De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

(1927)–Joost van den Vondel– rechtenstatus




[pagina 207]
Het tweede deel PHARAO den Koningh, TIPHUS ende SERAX, Droombedieders ende Toovenaers. Pharao: Den laetst gheleden nacht (wat hoef ick my te veynsen)Ga naar voetnoot733 Heeft my belemmert swaer met veelderley ghepeynsen, 735[regelnummer] Ghelijc de groote kroon ghemeynelijc aenkleeft De zorgh, die altijdts met veel zorghen om ons sweeft, De zorg die s'Konincx hooft met heuren swerm verduyselt,Ga naar voetnoot737 En met een sterc gheblas steeds in syn ooren suyselt.Ga naar voetnoot738 Wanneer de schaduw valt, en dat het sterflijck DalGa naar voetnoot739 740[regelnummer] Snachts vleughelen bespreet, zoo slaept den grooten Al,Ga naar voetnoot740 De Son in Thetis schoot, t'ghedierte met vermackenGa naar voetnoot741 In syne holen rust, t'ghevoghelt inde tacken Syn vlercken hanghen laet: maer s'Konincx Majesteyt Doch nimmer rust omhelst, oft zoo hy wert verleytGa naar voetnoot743-744 745[regelnummer] Door eenen zachten slaep, en d'ooghen komt te sluyten, Zoo waect syn zorghe noch, en sluyt syn ruste buyten, Als hy int bedde swemt in Lethes stillen stroom,Ga naar voetnoot747 Syn zorghen werden ijl verkeert in eenen droom.Ga naar voetnoot748 My docht in mynen slaep ick op den grooten waghen 750[regelnummer] Wert lancs het roode Meyrs schuymzandich strant gedragenGa naar voetnoot750 In volle wapeningh, en rustingh t'eenemael, Ghelijc wanneer de Moor ontziet myn bloedich stael,Ga naar voetnoot752
[pagina 208]
Den Hemel was ghevaecht blau, helder, en azurigh,Ga naar voetnoot753 En Phoebus zach in Zee syn spieghel stralen vurigh,Ga naar voetnoot754 755[regelnummer] Het weder loegh elck toe, men hoorden gheen gheruys, Zephyrus nau verblies een golfken met ghedruys,Ga naar voetnoot756 De schepen laghen stil, dat nau Neptunes ghildenGa naar voetnoot757 Voor t'windeloose weer een zeyl wtspannen wilden, T'ghespan van myne koets den breydel gaf ghehoor,Ga naar voetnoot759 760[regelnummer] En telden, zoo het scheen, hun stappen op het spoor,Ga naar voetnoot760 Als op het onversienst het Meyr bestont te bruyssen,Ga naar voetnoot761 Dat gheene kielen sich na t'roer en lieten kruyssen,Ga naar voetnoot762 Den sturen Boreas beghonst flocx wt der ZeeGa naar voetnoot763 T'grijs-schuymich baer gebercht te brenghen op de ree,Ga naar voetnoot764 765[regelnummer] Den Hemel wert bekleet met droeve duyster wolcken,Ga naar voetnoot765 En t'voorhooft vande locht omstort met swerte kolcken, Een doncker nachtzeyl blint beschaduwde den dach, Dat t'licht alsins verdween, oft zoomen schijnsel zach, Wast blicxem wederlicht, dat met een slincx gheflickerGa naar voetnoot769 770[regelnummer] Iupijn van boven wierp, met eysselijck gheklicker,Ga naar voetnoot770 Den donder dreunden met een dommeligh gheklack,Ga naar voetnoot771 Dat Sirt, klip, rots, en strant Neptunus gramschap brac,Ga naar voetnoot772 Die met syn gaffel scheen den Hemel te beklemmen,Ga naar voetnoot773 En t'weder tFirmament int roode diep te swemmen,Ga naar voetnoot774 775[regelnummer] De Tritons trompten op hun groote water-schulp,Ga naar voetnoot775
[pagina 209]
Dat yeder Palinur de Goden riep om hulp,Ga naar voetnoot776 De schepen steghen op ghenade na de PolenGa naar voetnoot777 En hadden t'wijs-compas, en t'roer den wint bevolen.Ga naar voetnoot778 De paerden zaghen nau ooc d'onweers stormen leep,Ga naar voetnoot779 780[regelnummer] Den voerman hoefden toom, noch breydel, nochte sweep,Ga naar voetnoot780 Sy vloghen even dul, een langhdurighe wijle Als wt een Schijtschen boogh den onbedwongen pijle,Ga naar voetnoot782 Veel snelder als de wint, veel snelder als de stroom Schoof op vier raders den beslaghen DisselboomGa naar voetnoot784 785[regelnummer] Hot, hot, al breydeloos den waghen henen glipten,Ga naar voetnoot785 Ontziende noch de kroon, noch Scepter van Egypten: Wat s'Konincx Koetser oock ghebaerde oft luyde riep,Ga naar voetnoot787 De redeloose vlucht al even swijmich liep,Ga naar voetnoot788 Nu bin nu buyten spoors, al zonder wech te peylen,Ga naar voetnoot789 790[regelnummer] Gheen schip ons volghen mocht met opgeblasen zeylen.Ga naar voetnoot790 Dus stoof den voortocht vast als eenen water-vlietGa naar voetnoot791 Die vant gheberchte valt, tot daermen Pharos zietGa naar voetnoot792 Weerhoudeloos verbaest in hunnen loop ten vollen,Ga naar voetnoot793 Ghelijcmen eenen steen ziet vande klippen rollen, 795[regelnummer] Hoe't grondeloose diep meer zants en waters spoogh, Hoe heftigher verschrict elc ros om zeerste vloogh, Tot door het storm gheblas een Crocodille stranden,Ga naar voetnoot797 De grootste die hier oyt ghezien mocht zijn te landen, Dicht aenden boort des strants, int minst van drijmael vijfGa naar voetnoot799 800[regelnummer] Cubiten, over sterc ghewapent op het lijfGa naar voetnoot800
