De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

(1927)–Joost van den Vondel– rechtenstatus




[pagina 222]
Het derde deel Pharao den Koningh: Hoe wel wy op den throon als Aertsche Goden prachtich Een werelt buygen schier met onsen Scepter krachtich, Hoe wel ons goude kroon blinckt met den diadem,Ga naar voetnoot1109 1110[regelnummer] Daer is een grooter Heer, daar is een hoogher stem, Daer is een Koning noch die onsen glants verduystert, En een bepeerlden Staf die heerelijcker luystert,Ga naar voetnoot1112 Daer is een Hemelsch rijc, twelc t'wereltsch rijc omvangt, Daer alle moghentheyt den Scepter van ontfanght: 1115[regelnummer] T'is hy die boven woont, en heerscht ooc hier beneden, Die onse Zetels doet verschricken voor syn treden, Der Princen overhooft, der Koninghen Monarch,Ga naar voetnoot1117 Diet alles overziet van synen hooghen berch, Die opt verhemelt ront ghebout heeft synen troone,Ga naar voetnoot1119 1120[regelnummer] De louter sterren zijn maer loovers van syn kroone,Ga naar voetnoot1120 Die met syn donder-stem den sterflijcken verschrict, En met het vuyrich root van synen blixem blict.Ga naar voetnoot1122 Meer pijlen heeft hy op Egyptenlant ghescherpet Als zants, en barich schuym het roode Meyr opwerpet, 1125[regelnummer] Als koren-aders rijp den vochten Nyl besproeyt,Ga naar voetnoot1125 Wanneer van synen stroom de vlietkruyc overvloeyt.Ga naar voetnoot1126 Wat baet my nu opt hooft de kroone van Afriken? Oft dat ick't derdendeel van al des weerelts RijckenGa naar voetnoot1127-1128
[pagina 223]
Op mynen globes zie? wat baet dat ick alleenGa naar voetnoot1129 1130[regelnummer] Maeck een triumphe van hooveerdighe tropheen?Ga naar voetnoot1130 Oft dat ic op den boort van mynen vloet doe swieren Dees vendelen ghecruyst, dees bloedighe banieren?Ga naar voetnoot1132 Oft dat den Arabier oft Moore martiaelGa naar voetnoot1133 Ontziet de puncten scherp en sneden van myn stael? 1135[regelnummer] Wat batet (als ick doe myn oorlooghs legher krielen) Dat d'ander weerelt moet voor desen Scepter knielen?Ga naar voetnoot1136 Dat ick vant oost tot west ghevreest worde en gheeert? Als desen grooten Mars noch boven my regeert? O Delta, Delta schoon! die met u graf pilaren,Ga naar voetnoot1139 1140[regelnummer] Met u Mausolen schijnt d'wtbreydselen te naren,Ga naar voetnoot1140 Daer Pharos met syn kruyn de Firmamenten doetGa naar voetnoot1141 Verschricken, en vertreet het Aerdrijc met de voet:Ga naar voetnoot1142 Wat batet oft ghy kont met flitsen en met pijlen Verdonckeren de locht? oft in zoo korter wijlenGa naar voetnoot1144 1145[regelnummer] Ghy een bosschagie maect van lancen wtghespeert?Ga naar voetnoot1145 Oft s'weerelts aensicht met u krijghers eclipseert?Ga naar voetnoot1146 Wat batet oft ghy in u wapens voert gheschreven De teeckens van u deught en vromicheyt verheven?Ga naar voetnoot1148 Wat baet oft uwen Prins met slavernije stranghGa naar voetnoot1149 1150[regelnummer] Zoo vele volcken druckt? oft dat den Ondergangh Syn roede nederworpt, en offert voor myn voeten,Ga naar voetnoot1150-51 Oft met syn kroone my den Middach komt begroeten?Ga naar voetnoot1152
[pagina 224]
Als heel Egypten dus door blixem wint en storm Tot eenen Chaos kruypt weer in syn oude form. 1155[regelnummer] Help Iupijn! wie ghy zijt, die met u oorloogs wempelGa naar voetnoot1155 Ons boven thooft braveert, komt over uwen drempelGa naar voetnoot1156 Int sterfelijc begrijp, en laet den Hemel staen,Ga naar voetnoot1157 Komt plant opt platte velt de stenghe van u vaen;Ga naar voetnoot1158 Gheen Koningh is hier doch die om de beste kansse 1160[regelnummer] Met my kroon teghen kroon derf zetten in balansse:Ga naar voetnoot1160 Ick waegh om t'Hemelsch Rijc noch op een goede hoop Den ronden circkel groot van s'werelts ommeloop;Ga naar voetnoot1161-62 En brenghdy my int graf opt hooghste van myn dagen,Ga naar voetnoot1163 Zoo ist my eers ghenoech van u te zijn verslaghen: 1165[regelnummer] Komt slechts opt aertsch toneel zo ghy tournoyen wilt,Ga naar voetnoot1165 Op dat ick proeven mach de deught van uwen schilt;Ga naar voetnoot1166 En ist dat ick u sweert noch spere niet ontvliede, Zo wensche ic op myn graf gheen schoonder Piramyde.Ga naar voetnoot1168 Oft ghy al schoon d'Hebreen die mynen Scepter druct 1170[regelnummer] Van hunnen halse scheurt, en Pharao ontruct T'joc van hun dienstbaerheyt, waerwaerts wilt gyse brengenGa naar voetnoot1170-71 Dat sy de hoornen van u altaren besprenghen?Ga naar voetnoot1172 Sy raken elders licht in dieper slavernij, Oft onder een ghebiet van strengher heerschappij. 