De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 592]

De vierde handel Helene. Andromache. Hecvba. Helene: 1205[regelnummer] Wat bruyloft doods, en droef, met kermen, bloed, en moordGa naar voetnoot1205 En klaghten word geviert, daer van na recht behoortGa naar voetnoot1206 'T beleyd toe aen Heleen. My derfmen noch beladenGa naar voetnoot1207 Om den verdelgden Phrygh in 't wterst te beschaden:Ga naar voetnoot1208 Aen my beveeltmen noch te boodschappen 't geveynst, 1210[regelnummer] En ydel huwelijck van Pyrrhus, en op 't reynstGa naar voetnoot1210 De bruyt na Griecxsche wijs te cieren, en te kleeden. Prins Paris suster word door mijne treecken hedenGa naar voetnoot1212 Misleyd, en raeckt om hals door mijn versiert bedrogh.Ga naar voetnoot1213 Verschalcktse vry, ick acht sulcx voor haer 'tlichste noch.Ga naar voetnoot1214 1215[regelnummer] 'T is een' gewenschte dood te sterven sonder schrickenGa naar voetnoot1215 Voor't lyden van de dood. Wat draeltghe te beschickenGa naar voetnoot1216 Het geen u is belast? De stichter draegt de schuldGa naar voetnoot1217 Van't opgedrongen quaed. Uw jammer is vervultGa naar voetnoot1218 O welgeboorne maeghd! van Dardans bloed gesprooten,Ga naar voetnoot1219 1220[regelnummer] Een milder God heeft u, die deerlijck waert verstooten,Ga naar voetnoot1220 Goedgunstich aengesien, en is vast besigh om Te schencken aen uw' jeughd een' saelgen bruydegom: Al heerschte Priam self, schoon Troiens muuren stondenGa naar voetnoot1223 Tot sulck een huwelijck sy u niet brengen konden: 1225[regelnummer] Want d'overkijcker self van d'eedle Griecxsche stamGa naar voetnoot1225
[pagina 593]
U tot het heyligh recht van kuysche minne vlam, En wettigh bed versoeckt: wiens breed gebiet gelegenGa naar voetnoot1227 Is aen 't Thessalisch veld. O welck een groote segen!Ga naar voetnoot1228 De groote Tethys, en soo menige GodesGa naar voetnoot1229 1230[regelnummer] Van't soute pekelschuym, daer toe de zeeprincesGa naar voetnoot1230 Vrou Thetis, de voogdes van d'opgeblaese baeren,Ga naar voetnoot1231 U voor haere aengehuwde, en eygen pand verklaeren,Ga naar voetnoot1232 En Peleus als ghy nu sijt Pyrrhus wedergaGa naar voetnoot1233 V noemen sal sijn' snaer, en Nereus even na.Ga naar voetnoot1234 1235[regelnummer] Leg af't beswalckt gewaed: treck weder aen een staetigh:Ga naar voetnoot1235 Verleer slaevin te sijn: weest niet soo ongelaetigh:Ga naar voetnoot1236 Strijck neer 't geresen hayr: duld dat het word geschickt,Ga naar voetnoot1237 En met eene aerdige hand getoyt, en opgeflickt.Ga naar voetnoot1238 Dit ramp misschien u voert tot hoogren staet en orden.Ga naar voetnoot1239 1240[regelnummer] 'Theeft veelen nut geweest des vyands roof te worden.Ga naar voetnoot1240 Andromache: Te schaetren eens van vreughd was 'teenigh onheyl dat Den Phrijgen noch ontbrack, en d'wtgeroyde stad; 'Tgeslechte Pergamum vast brand aen allen hoecken.Ga naar voetnoot1243 O tijd van hylicken! maeckt yemand sich te soecken,Ga naar voetnoot1244
[pagina 594]
1245[regelnummer] Soud yemand weygeren te treen na'et bruyloftsbedGa naar voetnoot1245 Daer 'tlief juweel toe raed, Heleen, 't bederf, de smetGa naar voetnoot1246 Der beyde volleken? Siet eenmael doch met weenenGa naar voetnoot1247 Die vorstengrafsteên aen, dese onbegrave Beenen Langs 'tveld gesaeyt: die heeft uw' bruyloftsfeest verspreyt:Ga naar voetnoot1249 1250[regelnummer] Om u men 't Asiaensche, om u men 't vaeck beschreyd Europische heldenbloed al sissende sagh storten;Ga naar voetnoot1251 Als ghy koelmoedigh saeght de mannen t'saemenhorten,Ga naar voetnoot1252 Onseker wienghe droeght. Vaert voorts, en maeckt met groenGa naar voetnoot1253 De bruyloftskamer toe. Wat isser toorts van doen,Ga naar voetnoot1254 1255[regelnummer] Of fackel na gewoonte, of vier? Laet Troie wtrichtenGa naar voetnoot1255 Dien dienst, en met sijn' vlam 't nieu bruyloftsbed toelichten.Ga naar voetnoot1256 Troiaensche borgers viert, viert Pyrrhus huwlijcxfeest, Ia viertse na waerdy; dat's met een' bangen geest:Ga naar voetnoot1258 Maeckt droefheyd, en misbaer. Helene: Hoewel de groote smarte 1260[regelnummer] In geene rede staet, nocht word vermorwt in't harte,Ga naar voetnoot1260 Ia boven dat noch vaeck haer' rougenooten haet: Soo is het evenwel dat soo mijn' saecke staet, Dat ickse nimmermeer te pleyten my sal schroomen,Ga naar voetnoot1263 Al was de rechter schoon met gramschap ingenomen.Ga naar voetnoot1264 1265[regelnummer] 'K en lochen niet dat u wel overkomen sy Ondraeghelijcke smart: Maer 't staet u echter vry Dat ghy Priaem, en ghy uw' Hector mooght beweenen: Maer ick helaes! ick moet in't heymelijck besteenenGa naar voetnoot1268
