De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 564]

De darde handel. ANDROMACHE. RAEDSMAN. ULYSSES. Andromache: Wat mooghtghe dus ontsteld uw hayr aen flarden rucken, O Phrygiaensche schaer! wat scheurtghe uw' borst aen stucken, En sprengt uw' wang met vocht dat wt uwe oogen vliet?Ga naar voetnoot603 Druckt schreyen 't lyden wt, soo is 't soo lastigh niet.Ga naar voetnoot604 605[regelnummer] Ghy hebt oud Troien thans, maer ick al lang sien vallen: Van zedert soo verwoed, rondom de staende wallen,Ga naar voetnoot606 Met sijn' strijdwagen styf, en wacker aengesweept,Ga naar voetnoot607 De wreede Peleus soon mijn' leden heeft gesleept:Ga naar voetnoot608 So dat sijne eygene as van Hectors swaerte steende,Ga naar voetnoot609 610[regelnummer] Met ziddring, en gekraeck, en 't waerde lijck beweende: Doen viel de stad verdelght, en overrompelt neer. Ick laes versuft door ramp, en ben mijns selfs niet meer,Ga naar voetnoot612 Maer word beroyd van hoofd vast heen en weer gedreven.Ga naar voetnoot613 'T en waer dat dees my hiel, ick had my lang begevenGa naar voetnoot614 615[regelnummer] Te volgen mynen man, om my den Grieck t'ontslaen.Ga naar voetnoot615 Dees temt myn' moed, en let my in myn' dood te gaen:Ga naar voetnoot616 Dees dwingt my d'harde Goon om troost noch wat te smeecken: Dees reckt myns lydens tyd: dees heeft my laes versteeckenGa naar voetnoot618 Van 's jammers grootste vrucht, dats angsteloos te staen.Ga naar voetnoot619 620[regelnummer] De deur is toe voor heyl, maer op voor gruwelquaen.Ga naar voetnoot620 'T is d'aldergrootste ellend noch hopeloos te duchten.Ga naar voetnoot621
[pagina 565]
Raedsman: Verslegene wat vrees u dus verbaest doet suchten?Ga naar voetnoot622 Andromache: Wt d'eene ramp ontstaet een swaerder ongeval: Van 't stortende Ilium houd 't noodlot noch geen' stal.Ga naar voetnoot624 Raedsman: 625[regelnummer] En of't den Goon geviel te meerdren onse ellenden,Ga naar voetnoot625 Wat neerlaegh kosten sy ons swaerder oversenden? Andromache: De stadigh duystre kuyl, en 't slot van d'afgrond StyxGa naar voetnoot627 Sich opent, en op dat ons [die nu door veel schricx, En ramp sijn afgemat] geen' vreese soude ontbreecken, 630[regelnummer] Soo komen voor den dagh het hoofd ten grave wt steecken De vyanden, die lang ter aerde sijn gedaen. Hoe kan de Grieck alleen dien wegh dan aersling gaen?Ga naar voetnoot632 De dood doet elck gelijck. De Phrygen sich ontstellen In die gemeene schrick: maer my is komen quellenGa naar voetnoot633-634 635[regelnummer] Een sonderling gesicht van een' benaude nacht.Ga naar voetnoot635 Raedsman: Seg wat gesicht het was dat u dees' vreese bragt? Andromache: De nacht die met haer' rust ons voed was half ten ende, De kleyne beer alree sijn blinckend juck omwende:Ga naar voetnoot638 Als my bedruckte omhelsde eene onbekende rust, 640[regelnummer] En korte slaep bekroop, die myne droefheyd sust: Soo 's baesenden gemoeds verstocktheyd soude mogen
[pagina 566]
Gereeckent sijn voor slaep: als schielijck voor myne oogenGa naar voetnoot641-642 Stond Hector mijn gemael: niet soo hy wylens plagh Het forsse Argivische heyr trots leverende slagh, 645[regelnummer] Met lichten fackelbrand, en swart bepeckte reepen,Ga naar voetnoot645 Te staen na het bederf van all' de Griecxsche schepen:Ga naar voetnoot643-646 Ga naar voetnoot646 Nocht soo hy dol, verwoed van moorden, en verslaen, Een' waeren buyt ondroegh den valschen Peleaen:Ga naar voetnoot648 Die vlammende helderheyd hadde hy niet meer ontloocken 650[regelnummer] In't voorhoofd, soo hy plagh: maer loof, versuft, gebrokenGa naar voetnoot649-650 Van moed, 't gesicht belaen met traenen soo als wy,Ga naar voetnoot651 Het hayr om 't hoofd beswalckt: nochtans so lusten't myGa naar voetnoot652 Den held op nieus te sien: doen als geparst van rouwe,Ga naar voetnoot653 En schuddende sijn hoofd: ontwaeck, seyde hy, mijn' trouwe 655[regelnummer] En waerde bedgenoot, ontwaeck, en berg ons kind: Dit is ons eenigh heyl, dat niemand dit en vind': Uw schreyen staeckt. Wat steentghe om d'omgestorte steenen? Lagh Troie daer mede heel. Flucx op, stop yeuwers heenenGa naar voetnoot658 De spruyt van Hectors huys. Tot ziddrens toe my sloegh 660[regelnummer] Eene eysselijcke schrick, die all' mijn' slaep verjoegh, Den vaeck wt d'oogen schopte, wt d'oogen, die ick herwaertsGa naar voetnoot661 Bedeesdelijcken sla, nu weer angstvalligh derwaerts,Ga naar voetnoot662
[pagina 567]
Vergetende mijn' soon, ick tast na Hector, doch 'T omhelsen heeft geen vat aen't spoockende bedrogh.Ga naar voetnoot664 665[regelnummer] O soone! waere lote uws loffelijcken vaders, Der Phrygen eenige hoop, en toeverlaet, mitsgaders De troost alleen van 't huys nu laes! ten val gedoemt: O spruyt van 't oude bloed! al t'edel, en beroemt,Ga naar voetnoot668 Uw' vader heel gelijck: mijn Hector was voor desenGa naar voetnoot669 670[regelnummer] Dusdanigh van gelaet, van opsicht, en van wesen:Ga naar voetnoot670 Dusdanigh oock van tred: sijne handen sterck, en fier,Ga naar voetnoot671 Syne hooge schouderen, 't hadde alles sulck een' swier:Ga naar voetnoot672 Ia self dat straf gesicht, als hy 't van gramschap sweyde,Ga naar voetnoot673 En om den breeden neck die lange hayrlocken spreyde.Ga naar voetnoot674 675[regelnummer] O die geboren sijt laet voor den Phrygiaen,Ga naar voetnoot675 Maer voor uw' moeder vroegh: sal eens die dagh opgaen, Sal die geluckige uur oock komen eens voorseker,Ga naar voetnoot677 Dat ghy een schut, en scherm, en der Troiaenen wreecker Sult sijn, en rechten op het Pergamum, of't schoonGa naar voetnoot679 680[regelnummer] Voor desen langen tyd te vallen is gewoon;Ga naar voetnoot679-680 En saemelen by een' de borgery van Troien, Die d'oorloogh, voor de vlught, deê jammerlijck verstroyen:Ga naar voetnoot682 En stellen 't vaderland, en 't Phrygiaens geslacht In ouden stand, en naem? maer weder nemende achtGa naar voetnoot684 685[regelnummer] Op mijn rampsaligh lot, soo weet ick dat mijn wensche Mijn' staet te boven gaet: 'T most my gevange menscheGa naar voetnoot686
[pagina 568]
Genoegh sijn dat ick leve. Ach vaderloose wees! Wat schuylplaets salder nu getrou sijn aen mijn' vrees?Ga naar voetnoot688 Die rijcxste burgh van al het Asiaens geweste,Ga naar voetnoot689 690[regelnummer] Omheynt met haylgen muur, en Goddelijcke veste,Ga naar voetnoot690 Wel waerd te sijn benijd, beroemt soo wijd en veer, Nu maer een puynhoop is. Waer ick myne oogen keer De vlam heeft alles wech, en van soo hoogh verheve,Ga naar voetnoot693 En overgroote stad is nergens overbleve' 695[regelnummer] Een' schuylplaets voor een kind. Wat hoeck, wat plaets, amy!Ga naar voetnoot695 Verkies ick best ter nood voor mijn' bedriegery?Ga naar voetnoot696 Daer is een heerlijck graf, 't welck, overmits het haylighGa naar voetnoot697 Mijn' man is toegewyd, voor 's vyands woen bleef vaylighGa naar voetnoot698 En ongeschent tot noch, een eyslijck groot gevaert:Ga naar voetnoot699 700[regelnummer] Dat Priaem, die in rou noyt kosten heeft gespaert,Ga naar voetnoot700 Tot sijnes waerde soons gedachtenis deê bouwen:Ga naar voetnoot701 Wien kan ick beter als sijn' vader hem betrouwen?Ga naar voetnoot702 Ick voel een killend sweet door all' mijn' leden gaen, En sie dees' naere plaets met droevigh voorspoock aen,Ga naar voetnoot704 705[regelnummer] En vreese dat dit graf een ander graf beteeckent. Raedsman: 'T heeft veelen 't lijf gebaet voor dood te sijn gereeckent,Ga naar voetnoot706 Alle hoop is wt met ons: hem druckt een lastigh juck, Sijn adelijck geslacht hem smoort in 't ongeluck.Ga naar voetnoot707-708 Andromache: Dat niemand ons verra.