[pagina 210]
Met dobbel schelpen hert, t'hooft zeltsaem om aenschouwen,Ga naar voetnoot801 Zoo eysselijck en groot dat het elck dede grouwen, Scherptandich inden mont: zo haest ons Iacht vernamGa naar voetnoot803 Dit zeltsaem monster, twelc heel heftigh na hun quam, 805[regelnummer] Sy hunnen loop op nieus verdobbelden verbolghen, De koetse mocht gheswint heur op het snelste volghen, Alst koppel honden heet het Hirt volght op de hiel, Tot dat een hollicheydt den waghen wederhiel, Waer door sy wt t'ghespan van hun gareelen raecten, 810[regelnummer] En krac, krac, tot tweemael den grooten wagen kraecten,Ga naar voetnoot810 Die eyndelijc verswact, niet wederhouden mochtGa naar voetnoot811 Met my stac op het strant de beenen inde locht!Ga naar voetnoot812 Hier lach de dissel, ghins het speeck, en daer de raden,Ga naar voetnoot813 Tot ick my smorghens van Morpheus vont verraden.Ga naar voetnoot814 815[regelnummer] Den droom bediet wat vremts (hoe wel hy zomtijts liegt, En met syn Iden als een schaduwe vervlieght),Ga naar voetnoot816 Want onlancx zijn ghezien de dreyghende Cometen, Verscheyden beeltsels ooc van bloedighe Planeten,Ga naar voetnoot818 En tot drij nachten toe een gheestelijck ghespoockGa naar voetnoot819 820[regelnummer] Is voor myn slaeps ghesicht verswenen als den rooc:Ga naar voetnoot820 De Pyramiden van de Koninghlijcke graven Drijmalen zijn beweeght, een vlucht van swerte raven T'Meyr opgheworpen heeft, graf-voghels die graf grafGa naar voetnoot823 Egypten dreyghen gruw met d'een oft d'ander straf,Ga naar voetnoot824 825[regelnummer] De grootste Zarcken vande Tomben zijn ghereten,Ga naar voetnoot825 En t'nare Kerchof heeft doods-beenders opghesmeten,Ga naar voetnoot826 Isidis heyligh beelt, tot voorspel van ons leet,Ga naar voetnoot827
[pagina 211]
Heeft eenen reghen vocht van bloedich sweet ghesweet!Ga naar voetnoot828 Osiris na den Nyl heeft sich ghekeert verbolghen,Ga naar voetnoot829 830[regelnummer] Ontwijffelijc hier na moet d'een oft d'ander volghen:Ga naar voetnoot830 Ghy Sienders, my den gront van dese zaec verklaert. Tiphus: Den Koning zij hier in bekommert noch beswaert. Serax: Den droom rijst wt een hert beslommert met veel zorgen. Pharao: Hy rijst waer wt hy wil, wat isser in verborghen? Tiphus: 835[regelnummer] Gantsch niet grootmoghent Vorst.Ga naar voetnoot835 Pharao: Nochtans den droom bediet En wijst op tgheen daer na ghemeynelijc gheschiet. Tiphus: Pilaer vant grootste rijc, de droomen zijn verscheden,Ga naar voetnoot837 En eensdeels anders niet dan ydelheyt verbreden;Ga naar voetnoot838 Ten and'ren Prophetisch, Voorloopers, diens ghebaerGa naar voetnoot839 840[regelnummer] De komst boodschappen van de zuyver waerheyt klaer; Ten derden, twijfelijc, en doncker int aenschouwen, Daer niemant, dan die wil, t'geloove op hoeft te bouwen: Nu t'beelt van s'Konincx droom, ten aenzien onghewis,Ga naar voetnoot843-vlgg. Van ijl, en twijffel tsaem in een versmolten is, 845[regelnummer] Zoo datter niet en waer yet zekers wt te ramen. Serax: Belanghende t'ghespoock met dees voorteeckens tsamen,Ga naar voetnoot846 Ten deele schijnet wel tot quaet te zijn gheneycht, En acht wy werden vande Goden dus ghedreycht,Ga naar voetnoot848
[pagina 212]
Om dat wy zuymich zijn, en werden lancx hoe slofferGa naar voetnoot849 850[regelnummer] Int heylighe ghesmoock en dienst van onsen offer,Ga naar voetnoot850 Om d'ander Goden straf t'ontslaen en maken quijtGa naar voetnoot851 Op den Altaren die den Priesters toeghewijtGa naar voetnoot852 Bevolen zijn van outs, den Koningh tot een teecken Van boet, hun heyligh doe het offer-vuyr ontsteken, 855[regelnummer] Op dat den Hemel (die ons dreyghen schijnt met wee) Syn stael mach wederom bekleeden met der schee, En d'offerhanden als een zoeten reuck ontfanghen, Wechnemende de straf, die toornich schijnt te hanghen Ons allen boven thooft: dat ooc den Koningh weer 860[regelnummer] De Godsdienst, die allencx vervallen meer en meer Is in het gantsche Rijc, op nieus mocht wederbarenGa naar voetnoot861 Gheheel opt oud ghebruyc van over vele jaren,Ga naar voetnoot862 Dat ooc des Heylichdoms Hoochtijt by yeder mocht Devotich zijn gheviert, en alles wederbrochtGa naar voetnoot864 865[regelnummer] Wert op den ouden voet, etc.Ga naar voetnoot865 MOYSES ende AARON tot PHARAO Moyses: Groot Koningh vande stranden Des Nyls, den Koning die den Scepter voert in handen Van Hemel, Aerde, en Zee, die uwen glantz verdooft, Der Koninghen Monarch, en aller Princen Hooft,Ga naar voetnoot868 Heeft ons ghezonden hier. Pharao: Wiens Scepter, oft wiens Kroon is 870[regelnummer] Ontzienelijcker als den Rijcx-staf Pharaonis?Ga naar voetnoot870 Moyses: T'onsterflijc wesen zelf, de Heere Zebaoth. Pharao: Wie kenter neffens my een grooter Heer oft God? Breyt sich myn Heerlijcheyt niet wt aen alle kanten.