[pagina 595]
Mijn' Paris, dien ick mis. 'T is een ondraeghlijck juck 1270[regelnummer] In slaeverny te sijn: Dat heb ick oock met druck, Als een' gevange vrou, tien jaeren lang gedraegen. Uw Troien leyd ter neer: d'Huysgoden sijn verslaegen:Ga naar voetnoot1272 'T is wel een swaer verlies het derven sijner stad: Maer swaerder ick mijn' vrees dan alle rampen schat. 1275[regelnummer] 'T geselschap in uw' quaed uw' smart wat kan vergoeden:Ga naar voetnoot1275 Op my verwinner beyde, en overwonne woeden.Ga naar voetnoot1276 'T heeft in onsekre kans nu langen tyd gestaen, Wie dat een' yeder sou voor sijn' slaevin ontfaen: My kreegh terstond mijn heer, en sonder eenigh loten.Ga naar voetnoot1279 1280[regelnummer] De krijgh verwijt ghy my is eerst wt my gesprooten:Ga naar voetnoot1280 Eene oorsaeck van 't verdriet dat Troien overviel: Dit sou soo wesen, waer 't dat ons' Spartaensche kielGa naar voetnoot1282 Uw' zeen eerst kloofde: Maer soo de Troiaensche vechter My roofde, als Venus my geschoncken had den rechter 1285[regelnummer] Soo weet het Paris danck. Mijn' saeck sal vinden welGa naar voetnoot1285 Een scheydsman, maer helaes! voor my niet dan te fel.Ga naar voetnoot1286 'T is Menelaüs, die hier over recht sal spreecken. Wilt nu Andromache uw treuren doch wat breecken,Ga naar voetnoot1288 En murwen het gemoed van dees' bedruckte vrou.Ga naar voetnoot1289 1290[regelnummer] De traenen dringen my ten oogen wt van rou. Andromache: 'T moet sijn een groot verdriet dat onse Heleen doet schreyen.Ga naar voetnoot1291 Wat doet haer doch aldus de vochte traenen spreyen?Ga naar voetnoot1292 Seg op, seg op, waer is Ulysses nu op wt?Ga naar voetnoot1293 Wat schelmstuck, of wat list is endlijck sijn besluyt?
[pagina 596]
1295[regelnummer] Seg op hoe datmen sal met d'arme dochter leven.Ga naar voetnoot1295 Sal sy met volle kraght heronder sijn gedrevenGa naar voetnoot1296 Van Idaes toppen, daer hy rijst met heuvelkruyn? Of sal een wreed soldaet haer schieten steyl en schuyn Van 's onlangs hoogen burghs verre wtgesteke klippen!Ga naar voetnoot1298-1299 1300[regelnummer] Of salse in 't woeste meyr afwentlen van de tippen,Ga naar voetnoot1300 Die Troiens voorgeberght, met sijn' gespouwe sy', En lenden steeckt om hoogh, soo dick en vaeck als hyGa naar voetnoot1301-1302 Siet alsins overheer d'inhammen licht om gronden?Ga naar voetnoot1303 Seg op wat uw gelaet bedeckt voor loose vonden.Ga naar voetnoot1304 1305[regelnummer] Dat Pyrrhus swager word van Hecube en Priaem,Ga naar voetnoot1305 Gaet boven alle ramp. Nu geef de straffe een' naem. Segh op wat jammer ghy ons wyders toe wilt senden.Ga naar voetnoot1307 Beneem dit eenigh leet alle overige ellenden,Ga naar voetnoot1308 Dats d'ydle, en valsche waen vol twyffelmoedigheyd, 1310[regelnummer] En dese onsekere hoop. Ghy siet wy sijn bereyd Den jongsten slagh des doods geduldelijck te lyen.Ga naar voetnoot1311 Helene: Och of der Goden tolck my toeliet af te snyen 'T verlet van't haetigh licht, of voor Achilles graf,Ga naar voetnoot1312-1313 Door Pyrrhus woedende hand, als speelnoot van uw' straf,Ga naar voetnoot1314 1315[regelnummer] En droevigh ongeluck, te sneuvlen met den swaerde. Helaes Polyxena! wiens schoonheyd de vermaerde Achilles voor sijne asch ter slachtingh daeght door't stael,Ga naar voetnoot1317 Om in't Elysisch veld te strecken uw gemael.Ga naar voetnoot1318
[pagina 597]
Andromache: Siet hoe dat moedich dier, gelijck den dagh van eeren,Ga naar voetnoot1319 1320[regelnummer] Haer' sterfdagh noemen hoort. S'eyscht koninglijcke kleeren Tot voegelijck cieraet: Datme' haere vlechten streelt,Ga naar voetnoot1321 En d'handen slaet aen't hayr haer leet doet, nocht verveelt:Ga naar voetnoot1322 Het ander hieltse een dood, dit rekentse bruyts stacy:Ga naar voetnoot1323 Maer 't moederlijck gemoed beklaeghelijck, eylacy!Ga naar voetnoot1324 1325[regelnummer] Verstockt door dese maer, beswijckt door groote smart:Ga naar voetnoot1325 'T verstand ontsoncken is. Schep moed rampsaligh hart! Hef uwe geesten op. Hoe hanght de siel des menschenGa naar voetnoot1327 Aen sulck een' dunnen draed? Hier waer niet veel te wenschen: Een