[pagina 569]
Raedsman: Best gaenwe wat ter syen, 710[regelnummer] Op dat geen' tuyge melde ons' vroome sluyckeryen.Ga naar voetnoot710 Andromache: Soo vyand na hem vraeght. Raedsman: Soo seg in Troiens val Is hy al lang vermist. Andromache: Maer of ick hem nu al Verschuyl, hy moet doch weer vervallen in hunne handen. Raedsman: 's Verwinners gramschap plagh in 't eerst op 't heetst te branden.Ga naar voetnoot714 Andromache: 715[regelnummer] Hy schuylt met swaere vrees in 't wterste gevaer. Raedsman: Die in benautheyt steeckt neemt tot beschutting maer Het reedste dat hy vind: dan die, wien 't magh gebeure'Ga naar voetnoot717 Een veyligh overleg, kan langsaem gaen te keure.Ga naar voetnoot718 Andromache: Waer is soo verre een' plaets, soo woest een' wildernis, 720[regelnummer] Die voor u, o mijn soon! een sekre schuylhoeck is? Wie salder sorgen doch voor ons bedeesde lieden,Ga naar voetnoot721 En in de laeste nood ons hulp en bystand bieden? Wie sal ons schutsheer sijn? Vaert ghy dit Hector aen:Ga naar voetnoot723 Bescherm ons als ghy staegh uw' magen hebt gedaen:Ga naar voetnoot724 725[regelnummer] Bewaer getrouwelijck uwe eegaes dieveryen,Ga naar voetnoot725 En laet uw dood gebeent dit levend lijck bevryen.Ga naar voetnoot726 Nu soone duyck in 't graf. 'T schijnt of ghy van my vlied,Ga naar voetnoot727 En in soo vuyl een' plaets te schuylen u ontsiet.Ga naar voetnoot728
[pagina 570]
Ick merck uw' eedlen aerd. Ghy schaemt u noch te vreesen. 730[regelnummer] Leg af dit hoogh gemoed, dat in u plagh te wesen,Ga naar voetnoot730 En treck een ander aen, 't welck 't ongeluck u hiet.Ga naar voetnoot731 Schou wat hier ovrigh is van 't gants Troiaens gebied, Een' grafstede, een' slavin, een weeskind sonder vader. Voor ramp men swichten moet. Koom soone, tre wat nader, 735[regelnummer] En derf het stuck bestaen: Uw' trêen en gangen strecktGa naar voetnoot735 Na d'haylge rustplaets, die uw vaders lijck bedeckt. Wil't noodlot helpen ons, die in ellende steecken, Ghy sijt hehouden: wil 't den draed uws levens breecken, Op voorraed is u dan alreede een graf bestelt.Ga naar voetnoot739 Raedsman: 740[regelnummer] 't Slot heelt 't vertroude pand: het welck om niet gemeld Te worden van uw' vreese, eyscht datmen daetlijck spoede,Ga naar voetnoot740-741 Naer andre plaets, eer dat de vyand yets vermoede. Andromache: Die van na by vreest is met sorge minst belaen:Ga naar voetnoot743 Maer laet ons vind ghy't goed vry op een ander gaen.Ga naar voetnoot744 Raedsman: 745[regelnummer] Bedwing uw wesen wat: wilt uw gebaer betoomen:Ga naar voetnoot745 De Cephaleensche vorst schijnt op ons aen te koomen,Ga naar voetnoot746 Met ysselijcken tred.Ga naar voetnoot747 Andromache: Gaep aerde, en ghy mijn hoofd, Mijn troost, mijn bedgenoot, 'tgereten aerdrijck klooft,Ga naar voetnoot748 Tot 't binnenste van Styx: dat in die diepe kuylenGa naar voetnoot749 750[regelnummer] Mijn pand, aen dy vertrout, te veyligher magh schuylen.Ga naar voetnoot750
[pagina 571]
Daer komt Vlysses self, met een' verwarden tred, Bekommert van gelaet: Hy breyd in 't hart een netGa naar voetnoot751-752 Van loose schallickheen.Ga naar voetnoot753 Vlysses: Ick die, God wouds, verkoren, Bedien het strenge lot, voor ditmael u beschoren,Ga naar voetnoot754 755[regelnummer] Versoeck voor eerst, schoon ick de boodschap dy maeck kond, Dat ghyse niet ontfangt als komende wt mijn' mond: 'Tis aller Griecken stem, en d'wtspraeck aller heeren,Ga naar voetnoot757 Door Hectors oir verlet tot noch toe t'huys te keeren:Ga naar voetnoot758 Het noodlot eyscht dit kind. De Grieck schoon over zee, 760[regelnummer] Nau stellende geloof op een' onsekren vre,Ga naar voetnoot760 Blyft staegh met sorg belaen: de vreese voor sijn' rijcken Hem, met bekommering, steeds sal te rug doen kijcken,Ga naar voetnoot762 Nocht dulden datmen hang de schilden aen den wand,Ga naar voetnoot763 Soo lang de Phrygiaen, de wraeck van 't vaderland 765[regelnummer] Wt uwen soon verwacht, en hoopt op sijne sege.Ga naar voetnoot765 Andromache: Spelt Calches dat? Vlysses: En schoon de wichler Calches swege,Ga naar voetnoot766 Soo seyd het Hector self, wiens stam ons houd in vrees.Ga naar voetnoot767 Eelaerdigh saed wast op na'et geen waer wt het rees:Ga naar voetnoot768 Soo loopt de jonge stier ter sijden van den grooten, 770[regelnummer] Al eer sijne hoorens 't vel beginnen door te stooten:Ga naar voetnoot770
[pagina 572]
Maer als hy hals en hoofd om hoogh komt rechten me,Ga naar voetnoot771 Beheerscht hy self de kudde, en sijnes vaders vee. Eene afgehouwe telg geplant sal 't hoofd verheffen,Ga naar voetnoot773 En selve in groote eerlang haer' moeder overtreffen, 775[regelnummer] En levren 't aerdrijck schaeu, den Hemel bosch en loof.Ga naar voetnoot775 Soo neemt de brand weer toe van 't vier, dat niet heel doof,Ga naar voetnoot776 Bleef smeulen in sijne asch. Ick weet wel dat de droefheyd De saeck, gelijck 't behoort, niet op haer' rechte proef leyd:Ga naar voetnoot778 Indien ghy 't niet te min wel by u selve wickt:Ga naar voetnoot779 780[regelnummer] Ghy sult een' oud' soldaet vergeven, dat hy schrickt, En na tien oegsten vreest, en soo veel' wintervlaegen,Ga naar voetnoot781 Voor krijgh, en oorlooghsramp, en nieuwe nederlaegen, En Troie nimmer vlack genoegh voor ons gevelt.Ga naar voetnoot783 'T is geen' geringe vrees die 't Griecxsche leger quelt, 785[regelnummer] En dus bekommert houd: 't is Hector, maer de tweede,Ga naar voetnoot785 Wiens wackerheyd nu word van ons gevreest alreede. Verlos ons van dien angst. Dese eenige oorsaeck letGa naar voetnoot787 De schepen, die alree te water sijn geset:Ga naar voetnoot788 Hier hapert onse vloot: en achtme niet moordadigh,Ga naar voetnoot789 790[regelnummer] Dat ick, gelast by lot, uw' soon eysch ongenadigh:Ga naar voetnoot790 Ick eyschte Orestes wel: dus schoume niet voor wreed.Ga naar voetnoot791 Lyd 'tgeen hier voormaels self uw overwinner leed.Ga naar voetnoot792 Andromache: Och soone! waertghe slechts in uwer moeder handen, Of wist ick wat gevaer u nu in vreemde landen
[pagina 573]
795[regelnummer] Veer van my houd verruckt; ick soude het moedershart Niet eenmael trecken wt: al waer 't schoon dat met smartGa naar voetnoot795-796 Mijne handen doorgesneen in scharpe stricken lagen:Ga naar voetnoot797 Of dat my 'svyands stael sou door den boesem jaegen: Of dat eene heete vlam van wedersijds gestoockt,Ga naar voetnoot799 800[regelnummer] Mijne heupen had verbraen, en lendenen verschroockt,Ga naar voetnoot800 Ick storf, of ging u na: nu kan ick laes niet raedenGa naar voetnoot801 Wat ramp u houd beset: of ghy in achterpadenGa naar voetnoot802 Door bosch, en bergen dwaelt: dan of de woeste smoockGa naar voetnoot803 Der stad u heeft verstickt: en of de vyand oock 805[regelnummer] Gespeelt heeft met uw bloed: of dat ghy sijt verbetenGa naar voetnoot805 Van 'twild gedierte, of streckt d'Ideesche kraey tot eten.Ga naar voetnoot806 Ulysses: Wech met dien sotten klap, en die geveynsde praet: Denck dat Vlysses sich soo licht niet mompen laet.Ga naar voetnoot808 Wy hebben eer verschalckt de moederlijcke treken,Ga naar voetnoot809 810[regelnummer] Ia van Godinnen selfs: wech met dit ydel spreecken:Ga naar voetnoot810 Wech met dien ydlen raed. Waer is uw soontie flucx?Ga naar voetnoot811 Andromache: Waer is al 't Phrijgisch volck na soo veel ongelux? Waer Hector? waer Priaem? ghy soeckter een' by naeme, Helaes! Andromache bedruckt soecktse all' te saeme'. Vlysses: 815[regelnummer] 'T geen ghy van selve ontsegt te melden, sal de dwangGa naar voetnoot815 Wtparssen met geweld. Andromache: S'is voor geen sterven bang Die moet, en wil, en kan in 't sterven syn te vreden.
[pagina 574]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Vlysses: Een' wie de dood genaeckt ontvallen d'hooge reden.Ga naar voetnoot818 Andromache: Indien ghy dwingen wilt met vrees my droeve mensch, 820[regelnummer] Met 'tleven dreyg ons eer: want sterven is mijn wensch, Vlysses: De smarte sal eerlang met water, vier en koolen, En doodelijcke pijn, 'tgeen in de duystere holen Uws veynsenden gemoeds dus lang verborgen lagh,Ga naar voetnoot823 Wel tegens uwen danck doen komen voor den dagh.Ga naar voetnoot824 825[regelnummer] De nood is starcker als de liefde tot de sijnen. 'Tis sotte trouwigheyd, te willen sich verpijnenGa naar voetnoot826 Om helen, 'tgeenmen doch eerlange melden moet.Ga naar voetnoot827 Andromache: Laet komen voor den dagh al 'tgeen dat dol verwoed Een grimmigh overheer bedenckt voor beulsche vonden:Ga naar voetnoot829 830[regelnummer] Vier, water, honger, dorst, en diep gedreve wonden, En 's kerckers stanck, en smet wt vuyligheyd gegroeyt,Ga naar voetnoot831 En ysers heet van gloed in 't ingewand geschroeyt, En wat hy meer bedenckt; ick ben't getroost te draegen.Ga naar voetnoot833 Een moedigh moedershart en kan geen' vrees vertsaegen.Ga naar voetnoot834 Ulysses: 835[regelnummer] Maer hoor Andromache, de selve liefd waer door Ghy dus hardneckigh blijft, en niemand geeft gehoor, De Griecken noopt, en raed voor hunne onnoosle kindersGa naar voetnoot837 Te sorgen. Na tien jaer, na soo veel ramps, en hinders,Ga naar voetnoot838 En verre wtheemschen krijgh, ick min sou sijn bevreestGa naar voetnoot839 840[regelnummer] Voor d'angst, en sorg, waermede ons Calches maeckt bedeest,
[pagina 575]
Vreesde ick voor my alleen. Uw soon ontseyd ten strydeGa naar voetnoot841 Mijn soontie Telemaech.Ga naar voetnoot842 Andromache: 'K sal Griecken u verblyde' Maer tegens mynen danck. Hoe kan ick, droeve vrou, Nu smooren in mijn hart mijn' ingekropten rou.Ga naar voetnoot844 845[regelnummer] Atryden alle bey, ghy mooght u vry verheugen,Ga naar voetnoot845 En ghy Vlysses sult met blyde tyding meugen:Ga naar voetnoot846 Gelijck ghy sijt gewent, weer na de Griecken treen, En seggen: Hectors soon, en oir is overleên.Ga naar voetnoot848 Ulysses: En dat sulcx waerheyd is, hoe sult ghy 't hun bewysen? Andromache: 850[regelnummer] Alsoo gebeurme 't swaerst dat yemands siel doet ysenGa naar voetnoot850 Door 's overwinners grim, en vreeslijck dreygement:Ga naar voetnoot851 Alsoo jon 't noodlot my een rijp en saligh end,Ga naar voetnoot852 Begraef my in mijn land, en Hector, na sijn' waerde,Ga naar voetnoot853 Sy sachtelijck gedruckt van 's lieven vaders aerde:Ga naar voetnoot854 855[regelnummer] Soo waerlijck als hy lichtontbeerigh leyd versmoort,Ga naar voetnoot855 En sielloos wech heeft 't geen sijne wtvaert toebehoort,Ga naar voetnoot856 En onder d'andre doon sijn' bleecke schim gaet mengen.Ga naar voetnoot857 Ulysses: Ick sal verblyd den Grieck de blyde boodschap brengen, Dat 't noodlot door de dood van Hectors soon gesust, 860[regelnummer] Hy op den vrede steun, en stel sijn hart gerust.Ga naar voetnoot860 Wat droomtghe Vlysses, hoe? Sal dy de Grieck vertrouwen?
