De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



Personagien. PALAMEDES.Ga naar voetnoot+ REY van Euboeers.Ga naar voetnoot+ REY van Ithakoisen.Ga naar voetnoot+ MEGEER.Ga naar voetnoot+ SISYPHVS.Ga naar voetnoot+ ULYSSES.Ga naar voetnoot+ Ulysses dienaer. DIOMEDES.Ga naar voetnoot+ REY van Peloponnesers en Ithakoisen.Ga naar voetnoot+ EVRYPILVS.Ga naar voetnoot+ Schildwacht. AGAMEMNON.Ga naar voetnoot+ Agamemnons dienaer. NESTOR.Ga naar voetnoot+ AIAX.Ga naar voetnoot+ OATES.Ga naar voetnoot+ THERSITES.Ga naar voetnoot+ CALCHES.Ga naar voetnoot+ BODE. NEPTVIN.Ga naar voetnoot+ PRIAM.Ga naar voetnoot+ HECVBA.Ga naar voetnoot+ REY van Trojaensche Maegden. De veroordeling en de dood van Palamedes, hier op 't toneel gebracht, is 'n gebeurtenis uit de grote worstelstijd van de Grieken tegen Troje, maar 'n gebeurtenis die, evenals de persoon van Palamedes bij Homeros niet bekend is. Vondel geeft dan ook de personen niet 't karakter van Homeros' Ilias en Odussee, maar zoals hij ze in de na-Homeriese sage van veel later tijd vond voorgesteld, vooral bij Vergilius en Ovidius, en Philóstratos' Heróïkos (Heldeboek) X, wat Vondel noemt 't ‘leven van Palamedes’ (zie blz. 621, aant. op r. 73).
[pagina 635]

Personenlijst. Palamedes is 'n dubbel treurspel: door 't hele treurspel heen van de Griekse Palamedes, zien we ‘'s lands treurspel’, 't treurspel van Oldenbarneveld. De ‘personagien’ zijn dus de dragers van 'n dubbele rol. Daarom volgt hier de verklaring van dezelfde personen, zo als ze optreden in 't spel van Oldenbarneveld, 't eigenlike spel dat Vondel bedoelde, en dat hij verborg, zoals Brandt zegt ‘onder de schorsse’ van 't andere. Deze verklaringen zijn door Geraerdt Brandt uit Vondel's eigen mond opgetekend. Na Brandt's dood zijn die aantekeningen ook gebruikt in de zogenaamde ‘Amersfoortse’ uitgave (zie Nadere verklaringen, achterin). PALAMEDES: Oldenbarneveld. REY VAN EUBOEERS: de Remonstranten; voorstanders van Oldenbarneveld. REY VAN ITHAKOISEN: Contraremonstranten, vooral Zeeuwse aanhangers van Maurits; vijanden van Oldenbarneveld. MEGEER: Reinier Pauw, vele jaren burgemeester van Amsterdam (hoewel hij een van de 24 rechters was, treedt hij hier niet in de rol van rechter). SÍSYPHUS: Anthonis Duijck, griffier van 't Hof van Holland, en na Old. Raadpensionaris van Holland, met Pauw de heftigste vijand van Old.; ze stellen voor ‘helsche boosheden, die Oldenbarneveldts vijanden de quaade middelen ingaaven om hem van kant te helpen’. ULYSSES: François van Aerssen; hij was gezant in Parijs, wat hij aan Oldenbarneveld te danken had; maar hij is z'n doodsvijand geworden; tevens wordt hieronder een van de 24 vijandige rechters verstaan, want Van Aerssen heeft nooit in de rechtbank gezeten. DIOMEDES: Graaf Willem Lodewijk van Nassau, stadhouder van Friesland; heftig Contraremonstrant; hij vooral en Van Aerssen hebben voortdurend Maurits tegen Old. opgezet. Tevens worden er onder verstaan de Heer van Duyvenvoorde en een van de rechters die Old. veroordeelden, vooral Hugo Muijs van Holy, schout van de stad Dordrecht. REY VAN PELOPONNESERS EN ITHAKOISEN: de Peloponnesers, de Contraremonstranten en aanhangers van Maurits, vijanden van Oldenbarneveld; meer biezonder Hollandse Contraremonstrantse predikanten (zie voor Ithakoisen boven). EURYPILUS: Trigland; en de heftigste Contraremonstrantse predikanten in 't algemeen, zoals ook met Calches meerderen worden bedoeld. (Vondel voelt in deze naam wel: iemand met 'n mond als 'n schuurdeur; Eurúpulos betekent immers: met wije poorten). AGAMEMNON (ook dikwels met Menelaüs ‘de twee gebroedren’): prins Maurits. NESTOR: de raadsheer Adrianus Junius en de onpartijdige rechters. AIAX o.a. de Heer van Mathenesse, of vooral Johan van Schagen, die door Vondel later in de Harpoen geprezen wordt als 'n oprecht edelman, die met anderen Oldenbarneveld trachtten te redden; ook wordt door Aiax Prins Frederik Hendrik bedoeld. OATES: Kornelis van der Myle, schoonzoon van Oldenbarneveld, en in 't algemeen zijn kinderen, bloedverwanten en vrienden. THERSÍTES: Gerrit Beukels van Zanten, een van de 24 rechters; de felste van allen tegen Oldenbarneveld. CALCHES: Johannes Bogerman, de voorzitter van de Dordse synode, en verschillende heftige Contraremonstrantse predikanten (zie bij Eurypilus). NEPTUIN: de goddelike wraak over die misdaad. PRIAM: aartshertog Albertus. HECUBA: aartshertogin Isabella. REY VAN TROJAENSCHE MAEGHDEN: 't Spaanse of Brabantse volk. Door Priam, Hecuba en de Trojaensche Maeghden worden in 't algemeen heel de Spaanse partij, de vijanden van Holland en van de Verenigde Nederlanden voorgesteld. De 24 rechters worden verbeeld door 4 personen: Ulysses, Diomédes, Nestor, Thersítes. Brandt waarschuwt aan 't begin van zijn Aantekeningen: ‘dat wie hier neuswijs in alle persoonadien, vaarsen en woorden geheijmenissen wil soecken, zigh sal bedroogen vinden’.
