De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 115]

Rommel-pot Vant Hane-kotaant.aant.^*

Om te kauwe veur begyne-koeck:
En te neurie lijck hangsje hangebroeck.

Op, wel op mijn soete Marten,^{vs. 1}

Helpt my neurien suyver knecht²
Wangt jy kraeckt de neuties recht,³
En ick ken ongs Haneparten:⁴
Deunt met my, hoe haet en nijt⁵
Coppens vroomicheyt verbijt.⁶

Coppen corts quam wt de kempen,⁷

Veur de Spanjers hier evlucht,
Doen hy dorpen en gehucht,
En het boerevolck sach dempen,¹⁰
Doen de krijch het langt liep af,
En aen Coppen paspoort gaf.¹²

Alle Hanen die ontfinghen

Broeder Coppen in het veen¹⁴

* Van 1627. Afgedrukt volgens de eerste uitgave in plano (hg. 370 mM., br. 182 mM.; de tekst in 3 kolommen met Gotiese letter). Unger: Bibliographie, nr. 153.
Een Rommelpot is een primitief muziekinstrument, bestaande uit een pot, overspannen met een blaas, waardoor een rietje gestoken is. Door dit met de vochtige hand te wrijven ontstaat een eentonig brommend geluid. De rommelpotspeler begeleidt een of meer straatzangers, die langs de deuren geld ophalen, vooral op vastenavond. Op de gedachte van een strijd in het Hane-kot is Vondel gekomen, doordat de uitgesloten predikant Hanekop heette en zijn tegenstander Trigland bijgenaamd werd ‘'t Kalkoense haantje’. Bovendien vervormde men Arminianen wel tot ‘arme hanen’. 't Gedicht is geschreven in Noord-Hollands dialect.
Om te kauwe veur begyne-koeck staat ongeveer gelijk met: om voor zoete koek op te eten, d.w.z. het onaangename stilzwijgend en gelaten te dragen (vgl. ‘iets voor suiker en banket opkauwen’ Ned. Wdb.). Begyne-koeck evenals Begyne-rijst: bijzondere spijzen, die op het Begijnhof bereid werden.
Het lied van Hangsje hangebroeck moet een bekend wijsje geweest zijn. Mogelik is bedoeld Bredero's lied ‘Een oudt Bestevaertje met een jong Meysjen’ (deel III, 229), waarin Hansje hangebroek voorkomt.

vs. 1 wel op: wel aan; soete Marten: mijn lieve Marten, nl. Marten Jansz. Brandt, boekverkoper bij de Nieuwe Kerk, in ‘De Gereformeerde Catechismus’, rechtzinnig uitgever van de werken der Contraremonstrantse predikanten. Deze tegenstander wordt door de rommelpotspeler geprest om een liedje te zingen ter bespotting van zijn geestverwanten (vgl. vs. 199).

2 suyver knecht: mooie jongen.

3 Jij weet het fijne van de zaak (de noot kraken: door het uiterlike tot de kern doordringen). Waarschijnlik ook woordspeling met noot: muzieknoot: Jij kunt zo voortreffelik zingen.

4 ongs Haneparten: de streken van onze predikanten. Voor s en t (d) hoorde men in Amsterdams dialekt geen n maar ng (vgl. langt, vs. 11, wongder, vs. 16, enz.).

5 deunen, evenals het voorafgaande neurien: zingen.

6 vroomicheyt: rechtschapenheid; Coppens vr.: de rechtschapen Hanekop; verbijten: doodbijten, ten verderve voeren.

7 corts: kort gelegen; wt de kempen: uit Brabant; Hanekop was uit Breda gekomen (zie vs. 24).

10 dempen: onderdrukken.

12 paspoort geven: noodzaken om heen te gaan.

14 in het veen: in Amstelland.

[p. 116]

15

Broederlijck, en soo het scheen,

 

Warent wongder soete dinghen,

 

Maer het suerde haest int vat,¹⁷

 

Duren is een moye stadt.¹⁸

 

'Twas laet Koppen mit ongs waken¹⁹

20

En te boom gaen binnen 'theck²⁰

 

Als een speulnoot songder vleck,

 

Koppen slangen kent en draecken,²²

 

En hy krayde vroech en spa

 

Op de tooren van Breda.

