De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 672]

De derde handel. DIOMEDES. SCHILDWACHT. AGAMEMNON Diomedes: Hou schildwacht hou!Ga naar voetnoot731 Schildwacht: Wie daer? Diomedes: Ick moet den veldheer spreecken. Schildwacht: Wie sytghe? meld uw' naem, of geef't gewoonlyck teecken,Ga naar voetnoot732 Diomedes: 'Tis Diomedes self. Schildwacht: Koom weck hem daer hy leyd.Ga naar voetnoot733 Diomedes: Groot meester van ons heyr, die uwen leger spreydGa naar voetnoot734 735[regelnummer] Van drooge en dorre blaen: op op, 't is tydt te waecken. Agamemnon: Wel Diomedes vriendt, segh op, wat zyn 't voor saecken? Wat brenght ghy ons by nacht: is Hector op de been? Diomedes: 'K heb een Trojaenschen spie den hals versch afgesneen,Ga naar voetnoot738 Als ick de ronde dede. hy is belast met brieven. 740[regelnummer] Ick sleep den booswicht hier. het sal den vorst believen Te vorschen na'et geheym. Agamemnon: Koom hou de toorts wat dicht,Ga naar voetnoot741 Op dat ick dese gast beschou in 'taengesicht.Ga naar voetnoot742 'Tis waerlyck een Trojaen van kleeding en van wesen.
[pagina 673]
Dit 's Priams zegelring. ick moet het inhout lesen.Ga naar voetnoot744 745[regelnummer] Op mannen, 't is verraed. myn dienaers flucx gaet heen, Behalven Palameed, roept al de raet by een.Ga naar voetnoot746 AGAMEMNON. VLLYSSES. DIOMEDES. NESTOR. AIAX. Agamemnon: Ghy die voor kroonengoud, en vorstelycke banden,Ga naar voetnoot747 Nu voert een kopren helm, en met uw' dappre handen Van't Asiaensche stael de voncken stuyven doet,Ga naar voetnoot749 750[regelnummer] En Simois vermenght, en verwt met breyn en bloed:Ga naar voetnoot750 Ick sal u voorts de reên en d'oorsaeck gaen verklaren, Waerom men t'ontyds dus den krygsraed dee vergaren.Ga naar voetnoot752 De Phrygiaen, die 'theyr verspiedende by nacht,Ga naar voetnoot753 Van Diomedes hand soo versch is omgebracht.Ga naar voetnoot754 755[regelnummer] [Als hy de ronde doende hem quam verbaest ontmoeten,Ga naar voetnoot755 En sleepte hem dood en warm voor uwer aller voeten:Ga naar voetnoot756 Daer ghy hem ligghen siet] was met een brief belaen,Ga naar voetnoot757 Dieme' wt syn' boesem trock, en yemand schynt te raen Tot grouwelyck verraed. ick sal u laten hoorenGa naar voetnoot759 760[regelnummer] Het inhoudt van dit blad, 't welck vreemt klinct in myne ooren. Neptunus waerde soon, die uw grootvaders stadGa naar voetnoot761 Begunstight waer ghy moocht: de letters van dit bladGa naar voetnoot762 Betuygen myne jonst, waer door ick ben genegenGa naar voetnoot763
[pagina 674]
Te strecken over u myn koninglijcken segen;Ga naar voetnoot764 765[regelnummer] Dat ghy ontfanghen hebt 't jongst toegesonden goudGa naar voetnoot765 Ick uyt den spie verstondt: wiens mondt ghy toevertroutGa naar voetnoot766 'T geheymnis van u hart. Ick heb alree genooten De vruchten van 'tbestand voor luttel tydts beslooten,Ga naar voetnoot768 En wacht op 't wterst vast. is ergens gunst te koopGa naar voetnoot769 770[regelnummer] Om goud, soo spaer geen' munt. ick Priam leve op hoop.Ga naar voetnoot770 Daer is 't geheym des briefs. wat dunct u Griecxsche vorsten? Vlysses: Verdelgtse o Juno doch! die naer ons leven dorsten.Ga naar voetnoot772 Diomedes: Ontdecktse o Hecate! die naer den ondergangGa naar voetnoot773 Van onse tenten staen. Nestor: Ontdeck de waterslang 775[regelnummer] Die schuylt in 't groene gras.Ga naar voetnoot775 Aiax: Saturnus breng de waerheyd Ten lesten eens in 't licht. Agamemnon: Wie twyffelt aen de klaerheyd Van 't goddeloos verraed? Ajax: Ick twijffel met verlof, Die alle treken ken, en saussen van het hof.Ga naar voetnoot778 Agamemnon: Nu Ajax gheef gehoor, en wees niet ongeregelt.Ga naar voetnoot779 Nestor: 780[regelnummer] Is 't koning Priams merck? Agamemnon: De brief was toeghesegelt Met 'skonings eygen ring: doch 't wapen is misluckt
[pagina 675]
In 'tseeglen, en syne hand in 't schryven wat gedruckt.Ga naar voetnoot782 Mistrout ghy aen mijn woord, geloof uwe eygene oogen, Daer vader lees den brief.Ga naar voetnoot784 Aiax: Een' dochter van de logen, 785[regelnummer] Een vondeling van 't hof, een bastaerd van de nyd,Ga naar voetnoot785 En overjaerde wrock, 't wtbraecxsel van de spyt.Ga naar voetnoot786 Nestor: 'Tschrift swijmt na Priams hand, soo doet de druck van 't waepen.Ga naar voetnoot787 Aiax: So paeytme 'tslechte volck: soo leydmen kinders slaepen,Ga naar voetnoot788 Maer Ajax nimmermeer.Ga naar voetnoot789 Agamemnon: 't Sy hoemen 'tstuck verschoon, 790[regelnummer] De koning Nauplius is God Neptunus soon. Aiax: Ia Palamedes is't, ick houd'et u ten besten.Ga naar voetnoot791 Agamemnon: Neptunus eyge stad sijn Trojens hooge vesten: Die draeght d'Eubeër gunst, soo doet syn heyloos saed.Ga naar voetnoot793 Aiax: Ia Palamedes is 't, die brout ons dit verraed. 795[regelnummer] Die booswicht moet van kant. Vlysses: Beschut ons goede Goden. Diomedes: Dat tref Laomedon.Ga naar voetnoot796 Aiax: Of eer in tyds gevloden.
[pagina 676]
Diomedes: Dat ongeluck en sy ons nimmermeer bescheert.Ga naar voetnoot797 Agamemnon: Hier geld geen lochenen, 't sy hoemen 't wend of keert, 't Is Priams teeckening, wy twyfflen nu niet langher,Ga naar voetnoot799 800[regelnummer] Of Palamedes gaet van dese boosheyt swangher.Ga naar voetnoot800 Aiax: Dat heeftmen langh ghesocht, en onder 't volck ghestroyt, En nu met desen brief het schelmstuck opghetoyt.Ga naar voetnoot802 Nestor: Ghy Heeren siet wel toe, 't zijn sorghelijcke saecken,Ga naar voetnoot803 Hy vangt wat wichtigs aen, die tot een' schelm sal maeckenGa naar voetnoot804 805[regelnummer] Een' wel-gheboren vorst, een' man van groot bewint:Ga naar voetnoot805 Dies wensch ick dat gheen' wraeck uwe ooghen en verblind'.Ga naar voetnoot806 Het stuck met reden wickt, en velt geen onrijp oordeel,Ga naar voetnoot807 Agamemnon: Daer d'hoogheyd word ghequetst, heeft niemand eenigh voordeel.Ga naar voetnoot808 Nestor: Of d'hoogheyd is ghequetst dat hanght hier in gheschil,Ga naar voetnoot809 Agamemnon: 810[regelnummer] Hy merckt de misdaed licht, diese anders mercken wil.Ga naar voetnoot810 Nestor: Die yemand hatigh is seer licht een' brief kan dichten.Ga naar voetnoot811 Agamemnon: Nabootsen hand en merck, d'onnooselheyd betighten?Ga naar voetnoot812
[pagina 677]
Nestor: Dat is wel eer ghebeurt. Aiax: Al waer het noyt geschied, So derfmen 't nu bestaen.Ga naar voetnoot814 Agamemnon: Die 't leger heeft verspied, 815[regelnummer] Met brieven afgerecht, hier voor u leyd verslaghen.Ga naar voetnoot815 Aiax: Indien hy levend waer, men mocht hem ondervragen.Ga naar voetnoot816 Agamemnon: De doode meld de saeck, het is een Phrygiaen.Ga naar voetnoot817 Aiax: Een slaef, die korteling in 't oorlogh werd gevaen.Ga naar voetnoot818 Agamemnon: Soo soumen alles wel in twijffel konnen trecken. Aiax: 820[regelnummer] So soumen altijd wel des vroomen naem bevlecken.Ga naar voetnoot820 Agamemnon: Die mensch was lang verdacht. Aiax: So was de valsche tong Des grooten logenaers.Ga naar voetnoot822 Agamemnon: Ghy Ajax sijt te jong, Om Agamemnons mond soo kort te heeten lieghen.Ga naar voetnoot823 Of lust'et u, so wilt u selven niet bedrieghen:Ga naar voetnoot824 825[regelnummer] Maer dat u deghen passe op 't koninglijcke stael.Ga naar voetnoot825 Aiax: Soo doet hy.Ga naar voetnoot826
[pagina 678]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Nestor: Houd ghemack ghy Heeren. Laet de schael Van ware billickheyd beslechten d'ongelijcken.Ga naar voetnoot827 Hoe kan u hevigh sweerd een wettigh vonnis strijcken.Ga naar voetnoot828 Die 't recht heeft op sijn' sy' vaeck sneuvelt door het spits.Ga naar voetnoot829 830[regelnummer] Besadight breyn u schey'; die rechter is te bits.Ga naar voetnoot830 Het mes sy op Dardans meyneedigh saed verbittert,Ga naar voetnoot831 Dryf Hector op de vlucht, als 't blixemende schittert In d'appel syner oogh, veel eer dan 'tGod gehengGa naar voetnoot833 Dat d'eene bondgenoot het bloed des anders pleng,Ga naar voetnoot834 835[regelnummer] En 'tDorisch leger rijt sijns sellefs ingewanden,Ga naar voetnoot835 Syn wapenen vermeng, verwart syn rechterhanden.Ga naar voetnoot836 Wat had de vyand stof te lachen in ons dood.Ga naar voetnoot837 Hoe sou hy vier en torts in ons gedeelde vlootGa naar voetnoot838 Dan slingeren met maght, en met bebloede sabels 840[regelnummer] 'T gedraeyde kennip gaen doorhouwen van ons kabels,Ga naar voetnoot840 En senden brandende de kielen Zeewaert in: In 't aensien vande stad, en Priams hofgesin.Ga naar voetnoot842 'T geschil aen my verblyft. vertrout myn silverhayren,Ga naar voetnoot843 En graeuwen ouderdom die veel is wedervaren.Ga naar voetnoot844 Agamemnon: 845[regelnummer] Al waer 't myn eygen bloed, soo wil ick datmen straf De stichters van 't verraed.