[pagina 576]
Ghy, wie? de moeder? hoe, in 't midden van 't benouwen,Ga naar voetnoot862 Sou die versieren yet, en bevende in de noodGa naar voetnoot863 Het voorspoock niet ontsien van soo vervloeckt een' dood?Ga naar voetnoot864 865[regelnummer] Voorspoocksel vreesen die geen swaerder dingen vreesen.Ga naar voetnoot865 Met eeden sy haer' trou gestaeft heeft, en bewesen: Soose eedbreeckt, kanse wel een' swaerdre plaegh ontsien.Ga naar voetnoot867 Nu mijn gemoed, neem vry te hulp, en dat u dien Bedrogh, en list, en een Vlysses die volmaeckt is.Ga naar voetnoot869 870[regelnummer] Men deckt de waerheyd, maer sy rust niet voor sy naeckt is.Ga naar voetnoot870 Doorsnuffel haere siel. Sy kermt, sy maeckt misbaer,Ga naar voetnoot871 Sy steent, en trappelt vast angstvalligh hier en daer,Ga naar voetnoot872 En vangt de reden, en het geen haer komt te veurenGa naar voetnoot873 Met een bekommert oor. Hier is meer vrees als treuren: 875[regelnummer] Vernuft is hier van doen. Andre ouders in den rouGa naar voetnoot861-875 Ga naar voetnoot875 Behoeven troost; maer ghy geluckigh sijt mevrou, Dat ghy uw' soon nu mist, die anders most besuurenGa naar voetnoot877 Een' wreede, en bittre dood by d'omgevalle muuren, En storten over 't hoofd van 's toorens hooge kruyn,Ga naar voetnoot879 880[regelnummer] Die eenigh ovrigh rijst in Troiens heete puyn.Ga naar voetnoot880 Andromache: De moed beswijcktme helaes! 't lijf trilt, de leden sygen,Ga naar voetnoot881 En 't bloed door koude stolckt.Ga naar voetnoot882
[pagina 577]
Vlysses: Hier hier most ickse krygen,Ga naar voetnoot882 Sy helde na dien wech: De vrees heeft haer verraen:Ga naar voetnoot883 Ick sal een' nieuwen schrick haer weder jaegen aen. 885[regelnummer] Dewyle dan het kind, tot soen des muurs verkoren,Ga naar voetnoot885 En nu voor wt getreen, een' sachtre dood deê smooren,Ga naar voetnoot885-886 Ga naar voetnoot886 Waer door het niet en kan den priester als 't behoort Ten offer volgen na; soo seyd ons Calches voort,Ga naar voetnoot888 Dat Hectors assche moet tot soen der golven strecken,Ga naar voetnoot889 890[regelnummer] En sijn in zee verspreyd, op datwe mogen trecken Ontslaegen van dien vloeck met onse schepen t'huys.Ga naar voetnoot890-891 En moet sijn heerlijck graf gemorselt sijn tot gruys.Ga naar voetnoot892 Vermids dan Hectors soon de dood die hy was schuldigh, Door 't sterven is ontslipt, soo moetghe sien geduldigh 895[regelnummer] Dat wy onse handen aen dese haylge rustplaets slaen.Ga naar voetnoot895 Andromache: Rampsaligh mensch wat raed? wat sultghe best bestaen?Ga naar voetnoot896 Een' dobble vreese breeckt mijn hart nu in twee stucken: Hier komtme 's mans gebeente, en daer mijn soontie rucken, Wat syde of 't winnen wil? Ick sweer ick sweer by all'Ga naar voetnoot899 900[regelnummer] De Goon, by u mijn' man: Wiens siel my altyd sal Verstrecken voor een' God, dat my niets kan behaegenGa naar voetnoot901 In mynen soon als ghy; dat hy noch reck' sijn' dagen,Ga naar voetnoot902 Op dat ick in hem sie 't afsetsel van uw beeld.Ga naar voetnoot903 Leed ick dan datmen dus met uw gebeente speelt,Ga naar voetnoot904
[pagina 578]
905[regelnummer] En datme' uwe aschen sprey, en wtstorte op de baeren: Neen dat dees liever sterve. O moeder vol beswaeren!Ga naar voetnoot906 Hoe sultghe konnen sien dat uw geliefde soon Gemartelt worde, en sterf soo veel' vervloeckte doon?Ga naar voetnoot908 Hoe sultghe konnen sien, met onbetraende kaecken, 910[regelnummer] Hem komen rollen neer van d'hooge toorendaecken? Och ja, en met geduld, als slechts 's verwinners handGa naar voetnoot911 Mijn' Hector na sijn' dood niet stroye langs de strand.Ga naar voetnoot912 Maer hoe? dees' sal sijn' straf met smarte en pyne smaecken,Ga naar voetnoot913 Den afgestorven kan nocht smert nocht pyne raecken, 915[regelnummer] Maer is in veylge rust. Wat drijftghe tusschen twee, En twijffelt wienghe wilt bevryden van dit wee: Staet niet uw Hector daer? Neen, neen, ick sie waerachtigh Een' Hector hier, en daer: maer dees sijn' sinnen maghtigh,Ga naar voetnoot918 Sal mooghlijck vaders dood noch dienen tot een' wraeck. 920[regelnummer] Wat doet ghy, droeve vrou! in dees' benaude saeck? Sy konnen beyde doch niet wel behouden wesen,Ga naar voetnoot921 Behoed dan liever dien, die Grieckenland doet vreesen. Ulysses: Gaet heen, gaet snellijck voort, en haelt my voor den daghGa naar voetnoot923 Den vyand onses naems, 't sy waer hy steecken magh,Ga naar voetnoot924 925[regelnummer] Door moeders list verschuylt, de leste schrick der Greecken.Ga naar voetnoot925 Daer is hy vast. Vaert voort. Wat magh u doch ontbreecken?Ga naar voetnoot926 Wat vreestghe, en siet noch om? 't is doch met hem gedaen.Ga naar voetnoot927 Andromache: Och dat my vreese kost noch eenighsins bevaen:Ga naar voetnoot928
[pagina 579]
Maer 't is gewoonte nu voor my altijd te schroomen, 930[regelnummer] En 't word niet haest verleert dat vast is aengenomen.Ga naar voetnoot930 Ulysses: Ick sal der Goden raed wtvoeren na'et bescheer,Ga naar voetnoot931 En sal het hooge graf omrucken gants om veer.Ga naar voetnoot932 Andromache: 'Tgeenghe eenmael hebt verkocht.Ga naar voetnoot933 Ulysses: 'T sal evenwel geschieden. Andromache: Waer is Achilles woord, waer sijn nu d'HemelliedenGa naar voetnoot934 935[regelnummer] Beroepen in den eed? o Pyrrhus! koom beschut Uw eygen vaders gift. Vlysses: 'T graf sal terstond onnutGa naar voetnoot936 Verspreyd sijn over 't veld. Andromache: So grouwelijcke wercken Dorst noyt de Grieck bestaen. Ghy hebt Godhaylge kerckenGa naar voetnoot938 Ia selfs van Goden die u gunstigh sijn geweest 940[regelnummer] Onthayligt, en geschend: maer hebt tot noch gevreest De dooden in hun graf wt dolheyd aen te randen.Ga naar voetnoot941 Ick sal u tegen sijn, en met ontwapende handenGa naar voetnoot942 Uw' wapens tegens staen. De gramschap salme maghtGa naar voetnoot943 Verleenen tot dit werck: gelijck met dolle kraghtGa naar voetnoot944 945[regelnummer] De forsse Amazon plagh te sloopen Griecxsche schaeren:Ga naar voetnoot945 Of als een' Maenas, daer de God is ingevaeren,Ga naar voetnoot946
[pagina 580]
Gewapent met haer' thyrs, met een' beseten tredGa naar voetnoot947 De boomen dreyght, en 't woud, en van verstand ontsetGa naar voetnoot948 Quetst datse 't niet en voelt: So sal ick my begevenGa naar voetnoot949 950[regelnummer] In 't midden van 't gedrang, en als ick heb bedreven Al 't geen tot voorstand van dees' grafstede helpen kanGa naar voetnoot951 Ick vergesellen sal mijn' overleden man. Ulysses: Wat toeftghe, kan een' vrou met kermen, en met raesen,Ga naar voetnoot953 En ydle dolligheyd uwe harten noch verbaesen?Ga naar voetnoot954 955[regelnummer] Doet datmen u gebied.Ga naar voetnoot955 Andromache: Velt my, velt my veel eer, En met uw vinnigh stael my liever houwt ter neer: Scheurt op d'Avernsche poel, en breeckt des noodlots marren,Ga naar voetnoot957 Mijn Hector d'aerde rijt, en doetse haer' keel opsparren:Ga naar voetnoot958 Om desen Ithakees den moed te doen vergaenGa naar voetnoot959 960[regelnummer] Is mans genoegh uw' schim. 'K sie hem gewapent staen: Hy drilt, en schiet met vier. Siet ghy hem niet, o Greecken!Ga naar voetnoot961 Of sie ick hem alleen? Vlysses: 'K sal alles af doen breecken. Andromache: Wat gaet dy moeder aen! Ghy velt met eenen slagh Uw' soon, en eegemael: Misschien ghy met geklagh,Ga naar voetnoot963-964 965[regelnummer] En met gebeen den haet der Griecken sult versetten, Het swaer gewight van 't graf 't verborgen kind sal pletten:
[pagina 581]
'T ellendigh wicht verga veel eer, 't sy aen wat oord,Ga naar voetnoot967 Eer van den vader 't kind gekneust word, en versmoort:Ga naar voetnoot968 Eer 's vaders last den soon sou pletten en vernielen. 970[regelnummer] Ulysses ach! ick koom demoedigh voor u knielen; En d'hand die noyt en dede het geen dat sy nu doet, Raeckt met verslagenheyd Ulysses uwen voet:Ga naar voetnoot972 Der moeder u erbarm: Wilt gunst aen my besteden,Ga naar voetnoot973 En hoor met sachten sin mijn smeecken en gebeden;Ga naar voetnoot974 975[regelnummer] En hoe ghy hooger van de Goden sijt gestelt,Ga naar voetnoot975 Soo veel te sachter druckt die staen in uw geweld.Ga naar voetnoot976 De weldaet dieghe doet aen hen die moeten swichten Dient om 'tgeluck aen u noch wyders te verplichten.Ga naar voetnoot978 Soo moet uw' kuysche vrou u in haer bedde ontfaen:Ga naar voetnoot979 980[regelnummer] Soo moet uw vader noch in jaeren groeyen aen,Ga naar voetnoot980 Tot dat hy sijnen soon met wellekomst magh groeten:Ga naar voetnoot981 Soo moet uw soon u na uw' wederkomste ontmoeten:Ga naar voetnoot982 Soo moet hy meerder heyls als ghy self wenscht ontfaen:Ga naar voetnoot983 Laërt in jaeren, u in raed te boven gaen.Ga naar voetnoot984 985[regelnummer] Erbarm u over dit ellendigh moeders leven,Ga naar voetnoot985 Die niet als desen troost in 't lyden is gebleven.Ga naar voetnoot986 Ulysses: Breng ons het kind te voorschijn, Dan salder eerst gehoor sijn. Andromache: Koom wt het hol daer ick u heb gevlught,Ga naar voetnoot989
[pagina 582]
990[regelnummer] O droefste vrous beschreyelijcke vrucht!Ga naar voetnoot990 Dits 't kind dat ghy, Ulysses, wenscht verstickt: Waer voor een' vloot van duysend schepen schrickt. Duyck, jongske, duyck: Werp u ter aerde neer:Ga naar voetnoot993 En 't handje vley de voeten van uw' heer. 995[regelnummer] Beeld u niet in dat yetwes quaelijck past,Ga naar voetnoot995 'T geen de Fortuyn haer' schoovling leyd te last.Ga naar voetnoot996 Vw oud geslacht, dien koninglijcken glans, En het gerecht des grooten oudenmans,Ga naar voetnoot998 Al 't aerdrijck om vermaert, set wt den sin: 1000[regelnummer] En nimmermeer en val u Hector in.Ga naar voetnoot1000 Buygh, kleyne knien: uw lijf na'et slaeven set.Ga naar voetnoot1001 Soo u de kindsche onnooselheyd belet,Ga naar voetnoot1002 Ter halver dood uwe wtvaert te bevroen,Ga naar voetnoot1003 Schrey dan, om dat ghy 't siet uw' moeder doen. 1005[regelnummer] Oud Troie sagh sijn konings kindsheyd meGa naar voetnoot1005 Van traenen nat. De kleyne Priam deê Den dreygenden Alcides worden weeck:Ga naar voetnoot1007 Die forssert, die, voor wiens geweld besweeckGa naar voetnoot1008 'T woed ongediert, daer oyt af werd gehoort:Ga naar voetnoot1009 1010[regelnummer] Die na de bres gemaeckt in Plutoos poort,Ga naar voetnoot1010 Sich ruggeling te maecken wist ruymbaenGa naar voetnoot1011 Door 't duyster heen: verwonnen van een' traen,Ga naar voetnoot1012