1175[regelnummer] Gantsch Lybien is woest daer Athlas stijgt om hooge,Ga naar voetnoot1175 En t'inghezeten volck gheneert sich met den boghe,Ga naar voetnoot1176 En oorlooght met de spriet ghestadich teghen t'wilt,
[pagina 225]
Daer yder tot nootdruft syn pijlen op verspilt.Ga naar voetnoot1178 Gaen sy hun by den Moor oft Etiopier voeghen, 1180[regelnummer] Die heeft noch t'meeste deel wel van syn Rijc te ploegen;Ga naar voetnoot1180 Oft hyse schoon ontfanght, en loopt se al int ghemoet, D'wtheemsche als een Slaef syn ackers bouwen moet. Den ruyghen Barbaros oock binnen syn limitenGa naar voetnoot1183 Gheen vremdelingen lijt, noch Meden, nochte Sciten,Ga naar voetnoot1184 1185[regelnummer] Noch over onsen vloet, noch over de Iordaen En zal de Philistijn ooc gheen Hebreen ontfaen.Ga naar voetnoot1186 Den vrecken Arabier sy passen op hun stucken,Ga naar voetnoot1187 Is oock ghenoech bekent noch om syn oude tucken,Ga naar voetnoot1188 Hy vilt besteelt en pluckt wie in syn handen raeckt, 1190[regelnummer] En die hy borgher zalft hy eyghen Slave maeckt.Ga naar voetnoot1190 Noch daer den Assyrier der Koninghlijcker statenGa naar voetnoot1191 Toneel eerst bouwen dorst, by't stroomen der Euphraten,Ga naar voetnoot1192 Noch nerghens waer het licht de duysternis verdooft, Oft d'inghezeten is der vremden overhooft. 1195[regelnummer] Oft zoecken sy een Lant oft zoecken sy een wooningh Daer yder borgher is, daer yder is een Koningh, Daer yder Rechter is, en t'mes treckt wt der schee, Diens bodem is ghelijck de diepte vander Zee, Daer alle baergheschuym oprijset met malkander,Ga naar voetnoot1199 1200[regelnummer] Zoo wil een yder hier ooc heerschen boven d'ander, En werden sy dan tsaem verdruckt in ongheval, Wat Koningh isser die hun zake rechten zal? Oft trachtense onder een Climaet zelf te heerschappenGa naar voetnoot1203 Daer sterflijck mensche noyt het spoor van syne stappen 1205[regelnummer] Gheprent heeft laten staen, daer zonder arrebeydt De willighe natuer het acker-veldt bereydt, Sy zullen menich mael noch om Egypten wenschen, Eer't tot voldoeningh strect voor zoo veel duysent menschen,Ga naar voetnoot1208
[pagina 226]
Die buyten Pharao behoeven al ter nootGa naar voetnoot1209 1210[regelnummer] Tot nootdruft eenen opghehoopten vollen schoot. MOYSES ende AARON tot den KONINGH. Moyses: Monarche Misraijns, hoe lang zuldy noch konnenGa naar voetnoot1211 D'oog-appels sluyten voor de klaerheyt eender Sonnen? Hoe langhe o Pharao! zuldy beletten dat Israel smoocken doe het heylich Altaer-plat 1215[regelnummer] Des drijmael hoogen Gods? Ay blint versteenigt Vorste? Hoe priemdy op u hert, hoe steldy op u borste Zoo menich pijl en schicht, en welft u stout en trots, Hartneckich over thooft den strenghen toorne Gods, Die heel Egypten druct t'onsterflijc eeuwich wesen 1220[regelnummer] Dus met syn stemme roept, ic heb voor t'laetst myn pesen Noch eenmael wtgherect en mynen krommen Boogh Ghespannen, wee! o wee! t'wit van myn grimmich oogh Is Heptapolis kroon, die trots myn Hemel schichtenGa naar voetnoot1223 Heeft neghen-mael belet den Isralijt te lichten 1225[regelnummer] Syn ancker vanden Nyl: Wee! wee! indien sy stout Noch dit twelf-stammich heir van hun vertrec ophout: Van d'outst gheboren af wt Pharaonis lenden, Tot d'alderminste toe die van d'Egypters benden Sich d'eerstgheboren roemt van Vader Moeder lief, 1230[regelnummer] Niet een zal zijn die niet de doot ghelijck een dief Zal rucken in het graf, gheen hert dat niet zal voelen Myn koude stralen in syn heete bloedt verkoelen:Ga naar voetnoot1232 Dus loopt noch int ghemoet des Hemels Koning preutsGa naar voetnoot1233 Terwijlen hy u dreyght, zoo hout u buyten scheuts 1235[regelnummer] Van mynen stalen boogh, die weder is ghespannen; En oorloft onsen tocht, dat d'Isralijtsche mannen Op Horeb smoken doen hun Altaren bebloedt. Pharao: Ghy zingt al eenen zang, ghelijc de Koeckoec doet,