[pagina 213]
Aaron: Van een almachtich Heer wy beyde zijn Gezanten, 875[regelnummer] Van God die synen Troon op s'Hemels vout pilaert.Ga naar voetnoot875 Pharao: Regeert hy inde Locht, ic heersch hier op der Aerd. Aaron: Hy is die s'Hemels loop stiert op de hooghe Polen.Ga naar voetnoot877 Pharao: Ic denc ghelijc de Nyl omdraeyt de water-molen.Ga naar voetnoot878 Aaron: Hy is den Donder-god, en tblixemende licht. Pharao: 880[regelnummer] Den Donder is myn stem, den Blixem myn gezicht. Aaron: Syn Godlijck woort beweeght de blauwe Firmamenten. Pharao: Het Aerdrijc schut en beeft van myne dreigementen: Wat ist dat ghy verzoect? Ziet wien ghy rebelleert.Ga naar voetnoot883 Aaron: De God van Abraham op Pharao begheertGa naar voetnoot884 885[regelnummer] Dat hy van t'jock ontslae en buyten de limiten Egypti trecken laet de slaefsche Israeliten,Ga naar voetnoot886 Dat sy hem moghen doen een offerhande vrij Vant Heydensche ghezicht, die hem behaeghlijc zij,Ga naar voetnoot888 Daer Horeb tvoorhooft bercht ten Hemel inde Wolcken, 890[regelnummer] Dus oorloft nu tvertrec aen al d'Hebreeusche volcken.Ga naar voetnoot890 Pharao: Ghenade, o Iupiter! Wie zijt ghy die zoo licht V hielen teghens my den grootsten Koningh licht? Help Isis, en Osir! Ic sweere u by de sickelGa naar voetnoot893 Saturni, dat ghy thooft zult steken aenden prickel:
[pagina 214]
895[regelnummer] Wie isser die sich derf opwerpen teghens my?Ga naar voetnoot895 Dwing-volc, Kroon-drager van de grootste heerschappij:Ga naar voetnoot896 Ic sweer by thoogh Toneel van myn rechtveerdich leven,Ga naar voetnoot897 Ghy hebt u eyghen roe my inde hant ghegheven: Als teghens synen Heer de Slave sich opwerpt, 900[regelnummer] Nootzakelijcken moet de roede zijn ghescherpt, Het lastich jock verswaert, den hals hem overwoghen,Ga naar voetnoot901 En syn hartneckicheyt ghebroken en gheboghen, Den stouten hoochmoed van syn vleughelen ghekort, Hoe tbede sachter is, hoe hy veel tragher wort,Ga naar voetnoot904 905[regelnummer] En hoe men hem meer rechts en voordeels zal aenbiedenGa naar voetnoot905 Hoe hem veel meer te kort zal duncken te gheschieden: T'is weelde die u jeuct, al langh ghenoegh verschoont, Best datmen u verdruck en houd in d'ou ghewoont, De roede is vanden neers en eerst in t'vuyr ghesmeten, 910[regelnummer] Nu't langher niet en smert de stramen zijn vergheten,Ga naar voetnoot910 Ghelijc den gladden henghst die op den stal verkoeltGa naar voetnoot911 Syns Heeren sporen niet in langhe en heeft ghevoelt, Noch toom, noch breydels dwangh, alreede quaedt om temmen. Te noo laet synen Heer weer op den zadel klemmen,Ga naar voetnoot914 915[regelnummer] Het steyghert en het briescht, van weelden onghesont; Nu schort u ooc tghebit van ijser inden mont,Ga naar voetnoot916 T'is best datmen u weer dees ziecte doe wtsweeten, En voor een vette sop gheeft slaghen voor u eten:Ga naar voetnoot918 Gaet henen int gareel, gaet henen bout en slaeft, 920[regelnummer] Ic wil dat ghy den wegh van u vertreck op-graeft.Ga naar voetnoot920 Aaron: Wy zijn de Boden Gods, dus laet u niet verrucken,Ga naar voetnoot921
[pagina 215]
Hoort ghy syn stemme niet syn hant die zal u drucken: Daer light de Roede tot een teecken opder eert, Ziet hoe sy in een Slangh lichamelijc verkeert,Ga naar voetnoot924 925[regelnummer] Sy krunckelt en sy kruypt: indien by u ons spreken Niet eene pluym en weeght, gelooft ons by dit teecken, En looft Israels God, die u tgheloof versterckt, En door dees wonder-daet zoo krachtelijcken werckt: Geloofdy't niet om't eerst, gelooft dan met den and'ren,Ga naar voetnoot929 930[regelnummer] Het tweede als in root bloet het water zal verand'ren, De Visch versterven zal in der Rivieren stanck, Die God de Heere slaen zal zeven daghen lanck. Serax: En dynen lieven God vertoont hy sich zoo brave,Ga naar voetnoot933 Om dat hy in een Slangh verandert uwen Stave? 935[regelnummer] Is dit syn hooghste konst? Loopt, met u Meersche loopt,Ga naar voetnoot935 En uwe kramerij al elders duer verkoopt, By ons en gheldtse niet, ghaet, ghaet, vendtse aende dwasen. Tiphus: Meynt ghy den Koning zo in d'ooren wat te blasen? Meynt ghy dat onsen Prins zo lichtlijc is ghetrootst?Ga naar voetnoot939 940[regelnummer] Wy hebben't al te dick voor ooghen hem ghebootst:Ga naar voetnoot940 En of ghy schoon in bloedt verkeert de Vlieten stormich, Wy zullen t'water ooc couleuren ghelijckformich. Aaron: Gy toovert, ic herschep, gy met den schijn bedrieght, Den schijn, wiens wesen als een schaduwe vervlieght, 945[regelnummer] V goochel-konst en is maer forma en figure,Ga naar voetnoot945 En t'myne lijffelijck verandert van nature:Ga naar voetnoot946 Want ghy door Satan werckt, en ic door kracht ghewis Van Gods almachticheyt, die niets onmogh'lijck is: Schort dees hartneckicheyt, en wilt syn stemme hoorenGa naar voetnoot949 950[regelnummer] Die weder desen Staf maect als hy was te vooren.
