De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

Regelnummers proza verbergen

[p. 754]

119. De Struys en 't Nachtegaelken.^*

1 Sulcken manier heeft de Keyser Domitianus inde Schou-spelen, die Quinquatria 2 hieten, opghebracht ende onderhouden. Want in die selve moesten de Hand-werckers 3 haer konstige hand-werck, de Poëten of Rijmdichters hare Carmina, de Redeners 4 hare cierlijcke ende welghestelde redenen, de Schermers haer geswinde schermslagen, 5 de Springers ende goochelaers haer luchtighe ende kromme-spronghen, ende boot- 6 sen vertoonen; ende een ijder zijn kunst, op 't hooghste ende beste loven ende prijsen.

MATTHAEVS RADAEVS.

* Regel 1 Sulcken (zulk 'n): zo'n; Domitianus, de Romeinse keizer en bekende Kristenvervolger in de 1e eeuw na Kr.; deed in 't begin van z'n regering veel voor de bloei van kunsten en wetenschappen; Quinquatria: 't Minerva-feest; 't grote werd gevierd van 19-23 Maart, 't kleine op 13 Julie; Minerva of in de Griekse mythologie Pallas Athene was o.a. de godin der kunsten en wetenschappen. - r. 2 hieten: heetten; opghebracht: ingevoerd; onderhouden: in stand gehouden; in die selve: in deze. - r. 3 hare Carmina: hun liederen; Redeners: redenaars. - r. 4 hare cierlijcke ende welghestelde redenen: hun fijn gestileerde redevoeringen; geswinde: snelle. - r. 5 haer luchtighe: hun vrolike; bootsen: grappen (boots: beeld, figuur, vertoning, grap). - r. 6 een ijder: iedereen; op 't hooghste ende beste loven en prijsen: voor de hoogste en beste prijs aan de man brengen, dus: hun kunst op 't allerbeste te vertonen (loven: te koop bieden; prijsen: op 'n prijs stellen, prijs vragen). - r. 7 Matthaeus Radaeus: bedoeld is wel: Matheus Radérus (Rader) 'n geleerde Jezuïet (1561-1634); hij gaf veel klassieke schrijvers en geschiedwerken uit.

[p. 755]

CXIX

 

De staelverslinder Struys en't Nachtegaelken t'samen,¹

 

Elckandren haren roem trotzeerende benamen.²

 

De Vogel langhghebeent zijn vederen verhief;³

 

De Nachtegael zijn stemme, elck een om hooren lief.⁴

5

Monarchen (sprack de Struys) die werrelden bestieren⁵

 

Met mijne pluymen haer vereedlen en vercieren.⁶

 

Mijn liefelijck gheluyt op welghestelde maet⁷

 

(Riep 'tVogelken) verheught een yeder in zijn staet:⁸

 

'tZij Vorsten trots ghehult met purpre en zijde banden,⁹

10

Of landlien die 'tghelust te ploeghen d'ackerlanden.¹⁰

 

‘Een ijder die hier leeft, 'tzij van wat staet, ghewis¹¹

 

‘Ghetrocken word tot 'tgeen zijns herten wellust is:¹²

 

‘Dat dunckt hem alderschoonst, en magh hem niet vervelen,¹³

 

‘Elck Zot heeft zijn Marot en tijdverdrijf om spelen.¹⁴

1 staelverslinder: volgens 't oude volksgeloof kon de struisvogel ijzer verteren; vandaar ziet men hem op wapens wel afgebeeld met 'n hoefijzer in z'n bek.

2 Betwistten pochend elkaar hun roem; benamen: ontnamen; trotzeerende: trotsende, pochende, met tz: zie blz. 435 op vs. 182 (trotz uit 't Duits).

3 De Vogel langhghebeent: de langpotige vogel; verhief: prees.

4 om hooren lief: lief om naar te luisteren.

5 werrelden: wereldrijken (werreld meermalen naast wereld); bestieren: besturen (bestieren met Vlaamse ie).

6 haer vereedlen, vercieren: tooien zich (vereedlen = vercieren).

7 op welghestelde maet: op de juiste maat, met zuiver rietme.

8 een yeder in zijn staet: mensen van iedere staat, van iedere maatschappelike stand (yeder duidelik met ie-klank; yder in vs. 11 heeft de spelling voor de ei-klank, zie blz. 503 op vs 22; dergelijke ongelijkheden wel meer).

9 ghehult met.... banden: getooid met.... linten (waaraan de eretekens hingen).

10 die 'tghelust: aan wie 't aangenaam is.

11 ijder: zie op vs. 8; 'tzij van wat staet: van welke stand ook (tzij wat: wat ook).

12 wellust: lust.

13 magh: kan.

14 Iedereen heeft z'n eigen stokpaardje en z'n eigen liefhebberij om zich te vermaken (om spelen); Elck Zot heeft zijn Marot: oorspr. gezegd van de Nar van de Rederijkerskamers. Bij de plechtige intocht van de kamer voor 'n landjuweel of ander rederijkersfeest, vermaakte de kamernar de toeschouwers met z'n grappen, die hij aan de man bracht door tegen z'n Marot te spreken. Ook in 'n toneelstuk had de zot zo'n Marot of ‘zotskolf’, 'n korte staf met 'n gesneden kop er op; Marót uit 't Frans, betekent oorspronkelik: Marietje.