Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620 (1927)

De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

(1927)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Vermaeckelijcke Inleydinghe Tot de Vorstelijcke Warande der onvernuftighe Dieren.*

 
Tsa Mackers! 'tzeyltjen strijckt, en stieret 'tjacht te lande,1
 
Op dat wij onzen geest gins in die groen Waerande,
 
Een vorstelijcke plaets, ververschen inde schaeuw:3
 
De Zonne steeckt te zeer, haer hette maeckt ons flaeuw.4
5
De schoot van't binnen-meyr, is spiegel-glad en effen.5
 
Het windeken dat slaept, geen baren zich verheffen.
 
Koomt, volght mij op het spoor, en houd dit binnen-pat.
 
Van nuchtren morghen-dauw zijn noch de kruyden nat.8
 
Wij naerdren meer en meer, de lust-plaets loopt ons teghen.9
10
Hoe aerdigh heeft Natuur beschildert dese weghen!10
 
Hier ist daer't wezen most, hou sluyter open doet!11
 
Hij word mijn stem ghewaer, en loopt ons te gemoet.
 
Hoff-wachter oorloft doch dees Heeren en Jonck-vrouwen,13
 
Dat zij de cierlijckheyd van dese plaets aenschouwen,
15
U moeyt vergolden werd. Koomt vrunden treed vrij aen,15
 
Ontschuylt der sonnen brand in schaduwende blaen.16
 
Dat yeder een van ons zich inbeelde inde zinnen,
 
Dat wy al Graven zijn, Baroenen en Gravinnen,18
 
Int nutten van haer weelde, en haer wellusticheyd,19
20
Daer menigh d'hemel om zijn wellust heeft ontseyt.20
 
Wat haghen groen van palm zijn hier soo glad geschoren?
 
Die doolhoofs wijs ghestreckt, gekrunckelt ons verloren22
 
Doen doolen hier en daer, zoo datmen hier int groen
 
Van d'eel Cretensche maeght wel 'tklouwen had van doen,24
25
Om volghen lancx den draed', om eyndelijck den blinden25
 
Bedriegelijcken wegh, en d'open-poort te vinden.
 
Wij dolen heen en weer, en worden staegs gestuyt.27
 
Wij zijn schier affgemat. hoe raecken wij hier uyt?
 
De Doolhoff schijnt met ons zijn spotternij te drijven.
30
Wat Geest heeft ons vervoert? 'tgheselschap moet hier blijven.30
 
Men houdet mij te goede, ick kent het is mijn schuld,31
 
Ick, ick sal d'oorsaeck zijn, soo ghij hier blijven sult.
 
'Tgeselschap, soo mij dunckt, vermoeyt, sou wel ghelusten33
 
Te lesschen haeren dorst en ergens wat te rusten.
35
Wat raed? hoe moghen wij ontsluypen sulck ghevaer?35
 
Off ergens een weerdinne hier op te speuren waer,
 
Zoo waer't ghewonnen spel. doch voor ons lijfs vermoeyen37
 
Ziet aende slincker zijde een schoon prieelken bloeyen:
 
Elck spoeye best hij mach. Tsa vrunden sit hier om!39
40
U aessem wat verhaelt, ghij zijt ons wellekom.40
 
Een aengename rust ververscht den machteloosen,41
 
En 'therte door den reuck van lelien en roosen,
 
Daer 'troosmarijn tapijt is rondsom mee bestickt,43
 
Niet weynich word vermaeckt, verlustight en verquickt.
45
Maer wat Lucretia, van maecksel wel besneden,45
 
Verberght daer in het groen haer blancke en naeckte leden?
 
En dreyght haer selfs de dood? zij dreyght niet, och zij steeckt!
 
Zij quetst haer selven 'thert! Ziet ziet hoe't bloed uytbreeckt:
 
Hoe't bloed de wonde ontvloeyt, en daelt met groot verlanghen
50
Benedenwaerts, daer't word behendelijck gevanghen,
 
Door s'kunstenaers bedrijf. verschrickt niet, 'tis maer schijn,
 
'Ten is geen vrouwen bloed, 'tis enckel rooden wijn:
 
Die Bacchus is ghewoon te schencken voor de Vorsten,53
 
En andre die vermoeyt hier inde schaduw dorsten.
55
Nu vrunden drinckt eens om, ziet hier is wel te pas55
 
Op kunst-rijck goud gheschroeft een crystalijnen glas.
 