[pagina 583]
Welck op de wang sijns kleynen vyands lagh: Ick, seyde hy, gun u 'tkoninglijck gesagh: 1015[regelnummer] Sit op den troon uws vaders hoogh in 't goud: En sijnen staf, maer bet uw' woorden houd.Ga naar voetnoot1016 Dit was, wou hy, 's gevangens hardste straf.Ga naar voetnoot1017 Leer Hercules sijn' sachte gramschap af.Ga naar voetnoot1018 Of en vermaeckt u niet als sijn geweer?Ga naar voetnoot1019 1020[regelnummer] Geen smeecker leyd voor uwe voeten neerGa naar voetnoot1020 Van mindren staet, en bid maer lijfs gena.Ga naar voetnoot1021 Dat het na lust van 't luck sijn erfrijck ga.Ga naar voetnoot1022 ULYSSES. ANDROMACHE. ASTYANAX. Ulysses: Verbaesde moedersrou ontroertme wel het harte,Ga naar voetnoot1023 Nochtans ontroertme meer der Griecksche moedren smarte, 1025[regelnummer] Tot wier groot hartenleet dit kind opwassen sal. Andromache: Sou dit de man wel sijn, en hand, die Troiens val Oprechten sal wt d'asch? Moet Troie daer op hoopenGa naar voetnoot1027 Soo is het hopeloos. 'T is veel te veer verloopen:Ga naar voetnoot1028 'T en leyd soo niet met ons' Troiaensche borgeryGa naar voetnoot1029 1030[regelnummer] Dat yemand vreest met recht voor onse muytery. Of sou sijn vaders moed hem wel den moed verhoogen, Te weten, hy wien self rondom den muur getogen De moed ontvallen sou, die door veel tegenspoed, En ramp gebroken word. Indienghe van sijn bloedGa naar voetnoot1032-1034
[pagina 584]
1035[regelnummer] Eyscht wel verdiende straf, wat soudghe meer begeere'? Veroorlooft hem voor slaef te dienen u ter eere, Sijn' knechtelijcken hals ontfange het dienstbre jock:Ga naar voetnoot1037 Wie weygert dat een' vorst? Vlysses: Ulysses nocht sijn wrock: Maer Calches slaet het af. Andromache: O oorsaeck van mijn lyen! 1040[regelnummer] Toesteller van bedrogh, en tuck op schelmeryen,Ga naar voetnoot1040 Die niemand voor de vuyst in 't stryden hebt vermant:Ga naar voetnoot1041 Maer door wiens quaeden aerd, en dobbel schalck verstandGa naar voetnoot1042 Selfs Griecken sijn vermoord: stoffeertghe om 't kind te doodenGa naar voetnoot1043 Uw' saeck met wichlery, en met onnoosle Goden?Ga naar voetnoot1044 1045[regelnummer] Wt uwen boesem komt dit schelmstuck nachtsoldaet,Ga naar voetnoot1045 Een man in kindermoord, nu sijtghe een held op straetGa naar voetnoot1046 By lichten dage alleen. Ulysses: Mijn' vroomheyd is den GreeckenGa naar voetnoot1047 Genoegh, den Phrygiaen niet dan te veel gebleecken.Ga naar voetnoot1048 De vloot haere anckers licht. 'T is ongelegen tyd 1050[regelnummer] Dat ick den ganschen dagh met ydle woorden slyt. Andromache: Verguntme een' korte wijl, op dat ick mynen soone Voor 't wterste bediene, en myne gunst betoone,Ga naar voetnoot1052 En voor het laeste omarm den genen dien ick droegh, En soo mijn' gierge trou omhelsende vernoegh.Ga naar voetnoot1054
[pagina 585]
Ulysses: 1055[regelnummer] Och of 't geoorlooft waer dat ick wt mededoogen My uwer deeren moght: Doch 'tgeenwe alleen vermogenGa naar voetnoot1056 Dat word uw' beê vergunt, te weten tyd en wylGa naar voetnoot1057 Na uw' begeerte, en wensch. Versaed u inder ylGa naar voetnoot1058 Met traenen. Droefheyd word verlicht door bitter schreyen. Andromache: 1060[regelnummer] O soet, en waerdigh pand! o eere van 't gescheyen,Ga naar voetnoot1060 En neergeslagen huys, en Troiens laeste lijck!Ga naar voetnoot1061 O schrick van Grieckenland! o moeders ydle wijck!Ga naar voetnoot1062 Wien ick sijns vaders lof, en oorloogskunst ervaerenGa naar voetnoot1063 Toewenschte, en oock den tyd, die in sijn' middeljaerenGa naar voetnoot1064 1065[regelnummer] Sijn bestevader heeft geluckigh doorgebraght:Ga naar voetnoot1065 Maer d'Hemel heeft myn' bede helaes! niet veel geacht. Ghy sult van Ilium den scepter niet eens swieren,Ga naar voetnoot1067 In koninglijcke sael: nocht met geboden stierenGa naar voetnoot1068 De volcken wijd en sijt. Voortaen en sultghe niet 1070[regelnummer] Soo menigh land gebragt sien onder sijn gebied: Ghy sult niet eenmael laes! de Griecxsche ruggen wonden,Ga naar voetnoot1071 Nocht slepen Pyrrhus lijck aen uw' karros gebonden:Ga naar voetnoot1072 De kleyne wapens ghy met uwe teedere handGa naar voetnoot1073 Niet handlen sult: noch' 'twild, verspreyd door 'twoeste land,Ga naar voetnoot1074 1075[regelnummer] In bergh, in bosch, en dal geswind en stout najaegen, En na elck vierde jaer, op d'ingestelde dagen,Ga naar voetnoot1076
[pagina 586]
Den sleep van Troiens spel voortbrengen op de baen,Ga naar voetnoot1077 En voeren edel kind de wackre benden aen:Ga naar voetnoot1078 Ghy sult met snellen voet, en met geswinde keerenGa naar voetnoot1079 1080[regelnummer] Niet eens om d'outers gaen, en met uw' dans vereeren Der Phrygen tempelfeest: als 't kromkornets geluydGa naar voetnoot1081 De snelle passen treckt ten wackren voeten wt.Ga naar voetnoot1082 O slagh van wreede dood! veel droever als het sterven,Ga naar voetnoot1083 Sal Troie noch yet sien, 'tgeen sal haer hart doorkervenGa naar voetnoot1084 1085[regelnummer] Veel meer als Hectors moord. Vlysses: Nu moeder 'tweenen laet: Een' groote droefheyd stelt sich selve doch geen' maet.Ga naar voetnoot1086 Andromache: Heel kort Vlysses is het marren van ons weenen,Ga naar voetnoot1087 Daer ick om smeeck en bid. Gedoog dat ick den geenen, Die noch in 't leven is, sijne oogen luycken magh.Ga naar voetnoot1089 1090[regelnummer] Kleyn sterftghe, doch alree draeght Argos dy ontsagh:Ga naar voetnoot1090 Uw Troie wacht uw' komst: wy smelten in ons' traenen.Ga naar voetnoot1091 Ga vry en vranck, en vind d'ontslage Phrygiaenen.Ga naar voetnoot1092 Astyanax: O moeder u erbarmt! Andromache: Wat houdghe mijnen schoot,Ga naar voetnoot1093 En 'smoeders hand, die is een ydele hulp ter nood:Ga naar voetnoot1094 1095[regelnummer] Als 't teeder kalf sich by de moeder weet te vlyen, Wanneer het brieschen hoort de leeuwen van ter syen: Maer het verwoede dier de moeder wijcken doet, En soeckt den mindren roof, die 't met sijn' tand bebloedGa naar voetnoot1098
[pagina 587]
Verscheurt, verruckt, en sleept: soo sal u wt mijne armenGa naar voetnoot1099 1100[regelnummer] De vyand rucken oock. Ontfang mijn droevigh karmen: Ontfang mijn' laesten kus, en 'twtgetrocken hayr: En dus gekropt van my ontmoet uw' vader, daerGa naar voetnoot1102 Hy dwaelt in 't saligh veld: doch wilt hem overdraegenGa naar voetnoot1103 Heel weynigh' woorden van uw' moeders bitter klaegen. 1105[regelnummer] Soo 'soverledens schim sich d'eerste sorge aenneemt,Ga naar voetnoot1105 Nocht door 't verbranden niet van d'oude liefd vervreemt:Ga naar voetnoot1106 O wreeden Hector! hoe gedooghtghe nu, ghy braeve,Ga naar voetnoot1107 Dat onder 't Griecxsche juck Andromache dus slaeve.Ga naar voetnoot1108 Wat leghtghe log, en traegh. Achilles quam wel weer.Ga naar voetnoot1109 1110[regelnummer] Neem van mijn' traenen kind, die noch sijt kleyn en teer, Neem van mijne hayren weer. Al 'tgeen is overblevenGa naar voetnoot1111 Van d'wtvaert mijns gemaels. Neem kuskens dieghe geven Mooght aen uw vaders mond. Dit kleed uw' moeder laet Ten troost; mijn graf en geest aenroerden dit gewaed:Ga naar voetnoot1114 1115[regelnummer] Nau ick doorsnufflen sal wat asschen hier magh schuylen.Ga naar voetnoot1115 Ulysses: Hier is nocht maet nocht end van schreyen, en van huylen. Flucx wech met Hectors soon: ruck wech, en neem hem met,Ga naar voetnoot1117 Die 't leger marren doet, en Argos vloot verlet. Rey: Wat plaets of ons gevangene all'Ga naar voetnoot1119 1120[regelnummer] By sich ter woon ontfangen sal?Ga naar voetnoot1120 Thessalien vol bergen, of Koel Tempe rijck van lauwerlof?Ga naar voetnoot1122
[pagina 588]
Of Phtie een veel bequaemer veldGa naar voetnoot1123 Om wt te levren menigh' held?Ga naar voetnoot1124 1125[regelnummer] Of 't steenigh Trachyn, beter steêGa naar voetnoot1125 In vruchtbaerheyd van 't stercke vee?Ga naar voetnoot1126 Of is 't Iölcos hoogh van moed,Ga naar voetnoot1127 Betemster van den souten vloed?Ga naar voetnoot1128 Of 't ruyme Creten, by elck eenGa naar voetnoot1129 1130[regelnummer] Verwondert om sijne hondert steên?Ga naar voetnoot1130 Of oock Gortijne, kleyn van naem?Ga naar voetnoot1131 Of Trice, dor en onbequaem?Ga naar voetnoot1132 Of is 't Methone, dicht begroeytGa naar voetnoot1133 Van lichte steeckpalm, dieder bloeyt?Ga naar voetnoot1134 1035[regelnummer] Methone, dat alsins bekuyltGa naar voetnoot1135 Dicht onder 't bosch van Oeta schuylt,Ga naar voetnoot1136 En meer als eens de pylen strafGa naar voetnoot1137 Tot Troiens nederlaegen gaf.Ga naar voetnoot1138 Of Olenos, wiens hutten licht,Ga naar voetnoot1139 1140[regelnummer] En wijd sijn van elckaer gesticht?Ga naar voetnoot1140 Of Pleuros, dat sich altijd draegtGa naar voetnoot1141 Als vyand der Godinnemaeghd? Of Troezen, wiens kromboghte reeGa naar voetnoot1143
[pagina 589]
Bespoelt word van een' breede zee? 1145[regelnummer] Of Pelion, wel eer vermaerd De darde trap ten Hemelwaert,Ga naar voetnoot1145-1146 En streckte Proteus voor een rijck?Ga naar voetnoot1147 Op desen bergh was Chirons wijck:Ga naar voetnoot1148 Daer lagh in wtgehoolde rotsGa naar voetnoot1149 1150[regelnummer] De meester van het kind, dat trotsGa naar voetnoot1150 En moedigh doen alreede was, Mits hy hem sulcke lessen las: Waer door de grimmigheyd van 't hertGa naar voetnoot1153 Noch meer en meer geslepen werd: 1155[regelnummer] Als hy sijne harrep klincken liet,Ga naar voetnoot1155 Soo song hy onder 't snaerspel nietGa naar voetnoot1156 Als slechts van houwen kerven slaen, En wat daer voorts magh hangen aen.Ga naar voetnoot1158 Carystos rijck van marmorsteen?Ga naar voetnoot1159 1160[regelnummer] Of Chalcis, daer Euripus heenGa naar voetnoot1160 En weer speelt met d'onstuyme zee? Of sijn 't d'Echidnen, die hunn' reeGa naar voetnoot1162 Bequaem voor alle winden leyd?Ga naar voetnoot1163 Of Gonoës daer 't altyd weyt?Ga naar voetnoot1164 1165[regelnummer] d'Enispen, bang voor Boreas?Ga naar voetnoot1165