[pagina 216]
Pharao: Waer toe dit lang sermoon? preect elders al u best, En Pharaonis eer niet door eens anders quest:Ga naar voetnoot952 Gaet boodschapt den Hebreen, myn hand is veel geringerGa naar voetnoot953 Voor desen hun gheweest als nu myn kleynste vingher. 955[regelnummer] Ic voel, ic voel, het jock is hunnen hals te licht, Dies ic drij dobbel moet verswaren hun ghewicht, Met Schorpioenen wil ic hun voortaen kastijden, En alle roeden tvuyr en uwen God toewijden Tot eender offerhand. Den Koningh is verleydtGa naar voetnoot959 960[regelnummer] Die d'ondersaten meynt tot sich met zoeticheydt Te trecken meer en meer, en ziet hy niet te veuren,Ga naar voetnoot961 Sy zullen syn ghebiedt van hunnen halse scheuren, En stellen t'Rijc in roer, en roepen tza wel aen,Ga naar voetnoot963 Laet ons den swaren last van s'Konincx Kroon ontslaen,Ga naar voetnoot964 965[regelnummer] Wat roert oft gaen ons aen syn inghestelde Wetten,Ga naar voetnoot965 Een yeder breeck de boey en schakel van syn ketten.Ga naar voetnoot966 Moyses: Verheft u herte niet, want s'Heeren straffe dra, Volght u alree ghelijck de schaduw t'lichaem na, Der berghen tzoppen die sich in de locht verheffen,Ga naar voetnoot969 970[regelnummer] Afgrijsselijc men ziet de slincxsche blixems treffen:Ga naar voetnoot970 Heer Koning, luystert hoe Gods gramschap wederschalt Verschuylt, verschuylt u, eer den Hemel op u valt, Twijl u Gods goetheyt noot, syn straf komt met vertragenGa naar voetnoot973 Naer den godloosen toe, maer komt met sware slaghen 975[regelnummer] Op der Tyrannen kop: dus wt den grootschen tret Vws obstinaetheyts wijct, en van u stout opzet, Haelt flocx de zeylen in, ghy moogt hem niet ontslippen,Ga naar voetnoot977 Oft ghy hem schoon ontvlucht, zoo raecty op de klippenGa naar voetnoot978
[pagina 217]
Van uwen ondergangh, en oft ghy u verschuylt, 980[regelnummer] Int alderhelschte diep, int donckerste ghekuylt,Ga naar voetnoot980 Gheen duysternissen daer syn oogh u niet zal mercken, Gheen schilden moghen u voor synen schicht bevlercken,Ga naar voetnoot982 Alsins vint ghy u inde kaken opghespertGa naar voetnoot983 Van syn rechtveerdicheyt, en inden strick verwert 985[regelnummer] Van synen grimmen toorn, die altijdt na der zielen En na den lichaem u zal treden op de hielen Van u versteent ghemoedt: wat baet doch kroon oft Staf,Ga naar voetnoot985-987 Als hy u kroone breect die u den Scepter gafGa naar voetnoot988 Met synen stercken arm, dus neemt tot gheen verschooninghGa naar voetnoot989 990[regelnummer] V troetelende macht, die steeds den hooghsten Koningh Moet onderworpen zijn, want Gods almoghentheyt Belacht, eylaes! den trots die u omhelst en vleyt Met een vermomt ghelaet. Pharao: Waer toe dees langhe rollen?Ga naar voetnoot993 Serax: Heer Koning, laet den zot thert met syn tong wtbollen.Ga naar voetnoot994 Tiphus: 995[regelnummer] Wat worpt ons Pluto op? Aaron: Volght tijdelijck den raedtGa naar voetnoot995 Des Heeren, die u met ons stemme wecken laet Wt desen diepen slaep, ontwaect, eer u te spade De helder Son begheeft het licht van syn ghenade.Ga naar voetnoot997-998 Pharao: Help Aerde! wonder ist, dat ghy't u niet en belght,Ga naar voetnoot999 1000[regelnummer] En dees Trotzeerders in u swerte keel verswelght: Past flocx het groot ghewelf van Memphis Hof te ruymen,Ga naar voetnoot1001 Eer s'Konincx gramschap als een zee begint te schuymen,
[pagina 218]
Hy heeft syn planten swaer op t'Aertrijc neer ghezet,Ga naar voetnoot1003 Verstapt hy, elcken tret een Koninghrijc verplet:Ga naar voetnoot1004 1005[regelnummer] Zoo ghy den blixem zoect, Iupijn is hier te vinden: Dus wacht u wel den Leeu syn keten te ontbinden, Schuym-boeven van myn Rijck, gaet boodschapt den HebreeuwGa naar voetnoot1007 Dat tglas verloopen is van synen gulden eeuw,Ga naar voetnoot1008 De laetster ure is langh gheslaghen aen de Wijser,Ga naar voetnoot1009 1010[regelnummer] En in Pharaos Hof is synen Kerf-stock ijser:Ga naar voetnoot1010 Gaet henen maect hem kont wien dat u fijn verstant Den stock om hem te slaen gaf in syn rechterhant, Gaet brengt dees blijde maer aen al d'wtheemsche Slaven Dat langh voor hun vertrec den wegh is opghegraven:Ga naar voetnoot1014 1015[regelnummer] En ist dat uwen God niet vast en zit gheschroeft, Hy doe syn boodschap zelf, indien hy yet behoeft. Binnen. Moyses: Syn hert is onbeweeght veel grooter als de rotzen.Ga naar voetnoot1017 Aaron: Wie dorst den Hemel doch oyt obstinater trotzen? Moyses: T'hert ligt hem veel te hooch geschoten inden krop. Aaron: 1020[regelnummer] Hy worpt den steen die hem zal vallen op den kop. Moyses: Hy heeft God opgheweckt met syn grootmoedich baffen.Ga naar voetnoot1021 Aaron: Tza gaen wy, want door ons zal hem de Heere straffen. Binnen.