Avoust, en doet bescheyt, daer is nog inde tonne,57
 
Laet omgaen met de Maen, of liever met de Zonne.58
 
Gheselschap brenght eens om, en koelt vrij uwen moet:59
60
'Tis niet Lucretias maer enckel druyven-bloed,60
 
'Twelck 'tbeeld besloten houd, van binnen in zijn adren,
 
Die wonderlijck gheleyt van elders haer vergadren.62
 
Zoo niemant meerder lust, soo nemen wij verloff.63
 
Vaert wel Lucretia: zoo yemant wat te groff
65
Of te tyrannighlijck u 'tbloed heeft afghezoghen,
 
Denckt dat versmachten dorst tot sulcx hem heeft bewoghen.66
 
'Tis langh ghenoech ghedwaelt, wy laten den Labrint:67
 
Die hier ervaren is wel flucx een uytkomst vind.68
 
De bloemhoff light nu 'tnaest, wiens bedden zijn als schulpen
70
Heel uytheemsch van begrijp, daer menichte van tulpen70
 
Als in slaghorden staen, en steken haren kop
 
Veelverwigh nae de locht en nae de sterren op.71-72
 
Mij lust niet al de rest der bloemen te verhalen,73
 
Daer Flora prachtigh schijnt op't cierlijcxst mee te pralen:74
75
Als Zephyr haer omhelst, als zijn gezochtste bruyt,
 
En violetten blaest met Zijnen adem uyt,76
 
Zoo dickmael hij haer kust in dalen en prieelen,
 
Wanneer zij onderlingh malcandren 'therte ontstelen.
 
Hier heeft zijn zetel-stoel ghebouwt de blijde Mey
80
Van thijm, van roosmarijn, en bloemen veelderley.
 
Wat menghsels gloeyen hier? daer dhommelende bijen81
 
Om zoeten honighzeem haer wellust komen vrijen.81-82
 
Maar laet ons om wat nieus te droomen zijn bereyt,
 
Vermits 'tvermaeck ghevoed word door verscheydenheyd.84
85
Tsa opwaerts met mij stijght, op desen lagen toren
 
Die uyt een eyckenboom is wonderlijck gheboren,
 
En seven transsen draeght, een eere deser stee:87
 
Van waer ghy ziet beneen ontstaen een wilde Zee88-vlgg.
 
Door't springhen van een born, gegroeyt uyt groene planten,89
90
Dat als een schreyend beelt versmelt aen alle kanten
 
In vloeyende krystal, en 'tlijckt wel aenden schijn,
 
Als oft de Philosooph Heraclitus wou zijn:92
 
Die't alles, wat beschijnt het wanckel licht der Manen,93
 
Beschreyens weerdigh acht, met uytghestorte tranen.
95
Ghij ziet hier weerzijds 'tstrangh van eenen Oceaen95
 
Die op zijn glasen stroom voert kielen zwaer ghelaen.96
 
Walvisschen mooghdij hier en monsters zien wanschapen,97
 
Die visschen rispen uyt en stroomen, als zij gapen:98
 
Die't water dobbren doen, dat Typhis is verveert,99
100
En Palinurus selff voor't slinghren van haer steert.100
 
Neptunus ziedij thooft en natten baert opsteecken,101
 
En dreygen met zijn vorck de baren die hem smeecken.102
 
Op zijnen kinck hoorn maeckt den Triton heesch gheluyt,103
 
Dat al de water Goon en Nimphen kijcken uyt.
105
Maer och hij word verlust en bijster schier van sinnen,105
 
Die dees Zee-juffren siet, dees spieg'lende Meyrminnen:106
 
Die met hayrstreelen staegh bedrijven al haer pracht:107
 
Dees, snoert haer vlechten op: die, om haer schaduw lacht:
 
Dees, laet aen haer paruyck tgoud en ghesteenten blincken,109
110
En peerlen die zij raept wanneer de schepen zincken:
 
Die, kemt haer gouden hayr, en wast in't soute nat111
 
Haer blinckende aenghezicht en voorhooft altijd glad.
 
Help Nimphen die u ziet, wie ist, die niet souw wenschen,113
 
Dat ghij mocht zijn gheteelt van't bloed en 'tsaed der menschen.
115
Wie ist die niet beklaeght dat u ghestaltenis'
 
Is boven navel mensch, en onder navel visch?
 
