De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 729]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten

De vyfde handel. BODE. OATES. NEPTUYN. Bode: Vervloeckte, afgryselycke, en deerelycke moord,Ga naar voetnoot1863 Verfoeylyck schellemstuck, waer heeftmen oyt gehoort 1865[regelnummer] Van sulck een grouwel? kan den Hemel dat gehengen!Ga naar voetnoot1865 Wie sagh doorluchtigh bloed oyt schandelycker plengen? Oates: Die neerlaegh ons verhael: vertel van stuck tot stuckGa naar voetnoot1867 Myn broeders uytgang, en beklaeghlyck ongeluck.Ga naar voetnoot1868 Bode: So flucx de rechters na veel overlegs ten lestenGa naar voetnoot1869 1870[regelnummer] Hem gaven 'skrygsvolcx grim, en hevigheyd ten besten,Ga naar voetnoot1870 Teegh al de Pelopeesche, en Ithakoische schaerGa naar voetnoot1871 Na's opperhoofdmans tent, en legerplaetse, daerGa naar voetnoot1872 Men Palamedes hiel versekert, en gevangen,Ga naar voetnoot1873 En paep Eurypilus hem sterckte, om syne gangen 1875[regelnummer] Te strecken na de dood getroost, en wel gemoed.Ga naar voetnoot1874-1875 Met so spreeckt Calches: ghy die onser aller bloedGa naar voetnoot1876 En leven op een prys geset hebt, en u mercklijckGa naar voetnoot1877
[pagina 730]
Besondight, en misgaen aen 't wereldlyck, en 't kercklyck:Ga naar voetnoot1878 De goedige gemeent die vordert u tot straf:Ga naar voetnoot1879 1880[regelnummer] Uw' jongste tyd is hier, dus breeckt dit marren af.Ga naar voetnoot1880 d'Eubeër vorst die rees van daer hy was geseten, En sprack: o mannen die verhit syt en gebeten Op myne onnooselheyd, wat is dit voor een' wys',Ga naar voetnoot1883 Dat veertighjaerge dienst, en soo veel slavernys,Ga naar voetnoot1884 1885[regelnummer] Met stortinge van bloed vergolden word in 't ende? Sy kreten: landverraer, Jupyn uw' meyneed schende:Ga naar voetnoot1886 Ghy hebt uw' vonnis wegh. hy sweegh, en trad voor heen.Ga naar voetnoot1881-1887 Ga naar voetnoot1887 Syn' rechte syde quam d'Aertswichelaer bekleen,Ga naar voetnoot1888 De slincke Eurypilus, en schenen sigh t'erbarmen.Ga naar voetnoot1888-1889 Ga naar voetnoot1889 1890[regelnummer] Een Cephaleensch soldaet recht voor hem op sijne armenGa naar voetnoot1890 't Quansuys meyneedigh goud droegh in een' beuckelaer. Soo ging hy moedigh, en met voegelijck gebaer:Ga naar voetnoot1892 Bedrommelt, en bestuwt van krygslien, en van trossen,Ga naar voetnoot1893 En vorderde syn tred na Idaes hooge bossen.Ga naar voetnoot1894 1895[regelnummer] Een heuvel ryster aen den voet des berghs, die schuyn Groeyt als een schoutooneel: van wiens verheve kruynGa naar voetnoot1895-1896
[pagina 731]
En toppunt, als de vloot werp 't ancker in dese haven,Ga naar voetnoot1897 Een' kerck de Son gewyt, geciert met rycke gaven,Ga naar voetnoot1898 Verstreckte een' baeck in zee: vermits de Godt, die kortsGa naar voetnoot1899 1900[regelnummer] Voor d'ooster gevel braef te pryck stond met een' torts:Ga naar voetnoot1900 Wiens goude flonckervlam natuurlyck scheen te lichten,Ga naar voetnoot1901 En dagh te senden op der menschen aengesichten.Ga naar voetnoot1902 Nu leyd dat schoon gebou geschonden, en ontsloopt,Ga naar voetnoot1903 En d'haylge steenen hier en ginder opgehoopt,Ga naar voetnoot1904 1905[regelnummer] De voorige heerlyckheyd besteenen en beschreyen.Ga naar voetnoot1905 Ons' krygsvolcx moedwil in die Godenprael ging weyen,Ga naar voetnoot1906 En brande en blaeckt'et al. d'aertswichelaer stond stom,Ga naar voetnoot1907 En loegh om 't plonderen van Phebus heylighdom, En grenickte, als hy sagh, hoe 't schuym der menschen vaylighGa naar voetnoot1909 1910[regelnummer] Een schouspel maeckte van den Phrygiaenschen Hayligh.Ga naar voetnoot1910 Dese eertyds een' gewyde en afgekeurde plaets,Ga naar voetnoot1911 Nu een verspogen vloeck, na 't woeden des soldaetsGa naar voetnoot1912 Ten vadermoord gedoemt, met grouwelycke woorden,Ga naar voetnoot1913 Vast grimmelt van het volck, dat swart van allen oordenGa naar voetnoot1914 1915[regelnummer] Hier dringt, en t'samenschoolt, en Idaes steylheyd leeftGa naar voetnoot1915 Van menschen, daer de bergh een open uytsight heeft Op desen heuveltop: ontallyckheyd van sielenGa naar voetnoot1917
[pagina 732]
In syn' Cypressen, en geboge tacken krielen, En beven in de blaên. wat isser een gewoel:Ga naar voetnoot1919 1920[regelnummer] Een yeder heeft syn wit: dees draeght sich stil, en koelGa naar voetnoot1920 In 't wereldlyck beloop, noch' weet wat hy sal wenschen, En om te kycken volght slechts 't spoor van andre menschen: Die braeckt syn' gal, en scharpt syn tong gelyck een pyl, En bootst in 't spreken na den priesterlycken styl,Ga naar voetnoot1924 1925[regelnummer] En scheld, en is vol viers, en groeyt in 's naesten schennis,Ga naar voetnoot1925 En word al heel bereen van yver sonder kennis,Ga naar voetnoot1926 En dorst na'et edel bloed: een ander ruym soo flaeuGa naar voetnoot1927 In tegenyveren, uyt vreese van het graeu,Ga naar voetnoot1928 Sigh intoomt, en met rou het treurspel komt bekycken,Ga naar voetnoot1929 1930[regelnummer] En 't voorspel tot bederf der Europeesche rycken: Een eenigh swyger weegt de wereld in een' schael,Ga naar voetnoot1931 's Volcx sotterny belacht, en treurt om 's lyders quael.Ga naar voetnoot1932 De domme menighten hare handen t'samenklappen,Ga naar voetnoot1933 Met dat hy als een leeu grootmoedigh aen komt stappen,Ga naar voetnoot1934 1935[regelnummer] En klimt den heuvel op, eer dat hem yemand verght:Ga naar voetnoot1911-1935 Ga naar voetnoot1935 En staende op 't opperste, na'et rysende geberght Dat statigh aensicht wend, waermeê hy onbesweeckenGa naar voetnoot1936-1937 Ga naar voetnoot1937 Plagh in Mycenens sael voor 't hayligh recht te spreecken,Ga naar voetnoot1938 En voor den Grieckschen staet te dingen met syn tong.Ga naar voetnoot1939 1940[regelnummer] Het nieusgier volck, door 's mans vrypostigh wesen, hongGa naar voetnoot1940
[pagina 733]
In twyffel, of hy met den hals syn' schuld sou boeten, Dan ofmen door genade het vonnis sou versoeten.Ga naar voetnoot1942 Oates: Myn' borst die klopt, en schric myne aendacht breeckt en stoort: Doch vaer ghy niet te min met uw' vertelling voort.Ga naar voetnoot1944 Bode: 1945[regelnummer] So staende in 't openbaer, met opgerechten hoofde,Ga naar voetnoot1945 O mannen, seyd hy, of uwe heusheyd noyt geloofdeGa naar voetnoot1946 Al 't geen de valscheyd heeft van landverraed erdicht,Ga naar voetnoot1947 Dat was mijns harten wensch. 'k heb volgens mijnen plicht Gants vroom, en ongeveynst, en opentlijck gehandelt,Ga naar voetnoot1949 1950[regelnummer] En sterf een oprecht Grieck, gelijck ick heb gewandelt.Ga naar voetnoot1946-1950 Ga naar voetnoot1950 Uyt had hy, als daer op van wedersyden hem De priesters by de Goon verbaden met hunn' stem,Ga naar voetnoot1951-1952 En steenden overluyd. na'et sluyten der gebeden Soo weeckense af verbaest, en gaven sigh beneden.Ga naar voetnoot1954 1955[regelnummer] Hy met sijn dienaers hulp, getroost, en wel te moe,Ga naar voetnoot1955 Bereyde sigh ter dood, en tot de middel toe, Ten halven lijve naeckt, in 't uyterst van sijn lijden,Ga naar voetnoot1957 Sijn' lijfknecht oorlof gaf, die treurigh trad ter sijden,Ga naar voetnoot1958 Na d'alderjongsten dienst. daer stond de Deughd geciertGa naar voetnoot1959 1960[regelnummer] Met ware onnooselheyd, van 't leelijck ongediertGa naar voetnoot1960
[pagina 734]
Begrenen en begrimt. de beestelijcke krygersGa naar voetnoot1961 Van menschen nu veraerd in luyperden, en tygers,Ga naar voetnoot1962 Van reedlijckheyd ontkleet, beseten van de wraeck, En felste Rasery, beving een grager smaeck.Ga naar voetnoot1964 1965[regelnummer] Na'et Goddelijcke bloed. sy knarsten op de tanden. De gramschap saghmen uyt hunn' dreygende oogen branden: Die gloeyden vreesselijck, gelijck als koolen viers: En nu verkroopt van toorne, ontsint, en vol getiers,Ga naar voetnoot1968 En vloeckens, als den haet hunn' krachten had geslepen,Ga naar voetnoot1969 1970[regelnummer] De grouwelijcke beuls, en duyvels steenen grepen,Ga naar voetnoot1970 En blixemden met macht op desen vromen vorst. Ick sagh den eersten steen afstuyten van sijn' borst: Den tweeden van den slaep sijns hoofds, en hoorde klincken Den slagh van 't beckeneel. terstond verging hem 't blinckenGa naar voetnoot1974 1975[regelnummer] Van 't eerlyck silverhayr. dat achtbare gelaetGa naar voetnoot1975 Werd jammerlyck van bloed besprenckelt, en begaet.Ga naar voetnoot1976 Met seech hy swymend neêr. de Godvergete boeven Die hagelden so lang, tot datse hem gants begroeven, En smoorden door 't gewicht van steenen meer en meer, 1980[regelnummer] Gelyck als Bacchus rey ging rasende te keerGa naar voetnoot1980 Den soeten Harpenaer, die vogelen kost locken, En dieren, en 't geboomt, met tortsen steenen stocken:Ga naar voetnoot1982 En morselden syn vleesch met allerley geweer:Ga naar voetnoot1983
[pagina 735]
Soodanigh was het end van desen wysen heer:Ga naar voetnoot1984 1985[regelnummer] Als 't reuckeloose volck toevliegende, op ging krabblenGa naar voetnoot1985 Het bloedigh puyn, en om de wreede steenen grabblen:Ga naar voetnoot1986 Dees uyt nieusgierigheyd, en die uyt encklen haet,Ga naar voetnoot1987 Op dat syn' dolligheyd, en moordlust werd versaed.Ga naar voetnoot1988 Veel dooptender in 't bloed de vochtbesweete doecken,Ga naar voetnoot1989 1990[regelnummer] En wrongen 't uyt in wyn, en soopen 't op met vloecken, En nooden juychend tot d'onmenschelycke feestGa naar voetnoot1991 Hunn' spitsbroers van dien God, en selven tuymelgeestGa naar voetnoot1992 Gedreven en geraeckt. den Hemel stroock uw' sinnenGa naar voetnoot1993 Met troost, om door geduld dat onheyl te verwinnen. Oates: 1995[regelnummer] Grootvader leghtghe dood in d'afgrond, noch' gevoeltGa naar voetnoot1995 Uw' Godheydt 't ongelyck uws nae neefs. koom en spoelt,Ga naar voetnoot1996 En wasch het aerdryck weer van d'oude grouwelvlecken. Uw' gramschap kost wel eer der bergen kruynen decken,Ga naar voetnoot1998 En tot uw broeders wraeck, de menschen en het veeGa naar voetnoot1999 2000[regelnummer] [Doen Pyrrhe en haer gemael niet sagh als baere zee]Ga naar voetnoot2000 Verdrencken, en verdoen: uw hoofd nu op wilt steecken,Ga naar voetnoot2001 En toon u logh noch traegh, om straf en streng te wreecken U selven, en uws bloeds geleden smaed, en hoon.