25

Oogentroost hadt gien behagen²⁵

 

In broer Koppens murge-sanck,²⁶

 

Broeders riep hy, ic wort kranck,

 

Ach jy selt het jou beklagen

 

Soo broer Koppen mit syn klock²⁹

30

Luyen blijft op ongse stock.³⁰

 

Oogentroost die huylde tranen:

 

Was het niet een soete gril³²

 

Van die malle Cocodril?³³

 

Maer ten holp niet, alle hanen,

35

Alle boeren met heur stem,^34-35

 

Croonden Koppen, en 'thadt klem.³⁶

 

Broeder Koppen, trouwe wachter,

 

Krayde, eer de Sonne blonck,

 

Dat het deur de Veenen klonck,

40

Alle krayers lagen achter,⁴⁰

 

Elck die scheen int krayen schor:

 

Doen begonner een geknor.

 

'tHaentje dickkop vande Mase,⁴³

 

Lest estiert nae Gravesangt,

45

Huylebalck in Amsterlangt

17 haest: weldra. De stemming veranderde, werd ‘suer’ in plaats van ‘soet’.

18 Duren: bekende woordspeling met de stadsnaam: pendant van ‘'t kan verkeren’.

19 'Twas: Men zei (vgl. vs. 151); mit ongs waken: nl. voor de rechte leer.

20 boom: de lat waarop de hoenders te ruste gaan (vgl. vs. 215); nadruk op binnen: laat hij zich bij òns aansluiten.

22 slangen en draecken: als gifverspreidende dieren symbolen voor de ketterijen.

25 Oogentroost: Karel Leenarts (Leendertze), een medicus, ijverig voorstander van de kerkelike partij, en daarom in 1629 uit Amsterdam verbannen. Hij heette ‘in de wandeling Doctor Oogentroost’ (A.).

26 murge-sanck: het eerste gekraai, dus: zijn eerste prediking, in verband met vs. 35-36 wel zijn proefpreek.

29 klock: krachtig stemgeluid.

30 ongse stock nl. in ons kippenhok.

32 een soete gril: een aardige inval.

33 Cocodril: krokodil. Deze dokter woonde in een huis waar de krokodil uithing (A.), maar de bedoeling zal ook wel zijn dat hij slechts krokodilletranen huilde.

34-35 alle hanen, alle boeren: de kerkeraad, die zich vóór Koppen uitsprak, hem ‘croonden’, d.w.z. beriep.

36 't hadt klem: de zaak werd in hun geest beslist.

40 lagen achter: moesten voor hem onderdoen.

43 Adrianus Smout, in 1613 bij besluit van de Staten van Holland uit Rotterdam naar 's Gravezande gebannen, ‘daer hij door bidden en smeeken zijne herstellinge te Amsterdam zocht te bewerken’ (A.).

[p. 117]

 

Schelde, ben ick dan een dwaese⁴⁶

 

Stocknar in het Hanevelt,⁴⁷

 

Dat mijn poortklock niet en gelt?⁴⁸

 

Durf ic krayen op een keuninck,

50

Op de Haen die sit in top

 

Mit een kroontjen op sen kop,

 

In syn groote Haneweuning,^50-52

 

Ba! wat meenje goede lien⁵³

 

Dat ick Coppen sel ontsien?

55

Ick sel Coppen moeyte brouwen,

 

En syn ongenayde rock⁵⁶

 

Scheuren in het hoender hock,

 

'kSel hem veur een ketter schouwen,⁵⁸

 

'Klijt niet by mijn reusel-smout

60

Dat syn strongt verkeert in gout.^59-60

 

Fyat riep 'tkalkoensse Haentje,

 

Dat soo bloost om syne kam,

 

En de jonghens nae de Dam

 

Op leert trecken met een vaentje,

65

Of nae 'tbrouwers Haentje, dat

 

Hem bestoven sach vant nat.^61-6666

 

Het geviel dat grauwe geusen⁶⁷

 

Wonnen 'thuys te Monckelbaen,

 

Daer Heer hopman Swart vooraen⁶⁹

70

Trock met sinte Stevens reusen,⁷⁰

 

Doen de Damheer wel emant⁷¹

46 Schelde: schold.

47 Stocknar: botterik. Woordspeling met stock in vs. 30.

48 poortklock (vlg. vs. 29): eig. de klok bij de stadspoort.

