De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

Regelnummers proza verbergen

[p. 660]

72. Slanghe en Boer.^*

1 Sulcken danck behaelde de Keyser Arnulphus voor de weldaedt, die hij Zundebaldo 2 der Slaven Coning bewesen had. Want als die van zijn vijanden zeer benaut ende 3 schier gants en gaer onderdruct was, so heeft Arnulphus hem met geldt ende volck 4 versterct, ende uyt alle noot wederom gheholpen. Maer als Zundebaldus hem weder 5 sterck bevant, so heeft hij hem teghen zijn weldoender opgemaect, ende onderstond 6 hem groote schade te doen; twelck hem nochtans niet wel vergingh: want hij vanden 7 Keyser met heyrscracht overrompelt, ende eer hij daertegens voorzien conde onder- 8 druct wierde.

LUITPRANDUS.

* Onderschrift:
Regel 1 de Keyser Arnulphus: Keizer Arnulf; de: gelijk in 't middeleeuws 't lidwoord voor tietels, wanneer 'n eigennaam volgt; Arnulphus: Arnulf in 896 Duits Keizer; Zundebaldo: aan Zundebaldus. Zundebald heette eigenlik Swatopluk, 'n Slaviese koning, die met keizer Arnulf in oorlog was. Toen Arnulf met Swatopluk vrede sloot, werd Arnulf's zoon geboren, die nu naar Swatopluk genoemd werd: dit is de bekende H. Zwentibold (in Limburg Sanderbout genoemd; Sanderbout vernederlandsing van Zundebald). - r. 2 van: door. - r. 3 schier gants en gaer: bijna helemaal; (gants en gaer uit 't Duits ontleend: ganz und gar; voor gants zie blz. 459 vs. 10); volck: krijgsvolk. - r. 5 hem bevant: zich voelde (bevant: de oorspr. vorm van bevond); heeft hij hem.... opgemaect: heeft ie zich voor de strijd toegerust; weldoender: weldoener (met tussengevoegde d gelijk hoenders uit hoeners); onderstond: probeerde. - r. 6 vergingh: bekwam. - r. 7 met heyrscracht: met'n legermacht; daertegens: daartegen (daertegens met toegevoegde bijw. -s, mede onder invloed van jegens); voorzien conde: maatregelen kon nemen; conde: oorspr. vorm van kon. - r. 8 wierde: werd; Luitprandus: Luitprand, bisschop van Cremona, heeft enkele geschiedkundige werken geschreven (10e eeuw).

[p. 661]

LXXII

 

De Land-man bij gheval vond in een hage doren,¹

 

Een krunckelende Slangh, schier dood en half vervroren,²

 

Vermits den Noordenwind de bleecke zon int' snee,³

 

En 'tijs op 'tstrengst vant jaer haer aenzicht spieglen dee.⁴

5

Des huys-mans hert gheroert met liefde en mede dooghen⁵

 

'tSerpent brenght in zijn hut, maer vond zich haest bedrogen:⁶

 

Want als 'tondanckbaer dier s'vuyrs gloeyentheyd vernam,⁷

 

En meer en meer allenx heel tot zich zelven quam,

 

Het zijn fenijn terstond aen allen kanten spreyde,⁹

10

Dies hij haer met een acx terstond ten strijde ontzeyde,¹⁰

 

En kloof haer 'thooft in twee, en riep, O schendigh feyt!¹¹

 

Is dit de loon en danck van mijn ghetrouwigheyd?¹²

 

‘Daer is geen boozer dier als een ondanckbaer mensche,¹³

 

‘Die als hem alles gaet naer zijnen lust en wensche¹⁴

15

‘D'ontfanghen weldaed niet alleen ter zijden stelt,

 

‘Maer den weldoender zelf met alle quaed vergelt.

1 bij gheval: bij toeval; hage doren: haagdoorn.

2 Een krunckelende Slangh: 'n in elkaar gekronkelde slang; krunckelende: met passieve betekenis; vergelijk: 'n zingende Mis; half vervroren: door de vorst half verongelukt.

3 snee: sneeuw (snee: oorspr. onverbogen vorm naast sneeuw uit de verbogen vormen; ook 'n het-woord, zoals in 't middeleeuws).

4 op 'tstrengst vant jaer: in de strengste tijd van 't jaar; in 't strengste jaargetij; haer.... nml. van de zon. Dus: omdat de Noordewind de bleke zon z'n aangezicht deed spiegelen in de sneeuw....

5 Des huys-mans hert: 't hart van de boer.

6 haest: spoedig.

7 gloeyentheyd: warmte; vernam: bemerkte, voelde.

9 fenijn: venijn, vergif (venijn en fenijn naast elkaar door 't lidwoord 't dat de v verscherpt)

10 acx: bijl; ten strijde ontzeyde: (ten strijd uitdaagde) aanviel.

11 kloof: kliefde (oorspr. sterk w.w.); schendigh: schandelik.

12 de loon: 't loon (zoals in 't middeleeuws de- en het-woord); ghetrouwigheyd: genegenheid.

13 mensche: oorspronkelike vorm van mens.

14 wensche: ouwe verbogen vorm.