[pagina 736]
Koom handhaef u geslacht, en d'oude sluyerkroonGa naar voetnoot2004 2005[regelnummer] Van koning Nauplius: op datter door uw oordeel Noch blyck, dat Godensaed heeft boven andre voordeel.Ga naar voetnoot2006 Neptuyn: Myn soon die 't broederlyck en deerlyck ongeluckGa naar voetnoot2007 Besteent, schep moed, en toom, en matigh uwen druck.Ga naar voetnoot2008 Syn' dood so onverdient, als staet, en landbederflyck,Ga naar voetnoot2009 2010[regelnummer] Roept wraeck, en maeckt syn' naem roemruchtbaer, en onsterflyck. De dappere Ajax en Achilles blyven stoutGa naar voetnoot2011 Bewaerders van het lyck, tot datmen namaels houdGa naar voetnoot2012 Syne uytvaert, als syne asch met tranen word begoten, Van Cadmus borgery, de schreyende Boeoten:Ga naar voetnoot2014 2015[regelnummer] Wanneer de toeloop van 't by hem verdedight volckGa naar voetnoot2015 Syn' sterflyckheyd verselt ter onderaerdsche kolck,Ga naar voetnoot2016 Verwelft met elpenbeen, verdeckt met marmorsarcken: Daer Themis antwoord geeft, en in haer' kerck der kerckenGa naar voetnoot2018 Het wieroock voor haer smoockt. dicht aen de voeten van 2020[regelnummer] D'aenbedelycke maeghd, men desen grooten manGa naar voetnoot2020 Een goude pronckbeeld recht. De Griecksche Joffers bringen,Ga naar voetnoot2021 En leenen tot dees' prael hare afgesteecke ringen.Ga naar voetnoot2022 Alreede sie ick staen den Hayligh hallef naeckt,Ga naar voetnoot2023 Vrypostigh als een held, die voor de vryheyd waeckt:Ga naar voetnoot2024 2025[regelnummer] Beteeckent door den hoed, bewaert soo sorrighvuldighGa naar voetnoot2025
[pagina 737]
Met d'eene: d'andere hand, aen Trojens goud onschuldigh,Ga naar voetnoot2026 d'Handvesten, toevertrout 't gewyde parckement,Ga naar voetnoot2027 En zegels gade slaet, op datse niemand schend.Ga naar voetnoot2028 D'eerwaerdige Godes 's mans deughden schynt te vieren,Ga naar voetnoot2029 2030[regelnummer] En deckt syn' grysen kop met haylige laurieren: Terwyl hem vreeslyck lyf en leven word ontseydGa naar voetnoot2031 Van 'tgrimmigh ongediert: op sijne onnooselheydGa naar voetnoot2032 [Gemat van ouderdom en veertighjarigh worstlen]Ga naar voetnoot2033 Als op een' vetten roof met opgesteecke borstlen,Ga naar voetnoot2034 2035[regelnummer] Met manen versch geschud, en muylen opgespart,Ga naar voetnoot2035 Gebeten, en verhit. syn fiere moed die tartGa naar voetnoot2036 'Tvierspouwen van den draeck, eene onrust sijner eeuwe,Ga naar voetnoot2037 Het huylen van den wolf, het brullen van den leeuwe,Ga naar voetnoot2038 'T schuymbeckende everswijn, het naer geloey des stiers,Ga naar voetnoot2039 2040[regelnummer] Het grynsen van den beer, 't gebries eens tygerdiers.Ga naar voetnoot2040 En 's luyperts tandgeknars. so leeft sijn' faem de jarenGa naar voetnoot2041 En eeuwen door in spyt der vadermoordenaeren:Ga naar voetnoot2042 Die Phoenix sijner tyd: en hoe de nyd meer bast,Ga naar voetnoot2043 Hoe minder hy versaeght, hoe hooger dat hy wast.Ga naar voetnoot2044 2045[regelnummer] 'T is billyck dat syn roem, en lof ten grave wt swelle.Ga naar voetnoot2045
[pagina 738]
AEolien hem wyd, en haylight een kapelle,Ga naar voetnoot2046 En jaergetydigh feest: en set op 'thoogh outaerGa naar voetnoot2047 Syn beeltenis met sang, en deftigh kerckgebaer.Ga naar voetnoot2048 De priesters met hun pracht, en blinckende gewaeden 2050[regelnummer] Hem offrende, haelen op syne heerelycke daeden.Ga naar voetnoot2050 Maer groot is 't jammer, en beschreylyck 't ongeval,Ga naar voetnoot2051 'T welck om een vroome siel gans Griecken treffen sal: Groot is d'ellende daer syne haeters sich in wicklen. Myn neef u vader gaet met geyle minne pricklenGa naar voetnoot2054 2055[regelnummer] Der koninginnen, en princessen eensaem bed: Wier bruydegoms de kryg voor Trojen houd verlet:Ga naar voetnoot2056 Wier poeselachtigh vleesch, door 't lang ontbeeren weeligh,Ga naar voetnoot2057 De wellust kiest voor schaemt, en draeght sich overspeeligh:Ga naar voetnoot2058 En heelt syn' kitteling, en lonckt, en streelt, en kust:Ga naar voetnoot2059 2060[regelnummer] En onderlingen brand met soet omhelsen bluscht: Versmaed der mannen trou, om 't puyck der jongelingen. D'oneerelycke galm van spelen, danssen, singen,Ga naar voetnoot2062 Door 't gulden welfsel rolt: en Venus stroyter 't saed Om neerslagh, bloed, en moord, en alderhande quaed,Ga naar voetnoot2064 2065[regelnummer] Om traenen, en gehuyl te maeyen, en te oegsten:Ga naar voetnoot2065 Om vorst, en vorstendom, en rycken te verwoesten:Ga naar voetnoot2066-vlgg. En 't dolende overschot, met twyfelige stap,Ga naar voetnoot2067 Te senden over zee, en sand in ballingschap,Ga naar voetnoot2068 So verre, en so uytheemsch, dat nieusgier 't volck komt gapen,Ga naar voetnoot2069
[pagina 739]
2070[regelnummer] En dut of't menschen sijn, of seker slagh van apen.Ga naar voetnoot2070 Achilles gramschap slacht Thersites met een' vuyst. De moort slaet Diomeed voor Trojen. 't water bruyst,Ga naar voetnoot2071-2072 En raeckt aan 't sieden, als mijn' grimmigheyd verbolgen Haer' vinnen van sigh steeckt, waer op de stormen volgen,Ga naar voetnoot2074 2075[regelnummer] Die Agamemnon in het keeren met sijn' vlootGa naar voetnoot2075 Afeyschen rekening van Palamedes dood, En 't bloed mijns bloedverwants: en pynigen 't gewisseGa naar voetnoot2077 Des fellen moordenaers: die enckle duysternissen,Ga naar voetnoot2078 Met roode straelen viers, en kromme blixems siet 2080[regelnummer] Gespouwen, en doorklooft: en met sijne ooren nietGa naar voetnoot2080 Als schorre donders hoort, en ysselijcke slagen:Ga naar voetnoot2081 En drijft onwetende na Samos door de vlagen,Ga naar voetnoot2082 In 't eeuwigh schuymend graf van Icarus en looftGa naar voetnoot2083 Den saligen Priaem voor 't hoogh outaer onthoofd:Ga naar voetnoot2084 2085[regelnummer] Vergeet sijn' segefeest: en vangt, vol schricx en bevens, Met sijn gehoor 't gekraeck van stevens tegens stevens,Ga naar voetnoot2085-2086 Van syde tegens sy', scheepskielen tegens kiel. Des vaders Nauplius met smart verkroopte siel,Ga naar voetnoot2088
[pagina 740]
Die op d'Eubeër kust 't weerkeeren van de Greecken 2090[regelnummer] Alree geroken heeft, een' fackel doet ontsteecken,Ga naar voetnoot2090 En licht in zee van 't slot: dat steyl, en hooghgebout,Ga naar voetnoot2091 Op 's berghs verheve kruyn, van wedersyds beschoutGa naar voetnoot2092 Een' baere Zee: wier diepe, en holle watren woelen, D'eylanden allesins, en vasten grond bespoelen.Ga naar voetnoot2094 2095[regelnummer] De stuurlien van de vloot, verlockt door dese toorts, Sigh geven derwaerts aen: daerse al te samen voorts,Ga naar voetnoot2096 In plaetse van de nood, en lijfsgevaer t'ontslippen,Ga naar voetnoot2097 Vervallen in 't gedruys der Caphareesche klippen,Ga naar voetnoot2098 En 't luydende gehuyl van soo verbolgen vloed,Ga naar voetnoot2099 2100[regelnummer] Die stadigh barnt, en op de blinde klippen woed.Ga naar voetnoot2100 Daer houd gerechte wraeck d'ontrampeneerde schepenGa naar voetnoot2101 Verlet, door 't scharp gesteent, als van hare hand gegrepen: Of met een' dyck bewelt van sand, dat hallef dryft,Ga naar voetnoot2103 En door gebreck van vloed hen sloopt, en stucken wryft:Ga naar voetnoot2104 2105[regelnummer] Of achter driftigh, voor gestrand op harde kayen:Ga naar voetnoot2105 Of stootse aen splinters door den draeystroom, in het swayen.Ga naar voetnoot2106 De schippers vloecken d'onherbergelycke ree,Ga naar voetnoot2107 En haten 't drooge land, en roepen om de zee:Ga naar voetnoot2108 Wiens heesche, en schorre keel, door 't naer gehuyl der menschen 2110[regelnummer] [Dat ydel en vergeefs met bedeloft, en wenschenGa naar voetnoot2110 Myn' gramschap paeyen wil] word over 't vlack verdooft.Ga naar voetnoot2072-2111 Ga naar voetnoot2111 Ulysses evenwel, en 't wrongkroondragende HoofdGa naar voetnoot2112
[pagina 741]
Ontslippen dit gevaer, gespaert tot leyder treurspel:Ga naar voetnoot2113 Daer ghener schipbreuck van 't voorspoocksel is, en 't veurspel.Ga naar voetnoot2114 2115[regelnummer] 'k Sie Clytemnestre alree geveynselyck en bly,Ga naar voetnoot2115 Onthalen haer' gemael: en Argos borgeryGa naar voetnoot2116 Haer' vorst met ware vreughd begroeten en ontfangen. De lucht geslagen word met fluyten, en gesangen. De kercken gaen ter feest. de koninglycke saelGa naar voetnoot2119 2120[regelnummer] Word statigh toegerust, met overdaed van prael.Ga naar voetnoot2120 Bancketten rechtmen aen, hoedanigh voor hunn' tranenGa naar voetnoot2121 De jongste maeltyd was der blyde Phrygianen.Ga naar voetnoot2122 Het tafelbedde blinckt van 't Iliaesche paers,Ga naar voetnoot2123 En 's purpers glans vermeert by toorts, en wassekaers.Ga naar voetnoot2124 2125[regelnummer] 't Goud van Assaracus verswelght de Griecksche wynen,Ga naar voetnoot2125 En Goden leckerny. de koppen vol robynenGa naar voetnoot2126 Het sterffelyck gesicht, en d'oogen scheemren doen.Ga naar voetnoot2127 't Goud recht'er wildbraed aen, en Paeu, en kallekoen.Ga naar voetnoot2128 Hy self leyd hoogh, en prat, en munt door sijn cieradenGa naar voetnoot2129
[pagina 742]