lutske en Hecuba gesalight ons begeeft.Ga naar voetnoot1329 1330[regelnummer] Sy haelt den aessem weer, verkomt allencx, sy leeft.Ga naar voetnoot1330 De dood vlied aldermeest voor die sich baed in traenen. Hecuba: Wel leeft Achilles noch tot straf der Phrygiaenen:Ga naar voetnoot1332 Steeckt hy noch d'ooren op ruygh, woest, en ongetemt. Hoe weynigh heeft mijn soons vorst Paris hand geklemt!Ga naar voetnoot1334 1335[regelnummer] Sijn' tombe, en d'assche selve ons 't leven noch benyden,Ga naar voetnoot1335 En snacken naer ons bloed. Thans waren bey' mijn' sydenGa naar voetnoot1336 Becingelt van een' schaer, en saelghe sielenrey;Ga naar voetnoot1337 Ick werd van 't kussen moede, en 't liefelijck gevley, Van moederlijcke jonst den kindren wt te deelen.Ga naar voetnoot1339 1340[regelnummer] Dese isser nu alleen slechts over van so velen;Ga naar voetnoot1340 Mijn wensch, mijn' gesellin, verlichting en genught,Ga naar voetnoot1341
[pagina 598]
En 's aengevochten rust. Dits Hecube al uw' vrucht:Ga naar voetnoot1342 De naem van moeder vloeytme alleen wt dese lippen.Ga naar voetnoot1343 Rampsaelghe en taeye siel, voorts voorts, gaet eenmael slippen,Ga naar voetnoot1344 1345[regelnummer] En scheltme eens endlijck quyt dese eenige wtvaert ach!Ga naar voetnoot1345 De kaecken sijn bevocht van schreyen dagh aen dagh:Ga naar voetnoot1346 Van't druckigh aenschijn stort een onversiensche regen.Ga naar voetnoot1347 Mijn' dochter weest verheughd. Hoe sou om sulck een' segen, Om dit uw huwelijck Cassandra sijn begaen:Ga naar voetnoot1349 1350[regelnummer] Hoe sou Andromache naer uwe bruyloft staen.Ga naar voetnoot1350 Andromache: Wy Hecuba sijn eer, wy wy sijn te betreuren: Wie flucx de seylbre vloot sal van malkandre scheuren,Ga naar voetnoot1352 En spreyen hier en gins: Sy lieflijck wtgestreckt, Word van geboortige aerde in 't vaderland bedeckt.Ga naar voetnoot1354 Helene: 1355[regelnummer] Indienghe uw lot verstond ghy soud haer meer misgunnen.Ga naar voetnoot1355 Andromache: Wat straffe dreyght ons dan die wy niet weten kunnen? Helene: De bus die is geschud, elck heeft sijne heeren al.Ga naar voetnoot1357 Andromache: Wat heer is my bescheert? Segh wien ick dienen sal.Ga naar voetnoot1358 Helene: Maer Scyros jongelingh dy trock ten eersten lote.Ga naar voetnoot1359
[pagina 599]
Andromache: 1360[regelnummer] Hoe saligh is de maeghd Cassandra, die de vloote Der Griecken niet en vreest, en door haer' rasery, En Phoebus veyligh is, en blijft van loting vry. Helene: Het hoofd der koningen houd dees' voor sijn' gevange.Ga naar voetnoot1363 Hecuba: Wil yemand Hecuba oock voor de sijne ontfange'? Helene: 1365[regelnummer] D'onwilgen Ithakois ghy vielt tot roof te beurt.Ga naar voetnoot1365 Hecuba: Wat loter wreed van aerd, ondwinghbaer, en versteurt, Der ongerechte busse, heeft, sonder staetverschooning,Ga naar voetnoot1366-1367 Den eenen vorst geset tot's anders vorst en koning?Ga naar voetnoot1368 Wat euvler God verdeelt de slaven hier en daer?Ga naar voetnoot1369 1370[regelnummer] Wat den bedruckten streng, en onsacht middelaer Soo luttel kennis draeght in heeren wt te keuren,Ga naar voetnoot1370-1371 En leyd d'ellendige noch heylloos ramp te veuren?Ga naar voetnoot1372 In 't wreecken al te wreed van hand en van gemoed.Ga naar voetnoot1373 Wie voeght de moeder doch van Hector by het bloedGa naar voetnoot1374 1375[regelnummer] Van AEacus, en by sijn' wapenen en troepen?Ga naar voetnoot1375 Of word ick weder naer den Ithakois geroepen?Ga naar voetnoot1374-1376 Ga naar voetnoot1376 Nu duncktme ick ben slavin: nu wint de Grieck den kamp:Ga naar voetnoot1377
[pagina 600]
Nu duncktme ick ben beset van allerhande ramp.Ga naar voetnoot1378 Ick schaem my sulcken heer: maer niet dat ick moet slaeven. 1380[regelnummer] Sal die met Hectors buyt soo trots gaen henen draeven,Ga naar voetnoot1380 Die Aiax eer te spyt Achilles roof ontdroegh?Ga naar voetnoot1381 Daer oyt de zee rondom 't onvruchtbaer eyland sloegh,Ga naar voetnoot1382 Sal hier mijn' grafste sijn? koom hier koom hier verbolgen Vlysses, leydme wech: ick sal mijn' meester volgen: 1385[regelnummer] Ick kreunsme niet: mijn lot mij navolgh na mijn' lust.Ga naar voetnoot1385 Geen' stilte sy op zee, nocht aengenaeme rust. Van winden woede 't meyr: dat Priaems ongelucken,Ga naar voetnoot1387 En mijne, en krijgh, en vier der Griecken legers drucken: En ondertusschen dat dese onderwege sijnGa naar voetnoot1389 1390[regelnummer] Soo woed dees' straf alree: ick vol verdriet en pijn, Heb u een lot verstreckt, dies is u 't loon onttogen.Ga naar voetnoot1389-1391 Maer Pyrrhus komt daer aen met wrevelmoedige oogen, En spoed met snelle treen. Wat wachtghe Pyrrhus, hoe! Koom opent mijne borst met yser: tre vry toe,Ga naar voetnoot1394 1395[regelnummer] En help den schoonvaer doch, en schoonmoer van uw' vaderGa naar voetnoot1395 Eens by malkanderen. Ghy slachter, ghy verrader Van grijse en oude lien, dit bloed dy me betaemt:Ga naar voetnoot1397