[pagina 590]
Of Pepareet ter noorder asGa naar voetnoot1166 Aen Grieckens alderwterste end? Of is 't Eleusis, dat gewentGa naar voetnoot1168 Vrou Ceres stadigh t'eeren is 1170[regelnummer] In stilligheyd en duysternis?Ga naar voetnoot1170 Of roept ons tegens onsen sin Des waeren Aiax Salamin?Ga naar voetnoot1172 Of Calydon, sout dat wel sijn,Ga naar voetnoot1173 Alom bekent door 't wilde swijn?Ga naar voetnoot1174 1175[regelnummer] Of is het Scarphe, en Besse? of 't landGa naar voetnoot1175 Dat Titaressos, die na'et strandGa naar voetnoot1176 Om onder zee te duycken sluypt,Ga naar voetnoot1177 Met sijnen traegen vloet doorkruypt? Of Pylos dat lang leven geeft?Ga naar voetnoot1179 1180[regelnummer] Of Pyse, dat een' tempel heeftGa naar voetnoot1180 Iupijn ter eeren opgebout? Of Phaer? of Elis daermen houdGa naar voetnoot1182
[pagina 591]
En viert de feest, die 's winners hoofd Den lofkrans van olijf belooft?Ga naar voetnoot1184 1185[regelnummer] Het raesende onweer hier en ginsGa naar voetnoot1185 Sende ons slaevinnen allesins,Ga naar voetnoot1186 En lande en berg waer't wil ons lijf:Ga naar voetnoot1187 Behoudens datmen verre blijfGa naar voetnoot1188 Van Sparten; 't welck met recht gehaetGa naar voetnoot1189 1190[regelnummer] Den Phrygen, en den Griecken staetGa naar voetnoot1190 Op soo veel' smarte en ongerijf:Ga naar voetnoot1191 Behoudens datmen verre blijfGa naar voetnoot1192 Van Argos, en Mycenen eerstGa naar voetnoot1193 Door Pelops tiranny beheerst,Ga naar voetnoot1194 1195[regelnummer] 'T kleyn Neritos min als Zacynth,Ga naar voetnoot1195 En Ithaca, wiens klippen blind In't water duyckend voor en naerGa naar voetnoot1197 De kielen dreygen met gevaer. Wat lot of u noch wesen sal 1200[regelnummer] Beschoren, of wat ongeval Troiaensche koningin wel eer?Ga naar voetnoot1201 Waer heen, en van wat overheerGa naar voetnoot1202 Sult ghy noch worden omgeleyd?Ga naar voetnoot1203 Wat land is tot u graf bereyd?Ga naar voetnoot1204	voetnoot603 sprengt: besprengt, besproeit. voetnoot604 Geeft schreien uiting aan 't lijden, dan is 't niet zo zwaar (levia perpessae sumus, si flenda patimur, vs. 412-413). voetnoot606 staende: toen nog staande. voetnoot607 styf, en wacker aengesweept: stevig en vurig voortgedreven. voetnoot608 Peleus soon: Achilles; mijn' leden: mijn eigen lichaam, mijn ander ik, mijn Hektor. voetnoot609 as: wagenas; steende: kraakte. voetnoot612 laes: helaas; ben mijns selfs niet meer: ik ben niet meer van mij zelf; ik ben niet meer bij mijn zinnen. voetnoot613 beroyd van hoofd: beroofd van verstand, radeloos; vast: voortdurend. voetnoot614 'T en waer dat: zo niet; dees: nml. Astyanax, haar zoon; hiel: tegenhield. voetnoot615 my den Grieck t'ontslaen: mij van de Griek te verlossen. voetnoot616 moed: gemoed, hooghartigheid; let: belet. voetnoot618 versteecken: verstoken, beroofd (oorspr. vorm). voetnoot619 Van de beste vrucht van 't lijden, dat is zonder verdere vrees te zijn. voetnoot620 op: open. voetnoot621 noch hopeloos te duchten: te moeten vrezen, en niets meer te kunnen hopen. voetnoot622 Verslegene: verslagene (van droefheid); diep bedroefde; verbaest: ontsteld. voetnoot624 Van 't neerstortende Ilium houdt 't ongelukkige lot nog geen stand, dus: de rampen gaan nog steeds door. voetnoot625 of't: als 't. voetnoot627 't Altijd duister hol en de kerker (slot) van de grondeloze Styx; Styx: rievier van de onderwereld; onderwereld. voetnoot632 de Grieck: de Griekse dode; dien wegh dan aersling gaen: die weg dan terugkomen. voetnoot633-634 De Trojanen zijn beangst door die algemene ramp (de ellende van Troje). voetnoot635 Een sonderling gesicht: 'n afzonderlik, voor mij persoonlik droomgezicht. voetnoot638 sijn blinckend juck: z'n schitterend gareel. 't Sterrebeeld, de Kleine Beer, wendde zich al om; d.i. wilde van de hemel heengaan, omdat de zon opkwam. Seneca drukt zo 't verdwijnen van 't sterrebeeld uit; hij spreekt van juk omdat de (Grote) Beer ook de Wagen genoemd wordt; Vondel spreekt van de Kleine Beer (Seneca heeft Clarumque septem verterant stellae iugum, vs. 440). Verg. Palamedes: vs. 1332-1334, waar Vondel dezelfde voorstelling geeft, ook weer in navolging van Seneca. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 642 schielijck voor myne oogen, de oude uitg. heeft schielyck myne oogen. voetnoot641-642 Indien de verdoving (verstocktheyd) van 't waanzinnige gemoed voor slaap zou kunnen gerekend worden; verstocktheyd in de ouwere betekenis: verstijfdheid (hier door de schrik); baesenden: waanzinnige (bazen: malen, buiten verstand zijn, hiervan verbazen, bazelen); als: toen. voetnoot645 reepen: repen hout (reep: 'n hoepel, hoepelhout). voetnoot643-646 soo hy wylens plagh.... te staen na: zoals hij eertijds gewoon was te streven naar (wylen: vroeger, met bijwoord-s). voetnoot646 bederf: verderf, vernieling (Hektor heeft de brand geworpen in de Griekse schepen, zie aant. op vs. 476). voetnoot648 'n Echte buit aan de onechte Achilles (Peleaen) ontnam; slaat op Patróklos die in Achilles' wapenrusting door Hektor werd verslagen en van z'n wapenrusting beroofd (Ilias 16); waeren buyt, 't Lat. heeft vera spolia: de echte wapenrusting (als buit) van Achilles; ondroegh: ontdroeg, ontnam (on- voor ont- zie Dl. 1, blz. 783 vs. 39); Peleaen: zoon van Peleus = Achilles. voetnoot649-650 Die glanzende openheid lag niet meer gespreid over z'n voorhoofd, zoals dat bij hem gewoonlik was; hadde hy, uitspr. hadd'ij; loof: uitgeput. voetnoot651 moed: gemoed. voetnoot652 beswalckt: verward en nat van bloed; lusten 't: lustte 't (lusten, verl. tijd met n zie blz. 170 op vs. 1427). voetnoot653 geparst: Holl. dial. vorm van geperst. voetnoot658 Lagh Troie daer mede heel: was daarmee de verwoesting van Troje maar afgelopen; stop yeuwers heenen: stop ergens weg, breng ergens in veiligheid; yeuwers (uitspr. iewers): ergens. voetnoot661 herwaerts.... derwaerts: nu hierheen, dan daarheen. voetnoot662 Bedeesdelijcken: beangst. voetnoot664 't spoockende bedrogh: de bedriegelike verschijning ('t was alleen Hektor's schim, die niet tastbaar was; over schim, zie aant. op vs. 539). voetnoot668 al t'edel: hoogedel. voetnoot669 voor desen: vroeger. voetnoot670 van gelaet: van uiterlik, van houding (de ouwere betekenis); van opsicht, en van wesen: van gelaat en oogopslag; opsicht: oogopslag. voetnoot671 sijne handen: uitspr. zijn' anden. voetnoot672 Syne hooge schouderen: (uitspr. zijn'oge) min gelukkige vertaling voor: hoge gestalte (celsus humeris vs. 468); sulck een' swier: zo'n beweging, zo'n gedaante, vorm. voetnoot673 straf: streng, dreigend; sweyde: (zwaaide) schudde. voetnoot674 lange hayrlocken uitspr. lang'aarlokken; spreyde: schudde, liet golven. voetnoot675 laet voor den Phrygiaen: laat voor de Trojanen; hij was te jong om Troje tegen de verwoesting te beschutten. voetnoot677 die.... uur: uur was vroeger 'n de-woord. voetnoot679 rechten op het Pergamum: en Troje weer zult oprichten (Pergamum: Pérgamos, eigenlik de burcht van Ilium of Troje). voetnoot679-680 of 't schoon....: ofschoon 't vroeger (voor desen) al lange tijd gewoon is te vallen, verwoest te worden (Troje was ook vroeger al verwoest, zie aant. op vs. 210 en 1016). voetnoot682 voor de vlught: op de vlucht; verstroyen: uit elkaar gaan (verstrooid worden). voetnoot684 nemende acht op: in acht nemende, lettende op. voetnoot686 Mijn' staet te boven gaet: niet vervuld kan worden in mijn tegenwoordige toestand (staet); gevange zonder n werd als onverbogen vorm gevoeld. voetnoot688 getrou.... aen....: betrouwbaar voor mijn vrees, zodat ik niet hoef te vrezen (getrouw min juiste vertaling voor fidus, vs. 477). voetnoot689 burgh nml. Troje; al: heel. voetnoot690 haylgen: goddelike, door de god Neptunus gebouwde (zie aant. op vs. 8); veste: versterking. voetnoot693 heeft alles wech: heeft alles mee(genomen), in bezit genomen, vernield. voetnoot695 amy: wee mij. voetnoot696 ter nood: in de nood; bedriegery: listig bedrog (om Astyanax te verbergen). voetnoot697 heerlijck: vorstelik. voetnoot698 woen: woeden. voetnoot699 En ongeschent tot noch: en tot nu toe ongeschonden (ongeschent, zie blz. 70 op vs. 25); gevaert: gevaarte, bouwwerk (gevaert oorspr. vorm). voetnoot700 in rou: voor de rouw, voor de uitvaart (in luctus suos, vs. 486). voetnoot701 sijnes waerde soons: van zijn geliefde zoon (waerde soons als een geheel beschouwd, daarom waerde onverbogen). voetnoot702 betrouwen: toevertrouwen. voetnoot704 met droevigh voorspoock: met 'n droevig voorteken; dus: ik beschouw deze sombere (naere) plaats als 'n droevig voorteken (van 't graf, de dood van Astyanax). voetnoot706 't Heeft velen 't leven (lijf) gered, dat ze voor dood werden gehouden. voetnoot707-708 hem druckt....: een zware last drukt op Astyanax; zijn hoogedele afkomst zal hem de dood aandoen (de Grieken zullen Hektor's zoon niet sparen). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 721 ons bedeesde lieden: de oude uitgave heeft ons' (= onze). voetnoot710 tuyge: getuige (Trojaanse vrouwen stonden erbij, zie vs. 601-vlgg.); melde....: onze sluikse plannen, die we uit liefde verzinnen, bekend maakt (vroome: liefderijke, is 'n latinisme: pius). voetnoot714 Altijd is de gramschap van de overwinnaar in 't begin 't ergst geweest. voetnoot717 reedste: gereedste; wat 't eerst voor de hand ligt; dan die: maar hij; wien 't magh gebeure': wie 't te beurt mag vallen, 'n veilig overleg, veilig te overleggen. voetnoot718 te keure: tot 'n keus, om te kiezen. voetnoot721 doch: toch; bedeesde: beangste. voetnoot723 Vaert ghy dit Hector aen: aanvaard gij dit, Hektor. voetnoot724 uw' magen: uw verwanten. voetnoot725 Bewaer: bescherm; dieveryen: heimelike handelingen ('t schuilhouden van Astyanax; dieveryen min juiste vertaling van furtum, vs. 502). voetnoot726 bevryen: vrijwaren (van de dood). voetnoot727 vlied: vlucht. voetnoot728 u ontsiet: er tegen op ziet. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 746 aen te koomen, (met komma) de oude uitgave heeft hier 'n punt. voetnoot730 dit hoogh gemoed: die hooghartigheid. voetnoot731 u hiet: u bevolen heeft (hiet van heten: bevelen). voetnoot735 En durf de daad te doen; streckt: richt. voetnoot739 Op voorraed: van te voren; bestelt: verschaft, ingericht. voetnoot740-741 't Slot....: 't gesloten graf verbergt de hem toevertrouwde schat ('t slot als min juiste vertaling van Claustra, vs. 513); gemeld te worden van uw vreese: bekend gemaakt te worden door uw eigen angst (door de angst die gij toont). voetnoot743 Die dicht bij 't voorwerp is waarvoor hij bang is. voetnoot744 vry: gerust; op een ander: naar 'n andere plaats. voetnoot745 uw wesen: uw gelaat. voetnoot746 De Cephaleensche vorst: Odysseus of Ulysses, aan wie ook 't eiland Cefalenia (Kephallénia) behoorde. voetnoot747 Met ysselijcken tred: met gruwzame tred; zijn gang hierheen voorspelt gruwzame plannen; Gaep aerde: aarde open u. voetnoot748 klooft: splijt gij. voetnoot749 Styx: de onderwereld (zie op vs. 627); kuylen: afgronden. voetnoot750 dy: u (verbogen vorm van 't verouderde du, zie Dl. 1, blz. 552 op r. 4). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 766 dat? de oude uitgave heeft achter dat 'n punt. voetnoot751-752 met een' verwarden tred, bekommert van gelaet: verward en bekommerd (zoals blijkt uit z'n tred en z'n gelaat; min juiste vertaling van dubio gradu vultuque: met 'n tred en 'n gelaat, dat ons onzeker laat, vs. 523-524). voetnoot753 Van loose schallickheen: van listige sluwheden; God wouds: God betere 't (God woude's: God beschikke 't; wouden: besturen, beschikken); verkoren: daartoe uitgekozen. voetnoot754 Bedien het strenge lot: moet voltrekken 't harde lot. voetnoot757 heeren: vorsten. voetnoot758 Omdat zij door Hektor's zoon tot nog toe zijn verhinderd (verlet) naar huis te keren; oir: erfgenaam, zoon. voetnoot760 Nau stellende geloof op: nauweliks vertrouwen stellende in (geloof: vertrouwen, Latinisme als vertaling van: pacis incertae fides, vs. 530). voetnoot762 te rug: achterwaarts (naar 't Trojaanse land). voetnoot763 Nocht dulden: en (de vrees) zal niet dulden. voetnoot765 sege: zegepraal. voetnoot766 En schoon.... swege: en al zou zwijgen. voetnoot767 seyd: zeide, zei (Lat. dicebat, vs. 536); Hektor had bij zijn laatste afscheid van vrouw en kind, z'n zoon als toekomstige beschermer van Troje gezien in z'n bede tot de goden (Ilias 6:466-484). voetnoot768 Eelaerdigh: edelaardig; na'et geen....: naar dat; in dezelfde aard als dat waaruit 't is voortgekomen. voetnoot770 Voordat z'n horens uit z'n huid beginnen uit te groeien (uitspr. zijn'orens). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 783, de oude uitgave heeft achter gevelt 'n komma. voetnoot771 komt rechten me: ook komt oprichten; zich z'n volle kracht bewust is. voetnoot773 telg: twijg. voetnoot775 schaeu: schaduw. voetnoot776 heel doof: helemaal gedoofd. voetnoot778 niet op haer' rechte proef leyd: niet op z'n juiste proef legt, niet met juistheid beoordeelt. voetnoot779 wel.... wickt: goed overweegt. voetnoot781 Na de tien jaren van oorlog met Troje. voetnoot783 En vreest voor Troje, dat nooit genoeg vernietigd kan zijn voor ons. voetnoot785 't is Hector, maer de tweede: 't is Hektor, maar nu de twede (Astyanax). voetnoot787 Dese eenige oorsaeck: deze oorzaak alleen; let: verlet, houdt tegen. voetnoot788 te water sijn geset: in 't water zijn getrokken (de Grieken hadden hun schepen tijdens de oorlog op 't strand gezet). voetnoot789 Hier hapert onse vloot: hierdoor wordt onze vloot belemmerd; moordadigh: moordlustig. voetnoot790 by lot: door 't lot. voetnoot791 Ick eyschte Orestes wel: ik zou Orestes, de zoon van Agamemnon, opeisen (als 't moest); schoume: beschouwme. voetnoot792 Slaat op de offering van Agamemnon 's dochter Iphigenía. voetnoot795-796 verruckt: weggerukt, verwijderd; ick soude....: toch zou ik nooit (niet eenmael) m'n moederliefde verlochenen; al waer 't schoon dat: al zou 't zijn dat. voetnoot797 Al zouen mijn handen door de snijdende banden verscheurd worden. voetnoot799 van wedersijds gestoockt: aan beide zijden gestookt. voetnoot800 verbraen: door braden verbrand, zwart gebrand; verschroockt: verschroeid. voetnoot801 Ik zou óf sterven of u na gaan (storf ouwere vorm van stierf). voetnoot802 beset: beklemd; achterpaden: afgelegen paden. voetnoot803 de woeste smoock: de verwoestende rook (Vondel heeft vastus vapor: de onmetelike brand, vs. 565, verkeerd begrepen). voetnoot805 verbeten: dood gebeten. voetnoot806 d'Ideesche kraey: de kraai van 't Ida gebergte (bij Troje). voetnoot808 mompen: bedriegen. voetnoot809 eer: vroeger; verschalckt....: de listen van 'n moeder misleid (hij doelt hier op de list van Achilles' moeder, de godin Thetis, zie aant. op vs. 324). voetnoot810 dit ydel spreecken: dit zinledig vruchteloos gepraat. voetnoot811 raed: plan, list. voetnoot815 van selve ontsegt: uit u zelf weigert. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 840, de oude uitgave heeft achter bedeest geen komma. voetnoot818 d'hooge reden: de hoogmoedige woorden. voetnoot823 dus: zo. voetnoot824 tegens uwen danck: tegen uw wil; ondanks u zelf (dank in de ouwere betekenis: wil, verlangen). voetnoot826 sotte trouwigheyd: dwaze trouw; sich verpijnen: pijn lijden, zich afbeulen. voetnoot827 Om helen: om te verbergen; doch: toch; eerlange: weldra. voetnoot829 overheer: opperheer, overwinnaar; vonden: vondsten. voetnoot831 stanck, en smet wt vuyligheyd gegroeyt: stinkende verpesting voortgekomen uit walgelike vervuiling. voetnoot833 't getroost....: vol moed om 't te dragen. voetnoot834 geen' vrees vertsaegen: geen angst vrees aanjagen. voetnoot837 onnoosle: onschuldige. voetnoot838 hinders: ellende (met s ook bij ramps achter veel). voetnoot839 verre wtheemschen: zo ver van 't vaderland. voetnoot841 ontseyd ten stryde: daagt ten strijde uit, doet de oorlog aan (als ie in leven blijft). voetnoot842 soontie: zoontje; soontie Hollandse, vooral Zuid-Hollandse verkleiningsvorm; Telemaech: Telémachos. voetnoot844 ingekropten: opgekropte. voetnoot845 Atryden: Atreus' zonen, Agamemnoon en Meneláos; mooght: kunt; vry: gerust. voetnoot846 meugen: mogen, kunnen. voetnoot848 oir: erfgenaam. voetnoot850 Alsoo: evenzo waarachtig.. als hij waarlik (vs. 855). Andromache zweert 'n plechtige eed. voetnoot851 grim: gramschap. voetnoot852 jon: gunne, moge geven (jonnen, zie Dl. 1 blz. 533 op vs. 15); een rijp en saligh end: 'n gelukkig einde op rijpe leeftijd. voetnoot853 Begraef: alzo begrave 't noodlot. voetnoot854 van 's lieven vaders aerde: door de aarde van zijn geliefde vader, door de vaderlandse aarde (onjuiste vertaling van patria tellus, vs. 603). voetnoot855 lichtontbeerigh: 't daglicht missend. voetnoot856 En als 'n gestorvene ontvangen heeft wat tot zijn uitvaart behoort. voetnoot857 gaet mengen: mengt. voetnoot860 steun: kan steunen. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 865 die geen, de oude uitgave heeft die, die. voetnoot862 Ghy, wie? de moeder?: en gij (Ulysses), aan wie schenkt ge uw vertrouwen? aan de moeder?; van 't benouwen: van de ellende. voetnoot863 versieren: verzinnen (later schrijft Vondel juister: verzieren; 't is 'n ander woord als 't nog bestaande versieren, nml. vervormd uit vizieren); yet: iets. voetnoot864 Het voorspoock....: 't voorteken, 't vooruitzicht van zo'n gruwelike dood, als ze in de eedsvervloeking over zich heeft afgeroepen. voetnoot865 Voorspoocksel: voorteken, vooruit afgeroepen straf (zelfde als voorspoock in vs. 864); die geen swaerder dingen vreesen: die geen erger dingen vrezen dan de vervloeking die ze over zich afroepen, immers Andromache vreest meer de dood van Astyanax. voetnoot867 Zo ze vals zweert, kan ze wel 'n zwaarder leed vrezen (dan de straf van haar valse eed). voetnoot869 en een Vlysses die volmaeckt is: en de volle Ulysses (d.i. Ulysses met al z'n sluwe listen). voetnoot870 deckt: bedekt; sy rust: de waarheid rust; naeckt: bekend, openbaar. voetnoot871 Doorsnuffel: onderzoek. voetnoot872 steent: zucht; vast: voortdurend. voetnoot873 vangt de reden: luistert naar de woorden; en het geen haer komt te veuren: en wat haar te voren komt, wat tot haar komt. voetnoot861-875 Spreekt Ulysses in zich zelf. voetnoot875 van doen: te gebruiken, nodig. voetnoot877 besuuren: doorstaan. voetnoot879 En storten over 't hoofd: met 't hoofd naar beneden (hals over kop) neervallen moest; kruyn: trans. voetnoot880 Die eenigh ovrigh rijst: de enige die over is en daar nog omhoog rijst. voetnoot881 't lijf trilt: 't lichaam beeft; sygen: zijgen neer, dreigen te bezwijmen. voetnoot882 stolckt: stolt. voetnoot882 (Hier: in de angst). voetnoot883 na dien wech: naar die kant, nml. de angst. voetnoot885 Hier spreekt hij weer tot Andromache. voetnoot885-886 Dewyle....: omdat dan 'n zachtere dood 't kind heeft doen sterven; tot soen des muurs verkoren: tot verzoening bestemd voor de muren; d.i. om van de muren geworpen te worden (lustrale debitum muris sacrum: 't zoenoffer bestemd voor de muren, vs. 635-636). voetnoot886 En nu voor wt getreen....: en dat nu (die dood) vooruitgelopen is. voetnoot888 seyd.... voort: zegt verder. voetnoot889 moet tot soen der golven strecken: tot verzoening van de zee moet strekken (om de zeegod gunstig te stemmen). voetnoot890-891 sijn.... verspreyd: verstrooid worden; mogen trecken.... t' huys: naar huis kunnen trekken. voetnoot892 gemorselt sijn: vermorzeld worden. voetnoot895 onse handen, uitspr. onz'anden. voetnoot896 best bestaen: 't best beproeven. voetnoot899 Wat syde: welke kant (nml. waarheen mijn man of waarheen m'n kind me trekt); wil: zal. voetnoot901 Verstrecken voor een' God: gelden voor 'n goddelik wezen. voetnoot902 dat hy noch reck' sijn' dagen: laat hij dan zijn leven rekken (dus ook: laat dan uw as verstrooid worden). voetnoot903 't afsetsel van uw beeld: de gelijkenis van uw beeld, uw evenbeeld (letterlik: de nabootsing van uw beeld, van uw wezen). voetnoot904 