[pagina 227]
En oft ghy Slaven trockt om uwen God te spijsen,Ga naar voetnoot1239 1240[regelnummer] Daer Horeb met syn spits ten wolcken gaet oprijsen, En oft myn Majesteyt ghedooghde goedertier Dat ghy opstijghen deed t'Afgodisch offer-vier Wt der woestijnen schoot, om ick en weet wat GodenGa naar voetnoot1243 Vermaken met het bloet des Altaers opghezoden,Ga naar voetnoot1244 1245[regelnummer] Zoudt ghy my sweeren dier te keeren al met vlietGa naar voetnoot1245 Ter plaetsen die ghy met verlof te rugghe liet: Oft veynsdy my den tocht die ghy hebt voorghenomen? Zeght waerwaerts hy sich strect. Aaron: Waer wt wy zijn ghekomen, Het lant van Canaan, recht over de Iordaen, 1250[regelnummer] Daer ons Voorvaders eerst hun stappen lieten staen, Dat God zelf heeft belooft, dat God zelf heeft gesworen Aen Isac synen knecht en Iacob wtverkoren. Pharao: Ghy t'Lant van Canaan verkrijghen int bezit? V Boghen zijn te slap om schieten na dit wit, 1255[regelnummer] Meynt ghy met lijf en ziel zoo in dit Landt te treden? Gaet henen, vraeght te deegh na syn gheleghentheden:Ga naar voetnoot1256 Hoort Idumea, hoort, hoe achtmen dy zoo licht,Ga naar voetnoot1257 Een ander heeft ghenoegh en schrickt van u ghezicht, Die rondsom afghepaelt light midden inde berghen, 1260[regelnummer] Die met u mueren trotz den Hemel schijnt te terghen, Waer voor zoo menig Rijc syn wapens heeft gheschorst, En daer de Philistijn wtsteeckt syn hooghe borst, Daer elck Inwoonder stout is eenen Giges hooghe,Ga naar voetnoot1263 En ghy Sprinchanen teer en Musschen in hun ooghe: 1265[regelnummer] Te wijt zijdy verdoolt! en timmert inde locht, En schildert op Neptuns azure golven vochtGa naar voetnoot1265-66 Dy tPhilistijnsche Rijc zoo wonderlijck voor ooghen: Help! tgheeft my wonder wt wat borsten ghy ghezogen
[pagina 228]
Hebt dees hooghdraghentheyt, en hoe ghy zoo verrucktGa naar voetnoot1269 1270[regelnummer] Dees stoute dwaesheyt in u herssens hebt ghedruckt: Wat Rijc is u belooft? My dunct ghelijc de Mugghen Ghy om de kaersse swermt, tot dat ghy Bedel-plugghenGa naar voetnoot1272 V vleughelen verbrant: ic rade, ic rade u blaest Eer ghy dit heete moes wilt proeven met der haest: 1275[regelnummer] Oft wildy bancken in de Philistijnsche koken,Ga naar voetnoot1275 Eer hy u heeft ghenoodt, oft synen haert doen smoken, Zoo keert dan onverzaedt: ghy Kranen vlieght u mat,Ga naar voetnoot1277 Om gasten met den Vos, die al in schotels platGa naar voetnoot1278 De spijse toebereyt, en als ghy meynt te drabbenGa naar voetnoot1279 1280[regelnummer] In syn ghestolen vet, zult ghy u niet beslabben.Ga naar voetnoot1280 Zoect vrij een ander aes, oft sich u kele belght,Ga naar voetnoot1281 De brock is doch zoo groot dat ghyder aen verswelght: Dus slaet dit inde wint, en laet vrij aender EyckenGa naar voetnoot1283 De Schilden hanghen die ghy niet en meucht bereycken 1285[regelnummer] Met uwen lammen erm al veel te kort en stram, En voor dien Scepter eel van dynen Geytschen Ram De kromme hoornen grijpt, twelck beter u zal voeghen,Ga naar voetnoot1286-87 Oft tKouter, om de borst des Ackers te doorploeghen Van't Palestijnsche lant.Ga naar voetnoot1289 Moyses: Israel onbezorght 1290[regelnummer] Heeft God tot eenen Schilt en tot een vaste Borght, Den grootsten Capiteyn die hy wil overvallen, En baet geen preuts gheberght van opgeworpen wallenGa naar voetnoot1291-92
[pagina 229]