[pagina 601]
Koom sleeptme ontrucktme me: met neerslagh onbeschaemtGa naar voetnoot1398 Oock d'oppergoon bevleckt, en schimmen dieder waeren.Ga naar voetnoot1399 1400[regelnummer] Wat zee wensch ick uw' vloot? ick wensch haer sulcke baeren Gelijck uwe offerhande en gruwel wel vereyscht. De gansche Griecxsche vloote, als ghy nu henen reyst, Uw' duysend schepen flucx [als mijn' bedroefde sieleGa naar voetnoot1403 Gevoert word] overkoome het geen ick wensch mijn' kiele.Ga naar voetnoot1404 Rey: 1405[regelnummer] Die treurt en sit verslagenGa naar voetnoot1405 Is 't soet dat veele klaegen, Is 't soet dat heele volcken Bang stenen na de wolcken.Ga naar voetnoot1408 De traenen en misbaeren 1410[regelnummer] Min nypen, alsser schaerenGa naar voetnoot1410 Bedruckt te gader weenen, En om haer rampspoed stenen. Die groote droefheyd smaecken, Sich altyd noch vermaeckenGa naar voetnoot1414 1415[regelnummer] Dat hunn' quaede avontuuren Veele andere oock besuuren, En datse niet alleene Sijn weerloos voor die peene.Ga naar voetnoot1418 Geen mensch ontseyd te draegenGa naar voetnoot1419 1420[regelnummer] 'sVolcx algemeene plaegen.Ga naar voetnoot1420 Geen acht sich dan ellendigh. Al is hy 't schoon inwendigh.Ga naar voetnoot1422 Neemt wech die salighlijcken Bedyen: Set de rijckenGa naar voetnoot1423-1424
[pagina 602]
1425[regelnummer] Ter syden, die beklyven Met goude en silvre schyven:Ga naar voetnoot1425-1426 Neemt wech, die steeds met swoegen De rijcke landen ploegen, Met hondert ossen t'evens:Ga naar voetnoot1429 1430[regelnummer] Soo sal vol moeds en levens Sich 's armen moed verheffen,Ga naar voetnoot1431 Siende alle staeten effen:Ga naar voetnoot1432 Want niemand hoe beswekenGa naar voetnoot1433 Is arm, als vergeleken.Ga naar voetnoot1434 1435[regelnummer] Soet valtet boven allenGa naar voetnoot1435 Wiens saecken sijn Dat niemand onder 't maenlichtGa naar voetnoot1437 Lacht met een vrolijck aensicht. Die met een schip wt liefdeGa naar voetnoot1439 1440[regelnummer] Van winst de baeren kliefde, Wanneer hy naeckt ontswommenGa naar voetnoot1441 De zeestrand heeft beklommen, Hy sal bedroeft, ocharmen,Ga naar voetnoot1443 Om sulck een rampspoed karmen. 1445[regelnummer] Hier tegens wy bevinden,Ga naar voetnoot1445 Dat dien de storremwinden, Ia schade minder wonden,Ga naar voetnoot1446-1447 Die in de woeste grondenGa naar voetnoot1448 Sagh t'effens duysend schepenGa naar voetnoot1449 1450[regelnummer] Van 't onweer onderslepen,Ga naar voetnoot1450 En 't heele vlack sagh dryvenGa naar voetnoot1451
[pagina 603]
Vol hout en doode lyven: Als Corus strenge onweerenGa naar voetnoot1453 De zee belet te keeren,Ga naar voetnoot1454 1455[regelnummer] Met d'aengeparste golven.Ga naar voetnoot1455 Eer Phryxus schier bedolvenGa naar voetnoot1456 Van't schuym vol schricx en beven, En eenigh overbleven,Ga naar voetnoot1458 Heeft Helles lijck bekreeten, 1460[regelnummer] Helaes! doense afgesmeeten Viel midden in de vloeden, Die tuymelen en woeden:Ga naar voetnoot1462 Doen haer de ram afschudde,Ga naar voetnoot1463 De leydsman van de kudde: 1465[regelnummer] Wiens lijf was overtrocken Met glinsterende vlocken: Wiens gouden rugh de broeder, En suster, hunn' stiefmoeder Ontvluchtende, beschreden. 1470[regelnummer] Self Pyrrhe hiel sich te vreden,Ga naar voetnoot1470 Als haer gemael behouden, En sy de zee aenschouden,Ga naar voetnoot1472 En niet als zee vernamen,Ga naar voetnoot1473 Doen sy't alleene ontquamen. 1475[regelnummer] De vloot nu schielijck herwaerts Gedreven, nu weer derwaerts, Sal dit geselschap scheyen, En onse traenen spreyen:Ga naar voetnoot1478
[pagina 604]