[pagina 636]

I. V. Vondelens Palamedes oft Vermoorde Onnooselheyd. Treur-spel, De eerste handel. Palamedes: Die sorgt, en waeckt, en slaeft, en draeft, en ploegt, en sweet, En tot 's lands oorbaer vast een lastigh ampt betreed,Ga naar voetnoot2 En waent de menschen aen syn' vroomheyd te verbinden,Ga naar voetnoot3 Die sal sich jammerlijck in 't end bedrogen vinden, 5[regelnummer] Van 't wispelturigh volck: dat veel te los van hoofd,Ga naar voetnoot5 Ghenooten dienst vergeet, en leyder! 't quaed gelooft.Ga naar voetnoot6 Wat dorperheyd is dit, onedele gemeente:Ga naar voetnoot7 Wat bitse nijd verteert het merch in uw' gebeente? Wat dolheyd u vervoert? dat ghy uw' heeren hoont, 10[regelnummer] En met soo valsch een' munt u trouste vaders loont? Coomt reuckeloose schaer, treed voorts, ick ben te vredeGa naar voetnoot11 Te dingen, om 't geschil, ter vierschaer vande rede:Ga naar voetnoot12 Doet vry uw stucken daer: brengt van uw' seggen blijck,Ga naar voetnoot13 Op dat rechtvaerdigheyd een billick vonnis strijck. 15[regelnummer] Ghy seght, als nu de wraeck, om Trojen om te keeren,Ga naar voetnoot15
[pagina 637]
Onledig hiel den raed der koningen en heeren:Ga naar voetnoot16 Dat ick gedaghvaert quam, en schoon sy altemaelGa naar voetnoot17 Beslooten 't eerloos feyt te rechten met het stael: Noch seyde ick: 't was by hen te heftigh opgenomen,Ga naar voetnoot19 20[regelnummer] En datmen tijdts genoegh sou tot het uyterst' komen.Ga naar voetnoot20 Waer uyt men vaten moght, dat ick 't meyneedigh ryckGa naar voetnoot21 Meer gunst toedroegh als ons, gequest door 't ongelijck:Ga naar voetnoot22 Ick antwoord: het besluyt is licht om wederleggen,Ga naar voetnoot23 Vermits dit geensins volght uyt het voorgaende seggen: 25[regelnummer] Maer eer het tegendeel: want dat ick liever sagh De saeck in vre beslecht, by middel van verdragh, Is waer en lovens weerd: en wie ontkent wat plaegen,Ga naar voetnoot27 Bellone met sich sleept, met droeve nederlagen,Ga naar voetnoot28 Gevaerlijck voor 'tgemeen: wiens welvaert men met druck,Ga naar voetnoot29 30[regelnummer] En angst siet hangen in de weeghschael van 't geluck. Dat ick Priaem dan noo' met krijgh sagh aengegrepen,Ga naar voetnoot31 Was om der Phrygen torts te weeren van ons' schepen:Ga naar voetnoot32 Was om Achilles niet met Hector onverveert Te worst'len doen om 't ramp, of hun, of ons bescheert.Ga naar voetnoot33-34 35[regelnummer] Hier by en rust'et niet, men smyt my voor de schenen,Ga naar voetnoot35 Dat ick de koningen van Sparten, en Mycenen,Ga naar voetnoot36-vlgg.
[pagina 638]
Met al de vorsten, als wy setten onsen voet Op Dardans bodem, wou versmooren in hun bloed:Ga naar voetnoot38 Om dat ick, alsmen had gegeven 't bloedigh teecken,Ga naar voetnoot39 40[regelnummer] De vloot noch versch geland, van d'oevers af deê steecken.Ga naar voetnoot40 En hielme binnen boords, 't geleeck wat, wistme' nietGa naar voetnoot41 Dat dit door enckel last des veldheers waer geschied: Die, als wy 't aerselen der bange krijgslien vruchten,Ga naar voetnoot43 Hun allen troost, en hoop benemen wou van vluchten, 45[regelnummer] En moedigen tot slaen, wanneer de nood hen deê Aenloopen op het spits, of 't swalpen van de Zee.Ga naar voetnoot46 Noch wiltmen my te lyve, om dat ick driest, en stouterGa naar voetnoot47 Als andere, eer Iphigeen noch verwde 't bloedigh outer,Ga naar voetnoot48 Het offer marren dede, en 't stuck leyd in beraed:Ga naar voetnoot49 50[regelnummer] Of juyst onnoosel bloed, en Agamemnons saed.Ga naar voetnoot50 De grimmige Hecate most paeyen, en versachten?Ga naar voetnoot51 Dan ofmen haer een hinde, of teere geyt sou slaghten? Een' sake die sich schaemt, recht of hy yet verbeurt,Ga naar voetnoot53
[pagina 639]
Die Calches in syn waen, en schelmsse droomen steurt,Ga naar voetnoot54 55[regelnummer] En daer aen twyffel slaet: of Goden en Godessen,Ga naar voetnoot55 In 't grousaem moorden van gehaylighde princessenGa naar voetnoot56 Behagen namen oyt: gelyck der Goden tolckGa naar voetnoot57 Dees grove logens veylt voor waerheyd aen het volck,Ga naar voetnoot58 Dat voor hem nedervalt, en feest maeckt van 't vernielen,Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] En 't ommebrengen van soo veel gedoemde sielen.Ga naar voetnoot60 Men stroyt om 's veldheers haet te scharpen tegens my:Ga naar voetnoot61 Dat ick besnoeyen wil de wettige vooghdyGa naar voetnoot62 Der twee gebroederen, en d'opperste der GrieckenGa naar voetnoot63 Treck op Achilles sijd' en tracht bedeckt hun wieckenGa naar voetnoot64 65[regelnummer] Te korten, waer ick magh; 't welck uytbarst langs hoe meer,Ga naar voetnoot65 Mits ick met hengsten van 't verovert Lesbos keer,Ga naar voetnoot66 Met hoorenbeesten, en een hoop geboeyde slaven:Ga naar voetnoot67 Maer 't goud verloochen, om behendigh 't ondergravenGa naar voetnoot68 Het steunsel hunner maght: dewyl elck als sijn' God, 70[regelnummer] Dien aenbid, die hem streckt tot voordeel, en genot.Ga naar voetnoot69-70 Dan om die laster plaets te geven, ick de vorstenGa naar voetnoot71 Hou t'edel van gemoed: en geen doorluchte borstenGa naar voetnoot72 Gevoelen dit van my, die Menelaüs, metGa naar voetnoot73 Syn oudren broeder, heb gemerckt, en uytgesetGa naar voetnoot74
[pagina 640]
75[regelnummer] Tot hoofden vanden toght, als 't veelen heeft verdrooten,Ga naar voetnoot75 En droegh hun op 't beleyd van ons beroemde vlooten,Ga naar voetnoot76 Doen Calches op hen smaeld' en uytspoogh vier en vlam, Om datse daelden van soo Goddeloos een stam,Ga naar voetnoot78 Dat ick gebrandmerckt word met soo een onrijp oordeel 80[regelnummer] Als die den roof misbruyckt tot een bysonder voordeel,Ga naar voetnoot80 En Chirons voesterling soeck voor te trecken: neen,Ga naar voetnoot81 Ick kan, en danck 't de Goon, 't bysonder van 't gemeenGa naar voetnoot82 Voorsichtigh schiften, en elck een het syn verschaffen: Ick handhaef yeders recht, en pas op niemands blaffen.Ga naar voetnoot84 85[regelnummer] Elcx vryheid is de mijn: die weegh' ick in een schaelGa naar voetnoot85 Wie hier uyt vreese deyst, ick sta gelyck een pael.Ga naar voetnoot86 Dreyght Palamedes vry te moorden en te priemen,Ga naar voetnoot87 Hy blijft de selve man, al sneed ghy hem aen riemen:Ga naar voetnoot88 En draeght zich na syn plicht getrou, oprecht en kuysch:Ga naar voetnoot89 90[regelnummer] Men soecke hem waermen wil, hier leyt d'Euboeer thuys.Ga naar voetnoot90 Voorts dat ick Thestors soon soo vaeck heb doorgenomen:Ga naar voetnoot91 Tis waer, my docht twas tijdt syn hoovaerd te betoomen,Ga naar voetnoot92 Om dat hy verder als de kerck en 'touter gaet,Ga naar voetnoot93