Noch diepe vestingh van een grondeloose zee, Noch boghen, noch gheflits, noch sweerden wt der schee, 1295[regelnummer] Noch vele wapentuygh, noch s'werelts oorloghs heiren In een slach-ordening en mochten sich verweirenGa naar voetnoot1296 Voor synen stercken erm die nau verheven schier Om strijden, al omvlecht is met den Lauwerier.Ga naar voetnoot1297-98 Pharao: En of tLandt open stont van alle Philistijnen, 1300[regelnummer] Hoe raeckty door de dorre Arabische woestijnen,Ga naar voetnoot1300 T'onvruchtbaer woeste velt, de doornen wildernis,Ga naar voetnoot1301 Daer niet min ruygh ghediert als wilt gheboomte en isGa naar voetnoot1302 Daer is noch vrucht tot spijs, noch vochticheyt om laven, T'waer pas een Kerchof om u tzamen te begraven.Ga naar voetnoot1304 Aaron: 1305[regelnummer] God is de volheyt zelf wiens overmilden schoot Voor Iacob overvloeyt van tzoete Hemels broot,Ga naar voetnoot1306 Die't al gheschapen heeft wt niet, kan op der heyden En tstekel-doornich velt ons Tafel toebereyden: De zelfd' waer door den Nyl noch jaerlijcx overvloeyt,Ga naar voetnoot1309 1310[regelnummer] Waer door den Ocean wt zoo veel stroomen groeyt, En zal ons nimmermeer aemachtich laten dorsten,Ga naar voetnoot1311 De moeder zal veel eer s'kints lippen hare borsten Ontrecken wreedt en stuers, eer onsen Herder zal Vergheten syne kudde int aerdsche tranen-dal. Pharao: 1315[regelnummer] Stuyt u den Philistijn, zoo hebdy te passeren T'rood grondeloose Meir, waer wildy henen keeren? Aaron: Die met syn Water-pas bepaelt de groote Zee, En heeft ghecompasseert den boord van yeder Ree,Ga naar voetnoot1318
[pagina 230]
Die s'Hemels vouten schoon te zamen heeft gewrongen,Ga naar voetnoot1319 1320[regelnummer] En t'Aerdsche centrum swaer hout allesins gedrongen,Ga naar voetnoot1320 Heeft lang de wegh bereyt, heeft lang den padt gebaent Voor tvolc van syn verbont, die stoutlijc en verwaentGa naar voetnoot1322 Ghy aen u opzet boeyt, en derft noch thooft opsteken Als oft het aende macht des Hemels zou ghebreken 1325[regelnummer] Te blixemen den trots van u hartneckicheyt,Ga naar voetnoot1325 Daer u de vingher van Gods hooghe MajesteytGa naar voetnoot1326 Zoo streng heeft aenghetast, eylacen! wort eens wijser, En noch de wraec verstompt van syn rechtveerdich ijserGa naar voetnoot1328 Waer mede hy u dreyght. Pharao: Rebellen altemael, 1330[regelnummer] Trect henen, maer ic wil, ic wil u Beestiael Hier blijf tot roof en buyt. Trect henen uwer straten.Ga naar voetnoot1331 Moyses: Wy zullen van ons Vee geen klau hier achter laten.Ga naar voetnoot1332 Pharao: Zo blijft dan die ghy zijt: Hoe, zullen dees Hebreen Ons trotzen? Neen, eer wert den alderleeghsten steenGa naar voetnoot1334 1335[regelnummer] Memphidis omghekeert: Het Vee dat zal hier blijven,Ga naar voetnoot1335 Trect met u Kinders heen, u Hoeren en u Wijven. Aaron: Waer tVee blijft blijven wy, grootmogende Monarch, Als wy ghekomen zijn by Sinai den berch Wy God een offerhand van Ossen ofte StierenGa naar voetnoot1339 1340[regelnummer] Opt heylighe ghesteent dancbarich moeten vieren,Ga naar voetnoot1340 Tot eenen zoeten reuck, en tot een teecken blij
[pagina 231]
Dat hy ons heeft verlost van al ons slavernij, De palen synes Wets wy niet en overtreden,Ga naar voetnoot1343 Dus oorloft ons vertrec, en hoort syn stemme heden. Pharao: 1345[regelnummer] In geenderley manier. Moyses: Zo blijft de straffe hant Des Heeren over u, en over tgantsche Lant: God zoude eer eenen bergh of harde rotz beweghen.Ga naar voetnoot1347 Pharao: Is hy een rustich Haen hy kray noch eens te degen,Ga naar voetnoot1348 Den sleutel van myn Rijc zij u voor tlest ontzeyt, 1350[regelnummer] En welcker tijt ghy in myn teghenwoordicheyt Hier weer verschijnen dorft, ic sweer by mynen Throone, Misraijns edel Hof, en by myn groote Kroone,Ga naar voetnoot1352 Ic sweer by desen Staf bepeerelt en vergult, Dat ghy van stonden aen u kerchof vinden zult. Binnen. Moyses: 1355[regelnummer] O Diamanten hert! o ijseren nature. Aaron: Het ijser wort ghedweegh int gloeyen vanden vuyreGa naar voetnoot1356 Den Diamant hoe hart verzachtet Bocken-bloet,Ga naar voetnoot1357 Maer desen blijft verstoct, versteent in syn ghemoedt. Moyses: T'glas van ons slavernij is niettemin verloopen,Ga naar voetnoot1359 1360[regelnummer] Ic zie, ic zie den wegh tot ons verlossingh open, Egypten ziet om hoogh, het sweert is wt der schee, Dies Iacob morghen licht syn Ancker van dees Ree. Binnen.