50-52 Dit slaat op de preek die Smout bij een biddag in de Nieuwe Kerk gehouden had tegen Lodewijk XIV, die de gereformeerde religie verdrukte, en tegen onze Staten, die hem met schepen hielpen tegen La Rochelle; Haen en Haneweuning heeft betrekking op de Galliese haan (Lat. gallus = haan).

53 Ba!: wel.

56 ongenayde rock: vgl. de noot bij Dl. 2, blz. 62, vs. 153: ‘Gy maekt schriftuurs rok nadeloos’.

58 schouwen veur: schuwen als.

59-60 Ik duld het niet dat zijn afschuwelike prediking zo hoog gewaardeerd wordt; reusel-smout gesmolten varkensvet. In smout schuilt natuurlik een woordspeling met zijn naam.

61-66 'tkalkoensse Haentje: ‘Jacobus Triglandius, om sijn root en opdrachtig aengezicht zoo genaemt’ (A.); 65 'tbrouwers Haentje: ‘Pieter Evertze Hulst, brouwer in 't Haentje by de nieuwe markt, had nevens eenen zijner bekenden den predikant Triglant dronken langs straet zien stootvoeten, ende tegen iemant gezegt, dat hij Triglant op stroôbeenen hadt zien gaen: dit voortgepraet quam Triglant ter ooren, die eenige maelen op den predikstoel vele betuigingen daer tegen gedaen heeft, en t'evens het graeuw en de jongens tegen den brouwer aengehist en opgereuit’. (A.). (Over de valsheid van deze beschuldiging vergelijke men H.C. Diferee: Vondel's Leven en Kunstontwikkeling, blz. 152-vlg.); 64 met een vaentje: met een hele troep (vaen: een vendel schutters).

66 bestoven: dronken (van bestuven: door sterkedrank bedwelmen).

67 grauwe geusen: het grauw dat voor de ‘geuzen’, d.i. de Contraremonstranten, partij koos. Op Paasmaandag, 13 April 1626 werd een huis bij de Monkelbaanstoren, waar de Remonstranten zouden prediken, overvallen en geplunderd.

69 hopman Swart, oud-kapitein van de West-Indiese Compagnie, was een van de leiders.

70 sinte Stevens reusen: het grauw dat met stenen wierp, als eertijds bij de marteling van Sint Stephanus.

71 de Damheer: Nicolaas Hasselaer, majoor van 't stads krijgsvolk, die het gezag van de overheid, op de Dam zetelend, vertegenwoordigde. Twee van de aanvallers werden doodgeschoten, ‘die men daerna bevondt bekende gauwdieven te wezen’. (A.); wel emant: goed van manschappen voorzien.

[p. 118]

 

Schoot twee dieven in het sandt.

 

Doe kreet trompman, by mijn trompen,⁷³

 

By mijn fluyten, dat gaet wel,

75

Wat! nu ist ewonnen spel,

 

Nu de grauwegeusen pompen,⁷⁶

 

En met giestich overlech⁷⁷

 

Trecken over marct en brech.⁷⁸

 

Corteboef die sat en lachten,⁷⁹

80

En hy hilt syn buyckje vast,

 

Wel hoe dunckje van die quast?

 

croont syn muts mit haneschachten,⁸²

 

Set die moerplaech, felle beul,

 

Op een bock of esels veul.

85

Maer het werck en bleef niet steken

 

Met het afebrooken huys,

 

Wangt kijck! Isrels hockgespuys⁸⁷

 

Socht Gods martelaers te wreken,⁸⁸

 

Sleepte 'tlijf veur Heeren deur,⁸⁹

90

En las hockplaccaten veur.

 

Een ghequetste wert edraghen

 

In het Gasthuys van zijn broers,⁹²

 

'Tveen was vol gekockeloers,⁹³

 

'Thock niet anders dee als clagen,

95

Troost en wisse salicheyt

 

Was de siecke toe eseyt.⁹⁶

 

Al de Haenen luyde baerden⁹⁷

 

Dat hy was een moordenaer,⁹⁸

 

Die hem teugen Christi schaer

100

Hadt estelt, mit roers en swaerden,

 

Die onnosel bloet vergoot,

 

Dat het hanehock verdroot.