Maer ginder, zoo mij dunckt, uyt een verburghen haven117
 
Vlieght een Galey in't ruym door't roeyen vande slaven;118
 
Rand een Koopvaerder aen, die op't verbolghen Meyr
120
Zijn boeve-netten spant, en kloeck zich stelt te weyr.120
 
Wacht mannen, tgeld u lijff! Matroosen houd u onder!121
 
Daer gaet een roock-wolck op, gevolght van eenen donder
 
En blixem des gheschuts, dat eyslijck van gheluyt
 
Vuyr, water, aerd, en locht blaest t'zijnder kelen uyt.124
125
Het ijser plompt in't nat, nae dat het een gheschreye
 
Heeft schielijck opgheweckt in't midden der galleye,
 
Die alzins is gheverwt, met klibber, breyn en bloed:127
 
Hier rolt een menschen hooft, en ginder eenen voet,
 
In't midden vanden storm groeyt 'therte vande Turcken,129
130
Die op haer halve maen en dicken tulband snurcken,130
 
d'Hollander onversaeght, bralt met zijn Princen vlagh:131
 
d'Hollander die noch noeyt verwonnen t'onder lagh.132
 
Eer zouw de lont in't kruyt in't midden vande baren
 
Met zijn en s'vijands hulck recht nae de sterren varen,133-134134
135
Eer hij zich dwinghen liet van een Mahumetaen,135
 
En 'tijser aen het been soo schendelijck liet slaen.136
 
Mars raest noch even dol; hoe zal dien strijd zich enden?137
 
De Turck het hert ontvalt, hij gaet het hooft flucx wenden138
 
Weer nae zijn roof-nest toe. hij reyst weer op een nieuw:139
140
En d'Hollansche kartouw die schenckt hem den adieu.140
 
Ghewis eens menschen oogh en kan zich niet versaden.
 
De geest en 'thert zijn met verwondren overladen.
 
Best dalen wij om laegh, en zien waer zich nu rept143-vlgg.143
 
tGhevogelt dat de locht met zijne vleuglen schept,144
145
En hooger niet en stijght alst net en wil ghedooghen,145
 
Dat haer ghevanghen houd en alzins overtoghen.146
 
Den Arend krom ghebeckt is Keyser van dit rijck,
 
Die Iupijns blixem voert, daer elck voor knielt int slijck.148
 
De Kraen, de blancke Zwaen, de roode Kalikoenen,149
150
De Gier en Paeuw dat zijn sijn heeren en baroenen.150
 
Den Haen wil Koningh zijn, om dat hij is ghecroont,
 
Om dat hij moedigh sich in't bloedigh oorloogh toont,152
 
En sich met d'handschoen licht laet tot den kamp bekoren,153
 
Vertrouwende op sijn moet en op sijn scherpe sporen.
155
Hij heeft der boelen veel, sijn geyle min hij bluscht,155
 
Recht oft een Koningh mocht al doen wat hem ghelust.
 
De Papegaey is Tolck, die aen d'uytheemsche volcken
 
Moet brenghen s'Konincx hert en sijnen sin vertolcken.158
 
De Struys sijn rechter is, die't vierschaer steeds bedient,159
160
En oordeelt in sijn naem wie vijand is of vriend.
 
De Valck als beudel straft, die't vierschaer heeft verwesen,161
 
Verbidden hier niet geld, als 'tvonnis is ghelesen.
 
De Zwaluw, Musch, en Gans, de Duyff, de Nachtegael
 
En d'Exster brenghen chijns den Keyser altemael.164
165
De Vleermuys en den Uyl, als bloedighe Tyrannen,
 
Zijn eeuwigh uyt het hoff in ballinghschap ghebannen.
 
Wiens herte niet ontluyckt, die sulcken vlucht bij een
 
Ghevlerckte borgers siet, van maecxsel onderscheen?
 
Eenparigh d'een verschijnt, en d'ander bont van pluymen.169
170
Hoe kanmen hier sijn tijd verspillen en versuymen!
 
tSa! gaen wij nu bespien waer't wilt en onghediert171
 
Verschuylt in't donker wout, en ons voor d'oogen zwiert.
 