[pagina 232]
CHOOR Nu t'manen-schijnsel sich gaet ronden, En met heur kromme hoornen naect 1365[regelnummer] Vast eenen halven circkel maect,Ga naar voetnoot1364-65 Wert den Hebree van druc ontbonden,Ga naar voetnoot1366 En van't tyrannich jock ontlast: Ziet hoe elc juyght met blijden gheeste, Ziet hoe sy nu hun Paesschen-feeste 1370[regelnummer] Met vrolijcheyt bereyden vast, Hun jaer'ghe Lammerkens sy slachtenGa naar voetnoot1371 Met dat de schaduw sich wtstrectGa naar voetnoot1372 En s'Hemels oogh syn licht vertrectGa naar voetnoot1373 Om schuylen inde water-grachten.Ga naar voetnoot1374 1375[regelnummer] Ziet, hoe sy met de roode stralen Van t'zuyver Lams verkoren bloet De dorpels ende posten vroetGa naar voetnoot1377 Van hare poorten vast bemalen:Ga naar voetnoot1378 O heyligh klaer ken-teecken! om 1380[regelnummer] Te vrijden al u eerst gheboren Voor d'Enghel die in s'Heeren toren Gaet maeyen met een Zeyssen krom, Al d'eerstelinghen vanden Nyle, Al d'eerste die wt s'moeders schoot 1385[regelnummer] Beschouden Phoebi stralen root,Ga naar voetnoot1385 Door-schicht hy met een Hemel-pijle.Ga naar voetnoot1386 D'Israëliten rusten twijlenGa naar voetnoot1387 Hun toe na s'Heeren wil en eysch, Om hun te gheven op de reysGa naar voetnoot1389 1390[regelnummer] Van zoo veel stadien en mijlen:Ga naar voetnoot1390
[pagina 233]
De Lammerkens die nu ghedootGa naar voetnoot1391-vlgg. Zijn, sy gaen voor den vuyre speten, Daer na met bitter sausse op-eten,Ga naar voetnoot1393 Met zurigh onghehevelt broot,Ga naar voetnoot1394 1395[regelnummer] Omgort gheschoeyt, den staf in handen, Een yeder vlijtich t'Lamken eet Al staende, als wandel-gasten reet,Ga naar voetnoot1397 Om scheyden vande Nylsche stranden. Schoon morghen-root begint te blosen,Ga naar voetnoot1399-vlgg. 1400[regelnummer] Sy met verlanghen roepen tzaem, Komt werpt u stralen aenghenaem Eens in ons blijschap over Gosen,Ga naar voetnoot1402 Blau Hemels Licht doorschijnt de Locht, Beschaemt den zilver-schijn der Manen, 1405[regelnummer] En distilleert de peerel tranenGa naar voetnoot1405 Die van ons wanghen rollen vocht, Niet meer van droefheyt als voorhenen, Maer al van blijschap en van vreucht, Om dat den Hebree met gheneucht 1410[regelnummer] Syn zoete vrijheyt is verschenen. O zoete vrijheyt! wat een krooninghGa naar voetnoot1411 Danct u den ghenen die verructGa naar voetnoot1412 Nu zoo vele eeuwen heeft ghedruct T'slaefsch jock van een tyrannich Koningh: 1415[regelnummer] Oft schoon t'wildt voghelken met lust Int korfken tiereliert en fluytert, En inde traly twijl het tjuytert Verdient tghekochte zaedt gherust,Ga naar voetnoot1418 T'zou liever inde tacxkens schieten,
[pagina 234]
1420[regelnummer] En klieven met syn vlercxkens lochtGa naar voetnoot1420 Den blauwen Hemel, zoo het mochtGa naar voetnoot1421 Slechts magher synen kost ghenieten. Waerom versteect sich inde stoppels Der bosschen t'hoorn-ghetacte Hert,Ga naar voetnoot1424 1425[regelnummer] De rancke Hind waerom zoo hart En snel vlucht sy voor s'Iaghers koppels?Ga naar voetnoot1426 Waeromme vliedt het schuw Konijn En d'achter-lamme bloode Hasen,Ga naar voetnoot1428 Die als een schaduw wechgheblasen 1430[regelnummer] Zoo flocx in hun zant-holen zijn? D'azure Visschen waerom duyckenGa naar voetnoot1431 Sy voor tdoorluchtich net zoo rasGa naar voetnoot1432 Int diepste van het water-glas Int diepste van Thetidis kruycken?Ga naar voetnoot1434 1435[regelnummer] Ach! om hun vrijheyt, die zoo naecteGa naar voetnoot1435 Een yeder van naturen wis Syn voorhooft ingheschreven is, Van dat hy eerst int licht gheraecte. O drymael edel vrijheyts kroon! 1440[regelnummer] Die Isac d'hooft-slapen omvlechtet,Ga naar voetnoot1440 Waerom den lieven Hemel vechtet,Ga naar voetnoot1441-vlgg. Die met syn vleughelen ten toon Beschaduwt d'Isralijtsche benden, En helpt hun wt t'Egyptisch zandt, 1445[regelnummer] Int rijcke Palestijnen landt, Wt al hun droefheyt en ellenden. Twijl Iacob dus van vreuchden reyetGa naar voetnoot1447 Den heldren witten dagh aenbreect,Ga naar voetnoot1448