73 trompman: Simon Verdoes, zo genoemd ‘omdat de vergulde Tromp (d.i. trompet) tot zijnent uithing’. (A.). Misschien ook omdat hij een grote mond opzette?

76 pompen: aan de pomp staan, d.i. zich inspannen.

77 giestich: vernuftig, slim bedacht.

78 brech: Noord-Hollands voor: brug.

79 Corteboef: opzettelike vervorming van de naam van Boudewijn Kortenhoef, de stads-secretaris, die onterfd werd omdat hij zijn moeder mishandeld had.

82 haneschachten: van een hoorndrager (bedrogen echtgenoot) werd gezegd dat hij met haneveren was versierd (vgl. Meinsma in Taal en Letteren IV, 211). Het plaatsen op een bock of esels veul (veulen) moet betekenen: aan de publieke bespotting prijs geven.

87 Isrels hockgespuys: het gelovige gepeupel, dat voor 't ‘hanehok’ partij koos.

88 Gods martelaers: bittere spot; alsof met de plundering Gods zaak gediend werd! Vandaar ook hockplaccaten: de bevelen, voortkomend uit het hanehok, dat de overheid de wet wilde voorschrijven.

89 Het lijk van de neergeschoten plunderaar werd gesleept voor de deur van burgemeester Van Nek en daarna van burgemeester Vlaming (A.).

92 van: door.

93 'Tveen: heel Amsterdam.

96 de siecke is de ghequetste van vs. 91. Een predikant vertroostte hem ‘daer mede, dat hy voor de pijn, die hij nu leedt, de eeuwige vreugde zekerlijk zou genieten’ (A.).

97 baeren: te keer gaan.

98 hy: nl. Hasselaer.

[p. 119]

 

Ia sy kreeten, door ongs sporten¹⁰³

 

Steecken duysent heure cop,

105

En versaen mit garst de crop,¹⁰⁵

 

Wil nu jement ongs vercorten,

 

Wachtje veur 'tgeloovich schuym,

 

Die het hock heyt op syn duym.¹⁰⁸

 

Haentje clopper creet op Coppen,¹⁰⁹

110

Oock ebeeten als de rest,

 

Clopt die ketter uyt het nest,

 

Wie wil mit die morsvuyl soppen?¹¹²

 

Hy mach picken langs het velt

 

Die op ongse krijghtocht schelt.

115

Coppen liet dat onbesegelt¹¹⁵

 

Niet alleen, maer krayde stijf,¹¹⁶

 

O onkristelijck bedrijf!¹¹⁷

 

Boosheyt, schelms, en ongeregelt,¹¹⁸

 

Lijtmen dat in deuse wijck?

120

Noyt en sach ick dierghelijck!

 

Coppen 'tgraeu kreech tot bedaren,

 

Elck toehoorder mercken mocht

 

Dat huysplongdren niet en docht,¹²³

 

Waerom sy ehoorsaem waren

125

Coppen selden krayens moe,¹²⁵

 

En zijn gunst nam daechlijckx toe.¹²⁶

 

Haen kalkoen die kreet vol tooren,¹²⁷

 

'k Sou jou met mijn pennen slaen¹²⁸

 

Datje deuse vreemde Haen,

130

Deuse nuwelinck gaet hooren,

 

En jou ouwe krayers vliet,

 

Liet ickt om jou swackheyt niet.

 

Malkus quam oock aneloopen,¹³³

103 ongs sporten: de tralies, nl. van het hok (de kerkelike gemeenschap).

105 En zoeken bij ons hun geestelik voedsel.

108 Die (meerv.) slaat terug op het kollektieve schuym; op syn duym hebben: in zijn macht hebben (de duym is de scharnier waar alles op draait).

109 clopper: Johannes Kloppenburg; ook wegens de woordspeling met clopt (vs. 111). De komma is te verplaatsen achter creet.

112 morsvuyl: vuilpoes. Het Ned. Wdb. (IX, 1152) kent voor dit woord alleen deze plaats; soppen heeft hier de algemene betekenis van voedsel nemen.