2130[regelnummer] Voor andren uyt, met bonte, en spicklige gewaden,Ga naar voetnoot2130 En draeght aen 't lijf de pracht, en kleeding van Priaem. Sijne eegemael besweert hem by 's verwinners naem,Ga naar voetnoot2132 Dat hy't verciersel doch sijns vyands af wil leggen, Voor betre wisseling: licht is hy te geseggen, 2135[regelnummer] Om 't handwerck aen te doen der lieve bedgenoot:Ga naar voetnoot2135 Onkundigh van 't gevaer der korts aenstaende dood. Verschrickt nocht ziddert niet. een balling om sal brengenGa naar voetnoot2137 Den vorst der koningen: een overspeelder plengen, En spillen 't bloed eens mans. sijn' slachting sal geschien.Ga naar voetnoot2139 2140[regelnummer] Het jongste dischgerecht sijn' heer sal bloeden sien:Ga naar voetnoot2140 Het roode vocht den wijn bespatten: 's konings levenGa naar voetnoot2141 Van Argos koningin ter neerlaeg word gegeven.Ga naar voetnoot2142 Het aengetogen kleed dat weygert en ontseydGa naar voetnoot2143 Sijne handen doorgang: dies hy swoeght en arrebeyd,Ga naar voetnoot2144 2145[regelnummer] En lucht soeckt: maer vergeefs. de schooten ruym van vouwen,Ga naar voetnoot2145 En sonder opening sijn hoofd besloten houwen.Ga naar voetnoot2146 De suffert gants verwijft hem in de lenden steeckt:Ga naar voetnoot2147 Maer overmits de moed in 't quetsen hem ontbreeckt, Het mes ten halven keert. de vorst begint te worstlen:Ga naar voetnoot2149 2150[regelnummer] En als in 't wilde woud het boschswyn ruygh van borstlen,Ga naar voetnoot2150 Gegrepen van het net, nochtans t'ontvlieden tracht,Ga naar voetnoot2151 En alsins uytkomst soeckt, en woed met domme kracht,Ga naar voetnoot2152 Gants ydel en vergeefs: vermits het vol verschricken,
[pagina 743]
Door 't woelen enger maeckt de loose jagerstricken: 2155[regelnummer] Soo woelt en tracht hy oock bedompelt, om het valsch,Ga naar voetnoot2155 En blindgeweven kleed te worpen van den hals:Ga naar voetnoot2156 En in den wyden schoot, en ployen ingewickelt Alom sijn' vyand soeckt, ancxtvalligh aengeprickelt.Ga naar voetnoot2158 De dochter van Tyndaer al woende, en rasend stracxGa naar voetnoot2159 2160[regelnummer] Verselt den gruwelmoord, gewapent met eene acx:Ga naar voetnoot2160 En alsmen aen 't outaer, op pleghtige offerfeestenGa naar voetnoot2161 Voor 't slaghten met der byl eerst merct den neck der beesten,Ga naar voetnoot2162 En stieren, alsoo micktse en wicktse haer' felle vuyst Dan ginder, dan weer hier, en neemt'et wis en juyst.Ga naar voetnoot2164 2165[regelnummer] Hy leydter toe, de schelm: wech heeft hy't, 't is geklonckenGa naar voetnoot2165 Met desen dwingeland: wiens wreedheyd heeft gedroncken 't Neptuniaensch bloed greetigh, en soo helsch.Ga naar voetnoot2167 'T hoofd quaelyck afgehackt hangt aen een lapken vels.Ga naar voetnoot2168 Hier vloeyt het schuymend rood: daer grynsen mond en oogen.Ga naar voetnoot2119-2169 2170[regelnummer] Cassandra, vol van God, ter sael comt ingevloogen:Ga naar voetnoot2170-vlgg. En met haer' roosenhoed den lycke d'vvterste eerGa naar voetnoot2171 Bewyst, en kranst den romp. sy gaetse flucx te keerGa naar voetnoot2172 Met d'acxe warm van bloed, en deckt den sieleloosen Met syn' geroofden buyt: die vallende de roosen,Ga naar voetnoot2174 2175[regelnummer] En frisse bloemen kreuckt, en verwt den marmorvloer.
[pagina 744]
Leg, roept de moorderes, leg daer, o koningshoer! O schandvleck van myn bed! o kancker van goe seden! Dat hebdy voor uw' lang gepleechde vuyligheden.Ga naar voetnoot2178 Het daetlyck juychende hof, en vrolycke paleysGa naar voetnoot2179 2180[regelnummer] Geeft nu een' naeren galm, en is vol moordgheschreys.Ga naar voetnoot2180 Electra swymt van schrick: en anxtigh voor haer moedersGa naar voetnoot2181 Verwoedheyd berght gheswind d'onnoselheyd des broeders,Ga naar voetnoot2182 Door Phocius den oom: sy selve in duysterheyd,Ga naar voetnoot2183 En vangenis bemuurt, een treurigh leven leyd: 2185[regelnummer] Tot d'overspeelder haer, om achterdocht te schouwen,Ga naar voetnoot2185 Doet men een' ackerman als een' boerinne trouwen: Ter tyd toe dat de wraeck de moordenaers verrast:Ga naar voetnoot2187 Die, alsse in Pallas kerck de groote Goden vastGa naar voetnoot2188 Met blyschap offren, om Orestes overlyden,Ga naar voetnoot2189 2190[regelnummer] Besprongen worden, en benart van alle syden. De smart geeft wapenen aen dochter, en aen soon. De moedermoord bespat het aengesicht der Goon:Ga naar voetnoot2192 Die toornigh, en verhit, om 't schendigh kerckontwyen,Ga naar voetnoot2193 Daghvaerden staende voets de felle Raseryen,Ga naar voetnoot2194 2195[regelnummer] Met biesend slangenhayr, en ysselijck gegrim.Ga naar voetnoot2195 De neerslagh knaeght hun 't hart. de moederlijcke schim,Ga naar voetnoot2196 Gewapent met een' torts, hen nastapt door den tempel. Sy vlieden voor, en sien de Vloecken op den drempel:Ga naar voetnoot2198
[pagina 745]
Sijn aller menschen vloeck, om sulck een' grouwelmoord: 2200[regelnummer] De daecken stierense ongehuysvest altyd voort.Ga naar voetnoot2200 Dat leert na hayligh bloed van Godenkinders dorstenGa naar voetnoot2201 Tot in het derde lit. ick ga den val der vorsten, En koningen voorby. ick swijgh hoe Grieckenland Veroorsaeckt moord uyt moord, en mengelt brand in brand, 2205[regelnummer] En uytroeyt stam met stam, geslachten met geslachten: Door schennis schennis boet, verkrachten met verkrachten:Ga naar voetnoot2206 En aen 't gewyde slaet sijn' vingers onbesuyst: En in sijn' boesem wroet: terwyl Ulisses kruystGa naar voetnoot2208 De Zeen veel jaren lang van 't pekelschuym bedolven, 2210[regelnummer] Gesmeten herrewaerts, en derwaerts met mijn' golven:Ga naar voetnoot2210 Gesolt gerolt, door soet en suer, door heet en kout: Geweeckt van 't nat: gebraen van hit, en soor van 't sout.Ga naar voetnoot2212 Na dat hy is ontslipt de Caphareesche lagen,Ga naar voetnoot2213 De winden hem aen d'onherberglijcke oevers jagenGa naar voetnoot2214 2215[regelnummer] Van 't forsse Thracier volck: daer Hebrus koude vlietGa naar voetnoot2215 Sijn water loost, en in d'AEgeesche baren giet: Van derwaerts wederom na d'Africaensche kusten:Ga naar voetnoot2217 Daer sijn geselschap sigh ter neer wil slaen, en rusten, Verlockt door 't lecker oeft: dan na Trinacria,Ga naar voetnoot2219 2220[regelnummer] In 't hol van Polipheem, den Cyclops: die te spa Sijn dronckenschap beklaeght; om dat hy nu in 't duycken, En 't rysen van de son eenoogigh niet mach bruyckenGa naar voetnoot2222
[pagina 746]
Den sienelijcken God en 't aengebeden licht:Ga naar voetnoot2223 Dan tweemael daer AEool sijn' setel heeft gesticht,Ga naar voetnoot2224 2225[regelnummer] En over buyen heerscht, en breydelt dwarrelwinden: Dan weêr na Antiphaet, oyt hongrig om verslindenGa naar voetnoot2226 Het raeuwe menschenvleesch, waer hy 't bekomen kon: Dan by de tooveres, een' dochter van de son,Ga naar voetnoot2228 Die haer' verspieders flucx verscheppen kan in swynen,Ga naar voetnoot2229 2230[regelnummer] En d'Ithakois verlet driehondert sonneschynen:Ga naar voetnoot2230 Tot datse in 'tscheyden sigh met Telegoon vertroost,Ga naar voetnoot2231 In wiens schoon aenschijn sweeft, en leeft haer boelschaps kroost.Ga naar voetnoot2232 Van derwaerts wend hy 't roer na d'Oceaensche baren,Ga naar voetnoot2233 En daelt daer onderaerdsche, en dootse schimmen waren:Ga naar voetnoot2234 2235[regelnummer] Dan wederom sijn schip aen Circes oorden stiert,Ga naar voetnoot2235 Daer met lijckstacy hy Elpenoors uytvaert viert.Ga naar voetnoot2236 Van hier langs d'oevers der soetsingende Sirenen: Die onder navel visch, en boven maeghden scheenen. Ick swijgh hoe hy 't gevaer van Scylle, en van Charybd,Ga naar voetnoot2239
[pagina 747]
2240[regelnummer] Haer' draeystroom, barning, kolck, en woest gesteente ontslipt, De rotsen wit van schuym, en grondeloose afgronden, En 't blaffende gehuyl der blaeuwe, en zeegroene honden:Ga naar voetnoot2242 En land daer Phaëtuse haer vaders beesten hoed:Ga naar voetnoot2243 Die 't hongerigh scheepsvolck slacht, wiens sonde Ulysses boetGa naar voetnoot2244 2245[regelnummer] Met schipbreuck, als hy naeckt tot berging van sijn leven, Na negen dagen by Calypso komt gedreven:Ga naar voetnoot2246 Die, als hy is ontruckt de kaecken van de dood, Hem seven jaren stooft, en koestert in haer' schoot, En leert den Grieck, met min te stoocken, en te lessen,Ga naar voetnoot2249 2250[regelnummer] Hoe soet d'omhelsing is, en byslaep der Godessen: Ter tyd toe datse een' soon, en schoone dochter teelt:Ga naar voetnoot2251 Dese op de moeder treckt, die is sijns vaders beeld.Ga naar voetnoot2252 Na dat hy van haer scheyd, en sy 't niet kan ontseggen,Ga naar voetnoot2253 En siet Phaeacien met blyschap voor sigh leggen,Ga naar voetnoot2254 2255[regelnummer] Ick mynen dryetand rep, en breeck sijn' nieuwe kiel.Ga naar voetnoot2255 Leucothoë die bergt sijne half versoope siel.Ga naar voetnoot2256
[pagina 748]
De strand ontfangt hem naeckt. hier schuylt hy in de bladen.Ga naar voetnoot2257 De koninglycke maeghd medoogende, gewadenGa naar voetnoot2258 Verschaft den vreemdeling, begaen om Peneloop.Ga naar voetnoot2259 2260[regelnummer] Hy vind sijne eegemael ten laesten met een' hoop Verliefde vryers, die vast na haer' kuyscheyd dingen,Ga naar voetnoot2261 Becingelt, en omheynt, en koomtse stout bespringen,Ga naar voetnoot2262 En stort hen overhoop, en valt na lange ellendGa naar voetnoot2263 In d'armen syner bruyt. maer voor het dreygement 2265[regelnummer] Der heylge Godspraeck [die hem waerschout voor syn' basterd]Ga naar voetnoot2265 Bevreest, ontsinnigh hy de groote Goden lastert,Ga naar voetnoot2266 En sigh besyden 's weegs in eensaemheyd versteeckt:Ga naar voetnoot2267 Ter tyd toe Telegoon, door Circes sorgh gequeeckt,Ga naar voetnoot2268 Belust t' aenschouwen eens het aengesicht syns vadersGa naar voetnoot2269 2270[regelnummer] Hem onbekend verwond, en doodlyck quetst in d'aders,Ga naar voetnoot2270 Met een vergiftige, en daer toe bescheerde doorn:Ga naar voetnoot2271 Waer aen de booswicht sterft, en bluscht Neptunus toorn.