[pagina 679]
Aiax: Ick dat een open graf Hem levendigh verswelgh. Nestor: Wy stemmen 't all' te samen, Maer waer de boosheyd schuylt schynt doncker om te ramen.Ga naar voetnoot848 Agamemnon: De Goddeloos die neemt de scheemring tot syn wyck.Ga naar voetnoot849 Nestor: 850[regelnummer] Men stel dan 't oordeel wt tot dat het yeder blyck.Ga naar voetnoot850 Agamemnon: Ontbeert dit schijn en blyck?Ga naar voetnoot851 Nestor: Het is te twyffelachtigh. Agamemnon: Wat eyscht ghy voor bewijs? hoe bondigh? of hoe krachtigh?Ga naar voetnoot852 Nestor: Dat klaer en helder licht gelyck de middagh doet. Agamemnon: Hy quetst 't gemeene best die boose feyten voed.Ga naar voetnoot854 Nestor: 855[regelnummer] Ick voe niet quaeds, maer vrees onschuldigh bloed te storten,Ga naar voetnoot855 Agamemnon: Ghy vreest niet eens den staet door slapheyt te verkorten.Ga naar voetnoot856 Nestor: De rechter handelt wijs, die veel quaeddoenders spaert, Om eene onnoosle ziel te vryen van het swaerd.Ga naar voetnoot858 Agamemnon: Soo kan geen ryck bestaen. Nestor: So kan het eewigh duuren, 860[regelnummer] Gerechtigheyd die bout de koninglycke muuren: Daer onrecht en geweld palaysen ommeruckt,Ga naar voetnoot861 Van elcken druppel bloeds des geens dieme' onderdruckt,
[pagina 680]
En doemt door 't schendig stael, ontspruyten duysend wrocken,Ga naar voetnoot863 Die barsten wt tot wraeck: wiens sweerd eens wtgetrockenGa naar voetnoot864 865[regelnummer] Keert langsaem in syn' schee'. die hayligh bloed vergiet Terght Nemesis. sie toe, en roer dese hydra niet.Ga naar voetnoot866 'T is licht een hoofd gevelt in reuckeloosen tooren:Ga naar voetnoot867 Maer kunst is 't, let hier op, den wortel gants te smooren:Ga naar voetnoot868 Wanneer den hals in plaets van een veele hoofden teelt.Ga naar voetnoot869 Agamemnon: 870[regelnummer] Mijn oordeel van het uw hier inne niet verscheelt. Ick kniel voor Themis throon, myn' daeden dat betuygen,Ga naar voetnoot871 'T waer dolligheydt het recht wt haet en nyd te buygen.Ga naar voetnoot872 Ick sal niet wetteloos bestaen door onbescheyd.Ga naar voetnoot873 Wie tegens 't algemeen, en d'oppermajesteytGa naar voetnoot874 875[regelnummer] Sich selven schandelijck, nocht eerloos heeft vergrepen, Die loopt geen lyfs gevaer.Ga naar voetnoot876 Aiax: Och waren noyt myn schepen Verseylt van Salamin in d'haven Tenedos.Ga naar voetnoot877 Agamemnon: Gevaltet u soo maeck uwe anckertouwen los.Ga naar voetnoot878 Ten steeckt den Grajen niet op tien of twalef kielen.Ga naar voetnoot879 Aiax: 880[regelnummer] Maer doen twee Ajaxen 't gants leger tegenhielen,Ga naar voetnoot880
[pagina 681]
En redden uwe vloot: daer 't al scheen overmant,Ga naar voetnoot881 Daer Hectors fackel ree de seylen stack aen brand:Ga naar voetnoot882 Doen stackter nau genoegh. hoe of dit wt wil vallen?Ga naar voetnoot883 Mijn vader Telamon was d'eerste die de wallen 885[regelnummer] Van Trojen eer beklom, en Hercles steef met kracht:Ga naar voetnoot885 Een van de vyftigh oock, die om de gulde vacht,Ga naar voetnoot886 Door 't klinckende gedruys der Cyaneesche rotsen,Ga naar voetnoot887 Na Colchos togen, en den zeevooghd gingen trotsen:Ga naar voetnoot888 Ick volgende den aerd van een' soo braven held,Ga naar voetnoot889 890[regelnummer] Heb Helles vloed gekruyst, en hier in 't vlacke veldGa naar voetnoot890 Gespannen mijne tent, en nam het leet ter harten Van Menelaus, en 't verongelijckte Sparten: Dits myn besolding nu, dits Ajax al uwe eer: Wat drael ick, 'k heb verlof, men guntme dat ick keer. Agamemnon: 895[regelnummer] Vw vader Telamon, de terger der TrojanenGa naar voetnoot895-vlgg. Was oorsaeck van veel bloeds, en veeler Griecken traenen: Was oorsaeck dat de vloot der Phrygen overwoey: Dat Alexander in vergoeding sijner moey,Ga naar voetnoot898 Mijn broeders bedgenoot, en dierbaer pand vervoerde,Ga naar voetnoot899 900[regelnummer] En door sijn' roof Europe, en Asien beroerde. Wat uwe reys belangt, ghy stoft al t'onbedocht, Als of aen u alleen hing d'overzeesche tocht. Neen Ajax, staeck dien roem, en wiltet my vergeven, Om eenen Ajax waer de toght niet na gebleven.Ga naar voetnoot904
[pagina 682]
Nestor: 905[regelnummer] Ghy heeren waer toe dient dit onderling verwyt? Het baert afkeerigheyd als d'een den andren bijt. Ick bid den oppervorst hy wil sijn gramschap sussen, En niet den oorloghsmoed van desen krijgs-held blusschen: Wiens braeve daden volght onsterffelycke naem. 910[regelnummer] De mond eens yegelijcx gaet swanger van syn faem.Ga naar voetnoot910 Een veldheer die met hoon syne hoplien loont na'et stryen,Ga naar voetnoot911 Syn eygen heyrkracht gaet de seenwen stucken snyen.Ga naar voetnoot912 Ajax: Daer leyd 't vervloeckt geweer, de Goden straffen myGa naar voetnoot913 Indien ick immer gord den degen op myn' sy'.Ga naar voetnoot914 915[regelnummer] Geen helt behaelt hier lof, hoe dapper, hoe rechtschapen, Hoe vroom hy sit te paerd. dat sich een ander wapen. Ick dien geen' dwingeland, nocht geen vermetel hoofd: Dat niets prijswaerdigh acht, als 't geen syne harsschen looft.Ga naar voetnoot918 Nestor: Nu Ajax toom den moed, beweer uw' saeck met reden.Ga naar voetnoot919 Agamemnon: 920[regelnummer] Wy syn dit lang gewent, 't syn d'oude korselheden,Ga naar voetnoot920 Best dat hy eerst bedaer. Nestor: 'Tis heftigh gekrackeelt. Het drucktme de gemoên te sien aldus verdeelt, En wenschte dat de twist beslicht waer en bevredight.Ga naar voetnoot923 Agamemnon: Ick wensch het desgelycx. Nestor: Als elck het syn verdedight, 925[regelnummer] En treckt syn streng na maght, is 't wilt en ongesien.Ga naar voetnoot925
[pagina 683]
Agamemnon: Wat Agamemnon drijft dat moet voor al geschien.Ga naar voetnoot926 'Tbetaemt den minderen voor meerdre macht te duycken.Ga naar voetnoot927 Nestor: Een koning kan seer licht d'ontfange macht misbruycken. Agamemnon: Dat oordeel staet aen hem. Nestor: En oock aen syn gemeent, 930[regelnummer] Van wie hy syne macht, en heerlyckheyt ontleent.Ga naar voetnoot930 De koning is om 't volck. wijs die sigh weet te voegen Na 's tydts gelegentheyd, en yeder kan vernoegen:Ga naar voetnoot932 Insonderheyd die syn van syn' geheymen raed, En leden van het rijck, en pylers van den staet. 935[regelnummer] Uwe hoogheyd alle ramp, en ongeluck verhoede. Vlysses: Ick spreecker soo veel in, men houd'et my te goede:Ga naar voetnoot936 Dat elck den vorst verschoone, en quaed vermoeden schort',Ga naar voetnoot937 Soo lang na luyd des briefs geen goud gevonden wordGa naar voetnoot938 Ontrent de legerplaets van Palamedes tenten.Ga naar voetnoot939 940[regelnummer] Men ondersoecke het stuck, en staeck' dees' dreygementen.Ga naar voetnoot940 Diomedes: Die raed my wel gevalt.Ga naar voetnoot941 Agamemnon: Wat seydter Nestor van? Nestor: Oprechte munt de proef gewilligh lijden kan,Ga naar voetnoot942 Soo sal 't navorschen oock geen' eerlyck' man beschamen. Vlysses: Wie neemt dien last op sigh? Agamemnon: U beyde sal 't betamen.Ga naar voetnoot944
[pagina 684]
Vlysses: 945[regelnummer] Het waer ons aengenaemst, indien het andre deên. Agamemnon: Volbrengt ghy myn bevel: Verricht dit met u tween. CALCHES. EVRYPILVS. Calches: Onsterffelijcke Goon, wier overgroot vermogenGa naar voetnoot947 Uw' priesterschap beschermt, als d'appel uwer oogen:Ga naar voetnoot948 Die uyt uw' stoelen daelt, beweven met een' wolck,Ga naar voetnoot949 950[regelnummer] En handhaeft uw' gemeent, uw eerophoudend volck, En waerde speelgenoots: die over hunne waeyenGa naar voetnoot950-951 De soomen van hun kleed, en mantels laeten swaeyen: Wier lang-gebaerde kin van hayren hangt vermast:Ga naar voetnoot953 Wier winckbraeu en gebaer niet lochent, hoe hun past 955[regelnummer] Een wetteloose macht: die prat op vorstenbanden, En Keysers-croonen treed: wier hoeden breed van randen,Ga naar voetnoot955-956 Gebogen van ter sy', voor spits, en achter spits,Ga naar voetnoot957 Beschaduwen 't gelaet, daer 't lieffelijck, en bitsGa naar voetnoot958 Sigh in het statigh mengt, tot styving van geboden,Ga naar voetnoot959 960[regelnummer] En sielen tuchtiging: onsterffelijcke Goden,Ga naar voetnoot960 Die onse demoed hebt geheven wt het stofGa naar voetnoot961 Op uwen tempeltroon: o Goden, u sy lof, Dat ghy uwe eere wreeckt, en straftse die vermetelGa naar voetnoot963 Opdragen 't kerckenrecht den wereldlycken setel: 965[regelnummer] Die al te seker staen op 't slibberigh en steyl,
[pagina 685]
En schroeven 't haylighdom ten dienst van burgerheyl.Ga naar voetnoot966 Dat Palamedes ons nu muylbande, en tot spot maeckGa naar voetnoot967 'T gesagh der tempeliers, de sekerheyd der Godspraeck:Ga naar voetnoot968 Dat hy op 't outer nu syn nieuwe grouwlen set,Ga naar voetnoot969 970[regelnummer] En wuft, en onbesuyst onse outerkleen besmet.Ga naar voetnoot970 Nu sal hy leeren wat het inheeft dus t'ontydeGa naar voetnoot971 Syn vingeren te slaen aen 't priesterlijck gewyde.Ga naar voetnoot972 Wy staen met Goden in onbrekelijck verbond. Al wie ons wederspreeckt, die wederspreeckt Gods mond. 975[regelnummer] Wy zyn afdrucksels Gods, onsterflijckheyds gesanten.Ga naar voetnoot975 Wy zyn gehult, gesalft tot Iupiters trawanten,Ga naar voetnoot976 En voeren syn levrey, en maken sijnen stoet,Ga naar voetnoot977 En door onse hayligheyd men Godheyd spreken moet.Ga naar voetnoot978 Wat wereldlijcke maght ons stout derf tegenwroeten,Ga naar voetnoot979 980[regelnummer] Diens setel sijght, en staet op waggelende voeten,Ga naar voetnoot980 Ons wencken blixems zyn, en donders yeder woord. Wy zyn een muur om 't rijck, de sleutels van stads poort,Ga naar voetnoot982 De fackels om een land in lichten brand te stellen.Ga naar voetnoot983 Gezart wy geven aen d'wtbraecxelen der Hellen, 985[regelnummer] En vloecken vryen toom: en geen Monarch soo gaeuGa naar voetnoot984-985
[pagina 686]
Syn heyr brengt op de been, als wy het woeste graeu.Ga naar voetnoot986 Daer komt Eurypilus. wel soon myn sinnen hangen In twyfel tusschen vrees, en hartelyck verlangen.Ga naar voetnoot988 Hoe is het spel vergaen? is 't boschswijn eens gejaeght?Ga naar voetnoot989 Eurypilus: 990[regelnummer] O eer des priesterdoms, men heeft te recht gedaeghtGa naar voetnoot990 Den vyand onses naems: na datmen opgegravenGa naar voetnoot991 Had in syn legertent d'ontfange Troische gaven.Ga naar voetnoot992 Calches: Myn hart van blydschap swelt, en geeft den geest meer bots:Ga naar voetnoot993 Myn ingewant ontspringt, nu eens die vyand GodtsGa naar voetnoot994 995[regelnummer] Ten lesten is betrapt door d'Ithakoische stricken. Het noodlot dit bestuurt, geen menschelijck beschicken. Eurypilus: Maer of die schalcke noch dit lijfsgevaer ontsprong,Ga naar voetnoot997 Door syn ervaren breyn, en slibbergladde tong? Calches: De saeck en lyd geen' last. wy sullen 't soo bestellenGa naar voetnoot999 1000[regelnummer] Dat syn doodvyanden, en haters 't oordeel vellen:Ga naar voetnoot1000 Na datmen 't oude, en langvergeten wt den hoeck Gehaelt heeft, en doorsocht wel naeu sijns levens boeck,Ga naar voetnoot1002 Van dingen die hem zyn ontschooten door de jaren:
[pagina 687]
En waer de logen geld, daer salmen waerheyd sparen:Ga naar voetnoot1004 1005[regelnummer] En geven 't valsch een schyn van oprecht, en een verfGa naar voetnoot1005 Van bloedbad, van verraed, van lien en landbederf. Syn vonnis boven aen sal in het voorhoofd voeren:Ga naar voetnoot1007 Hoe dat hy driest bestond het haylige aen te roeren,Ga naar voetnoot1008 En brack met eenen band 's rycx banden altemael:Ga naar voetnoot1009 1010[regelnummer] Het heyr verwarrende met een gedeelde tael:Ga naar voetnoot1010 Beswangrend' een gedroght, en Hydra van geschillen,Ga naar voetnoot1011 Van nood, gebeurlijckheyd, van moeten, en van willen:Ga naar voetnoot1012 En eyscht' in dit geschrey, dat slechts syn bovensangGa naar voetnoot1013 Alleen sou zyn ghehoort, door kerck, en priesterdwang:Ga naar voetnoot1014 1015[regelnummer] Ia wetten gevende, waer na dat d'outerknechten,Ga naar voetnoot1015 Een hemelsch Godvry volck, sich souden moeten rechten:Ga naar voetnoot1016 En steef het onderscheyd van noodigh, en van nut:Ga naar voetnoot1017 En streckte door gesagh der nieuwigheden stut:Ga naar voetnoot1018 Afslaend een wettige Versameling van papen:Ga naar voetnoot1019
[pagina 688]
1020[regelnummer] En brengend' om zyn tent vreemd krygsvolck in de Wapen,Ga naar voetnoot1020 Selfs buyten 's Veldheers last: en duysend dingen meer. Maer gaenwe binnen, want de raed vergadert weêr. Palamedes: O Nacht, wiens doncker kleed beschaduwt alle menschen, Soo wel die heerlyck syn, als die om nootdruft wenschen,Ga naar voetnoot1024 1025[regelnummer] Wat boosheyd decktghe doch met dicke duysternis? Wiens lagen of bedrogh uw' naerheyd gunstigh is?Ga naar voetnoot1026 Men vordertme in den raed, hoe derf ick my vertrouwen?Ga naar voetnoot1027 Het is op my gemunt, daer is wat quaeds gebrouwen. Men mompelt allerleyds: men stroyt een valsch gerucht.Ga naar voetnoot1029 1030[regelnummer] Mijn' vrienden sijn besorght, men raedme dat ick vlucht.Ga naar voetnoot1030 Hoe kan een vroom gemoed, ghy kentet Hemellieden, Dat niets en is bewust verstaen tot eerloos vlieden?Ga naar voetnoot1032 Hoe kan een edel hart verswelgen, datmen segg':Ga naar voetnoot1033 Die droop voor schellem door voor Trojen in 't belegh,Ga naar voetnoot1034 1035[regelnummer] Noch dorst ghedaghvaert niet sijn saeck voor recht bepleyten:Ga naar voetnoot1035 Vermits hy was berucht van schandelijcke feyten.Ga naar voetnoot1036 Neen Palamedes, blijf, en hou noch liever stal:Ga naar voetnoot1037 Al schietmen pylen uyt gedopt in bittre gal,Ga naar voetnoot1038 Soo brandmerck door uw' vlucht, uyt ydele vervaernis,Ga naar voetnoot1039 1040[regelnummer] De glori niet uws naems, u selven tot beswaernis,Ga naar voetnoot1040
[pagina 689]
Uw' magen tot verwijt, uw' vyanden tot vreughd':Ga naar voetnoot1041 Maer beur uw voorhoofd op, en toon dat ware deughd': Als d'eedle pallemboom, geen last te draghen weyghert, En tegens 't swaer gewicht der lasteringen steygert.Ga naar voetnoot1043-1044 1045[regelnummer] Het onverbreecklijck recht van 't oude Grieckenland, d'Handvesten oyt geschat een dier en heyligh pand,Ga naar voetnoot1046 De gulde vryheyd, die vast treurt, en slaet aen 't quynen,Ga naar voetnoot1045-1047 Ga naar voetnoot1047 Ick reys aen reys dus lang, heb tegens 't ondermynenGa naar voetnoot1048 Der boosen voorgestreen: ick blijf haer schutsheer noch, 1050[regelnummer] En voorspraeck tegens list, en uytgemaeckt bedrogh,Ga naar voetnoot1050 Soo lang een druppel bloeds sal uyt myn aders leecken:Ga naar voetnoot1051 Soo lang myn suyvre tong kan suyvre waerheyd spreecken. De macht ontbreecktme niet om dit gevaer t'ontgaen. Jupyns manhafte soon, syn neef de PeleaenGa naar voetnoot1054 1055[regelnummer] Erbieden sigh om stryd, met hooge en haylige eeden,Ga naar voetnoot1055 Te keeren 's veldheers grim en ongerechtigheden.Ga naar voetnoot1056 En myn onnooselheyd, in spyt van logentael,Ga naar voetnoot1057 En siedendheete wraeck, door wapenen en stael Te vrijen wettelijck: maer als ick 't overwege,Ga naar voetnoot1059 1060[regelnummer] 't Is beter dat ick ly dan dat ick mijne sege Met burgermoord bevleck, en om hun onverstant Grieck tegens Grieck, en standers tegens standers kant:Ga naar voetnoot1062 'T is beter datme' een' siel verdelge van der Aerde,Ga naar voetnoot1063
[pagina 690]
Als 't euvel wtwasch met den schitterenden swaerde.Ga naar voetnoot1064 1065[regelnummer] Van datmen my verkoor tot aller vorsten mond,Ga naar voetnoot1065 En als verdediger, aen ons gebied verbond, Met diergesworen eên, verstond ick, soo ick 't huydenGa naar voetnoot1067 Hooghnoodigh voor den staet [hoe schendigh sy 't misduyden]Ga naar voetnoot1068 En tot versekering der vorsten in 't gemeen,Ga naar voetnoot1069 1070[regelnummer] Noch oordeel: dat 't gesagh op 't heylighdom alleenGa naar voetnoot1070 Den sceptren toebehoort, en vorstelijcke banden.Ga naar voetnoot1071 En dat geen tempelier syn vingers en syne handenGa naar voetnoot1072 Sal schenden aen dien toom, en teugel: als een recht, En hoogheyd aen 's lands staet onscheydbaer vast gehecht.Ga naar voetnoot1074 1075[regelnummer] Het is van aenvang oock by alle bontgenootenGa naar voetnoot1075 Eenparigh so verstaen, verdedigt, en beslooten: Soo dryf ick dan niet nieus, of selsaems, soomen 't noemt:Ga naar voetnoot1077 Maer 't priesterdom, dat slincx het wereldlyck verdoemt.Ga naar voetnoot1078 Genomen ick waer stom, en liet dien teugel slippen,Ga naar voetnoot1079 1080[regelnummer] Tot wroeging myner siele, en schennis myner lippen:Ga naar voetnoot1080 Sou niet te duchten staen gewetens scharpe dwang,Ga naar voetnoot1081 Waer aen gekoppelt is der steden ondergang?