[pagina 235]
De gulden Sonne thooft opsteect, 1450[regelnummer] Die over Nylus golven spreyet Het stralich licht van syn flambeel,Ga naar voetnoot1451 Die haest ontdect hoe dees ComediGa naar voetnoot1452 Rijst wt de bloedighe Tragaedi Van Deltas schreyende Toneel, 1455[regelnummer] Daer d'outst-gheboren voor hun maghenGa naar voetnoot1455 Opt bedde ligghen kout en stijf, En laten tgraf hun doode lijf, Dies Isr'el wert vant jock ontslaghen.Ga naar voetnoot1458	voetnoot1109 Hoewel mijn gouden kroon en diadeem op mijn hoofd blinkt; kroon met den diadem: bedoelt waarschijnlik éen kroon, die uit 'n versierde hoofdband (diadeem) bestaat, waarboven de kroon verbonden is; of wel wordt bedoeld 't dubbele gezag, de koninklike kroon van 't wereldlik oppergezag en de diadeem of opperpriesterlike hoofdband van 't priesterlik oppergezag. voetnoot1112 luystert: schittert. voetnoot1117 Der Princen overhooft: der vorsten opperhoofd. voetnoot1119 opt verhemelt ront: op 't ronde hemelgewelf. voetnoot1120 De louter sterren: de zuivere sterren. voetnoot1122 blict: licht, bliksemt. voetnoot1125 meer.... dan de vochtige Nijl rijpe korenaren besproeit. (ader: onjuiste voller vorm voor aar). voetnoot1126 de vlietkruyc: zie aant. vs. 1031. voetnoot1127-1128 Afriken-Rijcken: in deze tijd had de ij nog de klank van ie in Amsterdam tenminste bij velen; of waarschijnliker is 't dat moet gelezen worden: Afrijken. voetnoot1129 globes: op mijn rijksappel. globes = 't latijnse globus; (Vondel stelt zich blijkbaar de rijksappel voor met 'n afbeelding van 't rijksgebied; of bedoelt hij eenvoudig ‘op mijn wereldbol’?) voetnoot1130 dat ik zegepraal in trotsheid met de veroverde krijgstekens? voetnoot1132 Dees vendelen ghecruyst: deze gekruiste vaandels, vaandels met 'n kruis voorzien ('t rijkskruis), of is gekruiste vendels, kronkelende vaandels? voetnoot1133 Moore martiael: strijdhaftige Ethiopiër. voetnoot1136 d'ander weerelt: de andere helft van de wereld. voetnoot1139 graf pilaren: en Mausolen: grafmonumenten, de Piramieden, de grafmonumenten van de Farao's (Mausoléum: grafmonument). voetnoot1140 d'wtbreydselen te naren: 't uitspansel te naderen. voetnoot1141 Waar Pharos (de vuurtoren, zie vs. 792). voetnoot1142 en't aardrijk verachtend beneden zich laat. voetnoot1144 in zoo korter wijlen: in zo korte tijd, in 'n oogwenk. voetnoot1145 gij 'n bos maakt van opgestoken lansen? (wtghespeert: uitgesperd, uitgespreid; met zinspeling op speren?) voetnoot1146 Of dat ge.... voetnoot1148 deught en vromicheyt verheven: verheven kloekheid en dapperheid. voetnoot1149 slavernye strangh: strenge, harde slavernij. voetnoot1150-51 of dat 't Westen zijn heerserstaf voor mijn voeten neerwerpt en mij aanbiedt (ondergang van de Zon: Westen). voetnoot1152 den Middach: 't Zuiden. voetnoot1155 oorloogs wempel: oorlogsvaan. voetnoot1156 Ons boven thooft braveert: ons hierboven beheerst. voetnoot1157 Int sterfelijc begrijp: in de kring van de stervelingen. voetnoot1158 de stenghe: de stang. voetnoot1160 derf: durft. voetnoot1161-62 om t'hemelse rijk waag ik nog (in de kamp met u) met goed vertrouwen de grote ronde kring van heel de wereld (die ik beheers). voetnoot1163 opt hooghste van myn dagen: op 't hoogste van mijn levenstijd, op 't hoogste punt van mijn leven. voetnoot1165 tournoyen: kampvechten. voetnoot1166 deught: voortreffelikheid. voetnoot1168 gheen schoonder Piramyde: geen schoner grafmonument (dan de eer met u gekampt te hebben). voetnoot1170-71 't juk van hun hals scheurt en aan Farao ontrukt. voetnoot1172 de hoornen van u altaren: de vier hoeken van 't Joodse brandofferaltaar liepen in 'n hoorn uit (Uitt. 27, 2) en bij 't offeren werden die horens met 't bloed van de zoenoffers bestreken. (Lev. 4, 25 enz. Uitt. 29, 12). voetnoot1175 Lybien: 't woeste deel van N. Afrika ten Westen van Egipte; Athlas: 't Atlasgebergte. voetnoot1176 gheneert sich met: voedt zich met, leeft van. voetnoot1178 