[pagina 749]
Oates: Grootvader vluchtge uw' soon, en laetge hem in dit lyenGa naar voetnoot2273 Getroost met woorden, en met schoone prophecyen, 2275[regelnummer] En martge met uw' wraeck. o vader! wat sal 't syn?Ga naar voetnoot2275 Het menschelyck geslacht word weeligh. op Jupyn!Ga naar voetnoot2276 Den Hemel word bestormt, beklommen van de boosheyd Der nieuwe reusen, op, en blixem hunn' Godloosheyd.Ga naar voetnoot2277-2278 PRIAEM. HECUBA. Priaem: Dit ongeluck is hem voor ons te spa beschoren.Ga naar voetnoot2279 2280[regelnummer] Waer dit wat eer gebeurt, noyt hadden wy verloren Soo veel' beroemde steên, tot nadeel van 't gemeyn.Ga naar voetnoot2281 Nu Griecksche wysheyd loop, en raeskal sonder breyn.Ga naar voetnoot2282 't Huys van Assaracus heeft selve Pelops handenGa naar voetnoot2283 Den grootsten vyand der Trojanen aen sien randen,Ga naar voetnoot2284 2285[regelnummer] En onder 't decxsel van meyneedigh landverraedGa naar voetnoot2285 Soo schendigh doemen. vaert nu wel, o Grieckschen staet!Ga naar voetnoot2286 O radeloose macht, die in uw' degens strompelt,Ga naar voetnoot2287 Droomt van geen Trojen meer: waeckt om niet overrompelt Te worden, noch' verrast van Hectors schittrigh stael. Hecuba: 2290[regelnummer] Die segen dout op ons uyt 's Hemels milde sael.Ga naar voetnoot2290 De Goden toonen sigh op heden goedertieren. Priaem: Ick wil dat hof, en stad op dese tyding vieren.Ga naar voetnoot2292
[pagina 750]
Rey van Trojaensche Maegden: Trojaensche wydberoemde jeughd, Singt Pallas lof, en juyght van vreughd,Ga naar voetnoot2294 2295[regelnummer] En eert met kerckgebarenGa naar voetnoot2295 Haer' drempels en outaren:Ga naar voetnoot2296 De feestelycke schare dans', En schudd' voor haer den lauwerkrans.Ga naar voetnoot2298 Dat maeghdelycke pruyckenGa naar voetnoot2299 2300[regelnummer] In groene olyven duycken:Ga naar voetnoot2300 En 't hayr met silver niet vertuyt,Ga naar voetnoot2301 Nocht' Paerlesnoer, maer als een bruyt Den witten hals bekleede,Ga naar voetnoot2303 En deck' na d'oude sede.Ga naar voetnoot2304 2305[regelnummer] Dat Asien te samen school':Ga naar voetnoot2305 't Sy die op d'oevers van Pactool 't Goud scheemren sien, en blincken: Of die Meander drincken:Ga naar voetnoot2306-2308 Of treen Caysters boord, die witGa naar voetnoot2309 2310[regelnummer] Van langgehalsde swanen sit, Die in de suyvre plassen, Haer' blancke pluymen wassen: 't Sy 't volck van Sagaris besproeyt,Ga naar voetnoot2313 Die d'anckers schuurt, en bochtigh vloeyt:
[pagina 751]
2315[regelnummer] 't Sy 't geen verdreven ballingGa naar voetnoot2315 Nocht voeder heeft, nocht stalling Voor Griecksche kleppers, en met druck Vlood herwaerts, om Achilles juck, En heerschappy te schouwenGa naar voetnoot2319 2320[regelnummer] In veylige landouwen: En voor Caïcus Xanthus koor,Ga naar voetnoot2321 En d'Iliasche vesten voor Lyrnes: wiens swacke muurenGa naar voetnoot2323 Geen' stormen en verduuren. 2325[regelnummer] Weckt haylgen galm, en huwt uw' keelGa naar voetnoot2325 Aen luyt, en sangerige veel. Wilt heldre stemmen paren Met spel van wind en snaren:Ga naar voetnoot2328 En treckt met Goddelyck geluyd 2330[regelnummer] De blyde siel ten ooren uyt:Ga naar voetnoot2329-2330 Gelyck met maetgesangen Ghy Paris gingt ontfangen:Ga naar voetnoot2332 Doen op het water rey aen rey, Met vreughd ontmoete syn' galey, 2335[regelnummer] En welkom hiet van harten De schoone bruyt van Sparten: Die Proteus brande met haer' min,Ga naar voetnoot2337 En uytblonck als een' Zeegodin: Soo Venus quam bepeereltGa naar voetnoot2339 2340[regelnummer] In 't Parlemoer ter weereld: En doen de schoonheyd van HeleenGa naar voetnoot2341 Niet sterflycx, maar een' sonne scheen:Ga naar voetnoot2342
[pagina 752]
Die cierlyck uytgestreken,Ga naar voetnoot2343 Het hoofd eerst op komt steken:Ga naar voetnoot2344 2345[regelnummer] En in het silver van den vloed Haer' goude pruycke schittren doet:Ga naar voetnoot2346 En in 't kristal 't vergulselGa naar voetnoot2347 Siet spieglen van haer hulsel.Ga naar voetnoot2348 O dochter van den Dondergod,Ga naar voetnoot2349 2350[regelnummer] Minerve ghy bewaeckt het slotGa naar voetnoot2350 Van uw Godsdienstigh Trojen. De vyanden verstroyen:Ga naar voetnoot2352 En Agamemnon suypt verwoed Sijn trouste raedsmans edel bloed. 2355[regelnummer] Het leger gaet sijn' speeren Nu tegens Argos keeren.Ga naar voetnoot2356 Mycenen van verstand beroofd,Ga naar voetnoot2357 Haer wijsheyds beckeneel doorklooft:Ga naar voetnoot2358 En langs het veld loopt scharssenGa naar voetnoot2359 2360[regelnummer] Met d'uytgetogene harssen. Stads grooste vyand voor de poort Leyd van sijn eygen volck vermoord.Ga naar voetnoot2361-2362 Lof, lof sy u Godesse, O strijdbre krygeresse!Ga naar voetnoot2364 2365[regelnummer] Voor u galmt 't vrolijcke geschrey.Ga naar voetnoot2365 Voor u klinckt ruyspijp en schalmey.Ga naar voetnoot2366 Voor u gehuwde vrouwen, En jonffers feestdagh houwen:Ga naar voetnoot2367-2368
[pagina 753]
En met vermengde reyen treenGa naar voetnoot2369 2370[regelnummer] Na wit albast, en marmorsteen.Ga naar voetnoot2370 De priesters op uw' drempels Ontsluyten alle tempels: Soo flucx 't Goddinnebeeld genaecktGa naar voetnoot2373 Dat over Dardans stamhuys waeckt 2375[regelnummer] De scharen na u tochten,Ga naar voetnoot2375 En sijn met loof bevlochten.Ga naar voetnoot2376 Stockoude gryserts levens sat,Ga naar voetnoot2377 Hunn' wensch deelachtigh, komen matGa naar voetnoot2378 U offerwynen brengen, 2380[regelnummer] En sidderende plengen.Ga naar voetnoot2380 FINIS.	[tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1876 onser, de oude uitgave heeft ons. voetnoot1863 deerelycke: grievende. voetnoot1865 gehengen: toelaten. voetnoot1867 Die neerlaegh: die neerslag, die moord. voetnoot1868 uytgang: levens einde. voetnoot1869 So flucx: zo gauw; overlegs met s achter veel. voetnoot1870 gaven.... ten besten: overgaven aan; grim: woede; hevigheyd: drift. voetnoot1871 Teegh: toog (teegh eigenlik van tijgen: spreken, verg. aantijgen); al: heel; Pelopeesche, en Ithakoische schaer: 't leger uit de Peloponnesus (dus dat van Agamemnon) en van Ithaka (van Ulysses); Pelopeesche letterlik van Pelops, de stamvader van Agamemnon; naar hem is de Peloponnesus genoemd. voetnoot1872 legerplaetse, ouwere vorm van legerplaats; daer: waar. voetnoot1873 Oldenbarneveld is de eerste tijd gevangen gehouden in een der vertrekken van 't prinselik verblijf (recht tegenover de grote zaal of ridderzaal op 't Binnenhof). voetnoot1874-1875 En paep Eurypilus: en de priester Eurypilus; s'avends en s'nachts voór zijn dood zijn bij Oldenbarneveld gebleven om hem voor te bereiden, de predikanten Walaeus, Johannes Lamotius, en Hugo Beyerus, en op 't schavot Lamotius; om syne gangen te strecken: om zijn weg te gaan (zijn schreden te strekken); getroost: met goede moed, vastberaden. voetnoot1876 Met so: meteen, dan; onser aller: ons aller (letterlik: van ons allen; onser ouwe 2e n.v. van ons); Calches: wat hier volgt, zijn geen uitlatingen van de predikanten, maar uit zijn ‘sententie’ (vonnis) die hem onmiddelik voor de terechtstelling is voorgelezen door de sekretaris Pots. voetnoot1877 op een prys geset hebt: verkocht, verraden hebt; mercklijck: aanmerkelik, in hoge mate. voetnoot1878 misgaen: misgrepen. voetnoot1879 De goedige gemeent: de goe gemeent, 't volk; goedige hier onjuist voor goe(de); goe(de) gemeente was de burgerij van 'n stad; zo werd deze door de landsheer genoemd = de mij dierbare burgerij. voetnoot1880 Uw' jongste tyd is hier: uw laatste ogenblik is daar. voetnoot1883 wys': manier. voetnoot1884 veertighjaerge dienst: dit sloeg duidelik op Oldenbarneveld; Vondel's aanklagers wezen dan ook vooral hierop (Amersf. uitgave); soo veel slavernys: zoveel slavende arbeid. voetnoot1886 schende: moge Jupijn.... tot schande doen komen, straffen. voetnoot1881-1887 Na 't voorlezen van 't vonnis rees Oldenbarneveld van zijn stoel op, en sprak o.a. ‘Is dit de beloning voor drie en veertig jaren dienst, die ik 't land bewezen heb?’ De voorzitter Voocht stond op en zei: ‘Uw sententie is gelezen’, en hij wees met de hand, zeggende: ‘Voort! voort!’ (zie vs. 1887). voetnoot1887 Ghy hebt uw' vonnis wegh: Gij hebt uw vonnis beet (zie aant. op vs. 1881). voetnoot1888 rechte van recht naast rechter. voetnoot1888-1889 Zo is 't niet geschied bij Oldenbarneveld; hij leunde op zijn stok, en werd gesteund door zijn trouwe dienaar Jan Francken. voetnoot1889 De slincke: de lincker; en schenen....: en namen de schijn aan. voetnoot1890 Cephaleensch: van 't eiland Cefallénia, van Ulysses' gebied; ook dit is niet gebeurd bij Oldenbarneveld. voetnoot1892 Oldenbarneveld schreed uit de rechtzaal (de ‘rolzaal’) door de grote zaal (de ridderzaal), waar'n grote menigte stond, kloek met opgeheven hoofd naar 't schavot, dat voor de grote zaal was opgericht. Op 't Binnenhof stonden veel soldaten en 'n talrijke menigte; voegelijck gebaer: gepaste, kloeke houding. voetnoot1893 Bedrommelt: door 'n drom omgeven, omstuwd (drommel = drom); trossen: troepen mensen. voetnoot1894 vorderde syn tred: ging z'n weg. voetnoot1895-1896 schuyn groeyt: schuin met terrassen oploopt; schoutooneel: schouwburg. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1899, Verstreckte, de oude uitgave heeft Versterckte. voetnoot1897 toppunt: top; als: toen; werp: wierp (werp ouwere vorm); dus: toen de Grieken voor Troje kwamen. voetnoot1898 Een' kerck: 'n tempel; de Son: Apollo. voetnoot1899 vermits: door (middel van); korts: nog voor kort. voetnoot1900 braef: fier; torts: toorts. voetnoot1901 natuurlyck: als'n natuurlike, 'n echte. voetnoot1902 dagh: licht. voetnoot1903 ontsloopt: gesloopt. voetnoot1904 haylge: gewijde. voetnoot1905 voorige: vroegere; uitspr. vorig'eerlyckheyd; besteenen: bejammeren, betreuren. voetnoot1906 in die Godenprael ging weyen: vermaakte zich in 't vernielen van die pracht van de godstempel. voetnoot1907 en blaeckt'et al: en verbrandde alles; stond stom: zweeg, zei niets om 't te verhinderen of af te keuren. voetnoot1909 grenickte: grinnikte; vayligh: rustig, zonder gehinderd of gestraft te worden. voetnoot1910 Een schouspel: 'n vertoning; Hayligh: god; de heilig(e): God, zie aant. op vs. 1142. voetnoot1911 afgekeurde: uitverkoren (zie blz. 137 op vs. 724). voetnoot1912 Nu een verspogen vloeck: nu'n bespuwde en vervloekte plaats. voetnoot1913 Ten vadermoord gedoemt: gedoemd als om er de ‘vader des vaderlands’ (Oldenbarneveld) te vermoorden. voetnoot1914 Vast grimmelt: krioelt al. voetnoot1915 Idaes steylheyd: de steilte van 't Ida-gebergte, 't steile Ida-gebergte. voetnoot1917 ontallyckheyd van: ontelbaarheid van, ontelbare. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1939 syn, de oude uitgave heeft syne. voetnoot1919 beven: bewegen zich. voetnoot1920 syn wit: z'n eigen bedoeling (met daar te komen kijken). voetnoot1924 den priesterlycken styl: de manier van doen van de priesters, de predikanten. voetnoot1925 viers: drift, woede; schennis: mishandeling. voetnoot1926 al heel: geheel; bereen: gezweept (als door koortsachtige ijver bereden). voetnoot1927 ruym so flaeu: veel flauwer, slapper (dan de andere vurig en driftig was). voetnoot1928 tegenyveren: er tegen ingaan; van: voor. voetnoot1929 rou: smart, verdriet. voetnoot1931 Een eenigh swyger: 'n enkele zwijgende toeschouwer; Vondel bedoelt zich zelf; merkwaardig dat 'n dergelijke regel in Hecvba niet voorkomt; verg. vorige blz. aant. op vs. 1911-1935. voetnoot1932 sotterny: dwaasheid; 's lyders quael: 't lijden van 't slachtoffer. voetnoot1933 t'samenklappen: in elkaar slaan. voetnoot1934 Met dat: zodra; grootmoedigh als een leeu: met de moed van 'n leeuw (zie aant. op vs. 1892). voetnoot1911-1935 Voor deze voorstelling verg. Amsteldamsche Hecvba vs. 1529-1544 en 1586-1594. voetnoot1935 hem verght: hem beveelt; Oldenbarneveld ging ook zonder enig bevel 't schavot op, en knielde om de doodslag te ontvangen. voetnoot1936-1937 Bij zijn laatste gebed, voor hij op 't zand knielde, zag Oldenbarneveld naar de hemel. voetnoot1937 statigh: voornaam, waardig; onbesweecken: standvastig, onvermoeid. voetnoot1938 in Mycenens sael: in de raadzaal van Agamemnon, (wiens hoofdstad Mycene was); Oldenbarneveld in de Statenzaal. voetnoot1939 te dingen....: te pleiten met z'n woord (tong). voetnoot1940 vrypostigh: vrijmoedig. voetnoot1942 Tot 't laatste ogenblik meenden velen, dat de Prins 't doodvonnis niet zou doen uitvoeren. voetnoot1944 vaer.... voort: ga verder. voetnoot1945 opgerechten: opgericht, opgeheven. voetnoot1946 of uwe heusheyd....: mocht uw welwillendheid nooit geloven. voetnoot1947 van landverraed erdicht: van landverraad verdicht (erdichten, onder invloed van 't Oost-Nederl. of Duits). voetnoot1949 Gants: geheel; de ouwere vorm uit 't Hoogduitse ganz. voetnoot1946-1950 De woorden van Oldenbarneveld op 't schavot waren: ‘Mannen, gelooft niet, dat ick een Landt-verrader ben, ick hebbe oprecht, ende vroom gehandelt, als een goet Patriot, ende die sal ick sterven.’ (Hist. van het leven en sterven, blz. 257). voetnoot1950 sterf: sterf als; gewandelt: geleefd. voetnoot1951-1952 Uyt had hy: zo heeft hij gesproken ('t Latijnse dixit); hem.... verbaden: voor hem vergiffenis vroegen; Lamotius heeft op 't schavot 't gebed gedaan. voetnoot1954 verbaest: ontroerd; gaven sigh beneden: begaven zich naar beneden. voetnoot1955 sijn dienaers hulp: Oldenbarneveld's dienaar, Jan Francken, hielp hem met 't uittrekken van zijn tabberd (zijn zwarte kleding daaronder hield hij aan); wel te moe: welgemoed. voetnoot1957 in 't uyterst: op 't laatste ogenblik voor zijn dood; toen Oldenbarneveld op 't zand neerknielde, nam hij afscheid van zijn dienaar; de beul zei tot deze: ‘gaet aan d'eene zijde.’ voetnoot1958 Sijn' lijf knecht oorlof gaf: nam afscheid van z'n kamerdienaar. voetnoot1959 alderjongsten: allerlaatste. voetnoot1960 onnooselheyd: onschuld; van: door; dit en de volgende verzen herinneren enigsins aan de prent, zoals we die vinden, voorin, in de eerste uitgaven (zie blz. 617). voetnoot1961 Begrenen van begrijnen: aangrijnzen; Begrenen en begrimt: woedend aangegrijnsd; de beestelijcke krygers: de beestachtige krijgslui. voetnoot1962 veraerd: ontaard; luyperden: luipaarden 't zinnebeeld van de wellust; tygers: 't zinnebeeld van de wreedheid. voetnoot1964 Rasery: razernij, woede; razernij is 'n latere vorm van 't ouwere raserij; een grager smaeck: 'n begeriger lust. voetnoot1968 verkroopt: verkropt, volgepropt, bijna stikkend. voetnoot1969 vloeckens, met s bij vol, vol gevloek (vloecken: 't vloeken); als: toen; den haet, den in de onderwerpsvorm (voor 'n klinker, voor h, d, b, enz.) gewoon in 't Zuid-Nederl.; geslepen: gescherpt, aangejaagd. voetnoot1970 beuls, en duyvels: ‘Meent hier beuls en Rechters; 3 beuls en 24 Rechters, een groote hoop’ (Brandt). Natuurlik is dit bij Oldenbarneveld zo niet gebeurd; Oldenbarneveld is onthoofd, en bij de terechtstelling zelf zijn dergelijke tonelen niet voorgevallen. voetnoot1974 beckeneel: schedel; verging hem 't blincken: verdween de glans (door 't bloed). voetnoot1975 eerlyck: eerzaam. voetnoot1976 begaet (van begaden): bezoedeld, (begaaid nog in verschillende zuidelike streektalen). voetnoot1980 Bekend is in de Griekse mythologie, hoe Orfeus (den soeten Harpenaer) door woedende Bacchanten verscheurd werd; Vondel gebruikte later deze sage om de predikanten te hekelen die tegen de opvoering van z'n Lucifer te keer gingen (Uitvaert van Orfeus, 1654). voetnoot1982 met tortsen steenen stocken hoort bij: ging.... te keer: (vs. 1980). voetnoot1983 geweer: wapens. voetnoot1984 heer: vorst. voetnoot1985 reuckeloose: roekeloze; op: open, weg. voetnoot1986 om: rondom, in. voetnoot1987 uyt encklen haet: uit zuivere haat, uit enkel haat. voetnoot1988 dolligheyd: razernij. voetnoot1989 ‘Daer waren vele menschen, die hare neusdoeken in sijn bloet nat maeckten. Andere namen een deel van het sant, met het bloet gemengt, in hare neusdoeken, eenige sneden het bloet uyt de plancken, ende de leun van het Schavot, doch niet al uyt eenderley meeninge’ (Hist. van het leven en sterven, blz. 257). voetnoot1991 de.... feest: feest was vroeger'n de-woord. voetnoot1992 spitsbroers: wapenbroeders, wapenmakkers; (spits, punt, speer, zwaard); van dien God, en selven tuymelgeest: door die god (Bacchus) en diezelfde razernij, door diezelfde Bacchantiese razernij. voetnoot1993 stroock....: strele, koestere uw geest. voetnoot1995 Grootvader = Neptunus; legtghe: ligt ge dood (ongevoelig); noch' gevoelt: en voelt niet. voetnoot1996 't ongelyck uws nae neefs: 't onrecht jegens uw nakomeling; koom en spoelt: kom en spoel (ook voor 't enkelv. de gebiedende wijs dikwels met t, evenals nu). voetnoot1998 Toen de boosheid der mensen al te erg werd, vernietigde Jupiter (Zeus) de mensen met 'n watervloed, behalve Pyrrha en Deukalion (de Zondvloed, die ook in de overleveringen van Grieken en Romeinen bekend was); Neptúnus: als god van de zee overstroomde 't aardrijk; kost: kon. voetnoot1999 broeders: Jupiter was de broeder van Neptunus. voetnoot2000 niet: niets; baere: open, woeste. voetnoot2001 Verdrencken: verdrinken (zie blz. 104 op vs. 41); verdoen: vernietigen, doen omkomen; nu op wilt steecken: wil nu uw hoofd opsteken. voetnoot2004 sluyerkroon: kroon (eigenlik tulband) 't koninklik gezag. voetnoot2006 Godensaed: van 'n god afstammend geslacht. voetnoot2007 Dit verschijnen van Neptunus is 'n navolging van Seneca's Agamemno (5e bedrijf). voetnoot2008 druck: bedruktheid. voetnoot2009 so onverdient.... landbederflyck: even onverdiend als verderfelik voor staat en land. voetnoot2011 Zie Voorreden r. 202-203; stout: stoutmoedig. voetnoot2012 namaels: later. voetnoot2014 Cadmus borgery: Thebe's burgerij; Cadmus (Kadmos) was de stichter van Thebe, de hoofdstad van Boeotië. voetnoot2015 by hem: door hem. voetnoot2016 Syn' sterflyckheyd: zijn lijk; ter onderaerdsche kolck: naar 't graf. voetnoot2018 Daer....: daar, waar Themis godspraak geeft (in Boeotië, zie Voorreden r. 204-205); haer' kerck der kercken: haar grootste heiligdom. voetnoot2020 aenbedelycke: aanbiddelike. voetnoot2021 recht: zal oprichten; Joffers: meisjes. voetnoot2022 hare afgesteecke ringen: hun afgedane ringen; afgesteecke zonder n omdat men afgestéken voelde als verbogen vorm; afgesteken de oorspr. vorm van afgestoken. voetnoot2023 den Hayligh de sterke vorm voor de heilige; we krijgen hier 'n voorstelling van Palamedes, zoals we die