[pagina 641]
En snufflen comt uyt baet, en staetsucht inden raet.Ga naar voetnoot94 95[regelnummer] Hy is een vreemdeling, ja een Trojaen gheboren,Ga naar voetnoot95 Noch kent de seden niet die tot ons land behooren, Noch wat ons welvaert eyscht. hy wette sijn verstantGa naar voetnoot97 Int geen sijn ampt betreft, en kruyp int ingewantGa naar voetnoot98 Der dieren met syn gheest; en staer' op 'sHemels lichten:Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Hy lette op voglensang, op droomen en gesichten, Op Godspraeck en geheym, en hangher niet wat byGa naar voetnoot101 Van 'tzyn, of lustet hem, elck hebb' syn oordeel vry. Maer 'tis te schandeloos, en strijd met al myn dadenGa naar voetnoot103 Dat ick ben omgekocht om 't leger te verraden: 105[regelnummer] Dat Paris, om met my te handlen van die moort,Ga naar voetnoot105 Lach 'snachts met een galey met goudt gelaen aen boort:Ga naar voetnoot106 Dat ick den oorlogh schorste, en wtstel nam tien dagen,Ga naar voetnoot107 Om ons t'ontwapenen, en dan het stuck te waghenGa naar voetnoot108 Met meerdre sekerheyt. Apollo, die u troonGa naar voetnoot109 110[regelnummer] En setel hebt gebout in t midden vande Goon, En met u klaerheyt bluscht de Goddelycke lampen,Ga naar voetnoot111 En van het Aerdrijck veeght de nevelen en dampen: Ghy siet in dese nacht, en voor uw Majesteyt, Der sulcker schennis stuyt op myn onnooselheyt.Ga naar voetnoot114
[pagina 642]
115[regelnummer] Dits mijn besoldingh dan, voor dat ick met beswarenGa naar voetnoot115 Tot der Argiven heyl geslaeft heb soo veel jaren,Ga naar voetnoot116 Met wijsheyt, raed en daed 't bouvalligh ryck gestut: De stormen afgeweert, en op mijn borst geschut:Ga naar voetnoot118 Den boef vermomt met schijn van Godtvrucht en van hayligheydGa naar voetnoot119 120[regelnummer] Ontdeckt, en Pelops hof, en 'tlant herstelt in vayligheyt:Ga naar voetnoot120 Wtheemsche ballingen van have, en huys berooft,Ga naar voetnoot121 Gelockt, gewellekomt, en in mijn' schoot gestooft: Vergroot der steden kreyts, en ommeloop der muuren:Ga naar voetnoot123 Tot Grieckens hulp verplicht gekroonde nageburen:Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] Met kielen ingesleept den oegst die 'toosten las:Ga naar voetnoot125 Ja daer de naelde swijmt, gestaen na vryen pas:Ga naar voetnoot126 Vlysses achterhaelt: het heyr, als 't scheen verlaeten,Ga naar voetnoot127 Door hongers nood, gespijst: geoeffent ons soldaten: De deughd des Peleaens verstaelt met kloeck beleydt:Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] D'eylanden, en de steen, aen Helles strandt ontseyd:Ga naar voetnoot129-130 Ga naar voetnoot130 Steenrotsen wtgehoolt, en stucken lands vergraven:
[pagina 643]
Nu hier een' schans geleyd, dan gins gediept eene haven: t'Abyde in doods gevaer mijn' vroomigheyd gebragt: Daer ick gewond werd op den aenslagh in der nacht:Ga naar voetnoot133-134 135[regelnummer] Daer doen Achilles weeck, als 't naulijcx was begonnen,Ga naar voetnoot135 Noch voor den morgen stond de vesting werd gewonnen;Ga naar voetnoot131-136 En had ick d'ongunst van ons' Princen niet gevreest, Lyrnes voor myn vertreck verovert waer geweest.Ga naar voetnoot138 Maer wat beschuldig ick een wuft, en dom gepeupel,Ga naar voetnoot139 140[regelnummer] Dat na den voorgang van syn' heer gaet recht, of kreupel:Ga naar voetnoot140 Daer doch Laërtes soon, die op een grootren bout,Ga naar voetnoot141 My met's rijcx wichelaer, al dese moeyten brout, En na myn leven staet, en gaet syn sinnen spitsen, Om 't krygsvolck tegens my dolkoppigh op te hitsen,Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] Sy brullen langs hoe meer. waer of ick best verschuyl? Wie blijft die lyd gevaer: wie vlught die schoutmen vuyl.Ga naar voetnoot146 My docht, den jongsten nacht, dat ick voor andere radder,Ga naar voetnoot147 Beklom des schaeckers burgh, en vechtende op een ladderGa naar voetnoot148 Opgaf den geest, daer ick den vyand besich hiel,Ga naar voetnoot149 150[regelnummer] En met een groot stuck muurs geplet ter Aerde viel: Doen schoot ick op, en schoon ick niet op d'ydelheden Van spoock of droomen pas, noch leydt my op de ledenGa naar voetnoot151-152 Of d'eene of d'andre ramp, myn strenge dwaelstar oock Voorlang te Troje in 'tveld mijn' beyde ooghappels loock.Ga naar voetnoot153-154
[pagina 644]
155[regelnummer] De wichelaers my niet als ongelucken spellen: Doch een' manhafte siel moet dit ter syden stellen. Heer vader, die my erft den segen van uw' kroon,Ga naar voetnoot157 Het ga met my soo 'twil: ick blyf u echte soon Van bloedt, en van gemoed, en sal u niet ontaerdenGa naar voetnoot159 160[regelnummer] In vroomigheydt, in trou, in 'tmidden van de swaerden,Ga naar voetnoot160 In 'tmidden van de nyd, en lasteringhen: daer Mijn goede naem, en faem me wort bedruckt soo swaer. Ick weet waer op ick steun. mijn ongekreuckt geweten En is niet quaeds bewust, noch heeft sich noyt vergetenGa naar voetnoot164 165[regelnummer] Aen eenigh schendigh feyt: en soo ick daerom ly,Ga naar voetnoot165 Soo wasch' mijn edel bloedt eens anders schelmery. REY VAN EVBEËRS. REY VAN ITHAKOISEN. Wy Krijslien passen op ons' beurtGa naar voetnoot167 Rondom Neptunus muuren:Ga naar voetnoot168 Terwijl den Hemel starloos treurt, 170[regelnummer] En telt de sleepende uyren. De nare lucht nu schreyt en sucht:Ga naar voetnoot171 Hoe lange sal het duuren? De middernacht herhaelt haer schaGa naar voetnoot173 Met dick're duysternissen: 175[regelnummer] Slaghregens decken Cynthia,Ga naar voetnoot175 Dies wy haer aenschijn missen.Ga naar voetnoot176 Wiens vroomheyd sal, met Trojens val,Ga naar voetnoot177 'T begonnen oorlogh slissen.Ga naar voetnoot178