[pagina 219]
Ga naar voetnoot* CHOOR Steenen Pharao wilt swichten,Ga naar voetnoot1023 Want syn schichten 1025[regelnummer] Haelt den Hemel wt den tros:Ga naar voetnoot1025 Pyramiden wacht u spitsenGa naar voetnoot1026 Voor syn flitsen: O daer gaen syn pijlen los! Nylus schreyt nu al bedolvenGa naar voetnoot1029 1030[regelnummer] In syn golven, Om de Visch die in syn kruyckGa naar voetnoot1031 Sterft, om dat de waterbaren Aldus varen Bloedich over syn parruyck.Ga naar voetnoot1034 1035[regelnummer] Vorschen, Luysen, Wormen krielenGa naar voetnoot1035 Waer syn hielen Den Egyptenaer verzet: Heptapolis groot ghewesteGa naar voetnoot1038 Oock met peste 1040[regelnummer] Doodelijcken is besmet. T'vluchtich voghelken met ijlenGa naar voetnoot1041 Van heur pijlenGa naar voetnoot1042 Onversiens wert achterhaelt, Dat syn vleughels aende sterren 1045[regelnummer] Wt ghing sperren,Ga naar voetnoot1045 Inde baren neder daelt. T'lockich Schaepken sterft int bleyten,Ga naar voetnoot1047 En de Geyten Vallen voor den Herder-stock, 1050[regelnummer] Waer de Bouwer ploeght al wacker
[pagina 220]
Ziet hy't Acker- Vee begraven onder t'jock.Ga naar voetnoot1051-52 Nu druct hun de hant des Heeren Weer met zeeren, 1055[regelnummer] Met onreynich puyst ghedoornt,Ga naar voetnoot1055 Menschen ende beesten woelen,Ga naar voetnoot1056 En bevoelen S'Hemels grimmicheyt vertoornt.Ga naar voetnoot1057-58 Nu dreyght hun den AEther vierich,Ga naar voetnoot1059 1060[regelnummer] Al wraeckghierich, Met syn kromme blixems root, Nu laet hy Egypten vallen Van crystallen Een diluvie inden schoot.Ga naar voetnoot1063-64 1065[regelnummer] Nu zoo dreyght hy hun afgrijsich Met een ijsich Donders dommelich gheklack,Ga naar voetnoot1067 Nu jaeght God met haghels rondenGa naar voetnoot1068 Om hun zonden 1070[regelnummer] Al d'Egypters onder tdack.Ga naar voetnoot1070 D'Eyck en schijnet nu den ElsenGa naar voetnoot1071 Niet t'omhelsen, D'Aerde droef en onbespreedtGa naar voetnoot1073 Mist heur rancken en heur noppen,Ga naar voetnoot1074 1075[regelnummer] Mist heur knoppen En heur groen gheschildert kleedt. Nu beschaduwt hy hun banen Met Sprinchanen, Die voorts rooven t'eenegaer 1080[regelnummer] Al de vruchten die sy zaeyden
[pagina 221]
En afmaeyden Inden schoot vant ronde Iaer. Nu houdt Phoebus sich ghescholenGa naar voetnoot1083-vlgg. Inde Polen, 1085[regelnummer] En vertrect syn blonde hooft,Ga naar voetnoot1085 T'licht van synen gulden Waghen Hy dry daghen Hunnen Horizont berooft.Ga naar voetnoot1088 Noch blijft desen Koningh trotze 1090[regelnummer] Als een Rotze Die gheen golven en ontziet, Als een klippe die ghedurichGa naar voetnoot1092-vlgg. Klieft azurich T'schuymsel van Neptunes spriet. 1095[regelnummer] Want God in syn stoutheyt krieghelGa naar voetnoot1095 Tot elcx spieghel Heeft verstoct syn steenich hert, Niet om met een welbehaghenGa naar voetnoot1098-vlgg. Hem te jaghen 1100[regelnummer] In s'doodts stricken al verwert. Maer om straffen syn voorleden Godloosheden, En om Israel bequaemGa naar voetnoot1103 Stof te gheven om te zinghen 1105[regelnummer] ZonderlinghenGa naar voetnoot1105 D'eer van synen heyl'ghen Naem.	voetnoot733 De laatste voorbijgegane nacht (wat hoef ik mij anders voor te doen). voetnoot737 met heuren swerm verduyselt: die met z'n gezwerm duizelig maakt. voetnoot738 gheblas: geblaas. voetnoot739 als de vleugelen van de nacht 't sterfelik dal (de aarde) overspreiden, dan slaapt 't groot heelal; de zon rust in de schoot van de zee; Thetis, zeegodin, bij de Latijnse dichters dikwels: de zee. voetnoot740 bespreet: enkelv. Vondel neemt vleughelen