Als schippers en stierlieden, 1480[regelnummer] Op scheeptrompets gebieden, Tseyl gaen, en hunne roeyers,Ga naar voetnoot1481 Als kloecke waterspoeyers,Ga naar voetnoot1482 De diepte eens vatten vlugge,Ga naar voetnoot1483 Als 't strand sal vlien te rugge: 1485[regelnummer] Hoe sullen dan uw' sinnen Te moe sijn, o slavinnen?Ga naar voetnoot1486 Als ghy de groote plassen Siet groeyen, 't land ontwassen:Ga naar voetnoot1488 Als Ide allencx sal blaeuwenGa naar voetnoot1489 1490[regelnummer] Neerduycken, en verflaeuwen?Ga naar voetnoot1490 De moeder sal haer' soonen, De soon de moeder toonen In welcken oord en wegen Dat Troien is gelegen: 1495[regelnummer] En met den vinger wysen, En seggen: daer ghy rysen Siet hemelhoogh dat smoocken, Die damp, en 't leelijck roocken, Daer sijn Neptunus vestenGa naar voetnoot1499 1500[regelnummer] Verwoest vernielt ten lesten Van dees vervloeckte Greecken. De Phrygh sal by dat teeckenGa naar voetnoot1502 Van verre sich gewennen Sijn vaderland te kennen.	voetnoot1205 Wat bruyloft: welke bruiloft ook. voetnoot1206 na recht: naar recht, te recht. voetnoot1207 'T beleyd: de leiding; derfmen: durft men; beladen: belasten. voetnoot1208 in 't wterst te beschaden: tot 't uiterste te kwetsen. voetnoot1210 ydel huwelijck: schijn-huwelik; op 't reynst: zo fraai mogelik. voetnoot1212 Paris suster: Polyxena; treecken: listen. voetnoot1213 en raeckt om hals....: en gaat haar dood te gemoet door mijn verzonnen bedriegerij; versiert: verzonnen (zie aant. op vs. 863). voetnoot1214 Bedrieg haar maar gerust, ik acht dat voor haar nog 't lichtste om te dragen. voetnoot1215 gewenschte: wenselike. voetnoot1216 te beschicken: uit te voeren (ze zegt dit tot zich zelf). voetnoot1217 De stichter: de aanlegger. voetnoot1218 Uw jammer is vervult: uw lijden is voorbij; zij spreekt hier Polyxena aan. voetnoot1219 Dardans: van Dardan, vader van Priam (zie blz. 79 r. 35). voetnoot1220 milder: genadiger. voetnoot1223 Al zou Priam zelf nog heersen; al zouden Troje's muren nog staan. voetnoot1225 d'overkijcker: de overvlieger, de uitmuntende, nml. Pyrrhus. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1231 Thetis, de oude uitgave heeft Tethys. - vs. 1242, de oude uitgave heeft achter stad 'n komma. voetnoot1227 wettigh bed: wettig huwelik. voetnoot1228 Thessalisch veld: Thessalië (N. Griekenland), waar 't rijk van Achilles lag. voetnoot1229 Tethys de grote zeegodin, echtgenote van Océanus (Okéanos). voetnoot1230 Van 't soute pekelschuym: van de zoute zee; daer toe: bovendien; de zeeprinces: de zeevorstin. voetnoot1231 Vrou Thetis: Vrouwe Thetis, de Nereïde, dochter van de zeegod Nereus, moeder van Achilles; de voogdes van d'opgeblaese baeren: de gebiedster over de stormige zee. voetnoot1232 pand: kind. voetnoot1233 Peleus: Achilles' vader; wederga: vrouw. voetnoot1234 snaer: schoondochter; even na: even naverwant, ook Nereus, noemt u schoondochter. voetnoot1235 beswalckt gewaed: rouwgewaad; beswalckt: vuil (letterlike vertaling van cultus squallidos, vs. 884); staetigh: feestelik. voetnoot1236 Verleer: leer af; ongelaetigh: weerspannig (eigenlik: onvriendelik, tegenstelling van 't oude gelatig: minzaam; maar later meer als tegenstelling van gelaten gevoeld). voetnoot1237 geresen: ruig omhoogstaande (van rouw: horrentes comas, vs. 885). voetnoot1238 aerdige: kunstvaardige; opgeflickt: opgesierd. voetnoot1239 Dit ramp: deze ramp; ramp 'n het-woord (zie blz. 79 op r. 32); orden: rang (ouwere vorm). voetnoot1240 'Theeft veelen nut geweest: 't is voor velen nuttig geweest (heeft geweest de oorspr. vorm). voetnoot1243 vast: voortdurend; Pergamum: Pérgamos, eigenlik de burcht van Troje, hier de hele stad Troje; aen allen hoecken: allen met de ouwe 3e n.v. n; uitspr. allen'oeken). voetnoot1244 O tijd van hylicken: prachtige tijd om te huwen; hylicken: trouwen, bijvorm van huweliken; maeckt yemand sich te soecken: zou iemand zich laten zoeken. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1245 weygeren, de oude uitgave heeft weygren. - vs. 1258, de oude uitgave heeft achter geest geen leesteken. voetnoot1245 Soud: zou, (uit zoude). voetnoot1246 Daer: waar; 't lief juweel: die lieve schat; de smet: de schandvlek. voetnoot1247 Der beyde volleken, nml. Grieken en Trojanen. voetnoot1249 uw' bruyloftsfeest: van uw huwelik met Paris. voetnoot1251 Europische d.i. Griekse: sissende in de vlammen, b.v. 