De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

Regelnummers proza verbergen

[p. 694]

89. Babiaen en de Aep.^*

1 Gelijck de Aep ende Kat haer aert niet laten: soo mede niet die boosaerdige menschen. 2 Sulcx bleeck aen Antoninus Caracalla Roomsche Keyser, die van natueren toornigh 3 was. Dese was in zijn jeughdt van Severo zijnen vader wel opghevoedt, ende van 4 goede leermeesters tot alle deughden ende vrije konsten onderwesen, ende gestiert: 5 daerin hij so toegenomen had, dat hij een goed Philosooph was, ende de meeste uren 6 des daegs daerin toebrachte, betoonde hem oock gants sachtmoedigh, ende melijdigh. 7 Ia als ymand veroordeelt, ende ter doodt gevoert worde, soo weende hij, ende keerder 8 zijn oogen af, op dat hij't bloedt niet en sage. Maer als hij namaels begost te rijden 9 ende te vechten, soo liet hij wel dra mercken, waertoe hij genatureert was: ende als 10 hij na zijns vaers doodt Keyser wierde, ende 'tsweerdt inde handt kreegh, soo vergat 11 hij metter haest alle sachtmoedigheyd, word een tyran, ende doode zijn broeder Getam, 12 ende zeer veel Roomsche Raets-heeren ende Burghers.

SVIDAS.

* Boven- en Onderschrift:
Babiaen: inlandse vrouw; eigenlik 'n soort aap, later ook 'n inlandse man of vrouw uit Indië of Afrika (babiaen: de oorspr. vorm van baviaen).
Regel 1 haer aert niet laten: hun aard niet afleggen; soo mede: zo ook. - r. 2 Antoninus. Caracalla: Romeins keizer. - r. 3 van Severo: (Latijnse buigingsvorm) door Sevérus; deze was Romeins keizer (146-217 na Kr.); toen hij stierf volgde z'n zoon Antonínus Caracalla, hem op, die z'n regering begon met z'n broer Geta te vermoorden. - r. 4 tot deughden: in goeie hoedanigheden (niet alleen dus zedelike deugden); vrije konsten: vrije kunsten (de kunsten en wetenschappen van 'n vrijgeborene; artes liberales van de klassieken, zie blz. 269 op r. 44); gestiert: geleid (gestiert met Vlaamse ie). - r. 5 toegenomen had: toegenomen was. - r. 6 daerin toebrachte: daaraan besteedde; betoonde hem: toonde zich. - r. 7 worde: werd. - r. 8 sage: zou zien; namaels: later; begost....: begon (begoste dial. vorm van begonste en, naast begonde); te rijden: ten oorlog te trekken. - r. 9 genatureert was: geaard, aangelegd was. - r. 11 metter haest (met der....): spoedig: word: werd; Getam: (Latijnse buigingsvorm) Geta. - r. 12 Roomsche Raets-heeren: Romeinse senatoren; Suidas: 'n Grieks schrijver in de 10e eeuw na Kr.; hij schreef 'n geschied- en aardrijkskundig woordeboek.

[p. 695]

tekstkritische noten

Den Aep eens guychelaers bedreef zeer vreemde dingen,¹
Met danssen in het perck, met beytelen, en springhen:²
T'nieuws-gierich malle volck zagh vast de bootsen aen,³
Elck was van lacchen schier de blijde ziele ontgaen.⁴
Terwijl den Aep vast juyght, en volght op smeesters roepen,
Hij een fraey hierlantsch wijf ziet groote noten snoepen:⁶
Dies hij op't onverzienst nae haren schoot zich maeckt,⁷
En voor een wijl met haer zoet-apigh noten kraeckt:⁸
Ten lesten kraeckens moede (o seldsaem wonderheden!)⁹
Hij haren voorschoot licht, en toont haer naeckte leden.
D'omstanders lacchen vast om zulck een vreemt bedrijf,¹¹
Dat haer van schaemte moet versteken 'tschaem-root wijf.¹²
‘Natuyre wort bedeckt door d' aenghewende zeden,¹³
‘Maer nimmer uytgheroyt door leeringhe of door reden:¹⁴
‘Barst altijd erghens uyt, en brenght noch eens te pas¹⁵
‘Het geen haer aenghe-erft, en aengheboren was.

TEKSTKRITIEK: vs. 15 te pas, de oude uitgave heeft pas.

1 eens guychelaers: van 'n kunstemaker (guychelaer nevenvorm van gochelaer).

2 beytelen: buitelen (beytelen 17 d'eeuwse bijvorm van buitelen).

3 vast: voortdurend, met spanning; bootsen: gekke sprongen, potsen.

4 was.... de blijde ziele ontgaen: was z'n blije ziel kwijt, was bijna dood van 't lachen.

6 een fraey hierlantsch wijf: 'n opgeschikte inlandse vrouw (uit Indië of Afrika).

7 zich maeckt: zich begeeft.

8 zoet-apigh: (als 'n zoete aap) zoetsappig.

9 seldsaem: zeldzame (seldsaem: 't meervoud meermalen onverbogen zoals in 't middeleeuws).

11 vast: stevig; om zulck een vreemt bedrijf: om zo'n rare manier van doen.

12 Dat haer....: zodat zich van schaamte moet verbergen.

13 aenghewende zeden: aangewende manieren.

14 uytgheroyt: uitgeroeid (uytgheroyt met ooi-klank; uitroeien is 't zelfde als uitrooien, maar de woorden hebben verschillende betekenis gekregen); reden: verstandige woorden.

15 brenght.... te pas: brengt nog eens te voorschijn (te pas: op 'n bepaalde plaats).