[pagina 691]
Na'et bannen van de deughd, na'et grouwelijck bestormen Van raedhuys, en van kerck: na'et endeloos hervormen 1085[regelnummer] Van tempel, tempeldienst: en wat aen 't outer kleeft. Wat raedsheer is soo jong die 't niet en heeft beleeft?Ga naar voetnoot1086 De kerckers galmen noch. de kussens, en de salenGa naar voetnoot1087 Ontbloot van grysen raed: het roocken van de palen,Ga naar voetnoot1088 Beschreyen hun geweld, en 't swaert van bloed bespat.Ga naar voetnoot1089 1090[regelnummer] Hunn' dolligheyd die spoockt en roockt van stad tot stad.Ga naar voetnoot1090 Het hayligh parckement, met heerlijck wasch besegelt,Ga naar voetnoot1091 Betuyght hunn' rasery, te woest, en ongeregelt.Ga naar voetnoot1092 Vergevet my indien myn' vroomigheyd gezartGa naar voetnoot1093 Na soo getrou een' dienst, uw' seeren raeckt te hard,Ga naar voetnoot1094 1095[regelnummer] De Goden sullen tot gerechtigheyd bewogen De klare waerheyd eens doen blincken, als de logenGa naar voetnoot1096 Van d'Ithakois gesmeed, van Calches tong gevylt,Ga naar voetnoot1097 Gelijck een damp verstuyft, en als een roock verylt. Men maeckt den veldheer diets, om ons als kaf te wannen,Ga naar voetnoot1099 1100[regelnummer] Als waermen tegens hem met yver ingespannen: Daer niemand bet als ick syne eer gevordert heeft:Ga naar voetnoot1101 Hoewel getrouwe dienst my quae' belooning geeft.
[pagina 692]
'T is waer ick duld'et noyt, noch sal het niet gehengenGa naar voetnoot1103 Met myn' bestemming, datme' onordentlyck ga mengenGa naar voetnoot1104 1105[regelnummer] 'T bysonder en 't gemeen, 'twelck groot geschil verweckt.Ga naar voetnoot1105 Het opperste gesagh, als hy te velde treckt,Ga naar voetnoot1106 Is met gemeenen raed syn scepter opgedragen:Ga naar voetnoot1107 Niet om 't bysonder recht der vorsten te belagen, En dese maght so wyd te strecken, datter eenGa naar voetnoot1109 1110[regelnummer] 'T bysonder eygendom sou smelten in 't gemeen, En als een dwingeland sich in den setel setten, En schenden de van ouds besworen Griecxsche wetten. Hoe kan ick schaemteloos dat onrecht met hem staen,Ga naar voetnoot1113 En tegens eer en eed myn vaderland verraen? 1115[regelnummer] 'T besetten myner tent, met meerder tal van wachten,Ga naar voetnoot1115 Geen wettigh voedsel geeft tot allerley' gedachten:Ga naar voetnoot1116 Vermits het is geschied door Ajax wysen raed.Ga naar voetnoot1117 Ick was alree gebrocht in veeier hoplien haet:Ga naar voetnoot1118 Men sagh nocht hoorde niet als blixemen, en dondren: 1120[regelnummer] Men mompelde van moord, bloedstortingen, en plondren.Ga naar voetnoot1120 Wat vorst vermagh dit niet? wat raeckt het yemands kroon,Ga naar voetnoot1121 Dat ick voorsichtelijck verseker myn' persoon?Ga naar voetnoot1122 Dit maeckt geen' staet in staet, gelyck sy lastren darren,Ga naar voetnoot1123 Noch streckt niet om het heyr door tweedracht te verwarren:
[pagina 693]
1125[regelnummer] Maer wel tot eenigheyd, dewyl myn lyfwachts eedGa naar voetnoot1125 Noch tegens 't algemeen, noch' 's konings hoogheyd streed.Ga naar voetnoot1126 Dat wy de schatkist van 's lands middelen wtputten:Ga naar voetnoot1127-vlgg. Waer door sich 't weerloos heyr niet langer kan beschutten, Ia loopt geen kleyn gevaer van droeve nederlaegh,Ga naar voetnoot1129 1130[regelnummer] Ten sy men met Priaem sich schandelyck verdraegh:Ga naar voetnoot1130 Is logen en versiert, 't sou waerheyt bet gelycken,Ga naar voetnoot1131 Waer dit gestroyt om hen die eerloos sich verrycken.Ga naar voetnoot1132 Maer daer en deert het niet. 't is niet soo seer om my. Men tracht den vryen staet te quetsen door myn' sy'.Ga naar voetnoot1134 1135[regelnummer] Men roept tot slaefschen dienst het vrygevochten Griecken:Ga naar voetnoot1135 En treckt bedecktelyck slaghveeren wt sijn wiecken.Ga naar voetnoot1136 Men gaet de vroomste na, op datmen 't recht verstom.Ga naar voetnoot1137 De Godsdienst streckt een grijns, en 't schelmstuck gaet voor mom.Ga naar voetnoot1138 Wat kael is en beroyt tot Agamemnons voordeel 1140[regelnummer] De saecken handhaeft, niet uyt wetenschap en oordeel:Ga naar voetnoot1139-1140 Maer puur wt eyge baet. 't geraes, 't gedrangh, 't gewoel Is om den Hayligh niet, maer om den haylgen stoel.Ga naar voetnoot1142 Ick sal gedaghvaert dan voor Agamemnon treden, En tegenwoordigh self den loosen raed bekleeden,Ga naar voetnoot1144
[pagina 694]
1145[regelnummer] En uytstaen met gedult, het sy oock wat het sy.Ga naar voetnoot1145 Koom lasters logentael, ick ken my selven vry.Ga naar voetnoot1146 Koom overjaerde wrock, koom langgedreyghde wraecke.Ga naar voetnoot1147 Ick steun op myn gemoed en op myn' goede saecke.Ga naar voetnoot1148 Ick stap mijn' dood te moet: sy streck' 'tgemeen tot baet,Ga naar voetnoot1149 1150[regelnummer] Als ick mijn bloed vergiet ten offer voor den staet. PALAMEDES. AGAMEMNON. NESTOR. DIOMEDES. ULYSSES. Palamedes: Ick ben op uw ontbod, beheerscher van Mycenen,Ga naar voetnoot1151 En overste van 't heyr, hier in den raed verscheenen. Wat onraed drijft u op, en daghvaert ons by nacht?Ga naar voetnoot1153 Agamemnon: Ghy Palamedes waert van overlangh verdacht,Ga naar voetnoot1154 1155[regelnummer] En 't quaed vermoeden groeyt, als of ghy met de PhrygenGa naar voetnoot1155 Had heymelijck verstand.Ga naar voetnoot1156 Palamedes: d'Onnoosle te betygen Was oyt geringe kunst, en sotte kinderklap:Ga naar voetnoot1157 Daer 't overtuygen is eene hoogre wetenschap.Ga naar voetnoot1158 Wy hebben niet gemeens met dat meyneedigh Trojen.Ga naar voetnoot1159 Agamemnon: 1160[regelnummer] Hoe koomt ghy dan berucht?Ga naar voetnoot1160 Palamedes: Dat vraeght hen die dit stroyen, Tot schennis mynes naems.Ga naar voetnoot1161 Agamemnon: Gemeenlijck wilt soo gaen, Waer yemand word belast, daer is een weynigh aen.Ga naar voetnoot1162
[pagina 695]
Palamedes: Soo maeckt de lasteringh dan vroome luyden schuldigh?Ga naar voetnoot1163 Agamemnon: Dat volght niet: maer 't geroep is nu soo menighvuldighGa naar voetnoot1164 1165[regelnummer] In aller krygslien mond, en selfs in Priams stad: Soo datmen vast gelooft daer hapert dit of dat. Palamedes: Onseker landgerucht moet logen syn of waerheyd. Dat elck 't bedencken schorte, en wacht op meerdre klaerheyd.Ga naar voetnoot1168 Agamemnon: De staet en lyd het niet, het leger loopt gevaer.Ga naar voetnoot1169 Palamedes: 1170[regelnummer] Wat eyscht dan d'oppervorst, dat ick de waerheyd spaer, En logentael verdicht, en valsche stricken breyde,Ga naar voetnoot1171 Myne eyge siel verworgh, en soo van hier verscheyde?Ga naar voetnoot1172 Agamemnon: Spreeckt waerheyd, meld ons flucx wat in dien boesem steeckt.Ga naar voetnoot1173 Palamedes: Een vroom en oprecht hart, dat ware deughden queeckt,Ga naar voetnoot1174 1175[regelnummer] Dat noyt en was gekrenckt door konincklijcke giften.Ga naar voetnoot1175 Agamemnon: Ghy soon van Nauplius men sal uw' woorden siften,Ga naar voetnoot1176 U selven niet bedriegh, nocht hael geen'swaerdre strafGa naar voetnoot1177 Uw' misdaed op den hals: men heefter tydingh af.Ga naar voetnoot1178 Heeft Paris met een g'lay u niet aen boord gelegen?Ga naar voetnoot1179 1180[regelnummer] Siet daer, hy staet verstomt: hy heefter op geswegen: Hy set sijn' doodverw: hy besterft in 't aengesicht:Ga naar voetnoot1181
[pagina 696]
Het quaed geweten wroeght: het schellemstuck betightGa naar voetnoot1182 Syn' eygen meester. soo, soo sal ick 't kluwen krygen, Wy hebben 't end alree: hy staetet toe met swygen.Ga naar voetnoot1184 Palamedes: 1185[regelnummer] Niet schellems sta ick toe, nocht ben in 't minst bewustGa naar voetnoot1185 Van meyneed of verraed, nocht innerlijck ontrust. Neen Agamemnon, neen: maer ben al heel verwondert Om dees' beschuldiging, die in myne ooren dondert. Ick merck uw' valscheyd dingt na mijn onnosel bloed: 1190[regelnummer] Dat mooghtghe storten, maer 't vryspreeckende gemoedGa naar voetnoot1190 Uytblusschen nimmermeer. myne onschuld 't hooft sal heffen Ten golven uyt, of schoon haer lasterbuyen treffen. Is 't om mijn' dood gedaen, soo spaer dese ydle reên,Ga naar voetnoot1193 Koom koel uw' moed aen my, en leydme daetlijck heen. Agamemnon: 1195[regelnummer] Hy maeckt sigh selven t'soeck, ja derf den koningh tergen,Ga naar voetnoot1195 Ontkent 't bekende feyt, en waentet te verbergen. Wy moeten strenger gaen. voorts brengt de pijnbanck hier,Ga naar voetnoot1197 En parst de waerheid uyt met water en met vier:Ga naar voetnoot1198 Het is hardneckigheyd. brenght herwaerts hayre koorden,Ga naar voetnoot1199 1200[regelnummer] En reckt hem kruysgewijs. hy past op niemands woorden.Ga naar voetnoot1200 Wy hebben dat wel eer halsterckere verleert.Ga naar voetnoot1201 Palamedes: Dats strydigh tegens recht.Ga naar voetnoot1202
[pagina 697]