nootdruft: levensonderhoud. voetnoot1180 Die moet nog 't grootste deel van z'n land ontginnen. voetnoot1183 Barbaros: de Berber, bewoner van Barbarije aan de zeekust. voetnoot1184 noch Meden: ook de Meden.... dulden geen vreemden. voetnoot1186 ontfaen: ontvangen. voetnoot1187 sy passen op hun stucken: laten ze (de Hebreeën) op hun stukken passen. voetnoot1188 tucken: listige streken (tuck: aard; wat in z'n aard ligt). voetnoot1190 En die hij (voor de schijn, uiterlik) als burger erkent. voetnoot1191 Noch waar de Assyriër 't eerst (van allen) de koninklike macht vestigde. voetnoot1192 der Euphraten: van de Eufraat (Eufrate door Vondel vrouwelik genomen). voetnoot1199 alle baergheschuym: alle schuimende baren. voetnoot1203 zelf te heerschappen: zelf de heerschappij te voeren. voetnoot1208 Eer't tot voldoeningh strect: eer er voldoende voedsel is. voetnoot1209 Die zonder Farao aan alles gebrek hebben in hun nood, en tot levensonderhoud 'n hoog opgehoopte volle schoot nodig hebben. voetnoot1211 Misraijns: van Misraïm, Hebreeuwse naam voor Egipte. voetnoot1223 Heptapolis: zie vs. 1038; trots: ondanks. voetnoot1232 stralen: pijlen; die niet zijn bloed door mijn koude pijlen zal voelen verkoelen. voetnoot1233 Ga nog de grootmoedige hemelkoning te gemoet, dus; volbreng zijn wil (preuts: edel van gemoed). voetnoot1239 En oft: en of gij al, indien gij dan. voetnoot1243 om ick en weet wat Goden vermaken: om ik weet niet wat voor Goden genoegen te doen. voetnoot1244 met het (gekookte) verbrande bloed van't altaar. voetnoot1245 sweeren dier: plechtig zweren (dier: met 'n duren, plechtigen eed); met vliet: met vlijt, (zie aant. vs. 1127) nauwgezet. voetnoot1256 gheleghentheden: toestand, gesteltenis. voetnoot1257 Idumea: in't Zuid-Oosten van Kanaän ('t Land der Edomieten); dy: u. voetnoot1263 Giges: reus, 'n gigant (gigas de Latijnse naam van de hemelbestormers). voetnoot1265-66 in de lucht timmeren, en op Neptunus' blauwe watergolven schilderen, voor: dwaze voorstellingen hebben. voetnoot1269 zoo verruckt: zo verdoold van verstand. voetnoot1272 Bedel-plugghen: bedelschooiers. voetnoot1275 bancken: banketeren, feestmalen; koken: keuken. voetnoot1277 Kranen: kraanvogels; in deze vogels toespeling op de fabel van de kraanvogel en de vos. voetnoot1278 Om gasten: om te gasten, te eten. voetnoot1279 drabben in: wroeten in (drabben: heen en weer lopen). voetnoot1280 u beslabben: u bemorsen (door haastig overvloedig eten). voetnoot1281 oft sich u kele belght: als uw keel boos wordt, ontevreden wordt. voetnoot1283 slaet dit inde wint: laat dit waaien, zie er vanaf; de volgende regels zinspelen blijkbaar op 'n spel (wapenspel?) waarbij men schilden die aan 'n eikeboom hingen, moest trachten te grijpen; (de eycken = de eik). voetnoot1286-87 en in plaats van naar die edele schepter grijp liever naar de horens van uw bok (bemoei u met uw vee); Geytschen Ram waarschijnlik = geitebok. voetnoot1289 Palestijnsche lant: wel vreemd dat Vondel hier spreekt van't Palestijnse land, dat toch't zelfde is als Kanaän; mogelik denkt Vondel alleen aan ploegen en veeverzorgen, (en liet ze dat bij verziening hier in Palestina doen) als tegenstelling met hun hoge veroveringsplannen. voetnoot1291-92 die hy wil overvallen: als deze Capiteyn (God) iemand wil aanvallen, dan baat geen trots gebergte. voetnoot1296 en mochten: zouen niet kunnen. voetnoot1297-98 die nauweliks opgeheven om te strijden, al omkranst is met de lauwer van de overwinning. voetnoot1300 raeckty: raakt gij. voetnoot1301 de doornen wildernis: de wildernis van dorenstruiken. voetnoot1302 ruygh ghediert: woeste dieren. voetnoot1304 pas: juist. voetnoot1306 tzoete Hemels broot: toespeling op 't manna. voetnoot1309 De zelfd': dezelfde, God door wie.... voetnoot1311 aemachtich: machteloos, krachteloos (ons amechtig). voetnoot1318 ghecompasseert: afgepast (met 't kompas, de passer). voetnoot1319 vouten: gewelven (spreek uit: voeten). voetnoot1320 Volgens de opvatting van velen