115 onbesegelt laten: geen instemming betuigen.

116 stijf: met kracht.

117 Hier volgen Coppen's woorden.

118 schelms, en ongeregelt: schelmachtig en tuchteloos (bepalingen bij boosheyt).

123 docht: deugde, behoorlik was.

125 Lees achter Coppen een komma.

126 zijn gunst: de gunstige stemming tegenover hem.

127 Haen kalkoen: Jacobus Trigland.

128 jou slaat op dat deel van de gemeente, dat Hanekop liever hoorde dan de ‘ouwe krayers’, maar die z.i. te zwak van begrip zijn om met oordeel des onderscheids te kiezen (vs. 132).

133 Malkus: ‘Warnar Ernst van Bassen, hier Malkus genaemt, om dat hij kruiken en kannen verkocht, die gelijk Malchus, slechts maer een oor hebben’ (A.). Deze verklaring in de Amersfoortse uitgave klinkt onwaarschijnlik. Een veel aannemeliker verklaring van deze bijnaam vindt men bij Vondel zelf (zie de noot in Dl. II, blz. 60, vs. 113).

[p. 120]

 

Lombertshanen kreet hy waect,¹³⁴

135

Siet wiet spul te grabbel maect?¹³⁵

 

Coppen wint soo groote hoopen,

 

't Is edaen, so jy by gut

 

Coppens toeloop niet en schut.¹³⁸

 

Stoot die Basiliscus buyten,¹³⁹

140

Smoort hem in zijn eyghen gift,

 

Maect hem swart by mont en schrift¹⁴¹

 

Past het hock wel dicht te sluyten,¹⁴²

 

want hy maect de vechters flauw,¹⁴³

 

En het moedich geuse-grauw.

145

't Malle ventje dat sey, amen,¹⁴⁵

 

Broeders dat geschie, 'tis tijt

 

Datmen Koppens kam afbijt,¹⁴⁷

 

Rot en spant met kracht te samen,¹⁴⁸

 

En elck Haen op Koppen pick,

150

Dat hy 't krayen laet van schrick.

 

'Twas gae voort, geveynsde ketter,

 

Packt jou voort, jy toovenaer,

 

Altijt tay, en selden gaer,¹⁵³

 

Christen songder giest en letter,¹⁵⁴

155

Wije deur, en ruyme poort,¹⁵⁵

 

Siel-verleyer packt jou voort.

 

Koppen kon niet lange duren

 

In de bytebauwe kouw,¹⁵⁸

 

Hier een steeck, en daer een douw:

160

Koppen most het duer besuren,

 

Arme Koppen die most gaen,

 

Wtepickt van elcke Haen!

 

Nu sit Coppen uyt esloten,

 

En eschoffelt uyt het kot,¹⁶⁴

165

Viertien Hanen tot een spot,¹⁶⁵

 

Hanen die met sporen stooten,

134 Lombertshanen: een mooi soort hanen, uit Lombardije afkomstig (vgl. twee plaatsen uit Warande der Dieren, Dl. 1, blz. 732, 745).

135 te grabbel maecen: vergooien, bederven.

138 schutten: tegenhouden.

139 Basiliscus: een fabelachtig giftig dier, door een padde uit een haanei gebroed (zie de afbeelding in Warande der Dieren, Dl. 1, blz. 524).

141 by: door.

142 Past: draagt zorg.

143 flauw maecken: doen verslappen.

145 't Malle ventje: Jan Willemze Boogaert, oud-schepen der stad Amsterdam, ‘in de wandeling “malle Jan” geheten’ (A.).

147 de kam af bijten: spreekwoordelik voor: aanvallen, te schande maken (Ned. Wdb., VII, 1046).

148 samen hoort zowel bij rot als bij spant; beide hier niet met onze ongunstige betekenis.

153 tay: uitgedroogd, niet mals.

154 songder giest en letter: die nòch naar de geest, nòch naar de letter de christelike voorschriften volgt.

155 Wije deur, nl. voor de ketterse leringen, en daarom een siel-verleyer.

158 bytebauwe kouw (samenstelling): kooi vol bullebakken; bietebouw is het Zuid-Nederlandse woord voor een boeman, een spookverschijning. In het Ned. Wdb. is bytebauwe hier ten onrechte als bijv. nw. opgevat.