Agamemnon: Geen oorloogsvorst sigh keert Aen yemands recht of wet. de vorsten vol en dronckenGa naar voetnoot1203 d'Handvesten nu en dan de Griecxsche steden schoncken:Ga naar voetnoot1204 1205[regelnummer] Hy neemtse diese gaf den volcke in eygendom:Ga naar voetnoot1205 't Is heerengift, een heer die eyschtse wederom.Ga naar voetnoot1206 Indiense ons dienstigh sijn, wy willen datse spreecken:Ga naar voetnoot1207 Maer swijgen, soose ons 't hoofd met tegenstribben breecken.Ga naar voetnoot1208 Palamedes: Men heefter dan vergeefs vaeck oorlogh om gevoert:Ga naar voetnoot1209-vlgg. 1210[regelnummer] Vergeefs 't aenpalend rijck sijns nabuurs om beroert,Ga naar voetnoot1210 En ydel op gestoft. uw vader in sijn levenGa naar voetnoot1211 Sprack dickwils: waer toe 't recht in parckement geschreven,Ga naar voetnoot1212 Met letters rood van goud, gestarckt met heerlijck wasch:Ga naar voetnoot1213 Wanneer geen burger oyt des sellefs vruchten las, 1215[regelnummer] Nocht deel had aen 't genot. och overheerde Argiven! Agamemnon: Wy staen op 's vyands boôm, myn willen, myn believen,Ga naar voetnoot1216 Is aller Griecken wet. acht yemand myne stem Een' krachteloosen galm, myn degen geeftse klem. Nu antwoord op ons vraegh. hier geld geen tegenstreven. Palamedes: 1220[regelnummer] Ick ben heer koning u noyt antwoord schuldigh bleven.Ga naar voetnoot1220 Agamemnon: Voorts rand den booswight aen. ghy pynigers komt voort.Ga naar voetnoot1221 Wat voer ick woorden stryd met desen schelm, hy hoort
[pagina 698]
Noch luystert na myn reên. voorts leght hem 't vier wat nader: Daer is niet aen verbeurt al sneuvelt de verrader.Ga naar voetnoot1224 Palamedes: 1225[regelnummer] Ghy heeren siet voor u, ick ben in uwe macht:Ga naar voetnoot1225 Gebeurtme leed of smart, dat is geweld en kracht.Ga naar voetnoot1226 Ghy mooght met luyd gebaer de ruyme locht vervullen:Ga naar voetnoot1227 Maer denckt daer levender die 't van u eysschen sullen.Ga naar voetnoot1228 Belydenis door pyn uyt yemands mond geparst, 1230[regelnummer] Word selden vast gelooft, en schoon ghy 't heelt, het barst Ten dicken muuren uyt. hy overtreed de palen Van billijckheyd die soo waent yemand t'achterhalen.Ga naar voetnoot1232 Nestor: Indien het u gevalt, o veldheer, gaet met my,Ga naar voetnoot1233 Op datwe ons onderling bespreecken aen d'een' sy'.Ga naar voetnoot1234 Agamemnon: 1235[regelnummer] Wat seyd de vader goeds?Ga naar voetnoot1235 Nestor: Ick sal grootmachtig koningh Van u niet bidden 't geen' mach dienen tot verschooningh Van meyneed, of verraed: is hier de minste schuld, Hy draegh verdiende straf, en peenen met geduld:Ga naar voetnoot1238 Maer dat ghy niet en tracht, door pijnigen en recken,Ga naar voetnoot1239 1240[regelnummer] Een' misdaed uyt den mond van desen vorst te trecken, Tot quetsing van de grooste, en van 't bysonder rechtGa naar voetnoot1241 Des vorstelijcken naems, en soo u self' bevecht. Men heeft oock op dit stuck nu langh genoegh gedrongen.Ga naar voetnoot1243 Misschien is 't giftigh spogh van bitse lastertongen:
[pagina 699]
1245[regelnummer] Maer isser anders yet, men legge hem dat te last,Ga naar voetnoot1245 En geef sijne onschuld plaets.Ga naar voetnoot1246 Agamemnon: De booswight die is vast, O roem van Neleus stam, het schelmstuck sal ons scheyden.Ga naar voetnoot1247 Wy vonden 't goed hem so een weynigh om te leyden:Ga naar voetnoot1248 Maer of hy 't loochnen dorst, al waerder blijck en schijn,Ga naar voetnoot1249 1250[regelnummer] Sou dan de pijnbanck niet ons' jongste toevlught sijn?Ga naar voetnoot1250 Nestor: 't Geen blijct dat spreect van self: wie vuyl is moet sigh schamen,Ga naar voetnoot1251 Daer vele teeckenen een' saeck bestemmen t'samen.Ga naar voetnoot1252 Men neem soo kort een' wegh alsme' ymmer nemen kan.Ga naar voetnoot1253 Agamemnon: Sleept hier den dooden spie. wat dunckt u van dien man? Palamedes: 1255[regelnummer] Het is een sielloos lijf.Ga naar voetnoot1255 Agamemnon: Dat is 't niet datwe vragen. Is 't niet de spie die vaeck het leger quam belagen? Palamedes: 'T waer mogelijck. Agamemnon: 't Is hy self, die dickwils was gewent Te duycken in de schaeu van Palamedes tent.Ga naar voetnoot1258 Palamedes: Mijn aengesicht dien mensch met kennis noyt aenschoude.Ga naar voetnoot1259
[pagina 700]
Agamemnon: 1260[regelnummer] Uwe oogen sagen hem, doen ghy hem toevertroude 't Geheym van brief aen brief: of als hy van Priaem U schriften brachte, en groete in 's grysen konings naem.Ga naar voetnoot1262 Palamedes: Myn hayr moet als Megeer van swarte slangen krielen:Ga naar voetnoot1263 Myn schimme namaels drage alleen, 't geen alle sielen, 1265[regelnummer] In onderaerdschen poel van Dis is toe gedoemt:Ga naar voetnoot1265 Myn naem die sy een vloeck waer dat hy word genoemt:Ga naar voetnoot1266 Of als Prometheus moet ick 't leverpicken lyen:Ga naar voetnoot1267 Indien ick kennis heb aen dees' verraderyen. Agamemnon: Spaer uw' meyneedigheyd, o boos verraders hart!Ga naar voetnoot1269 1270[regelnummer] Hoe dat ghy hooger sweert, hoe dieper ghy verwart. Lees self den loosen brief van 's konings ring gezegelt,Ga naar voetnoot1271 Geteeckent met syne hand, en vloeck niet ongeregelt.Ga naar voetnoot1272 Palamedes: Het schryven is Priaem nocht Hector niet verboon. Noch streckt my tot geen' vleck. ghy kentet, goede Goon,Ga naar voetnoot1274 1275[regelnummer] Die veer syt van 't bedrogh in uwen troon geseten,Ga naar voetnoot1275 Hoe suyver dat ick ben, en heyligh van geweten.Ga naar voetnoot1276 Agamemnon: Nu Diomedes tuygh.Ga naar voetnoot1277 Diomedes: Wat eyschtmen voor bescheed? Agamemnon: Tuyg wat u wedervoer als ghy de ronde deed.
[pagina 701]
Diomedes: 't Was over middernacht, de bleecke starren vielen.Ga naar voetnoot1279 1280[regelnummer] Eerst ging ick strandewaerts besichtigen ons' kielen: Maer alles was in stilt: doen namen wy ons pad Na Ida, tusschen 't heyr, en tusschen 's vyands stad:Ga naar voetnoot1282 Van derwaerts hoorden wy 't geruysch van yemands voeten, En hielden stal, belust wat of ons soude ontmoeten:Ga naar voetnoot1284 1285[regelnummer] Of spoock, of dier, of mensch. 't gerucht quam nader aen.Ga naar voetnoot1285 Mijn oor begeerigh vingh het ritselen der blaên, Van 't lisch, en 't groene kruyd. by scheemerschaeu ten lesten So worde ick hem gewaer, het dien den Grieck ten besten,Ga naar voetnoot1288 En roep: wie daer? hy swijght, en ruckt geswind voorby.Ga naar voetnoot1289 1290[regelnummer] Ick volgh met blanck geweer, en quets hem in sijn' dy,Ga naar voetnoot1290 En vat hem na den kraegh: hy duyckt, en, of het God gaf, In 't duycken ick den spie steeck bottelingh den strot af:Ga naar voetnoot1292 Met sneuvelt op het veld de schelm en loose dief.Ga naar voetnoot1293 Men ruckt sijn' boesem op, en vindter desen brief:Ga naar voetnoot1294 1295[regelnummer] Waer uyt de boodschap blijckt, en wien hy was gesonden. Agamemnon: Tot meerdre sekerheyd, om alles te doorgronden,Ga naar voetnoot1296 Soo heeftmen nagevorscht wie dese lagen brout:Ga naar voetnoot1297 Wie schelms genoten heeft het vyandlijcke goud,Ga naar voetnoot1298 En 't loos geheym ontdeckt. Ulysses doe ons open,Ga naar voetnoot1299 1300[regelnummer] En toon waerme' men tracht den krijgsraed om te koopen. Vlysses: Ick bidde ontschuldight my. Agamemnon: Voorts open ons den schat,Ga naar voetnoot1301 Op dat de saecke blijcke, eer yemand ons beklad.
[pagina 702]
Vlysses: Daer sietghe, o vorsten, 't goud tot ons bederf beschoren:Ga naar voetnoot1303 Wiens glans het oogh verblinde, en schendigh kost bekoorenGa naar voetnoot1304 1305[regelnummer] De vaeckbeproefde trou, tot soo vervloeckt een feyt,Ga naar voetnoot1305 Als oyt is in Euroop bejammert en beschreyd:Ga naar voetnoot1306 't Meyneedigh Troje voed met sulck een lockaes wolven, En tygers in ons heyr. dit heeftmen opgedolven Daer Palamedes korts sijn leger had gespreed.Ga naar voetnoot1309 1310[regelnummer] Ach! dat een' grootse siel sigh selve dus vergeet. Agamemnon: Te hoogh hy 't goed waerdeert, die 't ydel werelds goed schat Als waerdigh om een heyr te stellen in een bloedbad.Ga naar voetnoot1311-1312 Palamedes: Ick hoor, ick denck, ick sie. Jupijn ghy kent mijn wit,Ga naar voetnoot1313 Soo deedghe, o Themis, oyt, die voor sijn' voeten sit:Ga naar voetnoot1314 1315[regelnummer] Wiens Godspraeck ick besweer in dese mijn' verkleeningh,Ga naar voetnoot1315 Datse in Boeotien van mijne oprechte meeningh Getuygenisse geef: soo lang haer' Godheyd spreeckt, En langs hare heylge kerck Cephisus stroomt en leeckt.Ga naar voetnoot1318 Agamemnon: Wy nemen 't voor bekend. 't verraed is ons gebleecken.Ga naar voetnoot1319 1320[regelnummer] Ga voorts in hechtenis, tot datter word gestreeckenGa naar voetnoot1320 Een vonnis over 't feyt. legh af't meyneedigh sweerd. Ontwapent hem terstond. wat draelt ghy? ick begeer't.
[pagina 703]
Palamedes: Dits openbaer geweld. Agamemnon: Scheyd desen van de vroomenGa naar voetnoot1323 Door scharpe vangenis. laet niemand by hem koomen,Ga naar voetnoot1324 1325[regelnummer] Tot dat hy 't rechte loon na sijn' verdienste ontfangh. Nestor: Een die niet dencken derf is wonder bloode, en bangh.Ga naar voetnoot1326 Rey van Eubeërs: Alree het dun gesaeyt gestarntGa naar voetnoot1327 Verflaeut, en niet soo vyerigh barnt.Ga naar voetnoot1328 De schaduwe is aen 't overleenen.Ga naar voetnoot1329 1330[regelnummer] De nacht het opgeeft. voor sigh heenen, De morgenstar drijft's hemels heyr.Ga naar voetnoot1331 De voerman van den grooten beyr,Ga naar voetnoot1332 Op dat hy sijne beurt verwissel,Ga naar voetnoot1333 Die vlucht met omgekeerde dissel.Ga naar voetnoot1334 1335[regelnummer] De goude Titan rijst alreeGa naar voetnoot1335 Met blaeuwe paerden uyt der zee,Ga naar voetnoot1336 En schittert over bosch en duynen, En Idaes bladerrijcke kruynen. O wellekoome morgenstond!
