De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

(1927)–Joost van den Vondel– rechtenstatus




[pagina 177]
Beelden van 't blij-eyndich spelGa naar voetnoot* GODT DE HEERE. MOYSES, AARON, CORACH, d'Outste der Hebreen. IOSUA en CALEB, d'Outste der Hebreen. PHARAO, den Koningh. TIPHUS, Droom-bedieders ende Toovenaers. SERAX, Droom-bedieders ende Toovenaers. ALBINUS, Velt-hooftman met syn Heir-legher. DEN REYE DER EGYPTENAREN. DEN REYE DER ISRAELITEN. FAMA, oft t'vlieghende Gherucht. CHOOR, de leerlijcheyt ofte moralisatie van't Spel.Ga naar voetnoot**
[pagina 178]

Het Pascha ofte De verlossinge der kind'ren Israels wt Egypten Het eerste deelGa naar voetnoot* MOSES hoedende syne Schapen aenden Berghe Horeb, spreect: Weydt hier myn Beestiael, weydt hier myn tier'ghe Vee,Ga naar voetnoot1 Golft hier om dit Gheberght myn wit-ghewolde Zee, Scheert hier t groen-hair' ghe loof, spaert kruydt, noch Bloemkens geurich, T'lacht hier doch altemael, zoet-rokigh en couleurich,Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] Nu wauwelt zoo veel gras, zoo vet en graegh bedijt,Ga naar voetnoot5 Tot ghy van Madian de schoonste kudde zijt: Onnoos'le Lammerkens, verstroyt u wijt noch verder, Blijft al ontrent den Staf van uwen trouwen Herder,Ga naar voetnoot8 Den Wolf (waer voor ic u zoo dicmaels heb beschermt) 10[regelnummer] Is d'onrust die doch steeds naer u myn Vliesen swermt,Ga naar voetnoot10 Ontwijffelijc hy light hier al ontrent ghedoken, Want hij terstondt den snof heeft van syn aes gheroken,Ga naar voetnoot12 Dus blijft my al ontrent, en loopt zoo niet verdeelt, Terwijl den Echo hier met myn ghedachten speelt. 15[regelnummer] Och! oft met desen Staf myn Iaren henen slipten,Ga naar voetnoot15 Dien Staf my weerder als den Scepter van Egypten, Oft ick myn daghen sleet in dese weyden schoon Veel heuchelijcker alst ghewelf van Memphis throon:Ga naar voetnoot18
[pagina 179]
Veel liever wilde ic hier een zoeten bloemkrans plucken, 20[regelnummer] Als met de Nylsche kroon myn voorhooft prat omdrucken,Ga naar voetnoot20 Gheen purper ruylden ick oft Koninclijc ghesmijd,Ga naar voetnoot21 Met myn omgorden rock, myn herderlijck habijt, Gheen wijnen liet ick in een goude schale ghieten, Voor eenen koelen teugh gheschept wt dese vlieten, 25[regelnummer] Veel gragher wt myn mael smaeckt dese spijse grof,Ga naar voetnoot25 Als al de leckernij vant Koninghlijcke Hof: Al schijnet Koninghs Hof te swemmen in wellusten, T'is wederom vermenght met zorghen en onrusten,Ga naar voetnoot28 Nu zal de Koningh zijn met purper schoon bekleet, 30[regelnummer] En morghen toegherust met wapens dul en wreedt,Ga naar voetnoot30 Nu zal syn weerdich hooft de groote kroon bedwelmen,Ga naar voetnoot31 En morghen t'harde stael en t'blau van eender helmen,Ga naar voetnoot32 Druct nu syn stercke hant den Scepter hooch en weert, T'verandert sanderdaeghs licht in een vlammich sweert. 35[regelnummer] Zit nu syn Majesteyt in syn ghewelfde Salen, Nu moet hy na de grents en t'wterst van syn palen. Ick zie niet dan een sweert aen eenen zijden draet Steets hanghen boven thooft den Koninghlijcken staet. Ons Vaders hebben dus hun leven laten glijen, 40[regelnummer] En over t'Vee ghezocht de zoetste heerschappijen:Ga naar voetnoot40 Abel, en Abraham, Isac en Jacob miltGa naar voetnoot41 Zijn wel d'aenvanghers van t'eenvoudich Herder-gilt, Gheen van hun allen heeft ghedreven ander woecker,Ga naar voetnoot43 Als met de geylicheyt van t'Vee hoe langs hoe kloecker,Ga naar voetnoot44 45[regelnummer] Hun Beesten waren meest hun werckingh en hun doen,Ga naar voetnoot45 Ick volgh hun stappen naer, en langhs de kusten groen,Ga naar voetnoot46 Dus schuwe ic heel gherust tgewoel van groote Heeren,