164 eschoffelt van schoffelen (met de poten), dus wegtrappen.

165 Viertien Hanen: de veertien predikanten.

[p. 121]

 

Hanen scherp van klau en beck,

 

Werveldrayers binnen 't heck.¹⁶⁸

 

Toorenwachters wilt doch payen¹⁶⁹

170

Koppens broeders meer en meer,

 

Maeckt, dat als sy Coppen weer

 

Smorgens lustich hooren krayen,

 

Elck een sing met blye toon,

 

Keuninck Coppen spant de kroon.

175

Toorenwachters liert de grepen¹⁷⁵

 

kennen van de Hanewrock,

 

Want een krijter grayt int hock,¹⁷⁷

 

Datmen jou wel licht sou schepen

 

In een lichter algelijck,^178-179

180

En opsetten ande dijck.¹⁸⁰

 

Ia het moerhock, om te baenen¹⁸¹

 

Ruymer wech tot Hierarchy,

 

Steeckt bedeckt na hockvoochdy,

 

Over vrye Frangse Hanen,^182-184

185

Maer die krayen al op Wals,

 

Bestemoer jou kaert is vals.¹⁸⁶

 

Toorenwachters keunie lubben¹⁸⁷

 

Altemet een geyle Haen,

 

Seper 'tsel dan beeter gaen,

190

Slang vernuwt van self heur schubben,

 

Maer een Haen vernuwt syn se'en,¹⁹¹

 

Als hy fraytjes wordt besneen.¹⁹²

 

Wangt het aertje van die schalcken

 

Is te byte bits, en fel¹⁹⁴

195

In syn vroome buermans vel,

 

Over hum te huylebalcken,

 

Die hy straf mit spoore botst,¹⁹⁷

 

Die hy martelt, nijpt, en trotst.

 

Martebroer my dit holp singen,¹⁹⁹

168 Werveldrayer: die het hek opent en sluit, de macht in handen heeft. Hier ongunstig: die de baas speelt (vgl. raddraaier).

169 Toorenwachters: de burgemeesters, ‘om dat hare kamer of vergaderplaats was in het torentje van 't oude stadtshuis’ (A.); payen (niet ongunstig): tot rust brengen.

175 grepen: streken.

177 een krijter: een schreeuwer, nl. Smout, die ‘wel dorst zeggen, dat men zulke slappe overheden met een schip nae de Volewijk behoorde te vaeren, om ze door een hennepe venster te leeren starrekijken’ (A.); grayen (ook gespeld greien): Noord-Hollands voor: schreeuwen, huilen.

178-179 jou algelijck: jullie allen te samen; lichter: schuit van geringe diepgang.

180 opsetten ande dijck: evenals nu figuurlik: aan de dijk zetten.

181 het moerhock: de Nederduits-Hervormde kerk.

182-184 Streeft er heimelik naar, gezag te krijgen over de Waalse predikanten, (de ‘Franse hanen’) die zich onafhankelik voelden.

186 Grootje, jij speelt geen eerlik spel!

187 keunie: kun je; keunen is Amsterdams-dialekties (vgl. vs. 208), evenals seper voor: zeker (vs. 189); lubben: besnijden.

191 vernuwt syn se'en: neemt andere, betere gewoonten aan.

192 fraytjes: netjes.

194 byte: Hollandse infinitief zonder n.

197 straf: heftig; botsen hier transitief: stoten.

199 Martebroer (vgl. vs. 1) wordt Heerooms veynster Aep genoemd, omdat hij woonde ‘aen den ingang van de nieuwe Kerk, naest de kerkdeur’ (A.). Bovendien speelt Vondel met de naam Marten, in de fabel voor een aap gebruikt (Bergsma): zie Warande der Dieren (Dl. 1, blz. 677); Heeroom (pastoor) is uit de Katholieke tijd van Amsterdam overgebleven en overgedragen op de predikant, die in vs. 202 met het Duitse woord farheer (Pfarrer) genoemd wordt.

