De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

[p. 348]

Gedeon.

IUDIC. 6.^*

Hem verscheen den Engel des Heeren, ende sprack tot hem: de Heere met u ghy strydbaer^{Regel 1} held. Vers. 14. Gaet henen in deze uwe kracht: ghy sult Israel verlossen uyt der Midianiten^{r. 2} handen: ziet ick hebbe u gesonden.

* Iudic. 6: liber Iudicum, 't boek der Rechters hfst. 6 (vs. 12 en 14).

Regel 1 strydbaer: strijdhaftige.

r. 2 Midianiten: Madianieten.

[p. 349]

De held.

De smaed waerme tot noch Manasse was beiegent,^{Vs. 1}
Om dat zyn broeder ryck was boven hem gezegent,
Ick Ephraim toeschoof: doen elck van ancxt en schrick^{vs. 3}
Voor 't zweerd van Midian vlood in 't geberghte, en ick
Den degen gorde op zy', nae dat wy aengesproken
Van d'Engel, hadden 's nachts 't hoogh altaer afgebroken,
Dat Baäl 't hooft ophiel: en na dat ons zyn trouw^{vs. 6-7}
Den Hemel zwoer op 't vlies, nu nat, nu zonder douw:^{vs. 7-8}
Die [om betoonen dat den palm in 't bloedig vechten^{vs. 9-vlgg.}
Alleen niet word gehaelt met menighte van knechten,
Noch met een heyrkracht, dat braverende te stout,^{vs. 11}
Met koper en met stael, met zilver en met goud
Zyn vyand d'oogen quetst, als of des oorlooghs zegen^{vs. 13}
Alleen in 't harnasch waer, en niet in 't hert gelegen,
En d'onverschrocken moed, die heymelyck gezield^{vs. 15}
Van God, niet aerslen kan, maer voorvoets 't al vernielt^{vs. 16}
Wat opstaet tegen hem] geeft oorlof te vertrecken^{vs. 17}
Die 't water met haer tongh niet als een hond oplecken.^{vs. 18}
Noch trooste my 'tgeloove, al was 't schoon dat ick van^{vs. 19}
't Gantsch leger maer behiel thienmalen dertigh man:
Al was 't schoon dat ick zagh dat 't heyrkracht der vyanden
Lagh voor my als het zand aen d'aengevochten stranden:^{vs. 22}
Noch quamen wy by nacht recht op haer aengezet.^{vs. 23}
De kruycken scherfden wy, en staecken de trompet,^{vs. 24-vlgg.}
En blaeckten met de toorts: dies der Midianiten
Zweerd op haer eygen borst van leer gingh door 't verschieten.^{vs. 26}
Zy stelden 't op een vli'en, verbaest door 't veldgeschrey,^{vs. 27}
En lieten afgeiaeght, haer Vorsten alle bey
Gevangen zonder ziel: en zoo zy we'er haer krachten,^{vs. 28-29}
En 't overrompeld volck te zamelen bedachten,^{vs. 30}
Ick optoogh oostwaerts aen. daer vloden zij te spae,^{vs. 31}
Als Sebah bleef geva'en, en Koningh Zalmuna.^{vs. 32}
Dies Iacob danckbaer my aenbood 's lands heerschappije,
Doch ick behiel den roof, en liet God de vooghdije.^{vs. 33-34}

Vs. 1 Manasse was niet zo aanzienlik als Ephraïm (de broeder van Manasse), die van ouds bevoorrecht werd (zie Jakob's zegen, Schepping 48:13-vlgg.).

vs. 3 Ick Ephraim toeschoof: verweet ik Ephraïm.

vs. 6-7 Op Gods bevel braken zij 's nachts 't altaar van Baäl af; Dat Baäl 't hooft ophiel: dat Baäl verhief, vereerde.

vs. 7-8 Gedeon vroeg God 'n bewijsteken van Gods hulp; de ene nacht zou alleen de schapevacht (vlies) bedauwd zijn (nu nat), de andere nacht zou alles bedauwd zijn, behalve de uitgespreide vacht (nu zonder douw); en zo geschiedde 't (Rechters 6:37-40).

vs. 9-vlgg. God wilde niet dat zij na hun overwinning zouden roemen op eigen krachten (vs. 11), en liet alleen de 300 mee trekken, die met de hand 't water naar de mond brachten en dus niet (in 'n makkelike houding) 't water als honden uit de beek lekten (vs. 18).

vs. 11 een heyrkracht, dat: 'n leger, dat; te stout: heel stoutmoedig.

vs. 13 d'oogen quetst: verblindt.

vs. 15 gezield van God: gesterkt door God.

vs. 16 aerslen: terugdeinzen; voorvoets: vooruittrekkend; 't al: alles.

vs. 17 geeft oorlof: de Hemel die (vs. 7,8).

vs. 18 Die: aan hun die.

vs. 19 Noch trooste my 'tgeloove...: toch sterkte mij 't geloof, ofschoon ik...; (al was 't schoon dat: ofschoon 't was dat, ofschoon; zo ook in vs. 21).

vs. 22 ‘Talrijk als 't zand aan 't strand der zee’ Bijbelse uitdrukking; maar op deze plaats Rechters 7:12 gezegd van de kamelen, en voor de talrijkheid der mensen: ‘als 'n menigte sprinkhanen’; Lagh: lag gelegerd; aengevochten: door de golven bestookt.

vs. 23 Noch: toch.

vs. 24-vlgg. Rondom de legerplaats hadden zij zich opgesteld; op 'n teken van Gedeon bliezen ze de bazuinen, sloegen de kruiken (waarin de brandende fakkels beschut werden) in scherven (scherfden) en lieten de toortsen openlik branden; en God zette de vijanden tegen elkaar op (Rechters 7:19-vlgg).

vs. 26 van leer gingh: er op los ging, verg. blz. 113 vs. 235; door 't verschieten: door 't verschrikken, de plotselinge angst.

vs. 27 verbaest: verschrokken.

vs. 28-29 En lieten opgejaagd hun beide vorsten door de Joden gevangen nemen en doden (zonder ziel); zoo zy: toen zij (de Madianieten).

vs. 30 Niets van in de Bijbel; Flav. Josephus zegt: dat de overgebleven aanvoerders de soldaten weer vergaderd en zich niet ver van de vijand hadden gelegerd (Joodse Geschieden. 5:8).

vs. 31 te spae: te laat, te vergeefs (mogelik dacht Vondel aan de eerste slag, waarvan Fl. Josephus verhaalt dat de vijanden vast liepen tegen de moerassen).

vs. 32 Sebah en Zalmuna: Zebee en Salmana, vorsten der Madianieten.

vs. 33-34 Iacob: Israël bood hem de heerschappij aan, maar Gedeon vroeg 'n deel van de buit, en zei: ‘God zal over u heersen (liet God de vooghdije); Jehova was de koning van Israël’ (Rechters 8:22-vlgg.).