[pagina 180]
Doch meer dwingt my den noot als hertelijc begeeren.Ga naar voetnoot48 T'bloet is noch versch en lauw, waer met ick dese wijlGa naar voetnoot49 50[regelnummer] Eens laefden't dorstich zant by't stroomen vanden Nyl:Ga naar voetnoot50 Mocht ick den Pharao zoo lichtelijc begraven, En rucken Jacobs huys wt dit gheduerigh slaven. Tyran! och! oft ghy eens begrijpen mocht int minst, Dat herderlijck beroep den Koninghlijcken dienst 55[regelnummer] Beteecken t'eenemael, ghy bleeft niet zoo versteenight,Ga naar voetnoot55 Zaeght ghy den Scepter met den Herder-staf vereenigt:Ga naar voetnoot56 Het Herder-ampt vereyscht, dat hy syn kudde hoet, De Koning dat hy t'volc heerscht met een wijs gemoet, Den Herder moet syn kud voor des wolfs tanden vrijen, 60[regelnummer] De Koningh weeren al d'uytheemsche tyrannijen, Dat d'Herder-staf geen Lam voor d'ander stoot noch sla, En elck Inwoonder hoort den Scepter even na, D'een vlies voor d'ander komt de weyde niet ten goeden;Ga naar voetnoot63 Zoo hoort t'Rijck op te staen, om yeghelijc te voeden:Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] Maer Israel, eylaes! gaet op een dorre heyd, Daer den Egyptenaer int grasigh groene weyt, D'een is een droeve Slaef, en moet, ocharm! ontbeeren, Dat d'ander zal in weelde en overvloet verteeren: De vloer waer op sich den Egyptenaer verlust 70[regelnummer] Veel sachter is alst bed van d'Isralijtsche rust: Pharaos Rijcx-staf hun verstreckt maer eenen vleghel,Ga naar voetnoot71 Syn kroon een lastich Ioc, dat zonder maet oft reghel, Den Israliten druckt: syn wedersnijdich staelGa naar voetnoot73 Zal den Egyptenaer beschermen t'eenemael, 75[regelnummer] En al hun vijanden verstrecken eenen prickel,Ga naar voetnoot75 Maer Iacobs vruchtbaerheyt afmaeyen als een zickel.Ga naar voetnoot76
[pagina 181]
Fij ongherechticheyt! Fij Koninghlijcke haef!Ga naar voetnoot77 Waer van d'een Borgher is en d'ander eyghen slaef:Ga naar voetnoot78 En oft sy schoon met graen al Memphis zolders vullenGa naar voetnoot79 80[regelnummer] Het kaf is al den loon die sy ghenieten zullen. Myn Israliten die zoo langhe om vrijheydt riept, Ghy graeft om elcke stadt een grondeloose diept, Ghy bout syn mueren op, en gaet den Hemel terghen Met Toornen die hun kruyn tot int Gesternte bergen,Ga naar voetnoot84 85[regelnummer] En hoe ghy bout, en slaeft met Truffel, Spa, oft ploech, En arbeyt in het sweet ws aenschijns, spade en vroech, Des morghens eer de Son met syne stralen luystert,Ga naar voetnoot87 En t'Manen-zilver met syn gulden Torts verduystert, Tot dat den swarten Nacht beschaduwt Bergh en dal, 90[regelnummer] En dat s'doots suster wieght in slaep den grooten Al:Ga naar voetnoot90 Noch raset den Tyran, Egypten leyt ten woesten,Ga naar voetnoot91 En zal door ledicheydt van desen swarm verroesten.Ga naar voetnoot92 Heeft tijdt, en outheydt dus Iosephs weldaden groot Wt u ghemoet ghewischt? denct, hoe wt synen schoot 95[regelnummer] Egypten werdt ghespijst, doen over syn limiten Zijn hoorenen den Nijl maer Iaerlijcx twelf cubitenGa naar voetnoot96 In zeven Iaer verhief, en zelf de Hemel-locht Dy weygherden zoo langh heur tranen koel en vocht,Ga naar voetnoot98 Doen u vrou Ceres, laes! wat sy ooc ploechde oft zaeyde,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Met gheene Zeyssen krom in zeven Ooghsten maeyde Doen t'elcken inden Ooghst den droeven AckermanGa naar voetnoot101 Vervloecte Ploeg, en Zeyn, Dorsch-vlegel, Egh en Wan,Ga naar voetnoot102 Doen't heele Ceres-ghilt schier niet dan stroo en stoppelGa naar voetnoot103
[pagina 182]