kennen van de prent (zie blz. 617). voetnoot2024 Vrypostigh: vrijmoedig. voetnoot2025 Beteeckent door den hoed: (de vrijheid) aangeduid door de hoed (die hij in de linkerarm draagt) (zie Dl. 1 blz. 263 aant. op vs. 52); bewaert: beschermend vastgehouden. voetnoot2026 Met d'eene: met d'ene hand; d'andere hand bij gade slaet (2028). voetnoot2027 d'Handvesten: de (bezworen) rechten. voetnoot2028 gade slaet: bewaakt. voetnoot2029 te vieren: te verheerliken. voetnoot2031 ontseyd: bedreigd. voetnoot2032 onnooselheyd: onschuld. voetnoot2033 Gemat: afgemat; veertighjarigh worstlen zie aant. op vs. 1881 en 1884. voetnoot2034 met opgesteecke borstlen: met opgestoken, rechtstaande borstels (haren). voetnoot2035 opgespart: opengesperd. voetnoot2036 Gebeten, en verhit: met hete woede gebeten op zijn onschuld. voetnoot2037 't Vuurspuwen van de draak; Dit stelt voor: ‘De boosheit der Kerkelijken’ (Amersf. uitg.). Heel gewoon voor die tijd zullen die dieren ook wel de zinnebeelden zijn geweest van verschillende ondeugden, en in dit geval van personen in wie een of andere minder mooie eigenschap zich sterk openbaarde. voetnoot2038 den wolf = 't zinnebeeld van de hebzucht ‘De bitsheit van Aarssens’ (Amersf. uitg.); den leeuwe: de hovaardij. voetnoot2039 'T schuymbeckende everswijn: zinnebeeld van de toorn, ‘De verwoetheit van Prins Maurits’ (Amersf. uitg.); des stiers: zinnebeeld van 't ruwe geweld. voetnoot2040 Het grynsen van den beer: 't grimmen van de beer (= de onzuiverheid); eens tygerdiers (= van de wreedheid). voetnoot2041 's luyperts: van de luipaard, 't zinnebeeld van de wellust (we zien ze dikwels voor Bacchus' wagen gespannen). voetnoot2042 in spyt: ten spijt. voetnoot2043 Die Phoenix: 't puik, de voortreffelikste; Oldenbarneveld werd in lofdichten dikwels Phoenix genoemd (over de phoenix, zie Dl 1, blz. 762 op r. 1). voetnoot2044 versaeght: bevreesd wordt; wast: groeit in roem. voetnoot2045 ten grave wt swelle: (niet in 't graf blijft maar) zich wijd verspreidt buiten 't graf. voetnoot2046 AEoliën: AEolië in Klein-Azie had 'n tempel aan hem gewijd (zie Voor-reden, blz. 628 aant. op r. 206); kapelle: tempeltje. voetnoot2047 jaergetydigh feest: 'n feest van zijn jaargetij. voetnoot2048 deftigh kerckgebaer: plechtige ceremonieën. voetnoot2050 haelen op: brengen in herinnering. voetnoot2051 't jammer: 't leed; 't ongeval: 't ongeluk. voetnoot2054 myn neef: mijn afstammeling Nauplius; volgens sommigen zou Nauplius de vrouwen van de Griekse helden verleid hebben. voetnoot2056 houd verlet: op houdt. voetnoot2057 weeligh: wellustig. voetnoot2058 draeght sich: gedraagt zich. voetnoot2059 heelt: geneest (door eraan te voldoen). voetnoot2062 D'oneerelycke galm: 't oneerbaar geluid. voetnoot2064 neerslagh: doodslag, moord. voetnoot2065 oegsten: uitspraak oesten (zie blz. 138 aant. op vs. 735). voetnoot2066-vlgg. Deze rampen van de Griekse vorsten en hun omzwervingen worden o.a. verhaald door Dictys van Kreta in zijn Trojaanse oorlog, 6e boek (zie Voor-reden, blz. 624, aant. op r. 134 en r. 173). voetnoot2067 met twyfelige stap: met weifelende schreden, zonder de weg te weten. voetnoot2068 zee, en sand: zee en strand, zee en land, landen en zeeën. voetnoot2069 so uytheemsch: in zulke vreemde streken; nieusgier: nieuwsgierig; 't volck: de mensen van die verre landen begapen de Grieken. voetnoot2070 dut: peinst. voetnoot2071-2072 Achilles gramschap.... de moort slaet Diomeed: Dit zou slaan op de rechters, die, naar men zegt, een kwade dood zijn gestorven; slacht: slaat dood; de moort slaet: de geweldadige dood treft. voetnoot2074 Haer' vinnen van sigh steeckt: zich begint te roeren. voetnoot2075 keeren: terugkeren (naar z'n vaderland); ‘Hier leest men hoe Agamemnons gewisse wort gepijnigt’; ‘door dit onweer’ (in de volg. verzen) ‘verstaat hij den onverzienschen storm, die zijnen aanslag, op Antwerpen, om Breda te ontzetten, ongelukkig belette.’ (Amersf. uitg.). voetnoot2077 't gewissen: 't geweten; (gewissen uit 't Duits, of deze betekenis van gewisse (zonder n) dat in 't Nederl. alleen zekerheid kan betekenen, onder invloed van 't Duits; geen Zuid-Nederl. woord). voetnoot2078 enckle: enkel; (enckle de verbogen vorm, toen gewoon ook in deze betekenis, verg. vs. 1987). voetnoot2080 Gespouwen: gespleten. voetnoot2081 schorre donders: rommelende donders. voetnoot2082 drijft onwetende: wordt zonder dat hij 't zelf weet gedreven; Samos of Cephalonia, 't Ioniese eiland. voetnoot2083 't.... graf van Icarus is de Icariese zee, zo genoemd naar Daedalus' zoon Icarus, die daar in neerstortte. voetnoot2084 looft den saligen Priaem: prijst de gestorven Priam gelukkig; hij werd door Pyrrhus of Neoptólemos, de zoon van Achilles, gedood voor 't huisaltaar in zijn paleis. voetnoot2085-2086 stevens tegens stevens: ‘Dit kan op 't mislukken des Antwerpschen aanslags zien.’ (Brandt). voetnoot2088 verkroopte: verkropte, opgekropte (verg. 1968). voetnoot2090 geroken: bemerkt; een' fackel: om ze door dat licht misleid, op de rotsen te doen stranden; zie vlgg. verzen en zie Voor-reden blz. 626 op r. 174. voetnoot2091 Van 't slot: van uit de burcht. voetnoot2092 beschout: uitziet op. voetnoot2094 allesins: van alle kanten; vasten grond: vasteland. voetnoot2096 voorts: terstond. voetnoot2097 en lijfsgevaer t'ontslippen: en 't levensgevaar te ontkomen. voetnoot2098 Vervallen: nog erger te recht komen; Caphareesche klippen: de klippen van de rotsachtige landtong van 't eiland Euboea, Capháreus ('t tegenw. Capo d'Ora). voetnoot2099 luydende: klinkende. voetnoot2100 barnt: brandt. voetnoot2101 ontrampeneerde: ontredderde. voetnoot2103 Of met 'n dijk van drijfzand bedolven; bewellen: met drijfzand (welle) bedolven. voetnoot2104 gebreck van: gebrek aan; stucken wryft: stuk schuurt (stucken uit tstucken, testukken: in stukken). voetnoot2105 achter driftigh: met de achtersteven drijvend, dus heen en weer bewegend in 't water, en voor vast op de rotsen, zodat 't schip moet breken. voetnoot2106 in het swayen: in 't ronde slingeren. voetnoot2107 d'onherbergelycke ree: de onherbergzame ree. voetnoot2108 en roepen om de zee: bij 't stormen is 't veel beter in de open zee, dan bij de kust. voetnoot2110 bedeloft ('t Lat. votum): belofte verbonden aan de bede, als die verhoord wordt. voetnoot2072-2111 De beschrijving van de storm en de schipbreuk, volgt Vondel vrij naar Seneca's Agamemno, vs. 488-576; Vondel neemt er enkele gedeeltes van, en vertaalt sommige verzen letterlik. voetnoot2111 't vlack: de watervlakte. voetnoot2112 't wrongkroondragende Hoofd = Agamemnon; (wrong en kroon betekenen 't zelfde). voetnoot2113 tot leyder treurspel: tot droever ongeluk. voetnoot2114 Daer ghener schipbreuck van: waarvan de schipbreuk der anderen; Agamemnon werd bij z'n thuiskomst door z'n vrouw Clytemnestra (Klutaimnestra) gedood. voetnoot2115 geveynselyck: geveinsd(elik). voetnoot2116 onthalen: ontvangen, inhalen. voetnoot2119 De kercken gaen ter feest: de tempels zijn in feestdos. voetnoot2120 Word statigh toegerust: wordt plechtig aangekleed. voetnoot2121 hoedanigh: zodanig, als, gelijk ('t Lat. quales); voor hunn' tranen: voor hun jammerlike ondergang. voetnoot2122 jongste: laatste. voetnoot2123 Het tafelbedde: 't aanlegbed, waarop de ouden aan tafel aanlagen (ook bij de Israëlieten, verg. de geschiedenis van Magdalena, Joannes 12:3 vlgg.).; 't Iliaesche paers: 't purper van Ilium (meegenomen). voetnoot2124 Dit vers is 'n plastiese uitbreiding van Vondel, hoewel Seneca ook zo al geen eigenlike waskaarsen, toch wastoortsen heeft gekend. voetnoot2125 't Goud van Assaracus: 't goude vaatwerk van Assáracus, vroegere koning van Troje; verswelght: omdat de bekers telkens gevuld worden. voetnoot2126 Goden leckerny: de nektar; koppen: bekers. voetnoot2127 scheemren: schitteren. voetnoot2128 De goude schalen dienen er wildbraad op, en pauwen en kalkoenen (kallekoen, zie Dl. 1 blz. 512 op vs. 149). Paeu: ‘De Burgermeester Reinier Paeuw hieldt, dat deze woorden op hem sloegen, te meer om dat het woord Paeu met een groote P was gedrukt’. (Amersf. uitg.); Reinier Pauw burgemeester van Amsterdam, 'n fel tegenstander van Oldenbarneveld, en een van zijn 24 rechters. In verschillende uitgaven (ook van 1625) staat ook Kallekoen met hoofdletter, en sommigen meenden, dat Trigland (met de bijnaam 't kalkoense haantje) bedoeld werd, zie Rommelpot (1627). voetnoot2129 leyd hoogh en prat: ligt hoog en trots (op z'n aanligbed; zie aant. op vs. 2123). voetnoot2130 Voor: boven; met bonte, en spicklige gewaden: in bonte gekleurde gewaden (Lat. picta veste). voetnoot2132 sijne eegemael: Klytemnestra; besweert hem by 's verwinners naem: smeekt hem dringend bij zijn naam van overwinnaar. voetnoot2135 handwerck: Klytemnestra had voor hem 'n kleed geweven waarin hij zich, wanneer 't hem eenmaal omgeworpen was, niet weren kon, omdat er geen openingen voor hoofd en handen in waren; zie vs. 2143-vlgg. voetnoot2137 een balling = Aigisthos, die uit z'n eigen land verbannen, tijdens de afwezigheid van Agamemnon gemeenschap had met Klytemnestra. voetnoot2139 spillen: verspillen; slachting: dood. voetnoot2140 jongste: laatste. voetnoot2141 Het roode vocht: 't rode bloed, voetnoot2142 ter neerlaeg: tot vermoording. voetnoot2143 ontseyd: weigert. voetnoot2144 arrebeyd: zich inspant. voetnoot2145 de schooten....: de ruime panden, banen (Latijn laxi et invii sinus, vs. 889). voetnoot2146 besloten: om- ingesloten. voetnoot2147 De suffert: de (verwijfde) dromer (Aigisthos). voetnoot2149 Het mes ten halven keert: 't mes, wanneer 't tot de helft in 't lichaam zit, al terugtrekt. voetnoot2150 En als: en zoals. voetnoot2151 van: door. voetnoot2152 alsins: langs alle kanten; met domme kracht: met plomp geweld. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 2172, de oude uitgave heeft achter romp 'n komma. voetnoot2155 bedompelt: overdekt met 't kleed, verward, (verg.: Bedompelt in den rouwgewade, Gebroeders van 1639, vs. 1262). voetnoot2156 blindgeweven: zonder opening geweven (Latijn caecos sinus); worpen: werpen (zie blz. 114 op vs. 240). voetnoot2158 ancxtvalligh aengeprickelt: door angst geprikkeld. voetnoot2159 De dochter van Tyndaer: de dochter van Tyndarus, Klytemnestra; stracx: onmiddelik. voetnoot2160 Verselt: doet mee aan; acx: bijl. voetnoot2161 alsmen: evenals men. voetnoot2162 der ouwe verbuigingsvorm achter met; merct: beschouwt. voetnoot2164 neemt'et: berekent 't mikpunt. voetnoot2165 Hy leydter toe, de schelm....: (hij ligt er bij) 't is met hem gedaan, de schurk; beet heeft ie 't; 't is klaar (gekloncken); Seneca, vs. 901: habet, peractum est. voetnoot2167 't Neptuniaensche bloed: 't bloed van Neptunus' geslacht, nml. van Palamedes. voetnoot2168 quaelyck: slecht, niet geheel. voetnoot2119-2169 Deze verzen zijn vertaald uit de Agamemno van Seneca vs. 875-903 met enkele door Vondel ingevoegde regels (zie aant. achterin). voetnoot2170-vlgg. Deze verzen heeft Vondel ontleend gedeeltelik aan 't slot van Seneca's Agamemno, gedeeltelik aan Eurípides' Elektra, en aan de meedelingen van Dictys 6e Boek (zie blz. 624 r. 134); Cassandra: de Trojaanse prinses door Agamemnon als slavin en bijvrouw uit de buit verworven; zij had van Apollo de gave van voorspelling, maar werd nooit geloofd; vol van God: vol van de goddelike ingeving. voetnoot2171 roosenhoed: krans van rozen; den lycke (ouwe verbogen vorm): aan 't lijk; vvterste: laatste. voetnoot2172 sy gaetse....: zij (Klytemnestra) gaat haar (Cassandra) terstond te keer, doodt haar. voetnoot2174 syn' geroofden buyt = Cassandra, (zie aant. op vs. 2170). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 2177 kancker, de oude uitgave heeft krancker. - vs. 2183 Phocius, de oude uitgave heeft Phoecius. voetnoot2178 hebdy: hebt gij. voetnoot2179 daetlyck: straks nog. voetnoot2180 naeren: droeve. voetnoot2181 Electra de dochter van Klytemnestra; ze liet haar broer, Orestes, in veiligheid brengen bij haar oom Strophios (zie aant. op vs. 2183); jaren later keert hij terug om de dood van z'n vader te wreken; hij doodt dan op bevel van Apollo, z'n moeder en de overspeler Aigisthos; om die moedermoord vervolgen hem de Furiën of Razernijen. voetnoot2182 d'onnoselheyd des broeders: de onschuldige broer. voetnoot2183 Door Phocius den oom: door middel van haar oom Phocius; Phocius is niet zijn naam, dit betekent de Phociese, de koning van Phocië (Phokis), en dat was haar oom Stróphios (zie aant. op vs. 2181). voetnoot2185 d'overspeelder nml. Aigisthos; 2185-2202, deze voorstelling uit Euripides' Elektra. voetnoot2187 Ter tyd toe dat: tot aan de tijd dat. voetnoot2188 vast: reeds. voetnoot2189 om Orestes overlyden: Orestes, vermomd, was nml. zelf komen berichten, dat hij gestorven was. voetnoot2192 bespat: bespat (met 't bloed) in letterlike zin; ook geestelik bedoeld: is 'n gruwel voor 't aangezicht der goden. voetnoot2193 schendigh: schandelik. voetnoot2194 Raseryen: voor 't klassieke Furiën. voetnoot2195 biesend slangenhayr: haar dat bestaat uit sissende slangen. voetnoot2196 De neerslagh: de doodslag; moederlijcke: van de moeder. voetnoot2198 Sy vlieden voor: ze vluchten voort, weg; de Vloecken: de Furiën. voetnoot2200 De daecken....: de huizen sturen hun....; nergens vinden ze 'n onderdak. voetnoot2201 Dat is 'n les voor allen die dorsten naar 't bloed van koningen, 'n les tot in hun derde geslacht; Godenkinders: koningen, leden van 't koninklik geslacht; alle Griekse koningen leidden hun geslacht af van 'n godheid ('n mythologiese voorstelling van 't gezag, dat afkomstig is van God). voetnoot2206 boet: vergeldt, straft. voetnoot2208 En in sijn' boesem wroet: en (hoe Griekenland) zich zelf vernielt. voetnoot2210 met mijn' golven: Neptunus is nog aan 't woord, dus met de golven van de zee. voetnoot2212 hit: hitte; soor: zoor, ruig. voetnoot2213 de Caphareesche lagen: de hinderlagen (van Nauplius) bij de rotsen van Capháreus (zie blz. 626 aant. op r. 174). voetnoot2214 onherberglijcke: onherbergzame. voetnoot2215 Dit Thraciese volk zijn de Kikonen (Odusseia 9e boek vs. 39-vlgg.); Hebrus: de tegenwoordige Maritza rievier; hij wordt door de Ouden koud (gelidus) genoemd, om 't koude klimaat van Thracië; Ulysses (Odusseus) werd daar aangevallen en verloor enkele van zijn makkers. voetnoot2217 d'Africaensche kusten: daar kregen ze van de Lotophagen vruchten te eten, waardoor ze vergaten naar hun land terug te keren (Odusseia 9e boek vs. 82-vlgg.). voetnoot2219 Trinacria: 't driehoeksland, driekapenland, de oudste naam van Sicilië, waar de eenogige reus, de Cykloop Polypheem (Poluphémos) woonde; hij verslond verschillende makkers van Ulysses, maar werd door deze dronken gemaakt, en in z'n slaap van z'n oog beroofd, zodat ze konden ontsnappen (Odusseia 9:216-vlgg.). voetnoot2222 bruycken: genieten. voetnoot2223 Den sienelijcken God: de zichtbare god, Phoebus Apollo, de zon. voetnoot2224 Dan (jagen de winden) hem tweemaal...; AEool: AEolus (Aíolos) de god der winden had z'n zetel op de AEoliese (nu Lipariese) eilanden bij Sicilië; toen Odusseus van z'n gastvrijheid had genoten, gaf AEolus hem 'n zak met winden mee, met deze raad, de zak niet te openen voor hij veilig in Ithaka was; door nieuwsgierigheid van z'n gezellen ontsnapten de winden die hem met geweld weer terugdreven naar de AEoliese eilanden (Odusseia 10:1-vlgg.). voetnoot2226 Antiphaet: Antíphates de koning van de mensen-etende Laistrygonen (Odusseia 10:77-vlgg.); oyt: steeds; hongrig: begerig. voetnoot2228 de tooveres nml. Circe (Kirké), die de mensen in dieren kon veranderen (Odusseia 10 : 183 tot 't einde); Odusseus z'n gezellen veranderden in zwijnen (zie Dl. 1 blz. 380). voetnoot2229 verscheppen: omscheppen. voetnoot2230 Na de verzoening van Circe met Odusseus kregen allen hun mensegedaante weer terug, en ze bleven er ongeveer 'n jaar. voetnoot2231 Ze kreeg 'n zoon bij hem, nml. Telégonos (Homeros spreekt niet van Telégonos; wel latere schrijvers). voetnoot2232 haer boelschaps kroost: de gelaatstrekken van haar geliefde; kroost: gelaatstrekken, famielietrekken (mogelik 't zelfde woord als kroost: kinderen). voetnoot2233 d'Oceaensche baren: de Oceaan; dit was volgens de Homeriese opvatting de uiterste zee die de aarde omstroomde; daar was ook de ingang van de onderwereld; op aanraden van Circe trok Odusseus daarheen (Odusseia 11e zang). voetnoot2234 dootse schimmen: doodsbleke schimmen, schimmen van d'afgestorvenen. voetnoot2235 Van daar ging hij weer naar 't eiland van Circe, waar hij voor de begrafenis van z'n vriend Elpénoor zorgde. Deze was op 't eiland van Circe gestorven, maar nog niet begraven; op verzoek van zijn schim die hij in de onderwereld had ontmoet, vierde hij zijn plechtige begrafenis (Odusseia 12:1-vlgg.). voetnoot2236 Odusseia 12e Z. vs. 165-200; lijckstacy: met begrafenisplechtigheden. voetnoot2239 Odusseia 12e Z. vs. 201-259; Charybdis, 'n zeemonster, dat 't water opslokt en uitspuwt en daardoor draaikolken en branding veroorzaakt (waarschijnlik personering van 'n gevaarlike draaikolk op de kust van Sicilië tegenover Italië); Scylla, 'n ander zeemonster dat in 'n rotshol tegenover Charybdis woonde, was oorspr. de dochter van Phorcus, maar door Circe uit afgunst in 'n monster veranderd met honden aan 't onderlijf (waarschijnlik personering van de branding op de rotsen; 't gehuil van de golven wordt verbeeld door 't geblaf van de honden, vs. 2242). voetnoot2242 blaeuwe... honden herinnert aan Virgilius' caeruleis canibus (3e boek vs. 432); waarom ze blauw genoemd worden, zie aant. op vs. 1336; zeegroene honden uitspr. zeegroen 'onden; blaeuwe, en zeegroene: zeegroen met blauwige tint, 't Lat. caeruleus. voetnoot2243 Nml. op de kust van Sicilië waar Phaëtuse (Phaëthousa: de stralende) de kudden hoedt van haar vader Phoebus Apollo. voetnoot2244 Odusseia 12e Z. vs. 352-vlgg.; 't was ten strengste verboden de runderen van Apollo te slachten; Odusseus' gezellen deden 't in stilte terwijl hun vorst sliep; dit moest hij toen boeten met 'n vreselike schipbreuk, waarbij al z'n makkers omkwamen (vs. 2245: Odusseia 12e Z. vs. 403-vlgg.); wiens: wier (wiens ook meerv.); boet: heeft geboet. voetnoot2246 Na 9 dagen zwerven bereikte hij 't eiland Ogugia, waar de nimf Kalupso woonde; deze hield hem 7 jaren bij zich (Odusseia 7e Z. vs. 240-vlgg.). voetnoot2249 met min....: door liefde te ontgloeien en die te blussen (lessen). voetnoot2251 Ter tyd toe: totdat; hiervan niets bij Homeros. voetnoot2252 treckt: lijkt. voetnoot2253 ontseggen: weigeren (want de goden bevalen haar hem los te laten). voetnoot2254 Phaeacien: Phaeacië ('t eiland der Phaiéken of Phaiáken), 't tegenwoordige eiland Korfu (Odusseia 5e Z. vs. 279-280). voetnoot2255 5e Z. vs. 291-292 en vs. 316-318; wanneer Neptunus toornig was, sloeg hij met z'n drietand op de golven dat 't stormde; hier neemt hij wraak op Odusseus, die 't oog van z'n zoon Poluphemos had uitgeboord; rep: zwaai (in beweging breng); nieuwe kiel: want nadat z'n hele vloot door de storm vernield was, had ie eerst op 't eiland Ogugia 'n vlot gemaakt van pijnbomen. voetnoot2256 Leucothoë: Vondel bedoelt Leukóthea of Leukótheé, 'n zeenimf, de verpersoonliking van de kalme zee; zij gaf hem 'n sluier, die hij om z'n borst moest dragen, en waardoor hij beveiligd was voor verdrinken (in alle uitgaven staat Leucothoë, dit is in de Grieks-Romeinse sageleer iemand anders, 'n geliefde van Apollo); bergt: brengt in veiligheid; siel: leven (Odusseia 5 Z. vs. 333-335). voetnoot2257 De strand: strand was nog evenals in 't middeleeuws 'n de-woord; bladen: blaren; vermoeid en doorweekt van twee dagen zwemmen kroop hij aan 't strand tot z'n kin in 'n hoop blaren (5e Z. vs. 482-487). voetnoot2258 De koninglycke maeghd: nml. Nausíkaä, dochter van koning Alkínoös, die de volgende dag 't goed ging wassen aan 't strand, vond hem daar bemodderd en vuil; ze geeft hem kleren, en brengt hem bij haar vader (Odusseia eind 6e Z., begin 7e Z.). voetnoot2259 begaen om Peneloop: uit medelijden met Penélope, z'n vrouw. voetnoot2261 vast: voortdurend. voetnoot2262 Becingelt (hoort bij eegemael): omringd; en koomtse....: en (Odusseus) komt ze stoutmoedig overvallen. voetnoot2263 stort: stoot (Odusseia 22e Z.). voetnoot2265 Godspraeck: door dromen en zieners was hem voorspeld dat hij door zijn zoon Telégonos gedood zou worden (Dictys van Creta 6e Boek blz. 151-152); syn' basterd: nml. Telégonos, zoon van Odusseus en Circe. voetnoot2266 ontsinnigh: ontzind (zie Dl. 1 blz. 770 op vs. 8); lastert: hoont. voetnoot2267 Uit vrees voor die ‘Godspraeck’ verborg Odusseus zich op afgezonderde en eenzame plaatsen; versteeckt: verbergt. voetnoot2268 Ter tyd toe: tot de tijd toe, tot dat. voetnoot2269 Belust: verlangend. voetnoot2270 Toen hij in Ithaka op zoek was naar z'n vader en daar op diens land verwoestingen aanrichtte, raakte hij slaags met Odusseus en diens zoon Telémachos; hij doodde de eerste (Hyginus, Fab. 127). voetnoot2271 bescheerde doorn: bestemde doorn (Philóstratos zegt: door de lanspunt van 'n rog. Leven van Apoll. van Tuana 6e Boek hfst. 32; Dictys van Creta in z'n 6e Boek (blz. 152) juist zo: ‘hastile, cui summitas marinae turturis osse armabatur’, d.i. 'n lans die aan 't einde gewapend was met 'n been van 'n rog; de rog, 'n zeevis (zeetortel zoals hij in 't Grieks en 't Latijn heet) heeft 'n scherpe stekel of doorn aan de staart; deze werd gebruikt als punt voor pijlen en speren; de Ouden hielden die stekel voor heel vergiftig; vandaar dat Vondel spreekt van een vergiftige, en daar toe bescheerde doorn; bescheerd oopspr. vorm van beschoren: toebedeeld, beschikt. voetnoot2273 laetge hem, uitspr. laatg'em. voetnoot2275 martge: toeft ge, wacht ge. voetnoot2276 weeligh: overmoedig; op Jupyn: sta op, Jupiter. voetnoot2277-2278 Zie blz. 670 aant. op vs. 690; blixem: tref met uw bliksem. voetnoot2279 Men verhaalde, dat aartshertog Albert deze eigenste woorden tot Isabella zou gezegd hebben, na de dood van Oldenbarneveld; te spa: te laat. voetnoot2281 't gemeyn: 't gemenebest, 't vaderland. voetnoot2282 loop: kun je wel gaan; en raeskal sonder breyn: en praat maar in 't honderd. voetnoot2283 't Huys van Assaracus: 't geslacht van Assáracus, 'n vroegere koning van Troje. Pelops handen: Pelops was 'n voorvader van Agamemnon; hier dus: Griekse handen. voetnoot2284 Den grootsten vyand: de gevaarlikste vijand, Palamedes. voetnoot2285 't decxsel: 't voorwendsel; landverraed was ook de voornaamste maar lasterlike beschuldiging, waarom Oldenbarneveld veroordeeld werd. voetnoot2286 Soo schendigh doemen: zo schandelik veroordelen. voetnoot2287 radeloose: zonder raadgever (zonder raadpensionaris en zonder raad); die in uw' degens strompelt: die in uw eigen wapens struikelt, die uw eigen schaadt met uw eigen wapens. voetnoot2290 uyt 's Hemels milde sael: uit de milde hemel. voetnoot2292 vieren: feestvieren. voetnoot2294 Pallas: Pallas Athene, de beschermgodin van Troje (zolang haar beeld, 't Palladium, in Troje bleef); deze rei is 'n navolging van 't twede koor in de Agamemno van Seneca, vs. 310-vlgg.; 't begin en sommige verdere gedeeltes zijn letterlik vertaald. voetnoot2295 kerckgebaren: godsdienstige plechtigheden. voetnoot2296 drempels: tempels. voetnoot2298 schudd': zwaai ('t Lat. laurum quatiens vs. 313): de lauwerkrans was 't teken van de zegepraal. voetnoot2299 maeghdelycke pruycken: de haren der meisjes (virgineas comas). voetnoot2300 duycken: schuil gaan onder, bedekt worden met; de olijf was toegewijd aan Pallas Athene. voetnoot2301 met.... vertuyt: niet opgebonden met zilverdraden....; vertuyt van vertuyen: vastbinden, opbinden. voetnoot2303 bekleede....: bedekke als bij 'n bruid, 't nog ongehuwde meisje (zoals Pallas Athene wel afgebeeld werd als 'n bruid met hangende haren, zo moeten ook deze meisjes 't haar niet opbinden, maar over de hals laten hangen). voetnoot2304 na d'oude sede: volgens de oude gewoonte (van de ongehuwde meisjes; 't Lat. heeft: de more comas innuba fudit (vs. 314). voetnoot2305 Asien: Klein-Azië, waarin Troje lag. voetnoot2306-2308 't Sy... of: zowel... als; Pactool: 'n rieviertje in Lydië, dat goudzand meevoerde (zie blz. 155 op vs. 1099); scheemren: schitteren; Meander: 'n rievier in Phrygië. voetnoot2309 Caysters boord: de oever van de Kaüstros, 'n rievier in Ionië (kuststreek v. Klein-Azië); Caysters, uitspr. Kaïsters. voetnoot2313 van Sagaris: door de Ságaris, 'n rievier in Phrygië. voetnoot2315 Of 't (volk) dat, uit z'n land verdreven als balling...; bedoeld worden de (Homeriese) Kilikiërs, die in Groot Phrygië woonden in twee rijken, met de hoofdsteden Lurnessos (zie vs. 2323) en Thebe die beide door Achilles verwoest werden (Ilias 2:690-vlgg. en 6:397; en Dictys van Creta blz. 39). voetnoot2319 te schouwen: te schuwen, te ontkomen aan. voetnoot2321 En dat in plaats van de Caïcus ('n rievier) de Xanthos verkoos, de rievier bij Troje. voetnoot2323 Lyrnes: Lurnessos; zie aant. bij vs. 2315. voetnoot2325 haylgen galm: gewijde zang; huwt uw' keel aen: begeleidt uw zang met. voetnoot2328 met 't spel van blaas- en snaarinstrumenten. voetnoot2329-2330 Lokt met 't goddelik geluid de vreugde naar buiten. voetnoot2332 Paris: toen die met de uit Sparta geschaakte Hélena naar Troje kwam. voetnoot2337 Proteus: onbekend als minnaar van Hélena, wel 'n Prothoüs of Protus (Hyginus, Fab. 81). voetnoot2339 Soo: zoals; Venus.... zie blz. 94 op r. 256. voetnoot2341 doen: toen. voetnoot2342 Niet sterflycx: niet iets sterfeliks. voetnoot2343 uytgestreken: uitgedost; de dichter had hier 't bekende beeld van de zon met ‘de goude zonnepruycke’ voor zich. voetnoot2344 eerst: pas, dus: de (uit zee) opkomende zon. voetnoot2346 pruycke: haardos. voetnoot2347 't kristal: 't zeewater; 't vergulsel: 't goud. voetnoot2348 hulsel: haar. voetnoot2349 den Dondergod: Júpiter. voetnoot2350 Minerva, de Latijnse weerga van de Griekse Pallas Athene; ze was de dochter van Jupiter, en beschermster van Troje; in het slot: in de burcht van Troje stond 't Palladium (zie aant. op vs. 2294). voetnoot2352 De vijanden (= de Grieken) raken verstrooid. voetnoot2356 Argos: 't rijk van Agamemnon; in 't algemeen Griekenland. voetnoot2357 Mycenen, waar Agamemnon z'n vorstelike zetel had, hier: Agamemnon. voetnoot2358 Haer wijsheyds beckeneel: 't hoofd van haar wijze raadgever. voetnoot2359 loopt scharssen: loopt te dollen; scharssen: met onvaste schreden rondlopen (bij scharren en scharrelen). voetnoot2361-2362 voor de poort leyd: ligt voor de poort; van: door. voetnoot2364 O strijdbre krygeresse: o krijgshaftige krijgsvrouw; Pallas of Minerva is ook de krijgsgodin. voetnoot2365 geschrey: geschreeuw, geroep. voetnoot2366 ruyspijp: 'n blaasinstrument. Later vertaalt Vondel 't Lat. fistula door: ruischpijp; fistula is 'n herdersfluit, die uit aan elkaar verbonden en evenwijdig lopende rietjes bestaat van verschillende lengte (zie Ovidius' Metam. 8e B. vs. 191; in V.'s vert. vs. 269). voetnoot2367-2368 Voor u feesten gehuwde vrouwen en meisjes; jonffers: joffers, meisjes. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 2377 levens sat, de oude uitgave heeft leven sat. voetnoot2369 vermengde: gemengde (van gehuwden en ongehuwden). voetnoot2370 Naar uw tempels van wit albast en marmer. voetnoot2373 Goddinnebeeld: 't Palladium. voetnoot2375 tochten: verlangend uitzien. voetnoot2376 bevlochten: bekranst. voetnoot2377 levens sat: levensmoe (die lang genoeg geleefd hadden). voetnoot2378 Hunn' wensch deelachtigh: nu ze verkregen hebben wat ze wensten (nml. 't bewijs dat Pallas Athene werkelik de stad beschermt); mat: afgemat. voetnoot2380 sidderende: met bevende handen. De laatste stroof weer letterl. v. Seneca (vs. 378-381).

Vorige Volgende

De vyfde handel.

Over dit hoofdstuk/artikel

lied