't offer van Iphigenia. voetnoot1252 t'saemenhorten: op elkaar stoten. voetnoot1253 Onseker wienghe droeght: onzeker wiens partij ge koost (Lat. vs. 899 incerta voti: onzeker van uw wens, voor wie de overwinning moest zijn); Vaert voorts: ga voort; maeckt.... toe: versier. voetnoot1254 Wat isser toorts van doen....: waarvoor zijn brandende toortsen of fakkels nodig (over de bruiloftsfakkels zie blz. 462 aant. op vs. 3). voetnoot1255 Laet Troie wtrichten: laat 't (brandende) Troje verrichten.... voetnoot1256 toelichten: bijlichten. voetnoot1258 na waerdy: naar waarde; met een'bangen geest: met 'n beangst gemoed. voetnoot1260 De redelikheid mist, en niet in 't hart tot zachtheid gestemd wordt. voetnoot1263 nimmermeer: nooit. voetnoot1264 Al was de rechter schoon: al zou de rechter ook zijn. voetnoot1268 in 't heymelijck besteenen: in 't verborgen bewenen. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1287 de oude uitgave heeft achter spreecken geen leesteken. voetnoot1272 d'Huysgoden....: de beschermgoden van ieder huis zijn overwonnen; d.i. de huizen zijn verwoest (Versi Penates, vs. 913). voetnoot1275 'T geselschap in uw' quaed: uw medelotgenoten in uw ramp. voetnoot1276 beyde, en: zowel als ('t middeleeuwse beide ende). voetnoot1279 mijn heer: haar vroegere echtgenoot Meneláos. voetnoot1280 eerst: 't eerst. voetnoot1282 ons' met klemtoon; 't was immers 't schip (kiel) van Paris dat naar Griekenland voer, waar hij Hélena schaakte. voetnoot1285 weet het Paris danck: dank er dan Paris voor, wees dan maar toegeeflik voor Paris (Ignosce Paridi, vs. 923). voetnoot1286 niet dan te fel: al te streng. voetnoot1288 breecken: staken. voetnoot1289 murwen: verzachten, vertroosten; dees' bedruckte vrou: deze droevige vrouw: Polyxena. voetnoot1291 onse Heleen, uitspr. ons'eleen. voetnoot1292 spreyen: uitstorten. voetnoot1293 waer is Ulysses nu op wt: wat is Ulysses nu van plan. voetnoot1295 met.... leven: handelen met, behandelen. voetnoot1296 heronder sijn gedreven: naar beneden worden geworpen. voetnoot1298-1299 haer schieten steyl en schuyn....: haar werpen hals over kop van de ver uitstekende rotspunten van de onlangs nog oprijzende burcht. voetnoot1300 afwentlen: naar beneden wentelen; de tippen: de toppen. voetnoot1301-1302 Troiens voorgeberght: 't Sigéum (Sigeion) gebergte, dat met 'n kaap (voorgeberght) in zee uitliep; met sijn' gespouwe sy', en lenden: op zij in de lendenen gespleten; gespouwen van spouwen: splijten; verg. gespouwen leer, spouwmuur; dick: dikwels. voetnoot1303 Van alle kanten over de ondiepe (licht om gronden) inhammen heen ziet; overheer: overheen (Oostel. Nederl. of Duits); dus soo dick en vaeck.... die overal over de ondiepe inhammen uitsteken. voetnoot1304 loose vonden: sluwe listen. voetnoot1305 swager: schoonzoon. voetnoot1307 wyders: verder. voetnoot1308 dit eenigh leet: dit enkele leed (genoemd in de vlgg. verzen). voetnoot1311 jongsten: laatste; geduldelijck te lyen: geduldig te ondergaan. voetnoot1312-1313 Och of der Goden tolck....: och dat de tolk der Goden (Kalchas) mij toeliet 't dralen van 't gehate leven(slicht), 't dralende leven(slicht) af te snijden. voetnoot1314 als speelnoot van uw' straf: als speelgenoot, als deelgenoot in uw straf. voetnoot1317 voor sijne asch: voor zijn grafheuvel. voetnoot1318 't Elysisch veld: in de Elysese velden, in 't verblijf der zaligen; om in de Elysese velden uw echtgenoot te zijn. voetnoot1319 dat moedich dier: dat moedig meisje; (dier: wezen; meisje, zie Dl. 1, blz. 144 aant. op vs. 80); den dagh van eeren: als haar eredag, haar huweliksdag. voetnoot1321 voegelijck: passend; Datme': dat men; streelt....: glad strijkt, en haar haren opsiert. voetnoot1322 verveelt: hindert. voetnoot1323 Het ander, nml. bruid te zijn van Pyrrhus; rekentse: beschouwt ze als. voetnoot1324 't moederlijck gemoed: 't gemoed van de moeder (Hecuba, die ook bij dit gesprek tegenwoordig is). voetnoot1325 Verstockt: verstijfd. voetnoot1327 Hef uwe geesten op: herstel uw geestkracht. voetnoot1329 Een lutske: nog 'n beetje, 'n ogenblikje; gesalight ons begeeft: verlaat ons als 'n gelukkige. voetnoot1330 verkomt: bekomt. voetnoot1332 Wel: inderdaad. voetnoot1334 Hoe weinig kracht heeft de hand van m'n zoon, vorst Paris, gehad (hoe weinig kracht dus toen ie Achilles doodde, door hem in z'n hiel te wonden, hij heeft hem niet zó gedood, dat ie voor goed onschadelik was). voetnoot1335 benyden: misgunnen. voetnoot1336 Thans: nog kort geleden (een van de oorspr. betekenissen). voetnoot1337 Becingelt van: omringd door. voetnoot1339 Van: door; jonst: liefde. voetnoot1340 Dese: Polyxena. voetnoot1341 genught: vreugde. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1357 de oude uitgave heeft achter geschud geen leesteken. voetnoot1342 En 's aengevochten rust: en rust voor mij die door zoveel rampen ben aangevochten; Dits.... al uw' vrucht: dit is heel uw kinderschaar. voetnoot1343 vloeytme: vloeit me toe. voetnoot1344 taeye, omdat zij 't 't langst uithoudt te leven; gaet eenmael slippen: ga toch eindelik verdwijnen. voetnoot1345 scheltme.... quyt: spaar me. voetnoot1346 Zij spreekt in dit en de volgende verzen over haar dochter. voetnoot1347 druckigh: bedrukt; een onversiensche regen: plotselinge tranen. voetnoot1349 Om... begaen: verlangen naar; Cassandra haar dochter die als gevangene meemoest. voetnoot1350 naer.... staen: verlangen naar. voetnoot1352 Die weldra door de zeilvaardige vloot van elkaar zullen gescheiden worden. voetnoot1354 van geboortige aerde: door grond van haar geboorteland. voetnoot1355 verstond: kende; meer: nog meer. voetnoot1357 De bus: de beker waarin de loten geschud worden. voetnoot1358 Wat voor 'n meester is mij toebeschikt; bescheert: toebeschikt (de oorspr. vorm). voetnoot1359 Dat zal ik u zeggen, de jongeling van Skyros, Pyrrhus, trok u (dy) bij 't eerste lot; van Scyros, omdat ie op Skyros geboren was (zie aant. op vs. 497). voetnoot1363 Het hoofd der koningen: Agamemnon. voetnoot1365 D'onwilgen Ithakois: aan Ulysses (koning van Ithaka) die u niet wil; tot roof: tot buit; Ithakois, uitspr. waarschijnlik Ithakoois. voetnoot1366-1367 Wat loter... der ongerechte busse: welke loter van de bus met't onrechtvaardig lot; sonder staetverschooning: zonder aanzien van stand en rang. voetnoot1368 geset tot: gesteld tot. voetnoot1369 Wat euvler God: wat boze God; euvler met er-uitgang achter wat (zie blz. 69 op vs. 13); hier en daer: naar alle kanten. voetnoot1370-1371 Welke voor bedroefde mensen zo strenge en wrede scheidsrechter heeft zo weinig kennis van heren uit te kiezen. voetnoot1372 leyd: legt; te veuren: voor. voetnoot1373 Hoort bij Wat euvler God. voetnoot1374 doch: toch. voetnoot1375 het bloed van AEacus: 't geslacht van AEacus, dus Achilles of Pyrrhus; AEacus was de grootvader van Achilles. voetnoot1374-1376 Vondel heeft hier heel iets anders vertaald als Seneca bedoelt, vs. 987, 988: quis matrem Hectoris Armis Achillis miscet? ad Vlyssem vocor: ‘Wie voegt Hektor's moeder bij de wapenen van Achilles? Naar Ulysses word ik verwezen.’ Ulysses had de wapenrusting van Achilles gekregen, en nu krijgt hij ook Hekuba tot slavin (verg. vs. 1380, 1381). voetnoot1376 den Ithakois: Ulysses. voetnoot1377 ick ben slavin: ben ik werkelik slavin. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1385 mij navolgh: de oude uitgave heeft mijn navolgh. - vs. 1390 alree: ick, de oude uitgave heeft alree. Ick. voetnoot1378 beset van: omringd, benauwd door. voetnoot1380 Sal die: zal hij; Hectors buyt: Hektor's wapenrusting als buit, met zinspeling op haar zelf, zij die Hektor's moeder was. voetnoot1381 Die tot smaad van Ajax de wapenrusting van Achilles als buit wegdroeg. Ajax dong met Ulysses naar de wapenrusting van Achilles, toen deze gevallen was; Aiax eer te spyt: tot spijt van Ajax' eer, tot smaad van Ajax; Ajax had veel meer recht dan Ulysses (zie Ovidius' Metamorphoses 13:1-vlgg). Vondel zegt Achilles roof: Achilles' wapenrusting als wapenbuit, omdat 't als 't ware 'n oorlogsbuit was. Daarom ook in vs. 1380 Hectors buyt. (Hectoris spolium feret, Qui tulit Achillis, vs. 991, 992). voetnoot1382 Daer oyt: waar steeds: 't onvruchtbaer eyland is 't rotsige Ithaka. voetnoot1385 Ick kreunsme niet: ik bekreun me er niet om; kreuns = kreun's; 's: erom, 2e n.v. van 't; mij navolgh na mijn' lust: laat m'n lot mij volgen naar mijn verlangen (zie volgende verzen). voetnoot1387 't meyr: de zee. voetnoot1389 onderwege: onderweg (wege ouwe 3e n.v. enkelv.). voetnoot1389-1391 En terwijl die straffen nog onderweg, nog op komst zijn, laat deze straf alvast woeden, dat ik allerellendigste uw lot bepaald heb, en u de prijs ontrukt heb door mijn vloek; Heb u een lot verstreckt: ik ben u ook 'n (ongelukkig) lot geweest, ik heb uw lot bepaald (Sortem occupavi, vs. 999). voetnoot1394 met yser: met 't zwaard. voetnoot1395 den schoonvaer... en schoonmoer van uw' vader: Priam en Hekuba, omdat hun dochter Polyxena de bruid zal zijn van Achilles' schim. Pyrrhus had Priam vermoord (zie vs. 61). voetnoot1397 dit bloed dy me betaemt: dit bloed (van mij, oude) schikt u ook; me: mee, ook. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1398 ontrucktme en neerslagh, de oude uitgave heeft ontruckte en meerslagh. voetnoot1398 sleeptme ontrucktme me: ruk me ook weg, verdelg mij ook; met neerslagh onbeschaemt: met 'n schaamteloze doodslag. voetnoot1399 bevleckt: onteert de goden van de hemel (de Olymp) en van 't rijk der schimmen; dieder waeren: die er rondwaren. voetnoot1403 flucx: straks. voetnoot1404 Gevoert: weggevoerd. voetnoot1405 Voor hem die treurt, is 't zoet dat velen klagen. voetnoot1408 Bang stenen na de wolcken: angstig zuchten hemelwaarts. voetnoot1410 Min nypen: doen minder pijn. voetnoot1414 Sich altyd noch vermaecken: voelen zich altijd nog verkwikt, getroost. voetnoot1418 Niet alleen (maar ook anderen) zich niet weren kunnen tegen die ellende (peene, zie Dl. 1 blz. 521 op vs. 3). voetnoot1419 ontseyd: weigert. voetnoot1420 algemeene plaegen: plagen die 't hele volk ondergaat. voetnoot1422 Al is hy 't schoon: al is hij 't ook, ofschoon hij 't ook is. voetnoot1423-1424 die salighlijcken bedyen: die gelukkig in voorspoed zijn. voetnoot1425-1426 beklyven met...: steeds toenemen in, steeds winnen aan goud- en zilverstukken. voetnoot1429 t'evens: tegelijk. voetnoot1431 moed: gemoed. voetnoot1432 alle staeten effen: alle standen gelijk. voetnoot1433 besweken: vervallen in armoe. voetnoot1434 als vergeleken: dan in vergelijking (met die 't beter hebben). voetnoot1435 Aangenaam is 't bovenal voor hem; allen, ouwe 3e n.v. onz. enk. voetnoot1437 onder 't maenlicht: op 't ondermaanse, op aarde. voetnoot1439 een met klemtoon (rate singulari, vs. 1028), als tegenstelling met duysend in vs. 1449; wt liefde van: uit begeerte naar. voetnoot1441 naeckt ontswommen: van alles beroofd de schipbreuk ontzwommen is. voetnoot1443 Hij voelt zich diep ongelukkig, omdat ie alleen is. voetnoot1445 Hier tegens: daar tegenover. voetnoot1446-1447 Dat hém (dien) stormen, ja zelfs verlies minder pijn doen, omdat niet alleen zijn schip, maar duizend andere ook vergaan zijn. voetnoot1448 gronden: afgronden. voetnoot1449 t'effens: tegelijk. voetnoot1450 Door de storm naar beneden sleuren. voetnoot1451 vlack: zeevlak. voetnoot1453 Corus of Caurus: de noordwestewind; de grote stormwind voor de Romeinen. voetnoot1454 te keeren: terug te keren van 't strand; dus dat de zeegolven almaar op de kust gedreven worden. voetnoot1455 aengeparste: met kracht opgezweepte. voetnoot1456 Eer: eertijds; Phryxus en z'n zuster Helle vluchtten, om aan de vervolgingen van hun stiefmoeder Ino te ontkomen uit Thessalië naar Kolchis (in 't Oosten van de Zwarte Zee); ze waren gezeten op 'n ram met goude vacht ('t gulde vlies); de ram zwom door de zee, maar onderweg viel Helle eraf en verdronk in de Hellespont (zee van Helle). voetnoot1458 En als enig overgeblevene, dit als tegenstelling met 't lotgeval van Pyrrha dat in vs. 1470-vlgg. verteld wordt. voetnoot1462 tuymelen: (rijzen en) ineenstorten. voetnoot1463 Doen: toen. voetnoot1470 Volgens de Grieks-Romeinse sage besloot Zeus 't menselik geslacht om z'n boosheid door 'n watervloed te vernietigen; alleen Deukálion en Pyrrha ontkwamen; hiel sich te vreden: was tevreden, gelukkig; hiel: hield. voetnoot1472 de zee: de watervloed. voetnoot1473 niet als zee vernamen: niets als zee bemerkten, zagen. voetnoot1478 spreyen: uiteen spreien; we zullen onze tranen niet samen storten. voetnoot1481 Tseyl gaen: te zeil gaan, onder zeil gaan, uitzeilen; roeyers: de Grieken en Romeinen hadden ook op hun grote zeilschepen veel roeiers. voetnoot1482 waterspoeyers: spoeders over 't water, snelle zeevaarders. voetnoot1483 De volle zee hebben bereikt; dit vers is in z'n geheel 'n Latinisme door de woord-voor-woord-vertaling uit 't Latijn: Cum semel prenderint altum: als ze eenmaal de volle zee bereikt hebben; diepte: Latijn altum: de hoge zee, de volle zee. voetnoot1486 Te moe sijn: te moede zijn; zich gevoelen. voetnoot1488 ontwassen: afnemen, kleiner worden, verdwijnen. voetnoot1489 Ide: 't Ida-gebergte; blaeuwen: in blauwe nevel overgaan. voetnoot1490 Neerduycken: wegduiken. voetnoot1499 Neptunus vesten: Neptunus' muren, de muren van Troje, door Neptunus gebouwd (zie aant, op vs. 8). voetnoot1502 by dat teecken: aan dat teken (aan 't roken).

Vorige Volgende

De vierde handel

Over dit hoofdstuk/artikel

lied