De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

Regelnummers proza verbergen

[p. 650]

67. Satyr en Boer.^*

1 Emanuel de Griexsche Keyser heeft hem in een saeck kout ende warm, vrient ende 2 vijand betoont. Want als de Keyser Conradus met zijn krijgsheyr in Palaestinam trock, 3 steld hij hem zeer ghedienstigh ende mild aen, liet hem veel meels ende allerley 4 Proviand toevoeren. Doch mengde dat meel met calck, daer van de krijghslieden 5 groote cranckheden ende schade kregen. Als nu Conradus dit vernam, te weten, dat 6 Emanuel vriendlijck van woorden ende vijandlijck in't werck was, so maecte hij hem 7 haest van daer, ende wilde hem niet langer betrouwen.

SABELLICUS.

* Regel 1-2 Emanuel: Manuel I, Griekse keizer (1120-1180). Trad tijdens de 2e kruistocht in vriendschappelike verbinding met keizer Koenraad III; hem.... betoont: zich getoond; Koenraad III, Duits keizer (1094-1152), maakte 'n kruistocht naar 't Heilig land, die minder gelukkig slaagde; gedeeltelik door onmatigheid, gedeeltelik door 't vergif dat de Grieken in de bronnen wierpen, bezweek 't leger; in Palaestinam: (Latijnse buigingsvorm) naar Palestina. - r. 3 meels: met s achter veel. - r. 4 daer van: waarvan. - r. 6 in't werck: in de daad, in z'n daden. - r. 7 haest: haastig; betrouwen: vertrouwen; Sabéllicus: bijnaam van Marcus Antonius Coccius, Italjaans humanist in de 15e eeuw, vooral bekend om z'n algemene wereldgeschiedenis: ‘Rhapsodiae historiarum Enneades.’

[p. 651]

LXVII

 

Een Land-man vond in't wout een ruyghen Satyr dolen,¹

 

Die dood van koude schier zat in een hol ghescholen,

 

Hij bracht hem in zijn huys en deed hem goede cier:³

 

De Satyr, boven mensch en onder als een dier,

5

Ghemerck nam, dat de Boer om d'handen te beschermen⁵

 

In zijne vuysten blies, op dat hij mocht verwermen

 

Zijn kneuckels schier verstijft van koude op twindigh veld:⁷

 

Oock zagh hij dat de spijze op 'stafels rugh ghesteld,⁸

 

Door 'sBoeren adem d'hett' en brand werd afgheblazen:⁹

10

Verwondert overzulcx, began hij te verbazen,¹⁰

 

En vloot ter deuren uyt, beducht voor 'slijfs verlies,¹¹

 

Om datmer koude en hett met eenen adem blies.¹²

 

‘Die in d'een hand het vuyr in d'ander 'twater houden,

 

‘De wijzeman bedacht voorzichtelijck oyt schouden:^13-14

15

‘Want oft haer wezen schoon niet toont als liefde en jonst,¹⁵

 

‘Zoo zijnze doch niet vrij van booze toover-konst.¹⁶

1 Satyr: satyr, in de klassieke mythologie 'n ruw wezen, half mens, half dier.

3 deed hem goede cier: onthaalde 'm goed (cier middeleeuws ook de oorspr. vorm chiere (uitspr. sjiere): gelaat; goede cier doen: 'n vriendelik gezicht geven).

5 Ghemerck nam: merkte op; te beschermen (tegen de kou).

7 twindigh: 't winderig.

8 de spijze: (aan de spijs) bij de spijs.

9 d'hett' en brand: de brandende hitte.

10 te verbazen: te ontstellen.

11 vloot: vluchtte (vloot van vlieden) 'slijfs verlies: verlies van z'n leven.

12 mer: men er (me toonloze bijvorm van men); met eenen: met dezelfde.

13-14 Die.... schouden: De wijze schuwde altijd (oyt) bedachtzaam en voorzichtig hun, die.... (schouwen met Brab.-Holl. ou voor schuwen).

15 oft.... schoon: ofschoon; niet.... als: niets als; jonst: welwillendheid (jonst, zie blz. 517 op vs. 13).

16 doch: toch (doch oorspr. vorm).