Dien heuvel wel beplant verstreckt eens Princen wooningh,173
 
Voor d'onverwonnen Leeuw der dieren hooft en Koningh:
175
Die hier zijn hoff ophout, en met een fier ghemoed,
 
Nae sijn raed-kamer treed, gevolght van eenen stoet
 
En uytgelesen hoop van wel-geboren dieren,
 
Die hoogh gheadelt sijn, en die zijn hoogheyd vieren.178
 
't Langh-halzige Kameel; Heer Bockaert langh-gebaert.179
180
Het felle Panter-dier, en 'twelbeslagen Paerd;
 
Heer Wolffaert, en den Beyr zijn s'Konincx opper-raden,
 
Die letten wat het rijck kan voordren en beschaden.182
 
De Tygher veld-heer is in't ruym van dees valley,
 
Daer hij het opzicht heeft van s'Konincx veld-armey.184
185
Dien vreesselijcken Dogh, die d'ooghen wijt op sperde,
 
De trotze Capiteyn is van des Konincx guarde.
 
t'Loos Reyntjen is spion die altijds op de straet
 
Doorsnuffelt watter in de wereld ommegaet.
 
De Brack is Courtisaen, en d'Hasen zijn lakeyen,189
190
Die proncken aen't palleys met s'Konincx levereyen.190
 
Den afghejuckten Stier, den Ezel en het Zwijn191
 
Aen hofdienst met de Kat van ouds verbonden zijn.
 
De Baviaen, de Sim, en d'Aep hier op tonneelen193
 
Comedianten zijn, die s'Princen farcen spelen.194
195
Wie zagh oyt schoonder jaght van alderhande Wilt?195
 
Ziet hoe d'een in ghedaente, en verw van d'ander schilt.196
 
Hoe ruygh den eenen is, en d'ander tam van zeden.197
 
Zoo ijmand maer wat tijds of uren wil besteden
 
In't groen van dees Warande, en gae slaen over al199-vlgg.
200
t'Ghevogelte en t'ghediert: eerlanghe hij worden sal
 
Een treflijck Philosooph, vermids des wijsheyds leesten201
 
Ghevormt zijn nae't bedrijff van vogelen en beesten.
 
Wie dan leergierigh is, die voeg zich hier bij mij,
 
En laet geen leerens tijd onachtsaem gaen voorbij.
 
 
I.V. VONDELEN.*

Dorpel-Opschrift.*

 
O Mensch, die hier, in dees Warand,
 
Tot u vermaeck wordt omgeleydt,
 
Terwijl dat ghij den geest vermeydt3
 
Leert wat, en lett eens op u schand:
5
Bemerckt hier, hoe het scherp verstant,
 
Twelck goet en quaet door Reden scheydt,6
 
Trouw, Liefde, en Recht, en Zeegbaerheyt,7
 
Gheweken zijn in't Beesten-lant.
 
Den Mensch is nu in desen eeuw9
10
Van aert een Wolf, Vos, Beer oft Leeuw.
 
Pythagoras souw seggen dan;11
 
Den Man wordt Beest, de Beest wort Man.12
 
Des kent u vuyl; en seght, Ick wensch13
 
Dat ick weerom mach worden Mensch.
 
 
I.R.A.*

Tot d'aenschouwers van dees warande.

 
Koomt vrij schouwen dese Beemd,
 
Siet hoe wonderlijck en vreemd
 
Dat de Dierkens 'tsamen leven:
 
Hoe de trotse Leeuwe pralt,4
5
'tReyntjen loos in stricken valt,5
 
Hoe 'tSchaep voor de Wolf moet beven.
 
Waer den mensche in wort gheleert,
 
Hoe des werelts hoogheyd keert:
 
Hoe zich ijder heeft te draghen:9
10
'tZij tot eerbaerheyd en deughd,10
 
'tZij tot teghenspoet of vreughd,
 
Wilt dat hier de beestjens vragen.

Klinck-Gedicht.

 
Ontkerckert van het Lijf mijn Ziel korts gingh spanseren,1
 
En vond' een groen Warande, alwaer zij trots en fier
 
Sagh treden op het kruyt, en speelen menigh Dier,3
 
Oock Voogh'len licht en vlugh van allerhande veeren.
 
5
O sprack zij! laet den tijdt niet vruchteloos passeren,
 
Hebt acht op haer bedrijff en onderlingh geswier,6
 
Misschien de Wijsheyd oock verburgen schuylt alhier:
 
Van Dieren mogen doch de Menschen zeeden leeren.
 
 
Zij lagh hier op haer luym, en hielt haer wegh gescholen,9
10
En monsterde al het Choor der gener die hier dolen:
 
Ten laetsten leerens satt, zij tlichaem weder vandt.
 
 
Beval de Kunst-Goddin eens Dichters, met zijn dichten,
 
En Beeldenaer uyt jonst dees Idé te verlichten,13
 
Om elck die aen te bien tot een dierweerdigh pandt.14*

Vorige Volgende