[pagina 704]
1340[regelnummer] Ghy voert hem spelen in den mondGa naar voetnoot1340 Van endeloose salighede, Die rustigh, lustigh, wel te vrede, Beschout wat ons natuure geeft: Wat schoonheyd in haer aenschyn sweeft: 1345[regelnummer] Wat Godlijck word, door alle haer' leden, Van 't diep verwondren aengebeden.Ga naar voetnoot1345-1346 Die in een liefelijcke streeck, By 't ruysschen van een' silverbeeck Sijn landhuys sticht, en boersche wooning: 1350[regelnummer] Wat is dat een gesegent koning! Die niet en vlamt op ydel lof, En sijne lusten met sijn' hofGa naar voetnoot1352 Vernoeght en indrinckt met sijne oorenGa naar voetnoot1353 Den vooglensangh, die sigh laet hooren, 1355[regelnummer] Als d'uchtent dou langworpigh leyd By druppels hier en daer gespreyd:Ga naar voetnoot1355-1356 Op roosebladen versch ontloken: Wanneer sigh opdoen duysend roken,Ga naar voetnoot1358 En duysend kleuren, voor het oogh, 1360[regelnummer] Van bloemen als een regenboogh, Als Iris bruylofs-kleed geweven:Ga naar voetnoot1361 Een' schildery die swijmt na'et leven.Ga naar voetnoot1362 Hy plant, hy poot, of hy verset: Belaegt de voglen met sijn net: 1365[regelnummer] Of overlenende met yver,Ga naar voetnoot1365 De spartel-visch treckt uyt den vyver, Met sijn' gebogene hangelroe:Ga naar voetnoot1367
[pagina 705]
Of is hy sulcke spelen moe,Ga naar voetnoot1368 Hy spant sijn' paerden in voor't daghen, 1370[regelnummer] En gaet met honden 't knijn belagen: Of rijd by klaren sonnen-schijn Door wegen, die gestrengelt sijnGa naar voetnoot1372 Als voormaels der Cretensen doolhof.Ga naar voetnoot1373 Hier bloeyt een af-getuynde kool-hof:Ga naar voetnoot1374 1375[regelnummer] Daer lacht een' beemd, een klaverwey,Ga naar voetnoot1375 Omcingelt met een' boomenrey: Men leeght de koeyen uyers wacker: Hier swoeght en ploeghtmen op den acker, En ginder hooptmen op 't gewas:Ga naar voetnoot1379 1380[regelnummer] Daer saeytmen boeckweyt: ginder vlas: Hier groeyt en bloeyt het weeldigh kooren, Omheynt met steeckelige dooren:Ga naar voetnoot1382 Daer spoeyt een speeljaght over 't meer: Hier roockt een dorrep: ginder veer 1385[regelnummer] Een slot wil in 't verschiet verflaeuwen,Ga naar voetnoot1385 En hooger op 't geberghte blaeuwen.Ga naar voetnoot1386 Ver dwaelt hy van dit leven af,Ga naar voetnoot1387 Dien d'onrust nagaet, tot in 't graf: Die tot den avond van den morgen 1390[regelnummer] Geknaeght, geplaeght word van de sorgen, Van sorge, die niet rusten laetGa naar voetnoot1391 Die slaef word van een' vryen staet,
[pagina 706]
En tot gemeene best sal ramen,Ga naar voetnoot1393 En brengen soo veele hoofden t'samen.Ga naar voetnoot1394 1395[regelnummer] Hy word gebeten van de nyd,Ga naar voetnoot1395 Hoe vroom en eerlijck hy sigh quyt.Ga naar voetnoot1396 De tabberd, ick beken 't is eerlyck,Ga naar voetnoot1397 En 'tkussen deftigh, en raedsheerlijck:Ga naar voetnoot1398 Maer och wat is 't een lastigh pack:Ga naar voetnoot1399 1400[regelnummer] Wat moeyte nestelt onder 't dack, Daer yeder vlamt na hoogre stoelen,Ga naar voetnoot1401 En allerley' gebreken woelen. Die ramp vermyd myn burgerboer.Ga naar voetnoot1403 Hy drinckt uyt goud nocht parlemoerGa naar voetnoot1404 1405[regelnummer] Geen aconith, nocht spoch van draecken:Ga naar voetnoot1405 't Welck 't hert de siel doet quynendbraecken.Ga naar voetnoot1406 Oock schuylt hy voor de poegnerts vry,Ga naar voetnoot1407 Die, achter de tapissery,Ga naar voetnoot1408 Den man van staet het lyf ontseggen,Ga naar voetnoot1409 1410[regelnummer] En syne voorspoed lagen leggen. Geen' vreese maeckt hem 't leven suur. De gunst des volcx, dat wispeltuurGa naar voetnoot1412 En wuft nu stroockt, nu steeckt syne heeren,Ga naar voetnoot1413 Hy sonder hertseer mach ontbeeren.Ga naar voetnoot1414
[pagina 707]
1415[regelnummer] Van 't bedde hy niet word opgekloptGa naar voetnoot1415 Half suysebollend: nocht men stopt Syne hand vroeghmorgens niet vol schriften.Ga naar voetnoot1417 Men sal syn' ommegang niet siften.Ga naar voetnoot1418 Syne huysgoon niemands wrock bespied.Ga naar voetnoot1419 1420[regelnummer] Men mat hem door veel aenspraecx niet:Ga naar voetnoot1420 Noch' sit beschanst in syn' pampieren,Ga naar voetnoot1421 Die door de slaefsche sinnen swieren.Ga naar voetnoot1422 Hy ziddert niet voor 's priesters stem, Die al syn vuylnis veeght aen hem,Ga naar voetnoot1424 1425[regelnummer] En scheld syn' landsheer voor een' bengel,Ga naar voetnoot1425 En veynst sigh Gods gesant en Engel.Ga naar voetnoot1426 Door soo veel' klippen en gevaers, Door 't onweer, dat de wichelaersGa naar voetnoot1428 Met lastertongen wecken stedes,Ga naar voetnoot1429 1430[regelnummer] Dryft d'afgesloofde Palamedes. Syn' schipbreuck sietmen te gemoet: Ten sy Neptuyn syn wettigh bloedGa naar voetnoot1432 Verschoone, en, aengebeen om bystand,Ga naar voetnoot1433 De zee besadigh met den drytand.Ga naar voetnoot1434	voetnoot731 Hou: sta stil, halt. (van houden: standhouden); den veldheer: Agamemnon. voetnoot732 't gewoonlyck teecken: 't gewone teken, 't wachtwoord. voetnoot733 daer hy leyd: waar hij ligt. voetnoot734 Groot meester: opperbevelhebber (de samenstellende delen worden nog dikwels van elkaar geschreven); uwen leger: ligplaats; leger 'n de-woord, vergl. blz. 140 op vs. 772. voetnoot738 spie: spion. voetnoot741 dicht: dichtbij. voetnoot742 dese gast: deze vreemdeling, deze vijand. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 762 ghy moocht: de letters, de oude uitg. heeft ghy mocht: die letters. voetnoot744 inhout 'n bet-woord; Agamemnon leest de brief, en roept daarna: Op mannen enz. voetnoot746 al: heel. voetnoot747 Agamemnon spreekt hier tot de aanwezige vorsten, die hun koninklike eretekenen hebben verwisseld met hun wapenrusting. Ook Maurits heeft met enige gekommitteerden uit de Staten-Generaal, vijanden van Oldenbarneveld, beraadslaagd, om Oldenbarneveld gevangen te zetten; voor kroonengoud...: in plaats van goude kronen en vorstelike hoofdbanden. voetnoot749 Asiaensche stael: Trojaanse wapens. voetnoot750 Simoïs is 'n rieviertje bij Troje; verwt waarschijnlik nog met w-klank, hoewel verven al geregeld voorkomt. voetnoot752 t'ontyds: bij ontij, op deze ongelegen tijd. voetnoot753 De Phrygiaen: de Trojaan. voetnoot754 Van: door; soo versch: zo pas. voetnoot755 doende hem, uitspr. doend'em; quam.... ontmoeten: tegenkwam. voetnoot756 uwer aller: uw aller; letterlik: van u allen; uwer: van u. voetnoot757 met.... belaen: belast met. voetnoot759 grouwelyck: Brab. Holl. vorm van gruwelik. voetnoot761 Agamemnon leest hun de onechte brief van Priam aan Palamedes, voor; Neptunus waerde soon, omdat Palamedes' geslacht van Neptunus afstamde; grootvaders stad: Troje, waarvan de muren door Neptunus waren opgebouwd. voetnoot762 moocht: kunt. voetnoot763 myne jonst: mijn genegenheid. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 764 de oude uitgave heeft achter segen 'n komma. voetnoot764 Te strecken: de handen zegenend over u uit te strekken. voetnoot765 jongst: laatst. voetnoot766 verstondt: heb vernomen. voetnoot768 voor luttel tydts: korte tijd geleden, onlangs. voetnoot769 En wacht op 't wterst vast: en wacht met vast vertrouwen op de einduitslag; gunst: genegenheid, goede gezindheid. voetnoot770 geen' munt: geen geld. voetnoot772 Juno was in deze strijd de vijandin van de Trojanen. voetnoot773 Ontdecktse: ontmasker ze. voetnoot775 Saturnus of Kronos is de god van de tijd, die alles aan 't licht brengt. voetnoot778 treken: listen, bedriegerijen; saussen: knoeierijen. voetnoot779 ongeregelt: buiten de orde, als 'n zinneloze. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 796 tref, de oude uitgave heeft treft. voetnoot782 syne hand: uitspr. zijn'and; gedruckt: in een gedrongen. voetnoot784 vader: eretietel van de grijze Nestor. voetnoot785 Een vondeling van 't hof: 'n onecht, zogenaamd gevonden en zo door 't hof ondergeschoven kind; dus 'n gevonden maar onechte brief, 'n brief door 't hof (de kring van de koning) vervalst. voetnoot786 overjaerde: jarenoude; spyt: afgunst. voetnoot787 swijmt na: lijkt op; soo doet....: zoo doet ook, lijkt ook de afdruk van 't wapen op dat van Priam. voetnoot788 'tslechte volck: 't eenvoudige, onwetende volk (slecht in de ouwere betekenis); leydmen: legt men. voetnoot789 nimmermeer: nooit; 't Sy hoemen 'tstuck verschoon: hoe men dan ook de zaak tracht te verontschuldigen ('t Sy hoemen laat 't zijn, om 't even hoe men). voetnoot791 Deze uitlating en ook de volgende van Ajax zijn natuurlik spottend tegen Agamemnon; ick houd'et u ten besten: ik zal 't wel goed verklaren; ik ben 't helemaal met u eens. voetnoot793 draeght.... gunst: begunstigt; syn heyloos saed: zijn vervloekt geslacht. voetnoot796 Dat tref Laomedon: 't treffe Laomedon, 't kome neer op Troje; Laomedon de vroegere koning van Troje; Of eer in tyds gevloden: of liever bij tijds gevlucht; 'n spottend overdreven antwoord op Ulysses' overdreven aanroep van de goden in 't voorg. vers. voetnoot797 bescheert: beschoren. voetnoot799 teeckening: ondertekening. voetnoot800 gaet.... swangher: is vervuld van, is schuldig aan. voetnoot802 opghetoyt: 'n mooiere schijn van werkelikheid gegeven. voetnoot803 sorghelijcke: die veel zorg en kommer geven. voetnoot804 wat wightigs: iets van groot gewicht; sal: wil. voetnoot805 bewint: macht. voetnoot806 gheen'.... en: dubbele ontkenning. voetnoot807 reden: redelikheid. voetnoot808 Daer: waar, wanneer; d'hoogheyd: 't oppergezag. voetnoot809 dat hanght hier in gheschil: dat is nog 'n hangend twistpunt (geschil), dat is nog onbeslist. voetnoot810 anders: tenminste; klemtoon op wil. voetnoot811 dichten: verdichten, verzinnen. voetnoot812 merck: zegel; d'onnooselheyd: de onschuld. voetnoot814 derfmen: durft men. voetnoot815 afgerecht: afgezonden; verslaghen: gedood. voetnoot816 mocht: zou kunnen. voetnoot817 meld de saeck: verkondigt de toedracht van de zaak, maakt de zaak duidelik. voetnoot818 korteling: kortelings, kort geleden. voetnoot820 soumen.... konnen: zou men kunnen. voetnoot822 Des grooten logenaers: van de grote leugenaar (= Agamemnon; hier wordt volgens de Leidse aantekeningen uitdrukkelik Maurits bedoeld). voetnoot823 soo kort te heeten lieghen: zo kortaf, zo boudweg te beweren (heten) dat hij liegt. voetnoot824 bedrieghen n.l. door te hoge dunk van u zelf, van uw dapperheid te hebben. voetnoot825 Maar laat uw degen antwoord geven aan mijn koningsdegen; Agamemnon daagt hem uit tot 'n tweegevecht (passen op: antwoorden aan). voetnoot826 Soo doet hy: dat doet hij; Ajax neemt 't aan. Het is bekend, dat de heren van Schaegen en van Asperen, met 't zwaard in de vuist tot Oldenbarneveld's gevangenkamer zijn doorgedrongen, om hem te bevrijden; maar dat Maurits ze heeft doen ontwapenen. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 838 hy vier, de oude uitgave heeft hier vier. voetnoot827 beslechten d'ongelijcken: de geschillen uitmaken. voetnoot828 hevigh: heftig, in toorn getrokken; dit en 't volg. vers doelen natuurlik op de terdoodbrenging van Oldenbarneveld. voetnoot829 door het spits: door het zwaard (spits punt van speer of zwaard, in navolging van 't Latijnse acies ook speer of zwaard; spits vroeger ook 'n het-woord). voetnoot830 't Bezadigde, kalme verstand moet tussen u beslissen, u verzoenen; die rechter: nml. 't zwaard. voetnoot831 Het mes: 't zwaard; Dardans.... saed: Dardan's geslacht, 't Trojaanse koningshuis; Dárdanos is de stamvader van Priam. voetnoot833 syner oogh: oog was vroeger zowel 'n de- als 'n het-woord; geheng: zou toestaan. voetnoot834 pleng: stort, vergiet. voetnoot835 Dorisch: Grieks; sijns sellefs: van zich zelf; sijns ouwe 2e n.v. van zich. voetnoot836 Met elkaar zou slaags raken; verwart syn rechterhanden: Latinisme: manus miscere: (letterlik: de handen vermengen) handgemeen worden (hoewel dextras miscere = elkaar de hand geven). voetnoot837 had: zou hebben; ons ook onverbogen zoals overal in 't middeleeuws. voetnoot838 vier en torts: vuur en toorts, brandende toortsen (zoals Hektor inderdaad al gedaan had, zie vs. 622; Ilias, 16e zang vs, 101-vlgg.); gedeelde: verdeelde. voetnoot840 kennip: (hennep)touw (Dl. l blz. 429 op vs. 45). voetnoot842 In 't aensien: voor de ogen. voetnoot843 verblyft: laat over. voetnoot844 graeuwen: grijze (grauw had vroeger ook dezelfde betekenis als grijs). voetnoot848 te ramen: te raden. voetnoot849 De Goddeloos: de goddeloze; goddeloos zonder e, vergl. Dl. 1 blz. 663 op vs. 12; scheemring: duisternis; tot syn wyck: tot z'n toevlucht. voetnoot850 blyck: duidelik is (waar de boosheid schuilt). voetnoot851 schijn en blyck: duidelik bewijs; schijn nog in de ouwere betekenis van blijk, bewijs. voetnoot852 bondigh: bindend, geldig. voetnoot854 't gemeene best: 't algemeen welzijn, 't heil van de staat; boose feyten voed: misdaden (kweekt, laat groeien) aanmoedigt. voetnoot855 Ick voe niet quaeds: ik moedig niets verkeerds aan. voetnoot856 door slapheyt te verkorten: door 'n slap optreden te benadelen. voetnoot858 onnoosle: onschuldige. voetnoot861 Daer: waar, terwijl. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 866, de oude uitgave heeft achter niet 'n komma. voetnoot863 doemt: vonnist; 't schendig stael: 't schandelik, onrechtvaardig zwaard. voetnoot864 wiens, nml. van de wraak. voetnoot866 Némesis: de wrekende godin die 't onrecht straft; dese hydra: deze veelkoppige slang (zie vs. 869); uitspr. deez'ydra. voetnoot867 licht: makkelik; reuckeloosen: roekeloze (met Brabantse eu). voetnoot868 te smooren: te vernietigen. voetnoot869 Wanneer met de dood van een vele nieuwe opstandigen verschijnen; 't beeld is ontleend aan de negenkoppige slang van Lerna (in Argolis in de Peloponnesus); voor elke kop die Herkules afsloeg, kwamen er twee in de plaats (zie blz. 119 aant. op vs. 343); veele hoofden, uitspraak: veel'oofden. voetnoot871 Themis: de godin van 't recht. voetnoot872 dolligheydt: dwaasheid; te buygen: te verdraaien. voetnoot873 Ik zal niets onwettigs ondernemen uit drieste overmoed; onbescheyd: dwaze overmoed. voetnoot874 't algemeen: 't algemeen belang; d'oppermajesteyt: 't oppergezag, Agamemnon. voetnoot876 lyfs gevaer: levensgevaar. voetnoot877 Salamin: uit de Grieks-Lat. buigingsvormen van Sálamis, 't eiland waar Ajax vandaan kwam, tegenover Attika; Ténedos naam van 'n stad en eiland tegenover Troje. voetnoot878 Gevaltet u: als je wil. voetnoot879 't Komt er bij de Grieken niet aan op tien of twaalf schepen; Grajen van 't Lat. Graii: Grieken. voetnoot880 twee Ajaxen, nml. Ajax de zoon van Oïleus en hij zelf, Ajax zoon van Télamoon; zij hadden met hun beiden Hektor's leger tegengehouden bij 't terugbrengen van Patróklos' lijk (Ilias 17:702-761). voetnoot881 't al: alles. voetnoot882 ree: al. voetnoot883 Doen stackter nau genoegh: toen kwam 't er wel nauw genoeg op aan; hoe of dit....: hoe dit zal aflopen, dus: wat ik doen zal? voetnoot885 eer: weleer; Hercles steef: Herkules hielp; nml. toen Hérkules Troje verwoest heeft als straf voor Laómedoon (zie Hecuba blz. 583 aant. op vs. 1016). voetnoot886 Een van de vyftigh oock: hij was ook een van de vijftig Argonauten, helden op 't schip Argo, die 't gulden vlies gingen halen uit Kolchos (zie Dl. 1 blz. 441 op vs. 315). voetnoot887 De Cyaneesche rotsen of de Symplegaden waren twee rotsen aan de ingang van de Zwarte zee (Pontus Euxinus), die voortdurend tegen elkaar sloegen, en zo de doorvarende schepen vernietigden; bij 't doorvaren van de Argo heeft Orpheus ze met zijn snarespel onbewegelik gemaakt. voetnoot888 den zeevooghd: de zeevorst, zeegod, Neptúnus. voetnoot889 braven: dappere. voetnoot890 Helles vloed: de Helle-zee, de Hellespont, waar Helle volgens de sage in verdronk. voetnoot895-vlgg. Télamon was vroeger met Hérkules tegen Troje opgetrokken, had dat verwoest, en van Herkules uit de buit de zuster van Priam, Hesíoné gekregen; later liet Priam haar door Paris terughalen, en op die reis schaakte Paris Hélena, waarom de Trojaanse oorlog ontstond. voetnoot898 Alexander: Paris; sijner moey: van zijn tante, n.l. Hesíoné. voetnoot899 vervoerde: wegvoerde. voetnoot904 Om eenen Ajax: om Ajax alleen. voetnoot910 eens yegelijcx: van iedereen; gaet swanger: is vol van. voetnoot911 syne hoplien: zijn bevelhebbers, uitspr. zijn'oplien. voetnoot912 stucken: stuk (stucken uit te stucken, tstucken: in stukken, en daarvan ons stukkend). voetnoot913 geweer: wapen, hier: zwaard; naar gemeld wordt, heeft de Heer van Schaegen in tegenwoordigheid van Prins Maurits z'n degen op de vloer gesmeten. voetnoot914 immer: ooit nog. voetnoot918 syne harsschen: zijn hersens, zijn hoofd (over harschen of herssen als enkelv., zie Dl. 1 blz. 792 op vs. 2); uitspr. zijn'arssen. voetnoot919 den moed: uw overmoed; beweer: verdedig. voetnoot920 korselheden: driftige buien. voetnoot923 En wenschte: en ik wenste (ik niet uitgedrukt, zoals in 't middeleeuws, omdat we de spreker nog in onze voorstelling hebben door 't voorafgaande me); beslicht: beslecht (beslichten de oorspr. vorm); bevredight: tot vrede gebracht. voetnoot925 En aan 't langste eind wil trekken, ziet men ruwe en lelike dingen gebeuren (letterlik: en naar zijn macht, met alle macht aan zijn touw trekt); ongesien: lelik; bij gesien in de ouwere betekenis: mooi. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 927 minderen, de oude uitgave heeft mindren. voetnoot926 voor al: vóor alles. voetnoot927 meerdre: hogere. voetnoot930 heerlyckheyt: hoogheid, vorstelik gezag. voetnoot932 Na 's tydts gelegentheyd: naar de tijdsomstandigheden; vernoegen: bevredigen. voetnoot936 Ick spreecker soo veel in: ik wil er in zover in mee spreken. voetnoot937 den vorst verschoone: de vorst (Palamedes) zal sparen. voetnoot938 na luyd: naar luid, naar 't luiden, volgens de inhoud. voetnoot939 Ontrent: in de omtrek van. voetnoot940 ondersoecke het, uitspr. onderzoek'et. voetnoot941 gevalt: bevalt. voetnoot942 Oprechte: echte; gewilligh: gaarne, met gemak. voetnoot944 betamen: passen; gij beide zult 't moeten doen. voetnoot947 Dit toneel van Calches-Eurypilus duidt op de vergadering van de Contraremonstrantse geestelikheid in de synode van Dordrecht. voetnoot948 d'appel uwer oogen: 'n bekende Bijbelse uitdrukking, verg. Deuteronomium (Herhaling der Wet) 32:10. voetnoot949 uw' stoelen: uw troonzetels; beweven met: gehuld in. voetnoot950-951 handhaeft: ondersteunt, beschermt; uw' gemeent, uw eerophoudend volck, en waerde speelgenoots: uw volk, 't volk dat uw eer ophoudt en uw geliefde speelgenoten, makkers zijn; die over hun kuiten (waeyen)....; eigenlik betekent waey (wade): de knieschijf en ook de holte onder de knie, verder: kuit. voetnoot953 lang-gebaerde kin: dit doelt op Trigland; vermast: beladen, dicht begroeid. voetnoot955-956 wetteloose: niet aan wetten gebonden, onbeperkte; de hele beschrijving van de kleding en 't aanmatigend optreden wijst duidelik op de predikanten; prat op....treed: trots vertrapt. voetnoot957 van ter sy': op zij (dit zijn de groote steekhoeden van de predikanten). voetnoot958 daer 't lieffelijck....: waarop 't minzame en bitse zich mengt met 't statige. voetnoot959 tot styving van geboden: tot sterking van, om kracht te geven aan geboden. voetnoot960 sielen tuchtiging: onderrichting en vermaning der zielen tot goede zeden. voetnoot961 onse demoed: onze nederigheid, onze geringheid. voetnoot963 straftse: straft hun, d.i. hier vooral op Oldenbarneveld gemunt die 't kerkelike niet onafhankelik wilde van 't wereldlik gezag. voetnoot966 schroeven 't haylighdom: verwringen de godsdienst. voetnoot967 Dat Palamedes....: Laat Palamedes ons nu muilbanden. voetnoot968 tempeliers: kerkdienaars, priesters (predikanten). voetnoot969 nieuwe grouwlen: de leer van de Remonstranten. voetnoot970 wuft: lichtzinnig. voetnoot971 Een van de rechters van Oldenbarneveld zou gezegd hebben, dat God Oldenbarneveld had gestraft, omdat hij de hand aan 't heilige had geslagen. voetnoot972 't priesterlijck gewyde: 't door de priesters gewijde, 't alleen voor de priesters bestemde. voetnoot975 afdrucksels: afspiegelingen. voetnoot976 gehult: gekroond, van hullen, omhullen, sieren (verg. Hymnvs over de scheeps-vaert, Dl. 1, blz. 433 vs. 136); trawanten: dienaars. voetnoot977 En dragen 't eregewaad (door hem geschonken) en maken zijn hofstoet uit; levrey: livrei (zie blz. 171 op vs. 1430). voetnoot978 En door onze heiligheid (door bemiddeling van ons, heiligen) moet men tot de Godheid spreken; dit was 't wat men van protestantse zijde aan de katolieke priesters placht te verwijten, en 't wordt hier als scherpe afkeuring de Contraremonstrantse predikanten in de mond gelegd over hun zelf. voetnoot979 Wat: wat voor 'n. voetnoot980 Diens setel sijght: diens macht zinkt ineen. voetnoot982 de sleutels: de bewaarders der poorten van de stad; stads poort: 'n samenstelling met klemtoon op poort. voetnoot983 in lichten brand...: in laaie brand, in volle vlam te zetten, d.i. door twist en tweedracht, zoals in 'n ‘resolutie’ van de Staten van Holland onder leiding van Oldenbarneveld (1587) hun verweten werd, dat zij 't vuur van de tweedracht hadden aangeblazen (bij de Leicesterse woelingen). voetnoot984-985 wy geven... vryen toom...: wij geven vrije teugel aan de gruwelike hellemachten en de wraakgodinnen (vloecken, verg. ook vs. 2198). voetnoot986 Door 't opruiend preken van sommige predikanten werd meermalen 't grauw opgehitst; vooral toen de Staten op 't eind van 1615 besloten, om de kerkordening van 1591 (waarin 't recht van de Staten bevestigd was), volgens de Unie van Utrecht in te voeren, zie aant. op vs 1015. voetnoot988 hartelyck: vurig. voetnoot989 't boschswijn = Palamedes; eens: eindelik 'ns (zie ook vs. 994). voetnoot990 te recht: voor 't gerecht. voetnoot991 Den vyand onses naems: Oldenbarneveld werd al 'n vijand van de kerk genoemd in 1593, omdat hij voor de Staten van Holland 't recht handhaafde, om kerkelike verordeningen te maken. voetnoot992 d'ontfange voor d'ontfangene, verg. Dl. 1 blz. 781 op vs. 2. voetnoot993 geeft den geest meer bots: geeft meer verruiming, meer vreugde aan de geest (bots met s achter meer; bot: touw dat gevierd wordt, speling, verg. Dl. 1 blz. 487 op vs. 233). voetnoot994 ontspringt: springt op van blijdschap (bekende bijbelse manier van zeggen); eens: eindelik. voetnoot997 Maer of die schalcke: maar als die sluwerd, die schurk. voetnoot999 en lyd geen' last: is niet in gevaar; en.... geen: dubbele ontkenning; bestellen: inrichten. voetnoot1000 Bijna al de rechters van Oldenbarneveld waren bekende vijanden van hem. Ook werd gezegd, dat de predikanten aanhoudend bij Maurits op de benoeming van die rechters hebben gewerkt. voetnoot1002 wel naeu: heel nauwkeurig. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1008 haylige, de oude uitgave heeft haylge. voetnoot1004 geld: van kracht is, gezag heeft. voetnoot1005 van oprecht: van echt(heid), van waarheid; met klemtoon op de eerste lettergreep. voetnoot1007 in het voorhoofd: bovenaan, op de eerste plaats. voetnoot1008 het haylige: de godsdienst. voetnoot1009 met eenen band: met die ene band van de godsdienst. voetnoot1010 een gedeelde tael: 'n taal van verdeeldheid, door verdeeldheid te kweken in 't leger; (in de Staat) verg. vs. 1124. voetnoot1011 gedroght, en Hydra: 'n gedrocht van 'n hydra, de veelkoppige draak, zie blz. 680 op vs. 869 en blz. 119 op vs. 343. voetnoot1012 Van nood, gebeurlijckheyd: van noodlot, noodwendigheid, en 't tegengestelde: 't gebeurlike, wat kan gebeuren (niet noodwendig is), mogelikheid; (hij doelt hier natuurlik weer op de Praedestinatie); van moeten: dat de mens noodzakelik zo en zo zou moeten doen, van de knechtelike, de gebonden wil; van willen: van de vrije wil. voetnoot1013 dit geschrey: dit geschreeuw, dit getwist. voetnoot1014 door kerck, en priesterdwang: door z'n overheersing over kerk en priesters. voetnoot1015 wetten gevende: Oldenbarneveld had met steun van Uyttenbogaert en Arminius, in de bekende vergadering van zestien, in 1591 'n nieuwe kerkordening opgesteld, waarin de macht der Staten van Holland, ook in 't kerkelike werd bevestigd; hij was 't ook die de ‘resolutie’ van die Staten in 1614 bewerkte, waarbij o.a. verboden werd aan de predikanten over de geschilpunten op de kansel te spreken. voetnoot1016 Godvry: vrij door God, alleen van God afhankelik; rechten: richten. voetnoot1017 En steunde 't verschil tussen noodzakelike en nuttige geloofspunten; in de laatste moest men ieder vrij laten. (Een hoofdpunt in 't betoog van Hugo de Groot voor de Amsterdamsche Vroedschap in 1616). voetnoot1018 En ondersteunde met z'n gezag die nieuwigheden (waarvan men de Remonstranten beschuldigde, verg. vs. 969. voetnoot1019 een wettige Versameling van papen: n.l. een Nationale Synode, zoals de kerkeliken (d.i. de strenge kalvinisten) die begeerden, maar de gematigden trachtten te verhinderen, door alleen gewestelike synoden te erkennen; papen: priesters, predikanten; paep 't oude woord voor priester. voetnoot1020 in de Wapen: in 't geweer (wapen ouwe meerv. vorm: wapens); Vondel doelt hier op 't aannemen der Waardgelders, tegen de wil van Maurits. voetnoot1024 heerlyck: aanzienlik, rijk; om nootdruft wenschen: de noodzakelikste levensbehoeften missen. voetnoot1026 uw' naerheyd: uw duisternis. voetnoot1027 Men vordertme: men roept me op; hoe derf ick my vertrouwen?: hoe durf ik mij op hun (op die raad) verlaten? voetnoot1029 allerleyds: van alles; allerleyds: ongewone vorm; wschl. hield Vondel allerleys voor 'n gesinkopeerde vorm; in 't middeleeuws kwam de (waarschijnlik onjuiste vorm) leide al voor naast leie. voetnoot1030 besorght: bevreesd; dat ick vlucht: Oldenbarneveld werd toen hij naar de Statenvergadering kwam op 't Binnenhof gevangen genomen met De Groot en Hoogerbeets (Augustus 1618). Hij was in 't laatste half jaar herhaaldelik gewaarschuwd, en nog daags voór zijn gevangenneming, maar hij vertrouwde vast op zijn onschuld en goede diensten aan 't land en 't Oranjehuis bewezen, en weigerde te vluchten (zie vlgg. verzen). voetnoot1032 verstaen: besluiten. voetnoot1033 verswelgen: verkroppen, doorstaan (letterlik: inslikken). voetnoot1034 Die droop voor schellem door: die ging er stil als 'n boef van door. voetnoot1035 voor recht: voor 't gerecht (zooals in te recht staan: voor 't gerecht staan). voetnoot1036 van: om. voetnoot1037 hou.... stal: hou nog liever stand, blijf nog liever. voetnoot1038 gedopt: gedoopt. voetnoot1039 uyt ydele vervaernis: uit ingebeelde vrees. voetnoot1040 tot beswaernis: tot bezwaring (omdat men dan reden heeft aan zijn schuld te geloven). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1052 suyvre tong, de oude uitgave heeft suyvere tong. voetnoot1041 Uw' magen: uw bloedverwanten. voetnoot1043-1044 Naar 't bekende: palma sub pondere crescit: de palm groeit onder 't gewicht; deze zegswijze zinspeelt op 't volksgeloof dat 'n palm, door gewicht bezwaard, te beter groeide; steygert: omhoog stijgt, opgroeit. voetnoot1046 oyt: altijd; dier: kostbaar. voetnoot1045-1047 Behoort bij Ick.... heb.... voorgestreen (vs. 1048-1049). voetnoot1047 vast: al. voetnoot1048 reys aen reys dus lang: keer op keer zo lang. voetnoot1050 voorspraeck: beschermer; uytgemaeckt: duidelik. voetnoot1051 leecken: druppelen, vloeien; leecken 'n oorspr. sterk w.w. bij lekken. voetnoot1054 De krijgshaftige zoon, afstammeling van Jupiter, nml. Ajax; (Jupiter [Zeus] was de stamvader van veel Griekse helden) en z'n bloedverwant de zoon van Peleus (de Peleaen), Achilleus (zie vs. 491-493); hier wordt ook bedoeld Frederik Hendrik, die de onderliggende partij gunstig gezind was. voetnoot1055 Erbieden sigh: bieden zich aan (Dl. 1, blz. 549 op vs. 7). voetnoot1056 grim: gramschap. voetnoot1057 in spyt van: trots voetnoot1059 (en erbieden sigh) Te vrijen wettelijck: rechtmatig te beschermen; overwege ouwe 1e persoonsvorm van overweeg. voetnoot1062 standers: standaards; kant: doet strijden (kanten eigenl. de zij tegen iets zetten, of doen zetten). voetnoot1063 datme': dat men; een' siel, klem op een; verdelge: zou verdelgen. voetnoot1064 Als: dan dat men. voetnoot1065 Van datmen: sinds dat men; aller vorsten mond: degene die spreken zou uit naam van alle vorsten; Palamedes was 'n zeer invloedrijk man en werd als de mond van alle Griekse vorsten naar Priam gezonden. (Dictys v. Kreta blz. 7, 2 r. van boven, (en op verschillende andere plaatsen). Oldenbarneveld was de leider en de mond van de Staten van Holland (‘de vorsten’), ‘Advokaat van Holland.’ voetnoot1067 verstond ick: begreep, oordeelde ik; huyden bijvorm van heden. voetnoot1068 schendigh: schandelik. voetnoot1069 versekering: beveiliging; in 't gemeen: in 't algemeen. voetnoot1070 op 't heylighdom: over de kerk. voetnoot1071 Den sceptren: aan de wereldlike macht; banden: hoofdbanden ('tzelfde als kronen); aan de Staten van 't gewest en aan de stedelike overheid moest volgens Oldenbarneveld de macht blijven, om ook over de kerkelike zaken besluiten (resolutiën) vast te stellen, volgens de Unie van Utrecht, art. 13-vlgg. (Zie ook aant. op vs 986 en 1015). voetnoot1072 tempelier: priester (predikant). voetnoot1074 En hoogheyd: en oppergezag. voetnoot1075 bontgenooten: de Heren Staten van de verschillende gewesten, de Unie. voetnoot1077 Soo dryf ick dan niet nieus: zoo wil ik niet met geweld iets nieuws; selsaems: zeldzaams, zonderlings (met versmelting van ts tot s). voetnoot1078 slincx: sluw, bedriegelik; het wereldlyck verdoemt: 't wereldlik gezag veroordeelt als goddeloos. Dit alles slaat alleen op de geschiedenis van Old., niet van Palamedes. voetnoot1079 Genomen ick waer stom: gesteld dat ik zwijgen zou. voetnoot1080 Tot.... schennis myner lippen: tot schande van mijn lippen, tot schending van mijn eed; als advokaat van Holland, had hij gezworen de rechten van de Staten en de steden te handhaven. voetnoot1081 Oldenbarneveld en de meerderheid in de Staten van Holland vreesden de gewetensdwang en de vervolgingen door de strenge Kalvinisten (‘de precysen’), zoals ten tijde van Leicester; hierop doelen de vlgg. verzen. voetnoot1086 raedsheer: lid van de stedelike regering en van de Staten. voetnoot1087 de kussens: de raadzetels. voetnoot1088 Ontbloot van grysen raed: verschillende grijze leden van de stedelike regeringen werden door Leicester en zijn aanhangers afgezet; het roocken van de palen: 't verbranden van de ketters aan de paal gebonden. Alles wat in deze verzen staat, is ten tijde van Oldenbarneveld zó niet gebeurd, maar wèl had Leicester bij zijn aanslagen op verschillende steden, in openbare en geheime verstandhouding met de kalvinistiese kerkelike gemeenten en hun ‘preciese’ predikanten, heel gevaarlik met vuur gespeeld; dank zij 't krachtig verzet der Staten van Holland onder Oldenbarneveld's leiding was erger voorkomen, en had Leicester zich onmogelik gemaakt. voetnoot1089 hun geweld: 't geweld van de priesters, predikanten ('t priesterdom vs. 1078); de twisten veroorzaakten inderdaad meermalen 'n bloedige strijd tussen de burgers van dezelfde stad. voetnoot1090 Hunn' dolligheyd: hun razernij; roockt: sticht brand. voetnoot1091 met heerlijck wasch besegelt: bezegeld met 't wapen van de vorsten in 't was gedrukt. Vondel doelt hier waarschijnlik op de Unie van Utrecht getekend door de Staten van verschillende gewesten (de vorsten), waarin de rechten van de Staten over kerkelike aangelegenheden erkend werden; en die dus 'n getuigenis was tegen de onbehoorlike gedragingen van de predikanten tegen die rechten. voetnoot1092 Betuyght: getuigt tegen; ongeregelt: wild. voetnoot1093 Vergevet: vergeef' et; myn' vroomigheyd: mijn rechtschapenheid, mijn eerlikheid. voetnoot1094 soo getrou een': zo'n getrouwen; seeren: zeere plekken, wonden. voetnoot1096 blincken: stralen. voetnoot1097 Van: door. voetnoot1099 diets: wijs; om ons als kaf te wannen: om al mijn handelingen te schiften, zodat er niets goeds overblijft, (blijkt niets als kaf te zijn); algemeen werd beweerd dat hij 't gezag van Maurits trachtte te verminderen, zie op vs. 61. voetnoot1101 bet als ick: meer dan ik; gevordert: bevorderd. (Zie blz. 640 aant. op vs. 75). voetnoot1103 gehengen: toestaan; hier geeft hij te kennen dat hij nooit zal gedogen, dat Maurits volstrekt soeverein zou worden over de verschillende gewesten, die ieder afzonderlik ('t bysonder) soeverein waren, zie vs. 1108-1112) en verg. aant. op vs. 578. voetnoot1104 bestemming: instemming; onórdentlyck: onordelik, onbehoorlik. voetnoot1105 'T bysonder en 't gemeen: 't afzonderlik gezag van de Statenvergadering van ieder gewest, en de oppermacht over allen samen, alsof ze geen soeverein waren in eigen gewest. voetnoot1106 Agamemnon (en Maurits) had wel te velde in de oorlog 't oppergezag over heel 't leger, maar de vorsten (en de Staten) bleven soeverein in eigen gewest. voetnoot1107 met gemeenen raed: met algemeen besluit. voetnoot1109 dese maght over 't leger; een: iemand (Agamemnon, Maurits). voetnoot1113 dat onrecht met hem staen: zijn partij kiezen in dat onrecht. voetnoot1115 met meerder tal...: met 'n groter getal wachten; dit slaat op 't aannemen van waardgelders op aanraden van Oldenbarneveld, wat verschillende steden (in Holland en Utrecht) volgens hun recht gedaan hebben. voetnoot1116 wettigh: rechtmatig. voetnoot1117 Ajax wysen raed: de raad van de edelen (in Utrecht). voetnoot1118 hoplien: bevelhebbers (zie blz. 172 op vs. 1462). voetnoot1120 Aan Oldenbarneveld werd in zijn ‘sententie’ (vonnis) verweten, dat hij 'n bloedbad had willen aanrichten (in Utrecht). voetnoot1121 Wat vorst vermagh dit niet: welke vorst zou dit niet mogen (meer wachten aanstellen); wat raeckt het: wat kan 't schade doen. voetnoot1122 verseker: beveilig. voetnoot1123 geen' staet....: geen aparte staat in de staat (zoals Oldenbarneveld in zijn ‘sententie’ werd verweten); darren: durven. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1128 weerloos, de oude uitgave heeft werloos. voetnoot1125 eenigheyd: eenheid. voetnoot1126 't algemeen: 't algemeen belang; 't belang van 't land (van de Unie). voetnoot1127-vlgg. Ook dit werd in zijn ‘sententie’ hem ten laste gelegd (Priaem is dan Albert). voetnoot1129 Ja, en geen klein gevaar zou lopen.... voetnoot1130 verdraegh: 'n verdrag zou sluiten. voetnoot1131 Is logen en versiert: is 'n leugen en verzonnen (versiert van verzieren: verzinnen); bet: beter. voetnoot1132 Dit zou doelen op Aerssen, die als gezant in Frankrijk buitengewone geschenken aannam (verg. Decretum Horribile (1631) vs. 14-16 en Medaellie voor de Gommariste Kettermeester (1630) vs. 9-14); waar evenzo op Aerssen gezinspeeld wordt. voetnoot1134 door myn' sy': zoals we in 't begin van Oldenbarneveld's Remonstrantie lezen: ‘Overmits ik hoe langer hoe klaarder bemerke, dat men deur mijne zijde, der Landen staat en welstant, zoekt te empiéteren’ (= aan te grijpen). voetnoot1135 Griecken: Griekenland (verg. blz. 109 op vs. 155). voetnoot1136 bedecktelyck: heimelik; dat is geschied door het afzetten van leden van de raad in de steden, enz. voetnoot1137 gaet de vroomste na: beschuldigt de rechtschapenste, de beste burgers; verstom: doet zwijgen, dat 't recht geen verdedigers meer vindt. voetnoot1138 De godsdienst dient tot 'n masker (grijns) en de schandelike daad gaat als gemaskerde rond (mom: gemaskerde). voetnoot1139-1140 Die arm en berooid zijn, handhaven de zaken ten gunste van Agamemnon, niet uit kennis en eigen oordeel. voetnoot1142 om den Hayligh: om de Heilige, om God, om de godsdienst; (de Heilig(e) de gewone naam voor God in de Bijbel, zie bij 4 Kon. 19:22); om den haylgen stoel: om 'n zetel van 't geestelik gezag te bezetten, zelf gezaghebber te zijn. voetnoot1144 tegenwoordigh self: in eigen persoon; loosen: sluw, valse; bekleeden: bijwonen. voetnoot1145 En wat 't ook zij, met geduld doorstaan. voetnoot1146 Koom lasters logentael: kom (gebiedende wijs) of: laat komen (uit kome) leugentaal van de laster, lasterlike leugen; ken: weet. voetnoot1147 overjaerde: meerdere jaren oud, oude (de wrok van Ulysses, Maurits). voetnoot1148 myn gemoed: de eerlikheid van m'n gemoed. voetnoot1149 te moet: te gemoet; sy streck' 'tgemeen tot baet: moge ze 't volk tot voordeel zijn. voetnoot1151 ontbod: ontbieden. voetnoot1153 daghvaert: roept ons voor 'n raadzitting op. voetnoot1154 van overlangh: sedert langen tijd. voetnoot1155 Phrygen met ei-uitspraak. voetnoot1156 verstand: verstandhouding; d'Onnoosle te betygen: de onschuldige te betichten. voetnoot1157 oyt: altijd. voetnoot1158 wetenschap: kunst. voetnoot1159 niet gemeens: niets gemeen (gemeen met s achter niet = niets). voetnoot1160 koomt (ouwere vorm) komt; berucht: in opspraak. voetnoot1161 schennis: ontering. voetnoot1162 belast: beschuldigd. voetnoot1163 luyden: Hollandse vorm van lieden. voetnoot1164 't geroep: 't gerucht. voetnoot1168 't bedencken: 't kwaad vermoeden. voetnoot1169 De staet en lyd bet niet: de staat, 't land kan dat niet verdragen. voetnoot1171 verdicht: verzin; breyde: zal breien (breiden oorspr. vorm). voetnoot1172 Myne eyge siel verworgh: m'n eigen leven verderf, me zelf dood. voetnoot1173 wat in dien boesem steeckt: wat ge in uw gemoed omdraagt. voetnoot1174 oprecht met klemtoon op de eerste lettergreep. voetnoot1175 was gekrenckt: werd bedorven. voetnoot1176 siften: nauwkeurig onderzoeken. voetnoot1177 hael.... misdaed: uw misdaad hale u geen zwaardere straf op de hals. voetnoot1178 af: van. voetnoot1179 Verg. vs. 105-106; g'lay: galei, oorlogschip. voetnoot1181 Hy set sijn' doodverw: hij wordt bleek (verg. blz. 225 aant. op vs. 8); besterft: verbleekt. voetnoot1182 wroeght: beschuldigt, heeft wroeging. voetnoot1184 staetet toe: geeft 't toe. voetnoot1185 Niet schellems: niets slechts. voetnoot1190 mooghtghe: kunt ge. voetnoot1193 Is dat alles gedaan, opgezet om mij te doden; is 't om mijn dood te doen; reên: woorden. voetnoot1195 Hy maeckt sigh selven t'soeck: hij huichelt (letterlik: hij verstopt z'n waren aard); t'soeck: weg (verg. Dl. 1, blz. 753 op vs. 19). voetnoot1197 voorts: terstond. voetnoot1198 De beschuldigden werden door folteringen tot bekentenis gedwongen: zo werden ze met blote voeten vlak boven 'n gloeiend rooster geplaatst; heet water werd hun door 'n trechter in de mond gegoten. voetnoot1199 herwaerts: hierheen. voetnoot1200 kruysgewijs: de armen en benen in de lengte uitgerekt, 't hele lichaam in de vorm van 'n kruis; past op: geeft om, of: antwoordt op. voetnoot1201 halsterckere: hardnekkiger mensen (met sterker hals). voetnoot1202 Omdat men geen bewijzen voor de schuld van Oldenbarneveld kon vinden, hebben zijn vijanden zelfs aan de pijnbank gedacht. Of hij ermee bedreigd is, is niet duidelik, maar tegen 't recht was, dat noch de kommissie van onderzoek noch de rechtbank van 24, bevoegd waren, omdat Oldenbarneveld alleen door 'n rechtbank, ingesteld van wege zijn meesters, de Staten van Holland, berecht kon worden; hij beriep zich op de privilegiën (handvesten) van de soevereine staat Holland in zijn redevoering 7-9 Maart 1619; sigh keert aen: stoort zich aan. voetnoot1203 vol en droncken: in hun overdaad en beschonkenheid; (vol = zat). voetnoot1204 d'Handvesten: de (plechtig bezworen) rechten. voetnoot1205 Hij die ze 't volk in eigendom gaf, neemt ze weer terug. voetnoot1206 heer: vorst. voetnoot1207 spreecken: van zich laten horen. voetnoot1208 tegenstribben: tegenstreven. voetnoot1209-vlgg. Oldenbarneveld waarschuwde in zijn verdedigingsrede, dat ook Philips II door dergelijke wederrechtelike handelingen zijn rechtmatige soevereiniteit verloren had in de vrijheidsoorlog. voetnoot1210 't aenpalend rijck: 't aangrenzend rijk; beroert: in beroering gebracht. voetnoot1211 ydel: te vergeefs. voetnoot1212 in: op. voetnoot1213 rood van goud: van rood goud; gestarckt: bekrachtigd; heerlijck wasch: 't vorstelik wapenzegel in was gedrukt; heerlijck: vorstelik. voetnoot1216 boôm: bodem. voetnoot1220 bleven: gebleven (ouwere vorm). voetnoot1221 Grijpt onmiddelik de booswicht aan. voetnoot1224 sneuvelt: sterft. voetnoot1225 siet voor u: wees voorzichtig. voetnoot1226 dat is....: dan is dat gewelddadige overmacht. voetnoot1227 gebaer: getier. voetnoot1228 daer levender....: daar leven er die er u rekenschap van zullen vragen. voetnoot1232 t'achterhalen: van schuld te overtuigen. voetnoot1233 Indien het u gevalt: als 't u goed dunkt. voetnoot1234 ons onderling bespreecken: samen overleggen; aen d'een' sy': aan de kant, ter zijde. voetnoot1235 Wat seyd de vader goeds: wat voor goeds heeft (zegt) de vader; vader: 'n eretietel van Nestor. voetnoot1238 Hy draegh: hij zal dragen; peenen: straffen (zie blz. 173 op vs. 1492). voetnoot1239 recken: uitrekken van 't lichaam (op de pijnbank). voetnoot1241 de grooste: de vorsten, (grooste met opslorping van de t in de s); 't bysonder recht....: tegen 'n vorst mochten zulke straffen en zulke middelen niet gebruikt worden; in de toepassing: 't soevereine recht van de Staten (van Holland), die alleen rechtsmacht over Oldenbarneveld hadden. voetnoot1243 dit stuck: dit punt, (dat hij verrader is, zie vs. 1154-1156); gedrongen: aangedrongen. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1250 ons' jongste, de oude uitgave heeft ons 't jongste. - vs. 1251 en 1252, de oude uitgave heeft achter schamen en t'samen geen leesteken. voetnoot1245 anders yet: iets anders. voetnoot1246 En geef sijne onschuld plaets: en men moet hem gelegenheid geven tot verdediging (bewijs van z'n onschuld); vast: vasthoudend, hardnekkig. voetnoot1247 Neleus: vader van Nestor; scheyden: verzoenen (wanneer 't schelmstuk aangetoond is, zullen wij 't eens zijn); (scheiden had oudtijds ook de betekenis verzoenen, ontstaan uit: twistenden van elkaar scheiden, vergel. scheidsman). voetnoot1248 om te leyden: langs 'n omweg te brengen tot bekentenis. voetnoot1249 Maar zo hij 't lochenen durfde, al zou er duidelik bewijs zijn; schijn: blijk (ouwere betekenis). voetnoot1250 jongste: laatste. voetnoot1251 vuyl: schuldig. voetnoot1252 Daer: waar; bestemmen: bepalen, bewijzen. voetnoot1253 ymmer: ooit, tenminste, maar. voetnoot1255 een sielloos lijf: 'n levenloos lichaam. voetnoot1258 Te duycken: weg te duiken, binnen te duiken. voetnoot1259 Mijn aengesicht: m'n oog; met kennis: met mijn weten. voetnoot1262 U schriften brachte: u brieven bracht; brachte oorspr. vorm van bracht. voetnoot1263 moet: moge; Megeer: een van de Furiën (zie aant. op vs. 285); de Furiën droegen slange-haar. voetnoot1265 van Dis: door Pluto, de god van de onderwereld. voetnoot1266 sy: moge zijn. voetnoot1267 Prométheus was door Zeus aan 'n rots geklonken, waar 'n gier elke dag z'n 's nachts weer aangroeiende lever kwam wegpikken. voetnoot1269 Spaer: houd voor u. voetnoot1271 loosen: sluwe, valse; van: door. voetnoot1272 syne hand, uitspr. zijn'and; vloeck: zweer; ongeregelt: in 't wilde weg, lichtzinnig. voetnoot1274 streckt my: strekt 't mij, is 't mij; kentet: weet 't. voetnoot1275 in uwen troon: in uw troonzetel (vroeger gewoonlik in de troon; d.i. de troonzetel met de hemel er over heen). voetnoot1276 heyligh: onschuldig, onzondig. voetnoot1277 Tuyg: getuig; bescheed: verklaring, getuigenis (Vlaamse vorm). voetnoot1279 vielen: begonnen onder te gaan, waren over hun hoogtepunt heen. voetnoot1282 Ida: 't Ida-gebergte bij Troje. voetnoot1284 stal: stand. voetnoot1285 spoock: geest, schim. voetnoot1288 worde oorspr. vorm; het dien.... ten besten: moge 't de Grieken tot heil strekken, (dat ik hem ontdekt heb). voetnoot1289 ruckt: vliegt. voetnoot1290 met blanck geweer: met blanke sabel. voetnoot1292 bottelingh: in eens, plotseling. voetnoot1293 Met: meteen; loose dief: gemeene schurk. voetnoot1294 op: open. voetnoot1296 te doorgronden: tot op de grond, helemaal te weten. voetnoot1297 dese lagen brout: deze verraderijen beraamt. voetnoot1298 schelms: misdadig. voetnoot1299 En: en aldus heeft men; loos: listig verborgen; doe ons open: openbaar ons. voetnoot1301 Voorts: vooruit; open: laat zien. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1310, de oude uitgave heeft grootste. voetnoot1303 bederf: verderf; beschoren: bestemd. voetnoot1304 schendigh: schandelik; kost: kon (Brab. vorm). voetnoot1305 soo vervloeckt een feyt: zo'n vervloekte daad. voetnoot1306 Euroop: hier Griekenland tegenover Azië of Troje. voetnoot1309 Daer: waar; korts: onlangs; gespreed: gespreid (gespreed, Vlaamse vorm). voetnoot1311-1312 schat als waerdigh: waardig schat, zo veel waard schat. voetnoot1313 mijn wit: mijn bedoeling. voetnoot1314 Soo deedghe, o Themis, oyt: zo wist ook gij, Themis, steeds m'n bedoeling; Themis, de godin van 't recht, zetelde vóor de troon van d'oppergod Júpiter (Zeus); oyt: altijd. voetnoot1315 Wiens Godspraeck ick besweer: wier godspraak ik dringend smeek; over haar Godspraeck in Boeotien, zie aant. op r. 205 in de Voor-reden; verkleening Vlaams-Brab. vorm van verkleining: vernedering. voetnoot1318 kerck: tempel; Cephísus: Kephísos,'n rievier in Boeotië; leeckt: druppelt, stroomt. voetnoot1319 bekend van bekennen; wij houden 't voor 'n bekentenis; in 't begin van de ‘sententie’ ('t vonnis) van Oldenbarneveld stond: ‘Alsoo Johan van Olden- Barnevelt.... bekent heeft: ende den selven Heeren Rechteren voorts gebleken is’, hoewel Oldenbarneveld niet bekend had. voetnoot1320 voorts: terstond. voetnoot1323 vroomen: rechtschapenen. voetnoot1324 scharpe vangenis: 'n strenge gevangenhouding. voetnoot1326 Een: iemand; derf: zou durven; ‘Toen de Plakkaeten tegens de Remonstranten uitquamen, kocht er Burgemeester C.P. Hooft een bij W.J. Blaeuw en zeide: hij is een bloodt man, die niet denken dorft’ (Brandt). voetnoot1327 Deze rei is 'n vrije navolging van de eerste rei in Seneca's Hercules furens (De razende Hérkules), vs. 125-133, en heeft in de eerste verzen tot 1339, 'n bijna woordelike overeenkomst met 't begin. voetnoot1328 barnt: (brandt), straalt, schittert. voetnoot1329 De schaduwe: de duisternis; overleenen (overleunen): overbuigen, wegbuigen, wegzakken (Vondel's vers is hier 'n vrije bewerking van 't Lat. prono mundo: terwijl de sterrehemel overhelt, neigt [naar de kim]). voetnoot1331 's hemels heyr zijn de sterren. voetnoot1332 't Sterrebeeld de Grote Beer werd ook de Wagen genoemd; vandaar de voerman en omgekeerde dissel (1334). voetnoot1333 Om van beurt te wisselen met de zon, om nu aan de zon zijn beurt te geven, gaat hij met de Wagen heen van de hemel (letterlik met omgewende, met heengaande wagen; (verg. Hecuba, blz. 565 vs. 638, zie Aant. achterin). voetnoot1334 met omgekeerde dissel: met omgewende dissel, met omgewende wagen. voetnoot1335 Titan: zonnegod, zon; hij wordt Titan genoemd omdat de zonnegod de zoon was van de Titan Hyperíon. voetnoot1336 blaeuwe paerden vertaling van 't Lat. coeruleis.... equis (vs. 132); blauw omdat ‘caeruleus’: blauwgroen, de gewone benaming is in 't Lat. voor de zee en al wat er betrekking mee heeft (verg. vs. 2242); der: ouwe 3e n.v. vrouwel. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1346, de oude uitgave heeft achter aengebeden 'n komma. voetnoot1340 hem met klemtoon, bij die, vs. 1342; spelen: genietingen. voetnoot1345-1346 Wat'n goddelike heerlikheid (wat goddeliks), die zich in heel haar wezen vertoont, wordt door (van) diepe bewondering aanbeden. voetnoot1352 sijn' hof: z'n hofstede, z'n buiten. voetnoot1353 Vernoeght: tevreden stelt, voldoet. voetnoot1355-1356 langworpigh... by druppels: in langwerpige dauwdruppels; hier en daer: overal (her en der). voetnoot1358 sigh opdoen: (zich vertonen), opstijgen; roken: geuren. voetnoot1361 Iris was de godin van de regenboog; dus: als 'n bruiloftskleed voor Iris geweven (letterlik: geweven als Iris' bruiloftskleed); (bruylofs-kleed uit bruilofts-kleed, ts wordt meermalen tot s). voetnoot1362 swijmt na'et leven: 't leven nabij komt (lijkt op 't leven). voetnoot1365 overlenende: overhangende, zich vooroverbuigende. voetnoot1367 hangelroe: hengel, (hangelroe voor angelroe: stok waar de visangel of vishaak aan bevestigd is); uitspraak gebogen'angelroe; deze verzen naar Seneca vs. 155-159). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1387 Ver dwaelt, de oude uitgave heeft Verdwaelt. voetnoot1368 spelen: uitspanningen, liefhebberijen. voetnoot1372 gestrengelt: dooreengestrengeld. voetnoot1373 De doolhof op Kreta (verg. Dl. 1 blz. 507 op vs. 24). voetnoot1374 Vondel geeft in deze verzen 'n fris aquarel van 'n Hollands lentelandschap en van 't landelike leven, zoals ie dat gezien had in Beverwijk, waar hij zo dikwels te gast was bij Laurens Baack; af-getuynde kool-hof: door 'n tuin of haag afgezette moestuin; (tuin in 't Brabants nog 't gewone woord voor haag, evenzo koolhof voor moestuin). voetnoot1375 beemd: grasland (de oorspr. betekenis). voetnoot1379 Ginder ziet men vol verwachting 't gewas al groeien. voetnoot1382 dooren: haagdoorn. voetnoot1385 wil.... verflaeuwen: wil flauw opkomen, begint flauw zichtbaar te worden in 't blauwe waas hogerop tegen 't gebergte (de duinen); verflaeuwen zegt Vondel, omdat de omtrekken verflauwen, voor 't oog flauwer worden in de wazige lucht. voetnoot1386 En blauwend te voorschijn komen verder weg (hooger) op 't gebergte. voetnoot1387 Tegenover de voorgaande uiting over 't heerlike vrije leven horen we nu van 't leven van een die in zorgen zit (Palamedes-Oldenbarneveld); Ver dwaelt hy: ver raakt hij buiten deze levensfeer. voetnoot1391 die niet rusten laet....: die geen rust laat aan hem, die als 'n slaaf z'n arbeid geeft voor de vrijheid van de staat. voetnoot1393 En voor 't algemeen welzijn moet overleggen (ramen). voetnoot1394 En zoveel hoofden samen moet brengen, tot eensgezindheid brengen. Hier denken we natuurlik aan Oldenbarneveld z'n werkzaamheid in de Statenvergadering. voetnoot1395 van: door. voetnoot1396 vroom en eerlijck: rechtschapen en onberispelik. voetnoot1397 tabberd: 't hoog-ambtelik gewaad; eerlyck: eervol. voetnoot1398 raedsheerlijck: van 'n raadsheer (lid van de Staten): 't is 'n deftig kussen dat van 'n raadsheer. voetnoot1399 een lastigh pack: 'n zware last. voetnoot1401 Daer: waar; stoelen: zetels, waardigheden. voetnoot1403 myn burgerboer: m'n gewone staatsburger die boer is, z'n landelik leven leidt. voetnoot1404 uyt goud nocht parlemoer: uit goude noch paarlemoere bekers. voetnoot1405 aconith: 't sap van de aconith ('n heel vergiftige plant, de monnikskap, bij de Ouden al als dé giftplant genoemd); spoch van draecken: slangegif. voetnoot1406 Dat 't hart 't stervend leven uit doet braken; (ook nu nog zegt 't volk: 't hart uit 't lijf spuwen). voetnoot1407 poegnerts: ponjaards, (poegnerts: uitspr. poenjerts, uit 't Frans poignards); vry: gemakkelik. voetnoot1408 Dit vers herinnert sterk aan 'n Shakespeare-toneel; verg. b.v. Hamlet, 3e Bedrijf 4e toneel, Polonius' dood; tapissery: behangtapijt. voetnoot1409 man van staet: man van hoge staat, van hoge waardigheid; het lyf ontseggen: 't leven ontnemen. voetnoot1412 wispeltuur: wispelturig. voetnoot1413 wuft: lichtzinnig; stroockt: streelt; syne heeren, uitspr. zijn'eeren. voetnoot1414 magh: kan. voetnoot1415 bedde hy, uitspr. bedd'ij. voetnoot1417 Syne hand, uitspr. zijn'and; vroeghmorgens: in de vroege morgen, s' morgens vroeg. voetnoot1418 syn'ommegang niet siften: z'n dageliks leven niet in biezonderheden nagaan, bevitten. voetnoot1419 Niemands wrok bespiedt hem thuis (huysgoon: 't Lat. penates de beschermgoden van de woning, vandaar de woning, 't thuis zelf). voetnoot1420 mat: mat af; door veel aenspraecx: door hem veel aan te spreken om hulp, om raad. voetnoot1421 Noch' sit beschanst: ook zit hij niet omschanst met papieren (over 't weglaten van hij, verg. aant. op vs. 923). voetnoot1422 Die door z'n altijd als 'n slaaf arbeidende geest dwalen. voetnoot1424 veeght: afveegt. voetnoot1425 bengel: gemene kerel; ‘Gelijk Dathenus Prins Willem.’ (Brandt) (zie aant. op vs. 78). voetnoot1426 De naam Godsgezant voor 'n priester is heel gewoon; ook die van Engel = bode, gezant, zie Openb. 1:20; 2:1. voetnoot1428 onweer: slecht weer. voetnoot1429 stedes: ouwe vorm van steeds. voetnoot1432 syn wettigh bloed: z'n wettige bloedverwant (Palamedes); Neptuyn: Neptunus, de stamvader van Palamedes. voetnoot1433 Verschoone: zou sparen. voetnoot1434 besadigh: zou stillen; drytand: Neptunus z'n schepter.

Vorige Volgende

De derde handel.

Over dit hoofdstuk/artikel

lied