[pagina 645]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Rey van Ithakoisen: d'Euboeër afkomst sal met dwangGa naar voetnoot179 180[regelnummer] Mars teugelen ten lesten:Ga naar voetnoot180 Maer niet met Trojens ondergang, En 'tstorten van dees' vesten, Maer met dese Aerd, door Hectors swaerd, Van lijcken vet te mesten.Ga naar voetnoot183-184 Rey van Eubeërs: 185[regelnummer] Die swanger gaen van guyteryGa naar voetnoot185 Ons Prins hier me betighten:Ga naar voetnoot186 Om datse minder zijn als hy, En niet voor uyt en lichten.Ga naar voetnoot188 Dus tracht de nijt zijn faem van spijtGa naar voetnoot189 190[regelnummer] Veel logens op te dichten.Ga naar voetnoot190 Rey van Ithakoisen: Wat sucht hy in sijn boesem draeghtGa naar voetnoot191 Is vaeck aen hem ghebleken: Die 't heyr op svyands bodem waeght,Ga naar voetnoot193 En dan van vre wil spreken, 195[regelnummer] Die veynst en sluypt, en onderkruypt Al d'opperste der Greecken.Ga naar voetnoot196 Rey van Eubeërs: Aen hem, wiens tong van Nectar dout,Ga naar voetnoot197 En draeght vergift inwendigh, Word eer dees schalckheyd toevertrout,Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] En watmen acht voor schendigh:Ga naar voetnoot200
[pagina 646]
Die hof en sael, met logentaelGa naar voetnoot201 Stoffeeren kan behendigh. Ons Vorst soeckt op gheen ledekantGa naar voetnoot203 Mycenen te bescharmen, 205[regelnummer] Hy ploeght niet aen d'onvruchtbre strant,Ga naar voetnoot205 Op dat hy magh verwarmen Sijn bedgenoot, die in haer schoot Hem kust, en neemt in d'armen. Rey van Ithakoisen: Het log gheslacht van Ithaca, 210[regelnummer] Dat achter leyd ghekroopen,Ga naar voetnoot209-210 Is niet soo vierigh nergens na,Ga naar voetnoot211 Om hoplien op te loopen,Ga naar voetnoot212 Ghelijck u Heer, die met sijn speer Koomt achter aen gedroopen.Ga naar voetnoot213-214 Rey van Eubeërs: 215[regelnummer] Wat Palamedes derf bestaenGa naar voetnoot215 Dat bleeck, doen hij int landen Het volck dede in slaghoorden staen, En redde van verbranden, En strandens nood ons trotse vloot,Ga naar voetnoot219 220[regelnummer] Als 'tleger weeck met schanden. Rey van Ithakoisen: 'T is waer, wy kennen 'smans bedrijf,Ga naar voetnoot221 Het berghen van de kielen
[pagina 647]
Was 'tbergen van syn eygen lyfGa naar voetnoot223 Doen soo veele helden vielen:Ga naar voetnoot224 225[regelnummer] Doen hy de doodt den rugge bood, Met wiecken aen syne hielen.Ga naar voetnoot225-226 Rey van Eubeërs: Hoe d'onverbiddelycke ThraxGa naar voetnoot227 Hem leende gunstige ooren Bleeck, doen hy 'theyr vertrooste stracxGa naar voetnoot229 230[regelnummer] Met graen, en weeldigh kooren:Ga naar voetnoot230 Daer hy't uw' vorst ontseggen dorst,Ga naar voetnoot231 Doen 't leger scheen verloren. Rey van Ithakoisen: Vlysses droeghme geen ontsagh,Ga naar voetnoot233 Wat was aen hem bedreven:Ga naar voetnoot234 235[regelnummer] Die niet wt Argos schatkist maghGa naar voetnoot235 Syn paerden voeder gheven: Nocht aen den disch des veldheers is Gesien en hoogh verheven. Rey van Eubeërs: Hy is te vreden met syn erf,Ga naar voetnoot239 240[regelnummer] En syn heer vaders leenen,
[pagina 648]
Al bet als hy, die roemen derfGa naar voetnoot241 Op Ithaca van steenenGa naar voetnoot242 En klippen woest, en groot, wiens oegstGa naar voetnoot243 Is slechter als wy meenen. Rey van Ithakoisen: 245[regelnummer] Maer waerom stoft dit volck aldus Op syne erfkoninckrycken? Heeft niet de vader Nauplius Voor Princen moeten wycken?Ga naar voetnoot248 En tot syn heyl, de vlag en't seyl 250[regelnummer] Voor mindre moeten strycken?Ga naar voetnoot247-250 Rey van Eubeërs: 't Was Nauplius wiens wysheyd vaeck Veel koningen versochten,Ga naar voetnoot252 En hiel met alle vorsten spraeck,Ga naar voetnoot253 Op veel manhafte toghten: 255[regelnummer] Doen sy wel eer, van heynd en veer Geschencken hem toebroghten. Rey van Ithakoisen: Waer 't vreemt dat Palamedes danGa naar voetnoot257 Ons heyrkracht ging verraden? Vermits hy muylen stallen kan 260[regelnummer] Met schatten swaer geladen, Gelijck de stam, daer hy af quam,Ga naar voetnoot261 Geen giften kost versmaden.Ga naar voetnoot262 Rey van Eubeërs: Verdient hy een brandteecken, dieGa naar voetnoot263 Tot onses staets verklenen,Ga naar voetnoot264
[pagina 649]
265[regelnummer] Ick meest verrijckt met giften sie: Merck desen niet, maer genen:Ga naar voetnoot266 Wiens goudsucht boos, en Goddeloos Vind sijns ghelyck niet eenen. Steyl Neritos vol klippen heeftGa naar voetnoot269 270[regelnummer] Noyt woester dier ontfangen Als hy, die schelms en onbeleeftGa naar voetnoot271 Betrout syn' slimme gangen:Ga naar voetnoot272 Die lieght, en stout syn' verw behoud,Ga naar voetnoot273 Schoon hy 'r in word gevangen.Ga naar voetnoot274 Rey van Ithakoisen: 275[regelnummer] Vlysses, die op Calches steunt, En ons gebroederheeren,Ga naar voetnoot276 Sich dese laster niet bekreunt: Syn vroomheydt salmen eeren.Ga naar voetnoot278 Maer wie den helm voert als een schelm,Ga naar voetnoot279 280[regelnummer] Dat sal de tijdt ons leeren. Rey van Eubeërs: Drael lang, o blonde Phoebus! drael,Ga naar voetnoot281 Schou eeuwich onse kimmen,Ga naar voetnoot282 D'ondanckbre Grajen niet bestrael,Ga naar voetnoot283 Die langs hoe meer verslimmen.Ga naar voetnoot284 285[regelnummer] Waer vlieden wy? wat raseryGa naar voetnoot285 Komt uyt den afgrondt klimmen?	