De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

Regelnummers proza verbergen

[p. 736]

110. Den barenden Bergh.^*

1 Sulck een saeck heeft Agesilaus Koningh in Grieckenland onderstaen. Want hij 2 maecte een bovenmaten grooten allarm, als of hij een ontelbaer heyrcracht te veld 3 wilde brenghen, en met een onghehoorde menighte land ende lieden bekrijgen: liet 4 oock alom de trommel slaen om volck aen te nemen. Als nu de roep groot was, ende 5 verre luyde, soo heeft den Koning Tachus uyt verwondering hem opgemaeckt, en is 6 in Griecken-land getogen, om dat groote volck te zien. Maer als hij daer quam, soo 7 is Agesilaus met een cleyn veracht krijgshoopken opgetrocken: 'twelck Tachus ziende, 8 seyde hij: Den Bergh was swanger, en heeft een Muysken ghebaert.

ATHENAEVS.

* Regel 1 Agesilaus: Spartaanse koning; leefde van 444-360 v. Kr.; 'n groot veldheer; na z'n nederlaag tegen de Thebanen vroeg hij wapenstilstand, en trok om geldmiddelen naar Egipte, waar hij o.a. gelukkig oorlog voerde tegen Tachos. De geest van dit onderschrift is in strijd met de degelikheid van Agesiláüs; onderstaen: onder-nomen. - r. 2 ontelbaer: zonder uitgangs-e, zoals meermalen in alle geslachten (zie blz. 434 op vs. 162). - r. 4 Als: toen. - r. 5 verre luyde: ver klonk, overal weerklonk; heeft.... hem opgemaeckt: heeft zich op weg begeven. - r. 6 volck: krijgsvolk, leger. - r. 8 Athenaeus: zie onder prent 68.

[p. 737]

tekstkritische noten

Een steygerende Bergh, wiens kruyn de locht dorst tergen,¹
Vytmunte door haer steylt' de Pireneesche Bergen,²
Vermat haer stout en koen, dat ijder hoorde' en zagh,³
Hoe zij een nieuwen Bergh sou brengen voor den dagh:
Dus swanger barst zij uyt of 't fellijck had' ghedondert:
Dus liep de wereld toe, en ijder was verwondert,⁶
Verwachtende wat vreemdts: door't krakende gedruys⁷
Baertse uyt haer swanghre lijf de lachelijcke Muys.⁸
Is dit, riep elcken een de vrucht van't hooge roemen?⁹
Het snorcken is maer windt, u krijten wij verdoemen.¹⁰
‘Vergeefs en ijdel is die stoft van groote konst,¹¹
‘Van macht, van heerlijckheyt, alst blasen is om sonst.¹²
‘Poffhanssen zijnt te recht, want ijghelijck kan't mercken:¹³
‘Gekrijts genoegh, geen woll, seyd' Nicker, en schoor 'tvercken.¹⁴
‘Den eenen van zijn haeff snorckt, d'ander van zijn boecken:¹⁵
‘Hier is heer Calis t'huys, den Doctor moetmen soecken¹⁶
‘In zijne camer daer de Doctors staen te pronck:¹⁷
‘Dees is een man in't velt, en d'ander bij den dronck.¹⁸
‘O onbevaren volck, wilt op dees baken letten,¹⁹
‘En leeren op't kleyn schip geen groote seylen setten:
‘Vlaghvoerders striickt de fock, en haelt de wimpels in:²¹
‘Veel vlaggen (seght Maetroos) 'tschip heeft geen botter in.²²

TEKSTKRITIEK: vs. 2 Pireneesche, de oude uitgave heeft Piceneesche.

1 Een steygerende: 'n hoog oprijzende; locht: hemel; tergen: uitdagen.

2 Vytmunte: overtrof.

3 Vermat haer: vermat zich; (berg wordt hier overal vrouwelik genomen, blijkbaar door de persoonsverbeelding van de barende berg; daarentegen in gewone zin in vs. 4 manlik; wiens in de eerste regel ook voor 't vrouwelik, zie blz. 144 op vs. 60); dat ijder: zodat ieder (ijder met ei-uitspraak, zie blz. 503 op vs. 22).

6 de wereld: de mensen.

7 wat vreemdts: wat biezonders; door: gedurende, bij.

8 lachelijcke: belachelike.

9 elcken een: elkeen, iedereen (elcken een: elk en een, ook elk end' een, letterlik: ieder en een afzonderlik, ieder afzonderlik).

10 snorcken: snoeven; u krijten....: uw schreeuwen achten we vloekwaardig.

11 van groote konst: van groot kunnen, van veel te kunnen.

12 alst blasen is om sonst: als 't wind maken is om niets (om sonst: onder invloed van 't Duits of Oost-Nederl. uit om zus).

13 Poffhanssen: pochhanzen (hanssen nog met s-uitspraak; poff van poffen, blazen, ons puffen); ijghelijck: ieder (zie blz. 503 op vs. 22).

14 seyd' Nicker: zei de duivel.

15 zijn haeff: z'n haven, z'n hebben, z'n bezittingen.

16 heer Calis: meneer Schraalhans (Calis: aan de zigeunertaai ontleend woord (zwarte, zigeuner), bij ons: zwerver, en met bijgedachte aan kaal, ‘arme drommel’).

17 Waar ie bluft met de pronkende boeken van veel andre dokters, geleerden?

18 een man in't velt: 'n oorlogsheid; bij den dronck: ('n held) in 't drinken.

19 O onbevaren volck: o mensen, ongeoefend in 't varen; dees baken: meervoud: deze bakens, waarschuwingen (van baak of bake, omdat baken als meervoud gevoeld werd).

21 Vlaghvoerders....: zee-oversten (admiraals) strijkt 't zeil (fock).

22 'tschip heeft geen botter in: 't schip heeft geen boter aan boord; botter: bijvorm van boter; 't spreekwoord is: veel vlaggen, luttel botters (hoe meer gepronk, hoe slechter kost).