als 'n geheel. voetnoot741 met vermacken: met verkwikking. voetnoot743-744 maar nimmer omhelst de rust s'konings majesteit; verleyt: meegevoerd. voetnoot747 in Lethes stille stroom: in de stroom van de vergetelheid (Lethe de onderaardse rievier van de vergetelheid). voetnoot748 ijl: ijlings; zijn zorgen veranderen in 'n droom, dan wordt hij nog gekweld door zorgen in z'n dromen. voetnoot750 het roode Meyr: de Rode Zee. voetnoot752 zoals wanneer ik tegen de Moren (Ethiopiërs) optrek. voetnoot753 ghevaecht: schoon (gezuiverd van wolken). voetnoot754 Phoebus: de zon; syn spieghel: zijn spiegelbeeld. voetnoot756 Zephyrus: 'n zachte wind. voetnoot757 dat nau: zodat nauweliks; Neptunes ghilden: de gilden, de troepen van de zeegod Neptunus: de zeelui. voetnoot759 T'ghespan: 't span paarden. voetnoot760 En liepen zo rustig en kalm, als telden ze hun stappen in 't gewone spoor. voetnoot761 Als: toen. voetnoot762 sich na t'roer en lieten kruyssen: zich naar 't roer lieten wenden. voetnoot763 Den sturen Boreas: de stuurse Noordewind; flocx: fluks, terstond. voetnoot764 't baer gebercht: (baargebergte) 't golfgebergte, de berghoge golven. voetnoot765 droeve: troebele, sombere. voetnoot769 blicxem wederlicht: 't weerlicht van de bliksem; slincx: onheilspellend, ongelukbrengend. voetnoot770 gheklicker: geklater. voetnoot771 dommeligh: rommelend. voetnoot772 Sirt: zandbank (zie aant. Wtvaert van Henricus de Groote, vs. 103). voetnoot773 gaffel: (eigenlik 'n stok met 'n tweetandige vork aan 't eind): drietand; beklemmen: beklimmen. Dus: de zee scheen tot aan de hemel te reiken. voetnoot774 en t'weder: en aan de andere kant (daarentegen) scheen 't uitspansel te zwemmen in de Rode Zee (en t'weder zal wel zijn ent weder: en aan de andere kant; ent = ende, zoals in ons opentop uit op ent op). voetnoot775 Tritons: zeegoden, zonen van Neptunus; trompten: trompetten. voetnoot776 Palinur: stuurman (Palinúrus, de stuurman van Aeneas in Virgilius' Aeneis). voetnoot777 na de Polen: naar de hemel (de beide hemelpolen). voetnoot778 en hadden 't richten en besturen aan de wind overgelaten; wijscompas: richtkompas. voetnoot779 d'onweers stormen leep: de boze stormen van 't noodweer (leep: scheef; boos). voetnoot780 Den voerman hoefden: de voerman behoefde. voetnoot782 een Schijtschen boogh: 'n Skietiese boog (de Skieten in Z. Oost-Europa en Voor-Azië waren beroemde boogschutters). voetnoot784 den beslaghen Disselboom: de (met metaal) beslagen disselboom schoof voort op z'n vier raderen (disselboom hier voor de hele wagen). voetnoot785 de wagen glipte breiddelloos vooruit. voetnoot787 ghebaerde: te keer ging. voetnoot788 't dolzinnige paardespan liep al maar even razend (swijmich = in duizelende vaart). voetnoot789 al zonder wech te peylen: al maar zonder naar 'n weg te zien (peylen: berekenen). voetnoot790 mocht: kon. voetnoot791 den voortocht: 't voorspan; de paarden stoven voortdurend voort (vast: voortdurend). voetnoot792 Pharos: 't eiland met de bekende vuurtoren bij de monding van de Nijl. voetnoot793 helemaal niet te weerhouden, buiten zich zelf in hun loop. voetnoot797 totdat door 't stormgeweld (geblaas) 'n krokodil strandde. voetnoot799 int minst: ten minste. voetnoot800 Cubiten: ellen; op het lijf: op z'n lichaam. voetnoot801 Met dobbel schelpen hert: met harde dubbele schubben. voetnoot803 ons Iacht vernam: onze jagende paarden bemerkten. voetnoot810 de grote wagen kraakte. voetnoot811 niet wederhouden mocht: kon 't niet meer houen. voetnoot812 tuimelde met mij achterover op 't strand. voetnoot813 het speeck: 't spaakwerk, de spaken van de wielen. voetnoot814 Tot ik bevond dat ik door 'n droom bedrogen was (Morpheus: de god van de slaap; spreek uit hier Morféus: -féus twee lettergrepig, in pl. van - fuis). voetnoot816 Iden: inbeeldingen (ide: idee). voetnoot818 beeltsels: voortekenen (bloedige planeten als voortekenen). voetnoot819 gheestelijck ghespoock: geestverschijning. voetnoot820 verswenen: verdwenen, heengegaan (van verswinen). voetnoot823 graf graf: klanknabootsing van 't gekras van de raven. voetnoot824 gruw: gruwelik. voetnoot825 ghereten: losgerukt. voetnoot826 nare: sombere. voetnoot827 