was de aarde 't middelpunt van 't heelal (volgens onze zintuigelike waarneming beschrijven de dichters't heelal gewoonlik zo; zie o.a. Vondel's Lucifer en Adam). voetnoot1322 tvolc.... die: 't volk.... dat (die als in't Middel Ned. naar de voorstelling of naar't natuurlik geslacht in plaats van overeen te komen met't woord). voetnoot1325 blixemen: neer te bliksemen. voetnoot1326 Daer u....: terwijl toch Gods vinger u zo heeft aangegrepen. voetnoot1328 En noch....: dan zal nog; ijzer: wapen. voetnoot1331 Trect henen uwer straten: gaat uw weg (gaat uw gang). voetnoot1332 Zo Uitt. 10:26. voetnoot1334 alderleeghsten: allerlaagste, onderste. voetnoot1335 Memphídis: van Memfis (hoofdstad van Egipte). voetnoot1339 een offerhand.... vieren: 'n offerande plechtig opdragen. voetnoot1340 Opt heylighe ghesteent: op'n gewijd altaar van opgestapelde stenen (Uitt. 20:25). voetnoot1343 De palen: de grenzen. voetnoot1347 eer dan u. voetnoot1348 een rustich Haen: 'n wakkere haan. voetnoot1352 Misraijns: zie vs. 1211. voetnoot1356 ghedweegh: lenig, smijdig. voetnoot1357 Bokkebloed verzacht de diamant hoe hard ook (volgens de vroegere natuurver-klaarders). voetnoot1359 T'glas: de tijd ('t tijdglas, de zandloper). voetnoot1364-65 en met haar naakte (open) kromme horens al'n halve sirkel maakt (bijna halve maan). voetnoot1366 Wert: wordt. voetnoot1371 jaer'ghe....: eenjarige. voetnoot1372 Zodra de avendschaduw zich begint uit te spreiden. voetnoot1373 vertrect: wegtrekt. voetnoot1374 om in de waterdiepte (de zee) onder te gaan. voetnoot1377 vroet: wijselik, uit voorzorg (volgens Gods gebod). voetnoot1378 bemalen: bestrijken, beschilderen. voetnoot1385 Phoebi: van Phoebus, van de zon. voetnoot1386 Door-schicht: doorschiet. voetnoot1387 rusten twijlen hun toe: maken zich intussen klaar. voetnoot1389 Om hun te gheven: om zich te begeven. voetnoot1390 stadien: gewone oud-Griekse afstandmaat (ongeveer 120 meter). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1412 Danct u, de oude uitgave heeft dunct u. voetnoot1391-vlgg. Zij gaan de lammerkens... aan 't spit steken ('t paaslam mocht alleen gebraden worden genuttigd). voetnoot1393 met bitter sausse: 't Paaslam moest met bitter kruid gegeten worden (Uitt. 12:8). voetnoot1394 met zuur maar niet gedeesemd brood; onghehevelt: ongedesemd, ongerezen (zonder hevel: rijsmiddel, gist). voetnoot1397 reet: gereed. voetnoot1399-vlgg. Zij allen roepen verlangend: schoon morgenrood begin te blozen, kom.... voetnoot1402 Gosen: 't Egiptiese landschap waar de Israëlieten woonden. voetnoot1405 distilleert: doe verdampen. voetnoot1411 wat een krooningh: wat 'n heerlikheid. voetnoot1412 die verruct....: die nu zo veel eeuwen in radeloosheid (verruct) is gedrukt door 't slavenjuk. (danct u den ghenen: dankt u degene). voetnoot1418 gherust: wakker, moedig. voetnoot1420 syn vlercxkens locht: z'n luchtige, zwierige vlerkskens. voetnoot1421 zoo het mocht slechts: indien 't maar mocht. voetnoot1424 t'hoorn-ghetacte: met getakte horens. voetnoot1426 koppels: troepen honden. voetnoot1428 d'achter-lamme: om d'eigenaardige manier van springen (niet de hazen zijn achterlam maar de konijnen, die met d'achterpoten niet kunnen lopen). voetnoot1431 D'azure: blauwkleurig door 't water. voetnoot1432 doorluchtich: opengewerkt. voetnoot1434 Thetídis kruycken: de wateren van de zee (Thetidis = van Thetis, zie vs. 739). voetnoot1435 zoo naecte: zo open, zo duidelik. voetnoot1440 Isac: de Israëlieten. voetnoot1441-vlgg. de vrijheid, waarom God zelf voor de Israëlieten strijdt; God die met de vleugelen van zijn bescherming openlik (ten toon) de Isr. beschaduwt. voetnoot1447 reyet: ten reidans gaat. voetnoot1448 witten: stralende, blije. voetnoot1451 flambeel: flambouw. voetnoot1452 Die weldra doet zien hoe dit blij schouwspel (zie aant. op de tietel blz. 163). voetnoot1455 voor hun maghen: voor 't oog van hun bloedverwanten. voetnoot1458 wert: wordt.

Vorige Volgende

Het derde deel

Over dit hoofdstuk/artikel

lied