Leed ick dan: zou ik dan dulden. voetnoot906 dees: Astyanax; beswaeren: ellendes. voetnoot908 doon: doodspijnen. voetnoot911 Och ja, ik zal 't kunnen zien, en met geduld, als.... voetnoot912 Mijn' Hector na sijn' dood: mijn gestorven Hektor; de strand, strand evenals in 't middeleeuws 'n de-woord. voetnoot913 smaecken: ondervinden. voetnoot918 Een' Hector hier, en daer: hier 'n Hektor (Hektor's zoon) en daar'n Hektor; maer dees....: maar voor deze (Astyanax) wanneer hij z'n volle verstand heeft, volwassen is. voetnoot921 konnen: kunnen; doch: toch. voetnoot923 Ulysses spreekt z'n gevolg toe. voetnoot924 steecken: verborgen zijn. voetnoot925 verschuylt: verborgen gehouden; Greecken naast Grieken met ee van 't Latijnse Graecus. voetnoot926 Daer is hy vast: daar is hij al (Ulysses veinst alsof hij al gevonden is, om Andromache op de proef te stellen); Vaert voort: ga verder; Wat magh u doch ontbreecken: wat kan u toch deren (tot Andromache). voetnoot927 't is doch met hem gedaen: hij is immers toch al dood (zoals ze had beweerd). voetnoot928 Och kon vrees mij nog maar enigsins bevangen (dan was ik niet altijd in vrees, zoals nu); kost: kon; bevaen: bevangen. voetnoot930 niet haest: niet gauw; dat vast is aengenomen: wat 'n vaste gewoonte is. voetnoot931 na'et bescheer: volgens 't beschorene, volgens 't (door de goden) bepaalde. voetnoot932 gants om veer: helemaal onderste boven (gants met t, zie Dl. 1 blz. 535 aant. op r. 7). voetnoot933 Toen Hektor gedood was, heeft Priam z'n lijk vrij gekocht van Achilles, om 't te begraven; Achilles bevestigde deze overeenkomst met 'n eed (Ilias 24:31-vlgg.). voetnoot934 Achilles woord, zie aant. op vs. 933. voetnoot936 onnut: waardeloos. voetnoot938 Godhaylge kercken: aan goden gewijde tempels; bij de belegering werd de tempel waarin 't beeld stond van Pallas Athene, die 'n biezondere beschermster van de Grieken was, verwoest; maar Diomédes en Ulysses hadden eerst 't beeld van Pallas 's nachts weggeroofd. voetnoot941 wt dolheyd: uit woede. voetnoot942 u tegen sijn: u tegen staan, me tegen u verzetten. voetnoot943 maght: kracht. voetnoot944 met dolle kraght: met de kracht der razernij. voetnoot945 De forsse Amázon: de sterke Amazoon, Penthesiléa (zie op vs. 372); te sloopen: te vernietigen. voetnoot946 een' Maenas: 'n razende Bacchante; de God: de tot razernij vervoerende god Bacchus (Maenas, 't Griekse μαινάς, betekent: razende vrouw). voetnoot947 thyrs: de met klimop of wijnranken omwonden staf, die de Bacchanten droegen bij de optocht ter ere van Bacchus; met een' beseten tred: in de dolle loop. voetnoot948 dreyght: bedreigt, doet beven (in haar bezetenheid). voetnoot949 Quetst datse 't niet en voelt: zich zelf verwondt zonder 't zelf te voelen. voetnoot951 tot voorstand: tot bescherming. voetnoot953 Ulysses spreekt hier tot z'n gevolg. voetnoot954 ydle dolligheyd: machteloze razernij; verbaesen: ontstellen. voetnoot955 datmen: wat men; veel eer: eerder, liever. voetnoot957 Zij spreekt tot Hektor (zie vs. 958): Scheur d'onderwereld open, en verbreek 't trage noodlot, laat 't noodlot voor z'n tijd in vervulling gaan; 't meer Avernus in Campanië ( 't tegenw. Lago d'Averno) was volgens de oude sage de ingang van de onderwereld. voetnoot958 Splijt de aarde, en doe ze haar afgronden opensperren. voetnoot959 desen Ithakees: Ulysses van Ithaka. voetnoot961 Hij drilt z'n speer, en werpt weer z'n brandfakkels (zoals toen hij de brand wierp in de Griekse schepen). voetnoot963-964 Andromache spreekt in zich zelf tot vs. 969; Wat gaet dy moeder aen: wat begint gij moeder (wat gaat u aan, wat overkomt u); Ghy velt met eenen slagh Uw' soon, en eegemael: immers als Hektor's graf vernield wordt, is ook Astyanax verloren; met geklagh: met klagen. voetnoot967 Liever moet 't ongelukkig kind omkomen, waar dan ook. voetnoot968 van den vader: nml. door vaders graftombe. voetnoot972 Nml. als 'n smekeling in de deemoedigste houding. voetnoot973 Der moeder: over de moeder (2e nv. bij erbarmen); Wilt gunst aen my besteden: wil mij genade betonen. voetnoot974 sin: gemoed. voetnoot975 En hoe hoger gij door de Goden (in macht) gesteld zijt.... voetnoot976 geweld: macht (ouwere betekenis). voetnoot978 'tgeluck: de Fortuin (de godin); wyders: verder, meer. voetnoot979 moet: moge; uw' kuysche vrou: Penélope die gedurende de 10-jarige oorlog (en Ulysses' 10-jarige rondzwerving daarna) hem trouw bleef. voetnoot980 uw vader, nml. Laërtes. voetnoot981 met wellekomst: met verwelkoming. voetnoot982 uw soon, nml. Telémachos. voetnoot983 moet hy.... ontfaen: moge hij ontvangen. voetnoot984 Laërt: Laërtes, vader van Ulysses; raed: wijsheid. voetnoot985 moeders leven: leven van 'n moeder, moederleven. voetnoot986 niet: niets. voetnoot989 het hol: de schuilhoek; daer ick u heb gevlught: waar ik u in veiligheid heb gebracht ('n ouwere betekenis van vluchten: doen vluchten, in veiligheid brengen). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs 1011-1012, de oude uitgave heeft achter ruymbaen 'n dubbele punt, en achter heen 'n komma. voetnoot990 Beschreienswaardige vrucht van de droefste vrouw. voetnoot993 Duyck: buk, kniel. voetnoot995 dat yetwes quaelijck past: dat iets niet past (yetwes uit yet en wes: 2e nv. van wat). voetnoot996 haer' schoovling....: aan haar verschoppeling oplegt (tot 'n last legt). voetnoot998 het gerecht des grooten oudenmans: 't rechtsgebied, de rechtsmacht van de grote grijsaard, Priam (gerecht voor Lat. iura, vs. 714). voetnoot1000 En denk nooit meer aan Hektor. voetnoot1001 uw lijf na'et slaeven set: laat uw lichaam de houding van 'n slaaf aannemen. voetnoot1002 de kindsche onnooselheyd: de kinderlike argeloosheid. voetnoot1003 Reeds half in de dood, uw dood te begrijpen. voetnoot1005 Ook 't oude Troje heeft z'n kleine koning (Priam) met tranen beschreid gezien, toen Hérkules (Alcídes) op 't smeken van Priam de aan z'n vader Laómedon ontnomen koningstaf terug gaf (zie vs. 1014-vlgg.). voetnoot1007 Alcides: afstammeling van Alceus (Alkeus), hier de kleinzoon Herkules. voetnoot1008 Die forssert, die....: die geweldig sterke, die, voor wiens kracht. voetnoot1009 'T woed ongediert: de verwoede wilde dieren (zoals de Lernese slang, de Nemeïese leeuw, e.a. die Herkules bedwong); daer oyt af: waarvan ooit. voetnoot1010 in Plutoos poort: in de poort van de onderwereld. voetnoot1011 Zich weer 'n weg terug (ruggeling) wist te banen. voetnoot1012 verwonnen...: bij Die forssert van 1008: hij verwonnen door de tranen, zeide (vs. 1014). voetnoot1016 Houd zijn koningstaf, maar houd beter (bet) dan hij uw gegeven woord. Laomedon gaf aan Herkules de beloning niet, toen deze zijn dochter Hesíone uit de macht van 'n zeemonster had bevrijd, en daarom verwoestte Herkules Troje, en doodde Laomedon. voetnoot1017 wou hy: zo wilde hij 't; 's gevangens: van de gevangene, de kleine Priam. voetnoot1018 Leer.... af: leer van Herkules z'n zachtmoedige gramschap. voetnoot1019 niet: niets; sijn geweer: z'n wapens. voetnoot1020 leyd: ligt. voetnoot1021 Van mindren staet dan bij Herkules, dus dan Priam; maer lijfs gena: alleen genade voor z'n leven (niet om de koningsmacht zoals Priam). voetnoot1022 Laat 't met z'n erfrijk maar gaan volgens de nukken van de Fortuin; 't luck: 't lot, de Fortuin. voetnoot1023 Verbaesde moedersrou: de droefheid van 'n (door smart) waanzinnige moeder. voetnoot1027 Oprechten: oprichten. voetnoot1028 te veer verloopen: te ver verkeerd gelopen. voetnoot1029 'T en leyd soo niet: 't is niet zo gesteld. voetnoot1032-1034 Te weten, hy....: nml. hij, aan wie zelf, toen hij rond de muren van Troje vluchtte, de moed zou ontvallen. Hektor was door Achilles, driemaal rond de muren van Troje gejaagd (Ilias 22:131-vlgg); van sijn bloed: van zijn zoon. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1039, in de oude uitgave is de aanwijzing Andromache weggelaten. voetnoot1037 dienstbre jock: slavejuk. voetnoot1040 Toesteller: samensteller, uitvinder; tuck op schelmeryen: gretig, belust op schelmstukken. voetnoot1041 voor de vuyst: met open, eerlike daad; vermant: overwonnen, overmand. voetnoot1042 dobbel: dubbelhartig, vals; schalck: sluw. voetnoot1043 Slaat op de verraderlike moord van Palamedes, en op Iphigenía die hij bij haar moeder weghaalde om ze te slachtofferen, onder voorwendsel ze aan Achilles ten huwelik te geven; stoffeertghe: verbloemt ge. voetnoot1044 onnoosle: onschuldige. voetnoot1045 nachtsoldaet: krijgsman bij nacht; zij doelt op Ulysses' nachtelike tocht met Diomédes, toen hij koning Rhesus overviel (Ilias 10:469-vlgg.) en op hun beider nachtelike ontroving van Pallas' beeld, 't Palladium, uit de tempel in Troje. voetnoot1046 Een man: 'n held; op straet....: in 't openbaar, bij lichte dag, en alleen. voetnoot1047 Mijn' vroomheyd: mijn dapperheid. voetnoot1048 niet dan te veel: al te veel. voetnoot1052 Voor 't wterste bediene: voor 't laatst 'n dienst bewijs; gunst: liefde. voetnoot1054 En zo mijn verlangende liefde verzadig; gierge: begerige; trou: liefde. voetnoot1056 My uwer deeren moght: met u deernis mocht hebben. voetnoot1057 tyd en wyl: ruimte van tijd (wijle: tijd, tijdruimte). voetnoot1058 inder yl: in de haast, zonder tijd te verliezen. voetnoot1060 gescheyen: verstrooide, uiteengeslagen. voetnoot1061 huys: geslacht. voetnoot1062 ydle wijck: vergeefse toevlucht. voetnoot1063 oorloogskunst ervaeren: beproefde oorlogskunst. voetnoot1064 in sijn' middeljaeren: op z'n mannelike, z'n middelbare leeftijd (toen was Priam gelukkig; in z'n jeugd [zie aant. op vs. 1005 en 1016] en in z'n ouderdom heeft ie de verwoesting van Troje gezien). voetnoot1065 bestevader: grootvader (Priam). voetnoot1067 niet eens: niet eenmaal, nooit; swieren: zwaaien, dragen. voetnoot1068 stieren: besturen. voetnoot1071 de Griecxsche ruggen: de ruggen van de (vluchtende) Grieken. voetnoot1072 karros: strijdwagen (zoals Pyrrhus' vader, Achilles, 't lijk van Hektor sleepte). voetnoot1073 De kleyne wapens: de kinderlike wapens (in de eerste jeugdoefeningen). voetnoot1074 handlen: behandelen, hanteren; Vondel schrijft hier noch' als