Isídis: van Isis; zie aant. vs. 285. voetnoot828 eenen reghen vocht: 'n vochtige regen. voetnoot829 Osiris: zie aant. vs. 285. voetnoot830 d'een oft d'ander: t'een of t'ander. voetnoot835 Gantsch niet: helemaal niets. voetnoot837 verscheden: verschillend. voetnoot838 voor 'n deel vertonen ze niets dan zinsbegocheling. voetnoot839 Ten and'ren: ten twede (voor 'n ander deel) zijn ze profeties; diens ghebaer: wier vertoning. voetnoot843-vlgg. Nu is de droomverbeelding van de koning onzeker van voorstelling, 'n mengsel van zinsbegocheling en twijfel, zodat er niets zeker uit te ramen zou zijn (ten aenzien onghewis: onzeker, twijfelachtig bij 't aanschouwen). voetnoot846 Wat betreft de geestverschijning te samen met deze voortekens. voetnoot848 En acht: en meen, wees overtuigd, dat wij. voetnoot849 zuymich: nalatig. voetnoot850 in de dienst van onze heilige rook- (brand-) offers. voetnoot851 om de verdere straf van de Goden af te weren en te verhinderen, die de koning op de altaren.... voetnoot852 die den Priesters toeghewijt bevolen zijn van outs: die van ouds zijn bevolen aan de priesters gewijd voor die altaren. voetnoot861 wederbaren: terugbrengen. voetnoot862 over: voor. voetnoot864 wederbrocht: teruggebracht. voetnoot865 etc. om de plotselinge afbreking. voetnoot868 Princen: vorsten. voetnoot870 Ontzienelijcker: meer te ontzien; Pharaonis: van Farao. voetnoot875 op s'Hemels vout pilaert: op's hemels gewelven grondvest; vout (spreek uit: voet) gewelf. voetnoot877 die de loop van't hemelruim op de hoge polen, om's hemels as bestuurt. voetnoot878 Me dunkt, zoals de Nijl de watermolen draaien doet. (Is dit vers spottend bedoeld?) voetnoot883 wien ghy rebelleert: tegen wie gij rebelleert. voetnoot884 op: van. voetnoot886 Egypti: van Egipte. voetnoot888 vrij vant Heydensche ghezicht: zonder door de heidenen gezien te worden. voetnoot890 oorloft: veroorloof, sta toe. voetnoot893 by de sickel Saturni: bij de sikkel van Saturnus (Sat. werd met'n sikkel afgebeeld, als oud-Italiese god van de landbouw). voetnoot895 derf: durft. voetnoot896 Dwing-volc: volkbeheerser. voetnoot897 thoogh Toneel: de hoge schouwplaats. voetnoot901 den hals hem overwoghen: moet de hals met zwaarder gewicht (overgewicht) belast worden. voetnoot904 Hoe tbede sachter is: hoe zachter't gebod is. voetnoot905 meer rechts en voordeels: 2de n.v. afhangende van meer. voetnoot910 stramen: striemen. voetnoot911 den gladden henghst: de (glimmende) goed verzorgde hengst. verkoelt: min vurig geworden. voetnoot914 Te noo: heel onwillig (te = heel, zeer); klemmen: klimmen. voetnoot916 schort u: ontbreekt u, mist gij. voetnoot918 En in plaats van vette spijs u slagen geeft als eten. voetnoot920 Ik wil dat gij zelf de weg van uw aftocht zult vernielen. (opgraven: onbruikbaar maken door uitgraven.) voetnoot921 verrucken: misleiden. voetnoot924 lichamelijc verkeert: verandert in't lichaam van'n slang (niet in schijn, maar'n werkelik slangelichaam (zie vs 946 lijffelijck). voetnoot929 om't eerst: om't eerste wonderteken; met den and'ren: bij't andere wonderteken, 't twede.... voetnoot933 brave: dapper, flink. voetnoot935 Meersche: mars (vgl. marskramer), tas: koopwaar. voetnoot939 ghetrootst: (getrotseerd) overbluft. voetnoot940 We hebben zo iets al te dikwels voor z'n ogen vertoond (ghebootst: gevormd). voetnoot945 forma en figure: vorm en uiterlike gedaante. voetnoot946 lijffelijck: lichamelik (zie vs 924). voetnoot949 Schort: leg af, (schorten = opschorten). voetnoot952 En kwets Farao's eer niet door die van 'n ander (door aan 'n ander de koninklike eer te geven). voetnoot953 geringer: zachter. voetnoot959 Den Koningh is verleydt: de koning heeft 't mis. voetnoot961 en ziet hy niet te veuren: ziet ie niet vooruit, zorgt ie er niet voor. voetnoot963 in roer: in beroering; tza: toe! voetnoot964 ontslaen: afwerpen. voetnoot965 Wat roert: wat bekommeren ons (roert enkelv. onder invloed van wat). voetnoot966 ketten: ketting. voetnoot969 tzoppen: toppen. (tsop of sop al in 't middelnederl. uit 't middelfrankies). voetnoot970 slincxsche: boze, vreselike. voetnoot973 Twijl: (tewijl), terwijl, zolang; noot: nodigt; met vertragen: langzaam (maar zeker). voetnoot977 ghy moogt: gij kunt. voetnoot978 raecty: raakt gij. voetnoot980 Int alderhelschte diep: in 't diepste van de hel, in d'allerdiepste diepte. voetnoot982 moghen: kunnen; bevlercken: bedekken. voetnoot983 Alsins: overal; inde kaken opghespert: in de opengesperde kaken. voetnoot985-987 die altijd naar ziel en lichaam u vervolgen zal in uw verhard gemoed. voetnoot988 Als hij die u de schepter heeft gegeven, uw kroon zal breken met zijn sterke arm. voetnoot989 neemt tot gheen verschooningh u troetelende macht: verschuil u niet achter uw macht die uw zelfgevoel streelt. voetnoot993 dees langhe rollen: deze lange redeneringen. voetnoot994 laat die zot met z'n tong z'n hart luchten (wtbollen: uitbabbelen). voetnoot995 tijdelijck: intijds. voetnoot997-998 eer, als 't te laat is, de heldere zon, 't licht van zijn genade u verlaat. voetnoot999 dat gij er niet toornig om wordt. voetnoot1001 Past flocx: zorgt onmiddelik. voetnoot1003 planten: voeten (voetzolen). voetnoot1004 verstapt hy: zet hij'n stap, verzet hij'n voet. voetnoot1007 Schuym-boeven: uitvaagsel. voetnoot1008 dat de tijd van zijn goude eeuw voorbij is. voetnoot1009 De laetster ure: 't laatste uur; (de r van laetster? om de hiaat te mijden, onder invloed van de verbogen naamvallen? vgl. te elfder ure); aen de Wijser: op de klok, (uurwijzer). voetnoot1010 Aan't hof van Farao kon hij (de Hebreeuw) niets meer verkrijgen; de kerfstok is ijzer (of van ijzer) betekent: dat iemand geen krediet meer heeft; er kan geen kerf op zijn kerfstok meer gesneden worden; die is zo hard als ijzer. voetnoot1014 opghegraven: vernield (zie aant. vs 920). voetnoot1017 veel grooter: veel erger. voetnoot1021 grootmoedich baffen: hoogmoedig, overmoedig blaffen, bassen. voetnoot* Choor: in deze reizang worden de negen eerste plagen van Egipte beschreven. voetnoot1023 De (versteende) verharde Farao zal bezwijken (wilt: wil = zal). voetnoot1025 (de hemel) God haalt zijn schichten uit zijn pijlenbundel. voetnoot1026 wacht: hoedt. voetnoot1029 Nylus: de Nijl, de Nijlgod. voetnoot1031 in syn kruyck: in zijn bedding (de rieviergoden werden afgebeeld met 'n grote water-kruik); zie bijv. de tietelprent van Inwydinge van 't Stadthuis t'Amsterdam, 1655). voetnoot1034 over syn parruyck: over zijn hooft; parruyck: pruik. voetnoot1035 Vorschen: kikvorsen. voetnoot1038 Heptápolis: (hier klem op pólis): 't rijk der zeven steden (van Egipte). voetnoot1041 met ijlen: ijlings. voetnoot1042 door haar pijlen (de pijlen van de pest). voetnoot1045 uit ging spreien. voetnoot1047 bleyten: blaten. (bleten, bleiten, Zuid-Nederl.). voetnoot1051-52 ziet hij't ploegvee dood neervallen onder't juk. voetnoot1055 onreynich puyst ghedoornt: onreine stekende (gedoornde) zweren. voetnoot1056 woelen: woelen dooreen (van pijn). voetnoot1057-58 en gevoelen s'hemels vertoornde grimmigheid. voetnoot1059 den AEther vierich: de vurige lucht, de vurige hemel (met z'n onweers-vuur en hagelbuien, zie Uitt. 9: 23, 24). voetnoot1063-64 een stortvloed van hagelstenen. voetnoot1067 dommelich gheklack: rommelend gekletter. voetnoot1068 met haghels ronden: met ronde hagelstenen. voetnoot1070 verjaagt ze allen van't veld. voetnoot1071 De bladerkroon van eik en els zijn nu niet in elkaar gegroeid, want alle gewas was vernield. voetnoot1073 onbespreedt: onbespreid, ongedekt.. voetnoot1074 noppen: knoppen, botten. voetnoot1083-vlgg. De negende plaag: drie dagen duisternis; de zon houdt zich verscholen in't hemelruim. voetnoot1085 vertrect: verbergt. voetnoot1088 aan hun horizon ontrooft. voetnoot1092-vlgg. Als 'n blauw-kleurige klip die gedurig de schuimende golven, die Neptunus beheert, doet breken; Neptunes spriet: Neptunus' drietand (zie vs. 773 en blz. 136 aant. op vs. 6). voetnoot1095 God heeft Farao's stenen hart, om zijn weerbarstige trots, verhard (zie Uitt. 10:27 en ook vroeger meermalen). voetnoot1098-vlgg. Niet om hun te doen zondigen, maar als 'n strafgevolg van Farao's boosheid. voetnoot1103 En om Israël geschikte stof te geven. voetnoot1105 Zonderlinghen: op biezondere wijze.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

Het tweede deel

Over dit hoofdstuk/artikel

lied