[p. 122]

200

Marten Heerooms veynster Aep,

 

Die staech ruyct aent haentje paep

 

En op farheers trom kan springen,²⁰²

 

Marten die het al gelooft,²⁰³

 

En de spijcker raeckt op 't hooft.²⁰⁴

205

Wil elck Haen op Heeren krayen,

 

Lijt dan dat mijn Rommelpot

 

Deunt en speult vant Haenekot:

 

keun jy beytlen, ick kan drayen,²⁰⁸

 

Ben jy huppels, ick ben sprincx,²⁰⁹

210

So jy dwars drijft, ick drijf slincx.

 

Reyntje betert oock jou wegen,²¹¹

 

Of jy krijcht al mee een beurt,

 

Elck is op de schalck esteurt:²¹³

 

Vos langt Coppen jouwen segen,²¹⁴

215

Dat hy weeran gae te boom,²¹⁵

 

En voor niements picken schroom.

 

Malle vent ic quyt mach schellen,²¹⁷

 

Want hy sel van ancxt bekackt,

 

In een siepton dicht epackt²¹⁹

220

Zijnen brootkurf scheep bestellen,²²⁰

 

En met 'tierste schip van hier

 

Lubbert hieten tot Algier.²²²

 

Hanen, kakel ick te woortrijck?

 

Is hier ergent wat emist?²²⁴

225

Deynckt dit malt een kamerist,²²⁵

 

In het reederijckers Noortwijck,

 

Of de camer van Schiedam,

 

Om het hock te maken tam.²²⁸

202 op farheers trom springen: naar zijn pijpen dansen.

203 die het al gelooft: die zo rechtzinnig is, of, spottend: die zo goedgelovig is.

204 En die het bij het rechte eind heeft (ironies bedoeld).

208 beytlen: buitelen. De tweeklank in dit woord heeft wel anders geklonken dan onze ei. Men vindt nl. ook de spelling met eui en eu.

209 huppels-sprincx: geneigd tot huppelen, tot springen. Evenzeer synoniem als het volgende dwars en slincx (verkeerd).

211 Reyntje: Reynier Paeuw (vgl. het Sprookje van Reintje de Vos).

213 esteurt: verstoord.

214 langen: toereiken, geven.

215 weeran: wederom; te boom (zie bij vs. 20).

217 Malle vent (vgl. vs. 145); quyt schellen (assimilatie uit: schelden): verder met rust laten.

219 siepton: hierin schuilt een hatelikheid, omdat Bogaert, die zeepzieder was, ‘zijne zeeptonnen tegen de keure te klein hadt laten maken’ (A.).

220 brootkurf: schertsend-platte uitdrukking voor: gat, achterste (Ned. Wdb. III, 1569); scheep (uit tscheep) bestellen: inschepen.

222 De bekende voornaam Lubbert bevat een woordspeling met lubben (vs. 187), dus: in Algiers bevorderd worden tot eunuuch.

224 Heb ik ergens misgetast.

225 Denk dan maar dat het een grappenmakerij is van een of andere dorpsrederijker.

228 tam maken: een toontje lager doen zingen.

[p. 123]

 

Veur een slot dan gasthuys Peter,²²⁹

230

Soo ick vraech jou ouwe Haen,

 

Als hy siet dit geckspul aen,

 

Makent jonge Hanen beter,²³²

 

Als het ouwe hock veur heen?²³³

 

'kWedt hy 'thooft schudt, en krayt neen.

Jn D'MATER SALEM door Jrenaeum Philalethium, by Adelaert Waermont.^*

229 gasthuys Peter: ‘het beeld van St. Pieter, dat boven op het pakhuis van St. Pieters Gasthuis was gestelt’ (A.), hier met de ‘ouwe haen’, waarmee hij afgebeeld wordt wegens het bekende verhaal van de verlochening, als vertegenwoordiger van het oude Katholieke Amsterdam.

232 de jonge Hanen zijn de rechtzinnige predikanten die nu op hun beurt aan kettervervolging doen.

233 het ouwe hock: de Katholieke kerk.

* Waarom de gefingeerde drukkerij D'Mater Salem heet, is mij niet geheel duidelik. Salem betekent: vrede, en is ook de verkorting van Jerusalem. Men zou kunnen denken aan Galaten 4, 26, waar het hemelse Jerusalem ‘ons aller moeder’ genoemd wordt. Jrenaeus = de vredelievende; Philalethium: waarheidsvriend.