voetnoot+ PALAMEDES: zoon van de koning van Euboea (Euboia). voetnoot+ EUBOEERS: onderdanen en aanhangers van Palamedes. voetnoot+ ITHAKOISEN: inwoners van Ithaka, onderdanen van Ulysses (uitspr. waarsch. Ithakooizen). voetnoot+ MEGEER (Μέγαιρα = de toornende): een van de Furieën. voetnoot+ SISYPHVS: hier de schim van Sísyphus, koning van Korinthe, moordenaar van de vreemdelingen die in zijn gebied kwamen en sluwe bedrieger van de goden; hij moest in de onderwereld tot straf 'n steen tegen 'n berg oprollen, die boven aan de berg telkens weer terug rolde (zie vs. 303-307). De na-Homeriese sage maakte hem tot vader van Ulysses (die de zoon was van Laértes). voetnoot+ ULYSSES (= Odusseus) koning van Ithaka; bij Homeros 'n wijze en bedachtzame koning en wakkere strijder; in de na-Homeriese sage 'n sluwe en gewetenloze bedrieger. voetnoot+ DIOMÉDES: 'n Griekse vorst, koning van Árgolis in de Peleponnesos. voetnoot+ PELOPONNESERS zijn onderdanen en aanhangers van Agamemnon en van Meneláos, koning van Sparta. voetnoot+ EVRYPILVS: bij Homeros 'n Griekse vorst, hier 'n priester (zie vlg. blz.). voetnoot+ AGAMEMNON: koning van Argos met de hoofdstad Mycéne (Mukénai in de Peloponnesos), opperveldheer van de Grieken voor Troje. voetnoot+ NESTOR: de bekende grijze en wijze koning, de raadsman van de Griekse vorsten. voetnoot+ AIAX: een der grootste Griekse helden. voetnoot+ OATES: 'n jongere broer van Palamedes; in de aangehaalde bronnen heet hij overal Oeax (Oiax). voetnoot+ THERSÍTES: 'n venijnig ventje onder de Grieken, vooral berucht om z'n schelden tegen de Griekse vorsten. voetnoot+ CALCHES: Kalchas, de voornaamste priester en wichelaar van de Grieken. voetnoot+ NEPTVIN: Neptúnus, de zeegod. voetnoot+ PRIAM: Príamos, de bekende koning van Troje. voetnoot+ HECVBA: Hékabee, Priamos' vrouw. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 4, de oude uitgave heeft achter vinden 'n punt. voetnoot2 Tot 's lands oorbaer: tot voordeel van 't land; vast: lange tijd; betreed: bekleedt. voetnoot3 vroomheyd: rechtschapenheid. voetnoot5 Van: door; los van hoofd: onvast van heugenis. voetnoot6 leyder: helaas! voetnoot7 wat dorperheyd: wat 'n laagheid; gemeente: volk. voetnoot11 Coomt reuckeloose schaer: Kom roekeloze menigte; voorts: vooruit. voetnoot12 Te dingen: te pleiten; ter vierschaer vande rede: voor de rechterstoel van 't redelik verstand. voetnoot13 Doet vry uw stucken daer: Kom gerust met uw bewijsstukken voor den dag; blijck: bewijs. voetnoot15 als nu: toen dan; om te keeren: te verwoesten. voetnoot16 Onledig hiel: bezig hield; heeren: raadsheren; den raed.... slaat wel op de beraadslagingen om tot 'n wapenstilstand ('t Bestand) met Spanje te komen (voor 1609). Oldenbarneveld was 'n sterke voorstander van 't Bestand, waardoor hij dan ook de feitelike erkenning van onze onafhankelikheid veroverd heeft. voetnoot17 gedaghvaert: voor de raadsvergadering opgeroepen; altemael: allemaal (oorspr. vorm). voetnoot19 Noch seyde ick: toch zou gezegd hebben. voetnoot20 tijdts genoegh: vroeg genoeg; tot het uyterst': tot wapengeweld. voetnoot21 Waer uyt men vaten moght: En daaruit zou men kunnen opmaken (in ironiese zin); vaten: zie Dl. 1 blz. 464 opschrift; 't meyneedigh ryck = Troje (Spanje); meyneedigh omdat Paris bij de schaking van Hélene 't gastrecht geschonden had, en omdat de Trojanen meermalen 'n verdrag gebroken hadden; van Spanje gezegd, omdat ze tijdens de onderhandelingen de Spaanse onderhandelaars om hun eigenaardige gedragingen wantrouwden. voetnoot22 gequest voor gekwetst: zie Dl. 1 blz. 705 op vs. 10. voetnoot23 het besluyt: de gevolgtrekking; om: (om) te. voetnoot27 lovens weerd: prijzenswaard. voetnoot28 Bellone: de godin van de oorlog, 'n zuster van Mars, dus: de oorlog. voetnoot29 voor 'tgemeen: voor de staat, 't volk; met druck: met bedruktheid. voetnoot31 noo': node, niet graag. voetnoot32 der Phrygen torts: de brandende fakkel der Trojanen. voetnoot33-34 Was, om Achilles niet te laten worstelen met de onbevreesde Hector, om 't onheil dat hun of ons beschoren zou zijn; 't ramp: zie blz. 79 op r. 32; bescheert: de oorspr. vorm van beschoren. voetnoot35 en rust'et niet: blijft 't niet. voetnoot36-vlgg. Slaat op de Vlaamse tocht tegen de Duinkerkers met kracht door de Staten (vooral Oldenbarneveld) tegen de zin van Maurits doorgedreven; de tocht liep uit op de slag bij Nieuwpoort. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 38, de oude uitgave heeft achter bloed 'n punt - vs. 41, wistme' niet, de oude uitgave heeft wistmen' niet. voetnoot38 Op Dardans bodem: op Trojaanse grond (op vijandelike grond), Dárdanos stamvader van de Trojanen. voetnoot39 alsmen: toen men; 't bloedigh teecken: 't teken tot de bloedige veldslag. voetnoot40 Op bevel van Maurits, niet van Oldenbarneveld, werd de vloot die in de haven van Nieuwpoort lag, in zee gezonden, niet om er alles op te zetten, zoals wel gemeend werd en ook Vondel meende (zie ook vs. 43-44 en Begroetenis, blz. 512, aant. op vs. 76) maar omdat Maurits bang was dat de vijand, die de stad Nieuwpoort bezet hield, de vloot in brand zou steken; versch: pas. voetnoot41 En hielme binnen boords: en hield me zelf op 't schip, en bracht mezelf in veiligheid. 't geleeck wat....: 't leek er wat op, 't had er de schijn van, als men niet wist...; me': zwakbetoonde vorm van men. voetnoot43 als: toen; 't aerselen: 't wijken; vruchten: vreesden. voetnoot46 Aenloopen op het spits....: op de punt van zwaarden en speren, spits van het leger, dus: op de vijand instormen, of op de zwalpende zee (‘om moed uit wanhoop te scheppen’); (spits, voorhoede van 't leger, naar 't Latijnse acies). voetnoot47 Noch wiltmen my te lyve: ook wil men mij nog beschuldigen (wilt: Zuid-Nederlands voor wil). voetnoot48 Iphigeen: Iphigeneia de dochter van Agamemnon, die op bevel van Kalchas, aan de godin Diána of Artemis geofferd moest worden, anders zou tegenwind de Griekse vloot blijven tegenhouden. Men verklaarde deze regels tot vs. 60, als slaande op Kalvijn's voorbeschikking tot verdoemenis. voetnoot49 en 't stuck leyd in beraed: en die zaak nader liet overwegen; leyd: legde, lei. voetnoot50 (En vroeg) of 't juist onschuldig bloed moest zijn.... voetnoot51 grimmige Hecate: lees grimmig' ekatee; Hékaté = Ártemis of Diána) als maangodin (Phoebe) begunstigde de zeevaart; hier wordt ze opzettelik Hékaté genoemd, als godin van de onderwereld; paeyen: bevredigen. voetnoot53 die sich schaemt: die schandelik is (nml. 