verkorting van nocht voor de volgende 't. voetnoot1076 En na elck vierde jaer: en niet in ieder vijfde jaar, ieder lustrum (Lat. nec stato lustri die, vs. 778; Seneca laat de Romeinse lustrumfeesten ook in Troje vieren); ingestelde: vastgestelde. voetnoot1077 De stoet van Trojanen die deelnemen aan de spelen, binnenleiden op de baan. voetnoot1078 edel kind: koningskind. voetnoot1079 keeren: rondgangen. voetnoot1081 't kromkornets geluyd: 't geluid van de kromme horen. voetnoot1082 treckt.... wt: uitlokt. voetnoot1083 als het sterven: als de gewone dood. voetnoot1084 Zal Troje weer iets zien. voetnoot1086 Ulysses zegt haar op te houden met schreien, en verontschuldigt z'n onderbreking met deze woorden: want uit zich zelf enz..... voetnoot1087 is het marren van....: is 't oponthoud dat onze tranen veroorzaken. voetnoot1089 luycken: sluiten. voetnoot1090 Hier spreekt ze tot Astyanax; dy: u. voetnoot1091 Uw Troie: uw verwoeste Troje, uw Trojanen in de onderwereld. voetnoot1092 vry en vranck, door de dood bevrijd; ontslage Phrygiaenen: van leed ontslagen, door de dood bevrijde Trojanen (de dode Trojanen). voetnoot1093 houdghe: houdt ge vast. voetnoot1094 'smoeders, ook vrouwelike woorden met des, 's (zie Dl. 1 blz. 721 aant. op vs. 21); ter nood: in deze nood. voetnoot1098 den mindren roof: de kleinere buit. voetnoot1099 verruckt: uiteenrukt; sleept: wegsleept. voetnoot1102 gekropt van my: vervuld, vol van mij (Lat. plenus mei, vs. 801); daer: waar. voetnoot1103 in 't saligh veld: in de Elisése velden, de verblijfplaats van de gelukzaligen. voetnoot1105 Zo de schim van de overledene zich nog aantrekt z'n eerste zorg, haar die vroeger z'n zorg uitmaakte. voetnoot1106 door 't verbranden: door 't verbranden van z'n lijk, dus: door z'n dood. voetnoot1107 braeve: dappere. voetnoot1108 dus slaeve: aldus slaaf moet zijn. voetnoot1109 leghtghe: ligt ge, zijt ge; leggen voor liggen heel gewoon; Achilles quam wel weer: Achilles is wel (uit de onderwereld) teruggekomen (zie vs. 292-vlgg.). voetnoot1111 Neem dan weer wat van m'n haar (dat ik van smart uitruk); uitspr. mijn'aren; neem al wat mij nog rest aan tranen en haren na de uitvaart van mijn echtgenoot. voetnoot1114 Mijn graf en geest: 't graf waarin mijn Hektor ligt, en de mij dierbare schim hebben dit gewaad aangeraakt (geest min juiste vertaling van Manesque cari, vs. 812). voetnoot1115 Nau: nauwkeurig; doorsnuffen: doorzoeken. voetnoot1117 met: mee. voetnoot1119 Wat plaets: wat voor 'n plaats; all': alle. voetnoot1120 ter woon: om te wonen. voetnoot1122 Tempe 't om z'n schoonheid beroemde dal in Thessalië; rijck van lauwerlof: rijk aan groen van laurierbomen. voetnoot1123 Phtie: Phtië, 'n stad in Thessalië, waar Achilles geboren was (zie 't vlg. vers); bequaemer veld: 'n streek meer geschikt. voetnoot1124 wt te levren: voort te brengen. voetnoot1125 Trachyn: stad in Thessalië; steê: plaats. voetnoot1126 in vruchtbaerheyd van: in rijkdom aan. voetnoot1127 Iölcos: Iolkos 'n zeestad in Thessalië, waar Jason z'n moeilike zeetocht begon, (vs. 1128) om zich van 't gulden vlies meester te maken. voetnoot1128 den souten vloed: de zee. voetnoot1129 Creten: Kreta, 't eiland in de Middellandse Zee, nu Kandia; by: door. voetnoot1130 Verwondert: bewonderd. voetnoot1131 Gortijne: Gortyna (Gortun) 'n stad op Kreta; kleyn van naem: van weinig bekendheid. voetnoot1132 Trice: Triké, 't tegenwoordige Trikkala in Thessalië; onbequaem: onaangenaam. voetnoot1133 Methóne: 'n stad in 't Thessaliese landschap Magnesia. voetnoot1134 Van lichte steeckpalm: van fijne hulst (met dunne takken); dieder: die er. voetnoot1135 alsins bekuylt: overal vol schuilhoeken (latebrosa, vs. 824). voetnoot1136 Oeta: bergketen in Thessalië. voetnoot1137 de pylen straf: de felle pijlen. voetnoot1138 Herkules had zich bij de Oeta op de brandstapel laten verbranden; hij had tweemaal meegewerkt aan de verwoesting van Troje (zie aant. op vs. 210 en 216). voetnoot1139 Olenos: 'n stad in Aitolië (in Noord Griekenland); hutten: huizen. voetnoot1140 gesticht: gebouwd. voetnoot1141 Pleuros: stad in Aitolië; koning Oineus had bij 'n dankoffer voor de oogst, Artemis (Diana) de Godinnemaeghd vergeten; hierom zond deze 't Kalydoniese everzwijn om de landstreek te verwoesten (Kalydoon was de hoofdstad van Aitolië). voetnoot1143 Troezen: Troizen, 'n zeestad in Argolis (in 't Oosten van de Peloponnesus); kromboghte ree: gebogen haven (ree) (aan de sterk inbuigende zeegolf). voetnoot1145-1146 Pelion: 'n berg in Thessalië; bij de hemelbestorming van de Reuzen (Gigantes) was dit de derde berg in de opstapeling (Olympos, Ossa, Pelion). voetnoot1147 En waar Proteus z'n rijk had (Vondel volgde de verkeerde lezing Protei in plaats van Prothoi, vs. 830; niet Proteus, 'n zeegod, maar Prothoös was koning over 't gebied bij de Pelion, Ilias 2:756). voetnoot1148 Chiron: Cheiroon, de Kentaur, leermeester van Achilleus; wijck: verblijfplaats. voetnoot1149 wtgehoolde: uitgeholde (van uitholen). voetnoot1150 het kind: Achilles. voetnoot1153 grimmigheyd: toornigheid. voetnoot1155 Achilles bezong op z'n harp de heldedaden van de halfgoden. voetnoot1156 niet: niets. voetnoot1158 voorts: verder; magh hangen aen: bij kan horen. voetnoot1159 Carystos: of is 't Karustos, 't tegenwoordige Karysto, 'n stad aan de zuidkant van 't eiland Euboia. voetnoot1160 Chalcis: Chalkis, hier de stad op de Westkust van Euboia; daer Euripus....: waar de Eurípos tussen twee zeeën heen en weer stroomt (semper properante, vs. 839: altijd snel stromende); de Eurípos is de zeeëngte tussen Euboia en 't vasteland (Boiötië). voetnoot1162 d'Echidnen zullen wel zijn de Echínai of Echínades, 'n groep eilandjes in de Ioniese zee bij Ithaka; die hunn' ree: (van wie) waarvan de ree, de haven. voetnoot1163 Bequaem: geschikt; leyd: ligt. voetnoot1164 Gonoës: Gonoëssa, waar 't altijd waait (weyt), stad in de Peloponnesus in Achaia, hoog op de bergen gelegen. voetnoot1165 d'Enispen: Enispe,'n stadje in Arkadië; (Peleponnesus); Vondel zegt d'Enispen, omdat hij 't Latijnse Enispae, of Enispe, 'n meerv., opvatte als de naam van de inwoners of van 'n groep eilanden; Bóreas: de Noordewind; Seneca zegt dit van die stad: quae formidant Borean: bang voor Boreas, omdat Homeros deze stad noemt ἠνεμόεσσα: bloot gesteld aan de winden. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1166 Pepareet, de oude uitgave heeft Pelareet. - vs. 1173 sout, de oude uitgave heeft soud. voetnoot1166 Pepareet: Peparéthos, een van de Cycladen-eilanden (Kukladen) in de Egese Zee bij Attika; ter noorder as: aan de Noordpunt, in 't uiterste noorden (Vondel had de onjuiste lezing arctica: noordelike, in plaats van Attica, vs. 843). voetnoot1168 Eleusis: stad in Attika, waar de feesten van Deméter (Ceres), de godin van de landbouw, biezonder gevierd werden; gewent.... is: gewoon is. voetnoot1170 De hier bedoelde feesten zijn de Eleusiniese mysteriën; deze mochten alleen door ingewijden worden gevierd; vandaar in stilligheyd; in duysternis omdat de grote mysteriën van 't andere leven hun in de nacht geopenbaard werden. voetnoot1172 Salamis van de ware Ajax (Aïas), d.i. Salamis 't eilandje en de stad in de Saroniese Zee tegenover Attika; hier regeerde Télamoon, de vader van Aias; later bouwde de broer van Aias, Teukros, 'n gelijknamige stad op Cyprus. De ware Ajax betekent de grote Ajax (Aias) Telamoon's zoon, naast de andere Ajax (Aias) zoon van Oïleus, in de Ilias bekend. (Andere lezing vs. 845 Salamina veram: 't ware Salamis, 't echte oorspronkelike Salamis). voetnoot1173 Calydon: Kalydoon, 'n stad in Aitolië (zie aant. op vs. 1141); sout: zou 't. voetnoot1174 't Wilde zwijn waarover gesproken is in aant. op vs. 1141. voetnoot1175 Scarphe: in Lokris bij de Thermopylae (Noord-Griekenland); Besse: Bessa, stad in Phokis (Noord-Griekenland). voetnoot1176 Titaressos: Titaresios, rievier in Thessalië (N. Griekenland) met erg drabbig water (zie vs. 1178). voetnoot1177 Om onder zee te duycken: om z'n wateren in zee te storten. voetnoot1179 Pylos: Pulos, 'n stad in Messénië (Peloponnesus), waar de hoogbejaarde Nestor koning was. voetnoot1180 Pyse: Pisa (in de Peloponnesus) in de nabijheid van 't dal Olympia, waar de Olympiese spelen gevierd werden ter ere van Zeus (Jupiter), die er zijn beroemde tempel had. voetnoot1182 Phaer (uitspr. Faar): Pharis, 'n stad in Lakónike (Peloponnesus); Elis: de landstreek Elis, waar de Olympiese spelen gehouden werden (zie op vs. 1180). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1194, de oude uitgave heeft achter beheerst 'n punt. voetnoot1184 De overwinnaar in de Olympiese spelen kreeg 'n krans van olijfbladen op 't hoofd, en soms 'n palmtak in de hand. voetnoot1185 Het raesende onweer: de woedende storm van 't ongeluk; hier en gins: hier en ginder; dat hier en ginder, overal (voor ons) woedt. voetnoot1186 allesins: overal naar toe. voetnoot1187 lande: mag aan land brengen; lijf: lichaam. voetnoot1188 Behoudens: behalve. voetnoot1189 Van Sparten: van Sparta (waar Helena woonde, de oorzaak van de rampen (zie aant. op vs. 379). voetnoot1190 Den Phrygen: bij de Trojanen (Troje lag in Phrygië); den Griecken staet op: de Grieken komt op, voor de Grieken oorzaak is van. voetnoot1191 ongerijf: ellende. voetnoot1192 Behoudens: (ook) behalve. voetnoot1193 Argos met de hoofdstad Mycene (Mukene), waar Agamemnon koning was. voetnoot1194 Pelops: grootvader van de Atriden, hier van Agamemnon (op dit geslacht rustte 'n vloek, wegens de gruwelen door hun bedreven, zie ook aant. op vs. 497). voetnoot1195 En van 't kleine Neritos; Néritos is 'n eilandje bij Ithaka (Homeros kent 'n Nériton 'n gebergte op Ithaka, waar Ulysses koning was); min als Zacynth: kleiner dan Zakunthos een der andere eilanden van Ulysses. voetnoot1197 voor en naer: voor en na; telkens. voetnoot1201 wel eer: weldra. voetnoot1202 van wat overheer: door welke opperheer. voetnoot1203 omgeleyd: meegevoerd. voetnoot1204 u graf: uw graf (u en uw verschilden en verschillen gewoonlik alleen in spelling).

Vorige Volgende

De darde handel.

Over dit hoofdstuk/artikel

lied