeuw de Rijn bereikte. voetnoot36 kil: bedding; met kuische dooden: de elfduizend maagden (vgl. Vondel's Maeghden). voetnoot39 uw hair: plotselinge overgang naar de personificatie, waarmee de volgende strofe begint. Tegelijk, als vernuft-speling, toe te passen op de welig begroeide Rijnoevers. voetnoot43 Karel: Karel de Grote. voetnoot44 veegen van: zuiveren van. voetnoot45 van vreemde, woeste stropende benden. voetnoot47 randen: oevers. voetnoot48 d.i. herbouwde uw steden. voetnoot50 Syn' lusthof: Aken. voetnoot55 Duitsland was het eerste land waar papiermolens verrezen. voetnoot57 vernuftspeling: met water en vier: uw wateren bezielen mijn gedicht. voetnoot58 Mijn geest vermeit zich in uw wateren (wedde). voetnoot64 nydigh: afgunstig. voetnoot68 vlieten: zijrivieren. Mythologies voorgesteld als jongelingen en maagden, die uit urnen water gieten (vs. 70). voetnoot71 pijnberghs soon: ontspringend te midden van dennebossen. voetnoot72 appelvlechten: vlechten van dooreengestrengelde twijgen van appelbomen. voetnoot73-74 Luik was het oudste bisdom aan de Maas, Keulen aan de Rijn. voetnoot75 vertuit: samenbindt, doorvlecht. voetnoot76 riem: gordel. voetnoot83 om oorloogh verght: tot een oorlog uitdaagt, met oorlog bedreigt. voetnoot88-90 Herinnering aan Claudius Civilis in zijn strijd tegen de Romeinen, maar tevens aan de bevrijdingsoorlog tegen Spanje. voetnoot91 de Griecksche slang: de Lerneïese slang Hydra (vgl. hiervóór: Zegesang, vs. 290-294). voetnoot94-95 kruicken van stroomen: zie bij vs. 68: de watervoorraad van de zijstromen die de Rijn moet verzwelgen. voetnoot99 krommen bult: heuvel. voetnoot101-103 Aan de verzande Rijnmond bij Katwijk lag de zogenaamde Brittenburg, de ruïne van een Romeins kasteel; verdroncken: overstroomd; alleen bij eb waren de resten zichtbaar. voetnoot111-120 Het sterrenbeeld de stroom (amnis), in de loop der tijden vereenzelvigd met geliefde rivieren als de Eridanus, de Nijl, de Po, enz. Vondel meent dat eerder zijn geboortestroom recht heeft op die ereplaats. In de oudheid werden stromen als de Po, als hoofdrivier van Italië, en de Nijl, wegens hun vruchtbaarmakende invloed, als goddelike machten aangebeden en onder de sterren geplaatst. In vs. 116 wordt de vergelijking voortgezet: de sterren zijn de beweeglike (wufte), zilverschubbige vissen in die stroom. voetnoot122 kittlen: prikkelen, in vervoering brengen. voetnoot124 Zinspeling op titels als Rijngraaf, Paltsgraaf aan de Rijn, enz. voetnoot126 overtogen: overgetrokken. voetnoot127 Hierbij zal wel te denken zijn: En hoe menigeen heeft...; met uw rand bepaelt syn faem: zijn roem beperkt gezien tot uw oever, d.w.z. hoe menigeen is er niet in geslaagd de Rijn met zijn leger over te trekken. voetnoot128-130 Van hoe menige Hollandse edelman is het bloed met uw wateren vermengd. voetnoot133 een lent van vaersen: een rijkdom, overvloed van poëzie (Ned. Wdb. VIII, en Bruyloftsbed van P.C. Hooft, vs. 348); in verband met bevlechten (134) is hier wel aan een woordspeling met lint te denken. voetnoot134 silvre horens: doelend op de krommingen van de rivier. voetnoot135 uw' wuften ommeswaey: uw dartelende, kronkelende loop. voetnoot137 mijn Keulsche kaey: de kade van mijn geboortestad. voetnoot139 Erasmus grafste: Erasmus ligt begraven in de hoofdkerk van Bazel. voetnoot140 Herinnering aan het verzet, nog in de eigen tijd, van Contraremonstrantse zijde, toen in 1622 Erasmus' nagedachtenis geëerd werd (zie deel 2, blz. 418). voetnoot141 's Keysers vierschaer: het Rijkskamergericht. Spiers had als zetel van deze rechtbank (1513-1689) een grote naam. voetnoot142 dat wemelt van in 't zwart geklede advokaten. voetnoot143 Themis: godin van het Recht; afgeslaeft: dodelik vermoeid. voetnoot144 Bekommert: bezig, bezet met; in dit verband: met werk overladen; 't pleit beschimmelt: de processen op de lange baan geschoven worden. voetnoot145 't Binger loch: de Duitse naam voor de engte van de Rijnbedding bij Bingen. voetnoot147 En Nederland doet genieten van uw Rijnwijnen (vgl. voor deze betekenis van groeien: Ned. Wdb. V, 805 en vs. 158). voetnoot148 aan te vullen met doet: en door een verfrissende dronk alle zorgen verbant. voetnoot149 bestelt: verschaft. voetnoot150 Totdat ze, u tot de monding volgend, geen stof meer heeft voor beschrijving. voetnoot152 vliet: smalle stroom. voetnoot153-154 De oorlog woedde nog in de Rijnstreken; Hydra: wanstaltig monster. voetnoot157 schift: in tweespalt brengt. voetnoot158 groeit in: zich verlustigt in (vgl. vs. 147). voetnoot159 vaegh: moge bevrijden (eigenlik schoonvegen). voetnoot161 moedigh: fier. voetnoot163 wachter van ons heck: beschermer van onze grenzen. voetnoot165 Een iongen Soon: Wolphard van Brederode was gehuwd met Anna, dochter van Graaf Joan van Nassau, die hem bij haar dood, (7 Des. 1636) vijf dochters naliet (vs. 175). Uit het verband zou men opmaken, dat juist in het jaar waarin Vondel dit gedicht schreef, de hoop op een stamhouder gekoesterd werd. voetnoot167 overoudren: voorouders. voetnoot170 Brederoe: in roe schuilt weer een woordspeling met de naam. voetnoot171 die teere ranck (de telgh van vs. 169) is de jonggeborene. voetnoot174 De bedoeling moet zijn: om zo uit te groeien, dat zij eenmaal kan bedekken (d.i. beschermen) de Moeder. voetnoot177 wenschen om: verlangen naar. voetnoot179 bouwen: de grond bewerken, om nieuwe vrucht voort te brengen. voetnoot180 Wiegestof: de stof voor een wiegezang.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels

De werken van Vondel (10 dln) (WB-editie)

auteurs