'n mens te offeren, omdat de priester-ziener Kalchas 't beval), juist alsof hij iets zal verbeuren.... [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 65, de oude uitgave heeft achter magh 'n komma. voetnoot54 Die Kalchas in zijn eigenwaan en schurkse droomgezichten hindert. voetnoot55 En daer aen....: en hieraan twijfelt, of.... voetnoot56 gehaylighde: heilige, goddelike (de koningen stamden van de goden af). voetnoot57 der Goden tolck = Kalchas. voetnoot58 het volck: de grote massa van 't Kalvinistiese volk hing sterk aan de streng Kalvinistiese Contraremonstrantse predikanten en hun leer van de voorbeschikking. voetnoot59 en feest maeckt van 't vernielen: en zich verheugt over 't doden. voetnoot60 gedoemde: (door de voorbeschikking) verdoemde. voetnoot61 Men stroyt: men strooit 't praatje rond; hier wordt ook gezinspeeld op 't praatje dat Oldenbarneveld aan Maurits de patenten wou ontnemen: d.i. z'n rechten op 't aanwerven van troepen, en z'n verdere bemoeiingen als veldheer. voetnoot62 vooghdy: heerschappij. voetnoot63 Der twee gebroederen: nml. Agamemnon en Meneláos; d'opperste: de voornaamste. voetnoot64 Achilles: een van de grootste helden in 't Griekse leger, die in vijandschap lag met Agamemnon; dat dit tegen Palamedes (door Odusseus) werd uitgestrooid (vs. 63-69) vertelt Philóstratos in ‘'t leven van Palamedes’ Heróïkos X:6. voetnoot65 waer ick magh: waar ik kan; 't welck uytbarst langs hoe meer: en die bedoeling van mij zou hoe langer hoe brutaler in 't oog springen. voetnoot66 Mits: omdat. voetnoot67 hoorenbeesten: runderen. voetnoot68 Maer 't goud verloochen: maar lochen goud te hebben meegebracht. voetnoot69-70 Omdat iedereen door goud kan omgekocht worden om 'n ander te aanbidden, hier dus: om Achilles als opperste bevelhebber te erkennen. voetnoot71 Dan: maar. voetnoot72 doorluchte borsten: edele, hoogstaande mannen. voetnoot73 Gevoelen: menen. voetnoot74 gemerckt, en uytgeset: aangewezen en bestemd. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 81 Chirons, de oude uitg. heeft Chitons. - vs. 88, de oude uitg. heeft achter riemen 'n punt. - vs. 91, de oude uitg. heeft achter doorgenomen 'n komma. voetnoot75 als: toen; toen Leycester in 't land verwacht werd, heeft Oldenbarneveld doorgedreven, tegen de predikanten in, dat Maurits tot stadhouder en kapitein-generaal en admiraal van Holland en Zeeland werd gekozen (in 1585); vanden toght: van de veldtocht (Maurits, als kapitein-generaal van de Unie). voetnoot76 't beleyd van: de bevelvoering over. voetnoot78 van soo Goddeloos een stam: uit zo'n vervloekte stam; is niet alleen van toepassing op Agamemnon die uit 't beruchte huis van Pelops was voortgekomen (zie blz. 591 aant. op vs. 1194 en blz. 558 aant. op vs. 497), maar ook op Maurits, wiens moeder Anna van Saxen, ongeregeld leefde en later van Prins Willem is gescheiden; sommige predikanten smaalden daarom geweldig op Maurits. voetnoot80 als die den roof misbruyckt: als iemand die de buit zou misbruiken; bysonder: persoonlik. voetnoot81 Chirons voesterling: Chirons leerling, Achilles; Chiron: Cheiroon, een der Centauren (zie Heerlyckheyd van Salomon blz. 272, aant. op vs. 777). voetnoot82 't bysonder van 't gemeen: 't persoonlik van 't algemeen belang. voetnoot84 pas op: geef om niemands verzet (uit nijd enz.). voetnoot85 Elcx vryheid is de mijn: ik waak voor ieders vrijheid alsof 't de mijne was; een schael: met klemtoon op een. voetnoot86 deyst: deinst, wijkt; (deizen voor deinzen, als peizen voor peinzen). voetnoot87 vry: gerust; priemen: met een 'n speer te doorsteken. voetnoot88 aen riemen: aan repen, aan stukken (riem: reep). voetnoot89 oprecht en kuysch: rechtvaardig en zonder smet (ouwere betekenis van kuis: smetteloos). voetnoot90 soecke hem, uitspr. zoek'em; hier leyd d'Euboeër t'huys: hier woont d'Eubeër (Palamedes), hier is ie te vinden, alleen in eerlike smetteloze daden. voetnoot91 Voorts: verder beschuldigt men mij nog; Thestors soon: Kalchas; heb doorgenomen: de waarheid heb gezegd. voetnoot92 syn hoovaerd: zijn hovaardij, zijn aanmatiging. voetnoot93 Omdat de predikanten ook in 't staatkundige wilden overheersen. voetnoot94 uyt baet, en staetsucht: uit zucht naar voordeel en hoger macht; inden raet: in de regeeringslichamen (raet werd gezegd zowel van de vergaderingen der Staten als van het Stadsbestuur; zie Dl. 1, blz. 791 aant. op vs. 10, in dit Dl. blz. 430, aant. op vs. 13). voetnoot95 Hy is een vreemdeling: hier worden de Brabanders Trigland (en Fabricius) onder verstaan, die ‘onkundig waren van 's lants voorrechten en vrijheden’; Trojaen: hier: onder Spaanse heerschappij (Brabander en Katoliek). voetnoot97 Hy wette sijn verstant in: laat hij z'n verstand scherpen op. voetnoot98 en kruyp...: uit vorm enz. van de ingewanden gaven de wichelaars hun voorspellingen. voetnoot99 'sHemels lichten: de sterren. voetnoot101 en geheym: en 't geheim raadsbesluit der goden; en hangher niet wat by van 'tzyn: en hij moet er niet wat bijvoegen van hem zelf, en als ie dat toch graag doet, dan mag ieder z'n eigen mening hebben; dit slaat wel op ieders vrije uitlegging van de Bijbel bij de protestanten. voetnoot103 schandeloos: schandelik (schandelóós en schandeleus, vervorming van 't Franse scandaleux). Omdat Oldenbarneveld zo op de vrede aandrong, lasterde men van hem dat ie dat deed om z'n rijkdommen in veiligheid te brengen, en dat ie omgekocht zou zijn door de vijand; in hatelike pamfletten werd dit verspreid. voetnoot105 Paris: de bekende Trojaanse prins; van die moort: over die schandelike daad. voetnoot106 aen boort: aan boord van mijn schip, naast mijn schip. voetnoot107 Dit slaat op 't Bestand. voetnoot108 het stuck: de verraderlike daad. voetnoot109 Apollo: de zonnegod. voetnoot111 de Goddelijcke lampen: de sterren. voetnoot114 Der sulcker schennis stuyt....: stuit de schennende laster van zulke mensen af op mijn onschuld. voetnoot115 met beswaren: met grote last en bekommering. voetnoot116 Argiven: Grieken (eigenlik inwoners van Argos). voetnoot118 geschut: opgevangen, tegengehouden. voetnoot119 Den boef is in de Palamedesgeschiedenis niet bekend, en bedoelt duidelik Leicester, ‘die altijt blootshoofts zat, zoo lang de predikatie duurde, om zijne heiligheit te betuigen.’ (Amersf. uitg.); ‘Leicester, die 't land onder schijn van zuiver gereformeert te willen weesen bij naer het onderste booven hadt geholpen.’ (Brandt). De twee verzen (119, 120) zijn opmerkelik door 't slepend rijm van drie lettergrepen. voetnoot120 Ontdeckt = ontmaskerd; Pelops hof: uit 't geslacht van Pelops: Agamemnon en Menelaos, en uit 't Oranjehuis, Maurits voornamelik. voetnoot121 Wtheemsche ballingen....: hier wordt gedoeld op de uitgedrevenen om 't geloof uit Brabant, enz. (zie Hiervsalem Verwoest, blz. 78 aant. op r. 16-vlgg.). (Ook dit is niet bekend bij Palamedes). voetnoot123 't Gebied van de steden en hun vestinggordel uitgebreid, dus: de macht van de steden versterkt; Oldenbarneveld handhaafde de rechten van de steden tegen Leicester. voetnoot124 Grieckens: Griekenlands; verplicht: verbonden; gekroonde nageburen: naburige vorsten van Frankrijk, Engeland en Denemarken. voetnoot125 Palamedes bracht levensmiddelen enz. als buit met zijn schepen, wel niet precies uit 't Oosten; Oldenbarneveld had de Oost-Indiese Compagnie tot stand gebracht. voetnoot126 daer de naelde swijmt...: waar de kompasnaald sterk helt, (bijna) loodrecht gaat staan, d.i. in 't Noorden, gestreefd naar 'n vrije doortocht; Oldenbarneveld had de tochten ‘om de Noord’ aangemoedigd (Palamedes' tochten naar Thracië?). voetnoot127 achterhaelt: betrapt; zie Inhoud op r. 19-vlgg.; het heyr: 't leger...; zie Inhoud r. 25-vlgg. voetnoot129 De dapperheid van de Peleaan (= Peleus'zoon, Achilles) versterkt met vast en wijs beleid. voetnoot129-130 Philóstratos verhaalt dit in Heróïkos X:5, dat Achilles en Palamedes de eilanden en de kuststeden van Klein-Azië aan de kust van de Hellespont (Helles strandt) beoorloogden, en dat Palamedes de onweerstaanbare Achilles leerde, hoe hij met beleid moest strijden; Oldenbarneveld liet belegeren en veroveren de steden die aan de rand van de Republiek lagen en nog in de macht van de Spanjaarden waren. voetnoot130 ontseyd: beoorloogd. voetnoot133-134 t'Abyde: te Abúdos, 'n stad in Klein Azië. Dit slaat hierop, dat Oldenbarneveld in z'n jeugd meegestreden heeft om Haarlem te ontzetten (in 1573), waarbij hij gewond werd; mijn' vroomigheyd gebragt: (de steun van) m'n dapperheid gebracht. voetnoot135 Daer doen: waar toen; als: terwijl. voetnoot131-136 Dit alles vertelt Philóstratos aansluitend bij de gebeurtenissen vermeld in de vorige verzen. voetnoot138 Lyrnes: voor Lurnessos 'n stad in Troas; op bevel van Agamemnon moest hij 't beleg voor die stad opbreken (Heróïkos X:7); dit slaat, naar beweerd werd, op 't beleg van Sluys (Zeeuws Vlaanderen). voetnoot139 wuft: wispelturig. voetnoot140 na den voorgang van sijn' heer: naar de wijze waarop z'n vorst voorgaat. voetnoot141 doch: toch; Laërtes soon = Ulysses; die op een grootren bout: die op 'n machtiger steunt (nml. op Agamemnon). Vondel doelt hier ook weer op Maurits (een grootren). voetnoot144 dolkoppigh: doldriftig, onstuimig. voetnoot146 die schoutmen vuyl: die beschouwt men als schuldig. voetnoot147 jongsten: laatste; hij heeft 't hier over 'n droomgezicht; radder: vlugger. voetnoot148 des schaeckers burgh: de burcht (=Troje) van de schaker, Paris (die Helena schaakte). voetnoot149 daer: daar, waar. voetnoot151-152 schoot ick op: schoot ik op uit m'n slaap; d'ydelheden van spoock of droomen: de nietigheden van droomverschijningen; op....pas: geef om; noch leydt my op de leden: toch heb ik 't voorgevoel van. voetnoot153-154 myn strenge dwaelstar....: m'n ongunstige geboorteplaneet heeft allang geleden op 't slagveld voor Troje mijn ogen gesloten, mijn sterflot bepaald (mijn' beyde ooghappels loock). voetnoot157 Heer vader: m'n koninklike vader (Nauplios), in de aanspreking kennen wij nog ditzelfde Heer in Heeroom (bij de Katolieken in gebruik voor 'n oom die geestelike is); die my erft: die mij doet erven. voetnoot159 u niet ontaerden: van u niet ontaarden. voetnoot160 vroomigheydt: moed. voetnoot164 niet quaeds: niets kwaads; noch.... noyt: 'n dubbele ontkenning ter versterking. voetnoot165 daerom: omdat ik onschuldig ben. voetnoot167 Krijslien: de geassimileerde vorm van krijgslieden; passen op ons' beurt: houden zorgzaam onze waakbeurt. voetnoot168 Rondom Neptunus muuren: rondom de muren (van Troje) die (volgens de sage) door Neptunus opgebouwd zouden zijn. voetnoot171 nare: sombere; 't vijfde vers van iedere stroof heeft 'n binnenrijm. voetnoot173 herhaelt: haalt in. voetnoot175 Cynthia: de Cynthiese, bijnaam van Diana, hier godin van de maan, dus: de maan; op de berg Cynthus (Kunthos op 't eiland Delos) werd Diana volgens de sage geboren. voetnoot176 Dies: derhalve. voetnoot177 vroomheyd: dapperheid. voetnoot178 'T.... oorlogh: vroeger was oorlog meestal 'n het-woord; slissen: beslissen, ten einde brengen, doen ophouden. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 189 van spijt, de oude uitgave heeft en spijt. - vs. 197 de oude uitgave heeft deze stroof nog bij Rey van Ithakoisen. voetnoot179 d'Euboeër afkomst: die Euboeër van afkomst is = Palamedes. voetnoot180 Mars: de oorlog. voetnoot183-184 Door deze grond door Hector's zwaard met lijken te overdekken (door Hector met verraad de gelegenheid te geven 'n slachting aan te richten onder de Grieken). voetnoot185 Die swanger gaen van guytery: die zelf vol bedriegerij zijn. voetnoot186 Ons Prins: onze vorst; ons onverbogen, zie blz. 74 laatste regel. voetnoot188 en niet voor uyt en lichten: en geen licht voor zich uit werpen. voetnoot189 van spijt: uit spijt, uit afgunstige wrok. voetnoot190 op te dichten: te verzinnen, aan te wrijven. voetnoot191 Wat sucht: wat voor 'n heimelike begeerte. voetnoot193 Dit doelt op de tocht van Maurits over 't strand naar Duinkerken, zie op vs. 36-vlgg. voetnoot196 Greecken: aan 't Lat. ontleende vorm voor Grieken. voetnoot197 Aen hem d.i. Ulysses, dus Van Aerssen; van Nectar dout: zoet, vleiend is in 't spreken. voetnoot199 dees' schalckheyd: die laagheid; toevertrout: verwacht (van). voetnoot200 En alles wat men voor schandelik acht. voetnoot201 hof en sael: hofzaal; de raad van de vorsten; in de toepassing: de zaal op 't (Binnen)hof, de Statenzaal, de regeringslichamen, in 't algemeen. voetnoot203 op gheen ledekant: niet op 't huweliksbed; slaat op Ulysses (zie Inhoud r. 19, blz. 632). voetnoot205 d'... strant: evenals in 't middeleeuws 'n de-woord. voetnoot209-210 't Zogenaamde achterlike geslacht van Ithaka, dat achter gesteld is (achter leyd ghekroopen). voetnoot211 nergens na: helemaal niet (letterlik: nergens nabij, vergl. ons: 't lijkt nergens na). voetnoot212 Om hoplien op te loopen: om manschappen aan te werven ('t aanwerven van waardgelders). voetnoot213-214 die met sijn speer....: die met z'n speer komt achteraan druipen (als een die 't verloren heeft, wie 't niet gelukt is, omdat Maurits de waardgelders spoedig afdankte); (zie aant. op de Iongste Hollantsche Transformatie Dl. 1, blz. 790). voetnoot215 derf bestaen: durft te ondernemen; (derf ouwere vorm); deze en de volgende zang-stroof slaan blijkbaar wel op de slag bij Nieuwpoort; daar is inderdaad 't leger eerst teruggeweken; maar Maurits - niet Oldenbarneveld die ook bij 't leger was - heeft 't leger ‘in slagorde’ gesteld, en de overwinning doen behalen; Maurits had ook de vloot in zee gezonden, uit vrees dat de Spaanse bezetting van Nieuwpoort de schepen zou verbranden (zie blz. 638 aant. op vs. 40). voetnoot219 En redde, en haar spaarde de noodzakelikheid van te stranden. voetnoot221 bedrijf: handel en wandel. voetnoot223 Dat Oldenb. zich zelf gered zou hebben (bij Nieuwpoort of elders) is niet bekend. voetnoot224 veele helden, uitspr. veel'elden. voetnoot225-226 De zin is: toen hij, zo hard ie kon, vluchtte voor de dood; wiecken aen syne hielen is naar de bekende voorstelling van de snelle Mercurius de bode der goden, die ook als god van de wind werd vereerd; syne hielen, uitspr. zijn'ielen. voetnoot227 Thrax: Thraciër, de koning van Thracië; (zie Inhoud r. 25-vlgg.); in een van de zogenaamde Amersfoortse uitgaven, 1705,(aanwezig op het Vondel-museum te Amsterdam, Unger 134) staat onder aan blz. 10 als toelichting 't volgende in 17d'eeuws schrift bijgeschreven: ‘Thrax: de koning van Denemarken weigerende koorn uit zijn landt te zenden voor 's Prinzen leger uit vreeze van wanbetaling; 't gene barnevelt egter op zijn eigen naam en credijt van den koning verkreeg’. voetnoot229 stracx: 'n tijd geleden. voetnoot230 weeldigh: uitstekend. voetnoot231 Daer hy: terwijl hij (nml. de Thraciër). voetnoot233 Verdediging van de ‘Ithakoisen’ waarom Ulysses niet slaagde, toen hij uitgestuurd werd om koren te halen; droeghme: droeg men toe, voor Ulysses had men geen ontzag. voetnoot234 Wat betekende die? (oorspr. van zaken: wat is daaraan, daarmee volbracht, wat betekent dat? dat betekent niets!). voetnoot235 Deze regels betekenen, dat Ulysses niet, zoals Palamedes (Oldenbarneveld) uit de staatskas naar believen geld kan halen, nooh bij de opperbevelhebber (Agamemnon, Maurits) in hoog aanzien staat zoals Palamedes (Oldenbarneveld) vroeger. Men beschuldigde in sommige geschriften Oldenbarneveld, dat hij staatsgelden gebruikte voor zich zelf. Argos schatkist: de schatkist van de Grieken; magh: kan. voetnoot239 Hy d.i. Palamedes. voetnoot241 Al bet als hy: veel beter dan hij (Ulysses), die....; derf: durft. voetnoot242 steenen: rotsen. voetnoot243 oegst: oogst, uitspr. oest (zie Hier. Verwoest vs. 735 en vs. 284). voetnoot248 Princen: vorsten. voetnoot247-250 Waar dit op slaat bij Palamedes of Oldenbarneveld, is niet bekend; Nauplius: de vader van Palamedes. voetnoot252 versochten: aanzochten, kwamen raadplegen. voetnoot253 hiel.... spraeck: hield besprekingen, beraadslaagde. voetnoot257 De rei van ‘Ithakoisen’ neemt onmiddelik vat op 't aannemen van geschenken in 't voorgaande vers gezegd van Palamedes' vader; Waer 't vreemt: zou 't dan vreemd zijn. voetnoot261 daer hy af quam: waar hij uit voortsproot (nml. zijn vader). voetnoot262 kost: kon (vooral Brabantse vorm). voetnoot263 hy: degene. voetnoot264 Tot onses staets verklenen: Tot nadeel van onze staat. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 266, de oude uitgave heeft achter genen 'n punt. voetnoot266 Merck: brandmerk; genen - Ulysses; Aerssens is bedoeld, zooals uit de druk van 1652 blijkt; 't is bekend dat hij als gezant te Parijs verbazend veel geschenken heeft genoten. voetnoot269 Néritos: hier andere naam voor Ithaka (zie blz. 591 aant. op vs. 1195). voetnoot271 Als hy, die: dan hij is, die; onbeleeft: mensonwaardig. voetnoot272 Betrout syn' slimme gangen: vol vertrouwen z'n kromme, bedriegelike wegen bewandelt (slim: scheef). voetnoot273 en stout syn' verw behoud: en brutaal z'n kleur behoudt, niet rood wordt van schaamte. voetnoot274 'r in: in z'n leugens. voetnoot276 ons gebroederheeren: onze heren, de gebroeders Agamemnon en Meneláüs. voetnoot278 Syn vroomheydt: z'n deugdzaamheid. voetnoot279 den helm voert: de krijgshelm draagt, soldaat is. voetnoot281 Drael lang: blijf nog lang weg; Phoebus: zon. voetnoot282 Schou: schuw. voetnoot283 Grajen: Grieken, 'n ouwere Latijnse naam (Graii). voetnoot284 verslimmen: verslechten. voetnoot285 rasery voor 't klassieke: Furie; hiermee wordt Megeer aangekondigd, die Sísyphus voor zich uitdrijft.

Vorige Volgende

Personagien.

Personenlijst.

I. V. Vondelens Palamedes oft Vermoorde Onnooselheyd. Treur-spel, De eerste handel.

Over dit hoofdstuk/artikel

lied

I. V. Vondelens Palamedes
oft Vermoorde Onnooselheyd. Treur-spel,
De eerste handel.