In schooven tsamen bondt, in bondels, en ghekoppel: 105[regelnummer] Doen loegh elc Ioseph toe, doen was hy s'Konincx beelt,Ga naar voetnoot105 Zoo langh hy vaderlijck het graen heeft wt ghedeelt, Doen hy zoo vriendelijck de stralen van syn ooghen Op yeghelijcken wierp, en niemant heeft ontoghen De vrucht syns overvloets, doen syne volheyt pleyn, 110[regelnummer] Ghelijc de Sonneschijn, een yder was ghemeyn.Ga naar voetnoot109-110 O Ioseph! al te slecht hebdy ghevoedt te veurenGa naar voetnoot111 De Wolven, die nu t'Schaep van Israel verscheuren, V mildt weldadich hert dat ghy hun hebt betoont, Wort ons met tyrannije al t'onverdient beloont: 115[regelnummer] Hadt ghy ons Vaders doch gheweyghert dese gaven, En langhen tijdt met hun voor onsen tijdt begraven.Ga naar voetnoot116 Oft schoon Abrahams zaet in vruchtbaricheydt tiert, Als s'Hemels mantel blau met loovers is gheciert,Ga naar voetnoot118 Oft schoon Isacx gheslacht in veelheyt goederhandichGa naar voetnoot119 120[regelnummer] Beklijft alst Roode Meyr opworpt syn baren zandich, Oft Iacobs Neven sich verspreyen in saysoen,Ga naar voetnoot121 Alst loof groeyt wt den schoot van dees valleyen groen:Ga naar voetnoot122 Wat batet, als hun dus verheert met tyrannijeGa naar voetnoot123 T'ondraeghlijck eeuwich joc van droeve slavernije? 125[regelnummer] O onser Vadren God! wanneer zal eens tghesmoock Van onse Altaren, als een lieffelijcken roockGa naar voetnoot126 Ten Hemel stijghen op? waerwaerts, en in wat landen Zal u den wierooc van ons heylighe offerhanden Bevallen? och! ghedenckt aen't teecken des verbonts,Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] Bezeghelt met het woort ws Goddelijcken monts, Dat ghy den Scepter noch zult peerlen in ons handen,Ga naar voetnoot131
[pagina 183]
Die overheeren zal den trots van u vijanden, Bevesticht u beloft, ontreckt ons niet zoo licht De heyl'ghe stralen van u Hemelsch aenghesicht: 135[regelnummer] Oft zijn wy dus ghestraft om onse swaer misdaden, Wascht ons weer inde Borne en Vloet uwer ghenaden,Ga naar voetnoot136 Zo wijt den morgenstont beschaemt het nacht-zeyl swert,Ga naar voetnoot137 Toont dat de gunste strect van u Vaderlijck hert:Ga naar voetnoot137-138 Treet ons met u ghericht niet altijdts op de hielen, 140[regelnummer] Worpt uwen Blicxem niet op zoo veel duysent zielen: Wy zijn dijn handen werck, etc.Ga naar voetnoot141 GODT verschijnt Moysi inden vlammenden Bosch. Moyses: Aenschout dat heerlijck licht! Hoe blict int sterflijck oogh dit wonderlijck ghesicht!Ga naar voetnoot142-vlgg.Ga naar voetnoot142 T'Bosch schijnt in vuyr en vlam te sparcken, en te gloeyen,Ga naar voetnoot143 Nochtans in s'vuyrs gegolf gebloemt, en bladers bloeyen. 145[regelnummer] Ic wil my derwaerts spoen. God: Zacht, Mose Mose beyt.Ga naar voetnoot145 Moyses: Hier ben ic. God: T'is hier van myn tegenwoordicheytGa naar voetnoot146 Een drij mael heylich lant, dus wacht u my t'ontmoeten, Eert my, en dese plaets, ontschoeyt terstont u voeten. T'Bosch dat hier branden schijnt, en niet en wort verteert, 150[regelnummer] Daer mede is Israel naeckt af ghefigureert,Ga naar voetnoot150
[pagina 184]
T'vuyr is een beeltenis van mynen Gheest, die leerlijckGa naar voetnoot151 De quaedt-doender verteert, de goede loutert heerlijck, En gh'lijckmen op den touts het edel dierbaer goutGa naar voetnoot153 Na dat het is doorvuyrt, veel weerdigher beschout:Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] Zoo zullen ooc int kruys de twelf Ioodsche stammenGa naar voetnoot155 Groen blijven, alst geboomt int golven deser vlammen.Ga naar voetnoot149-156 Ick ben Abrahams God, de God die t'al bezielt,Ga naar voetnoot157 Waer voren sich Isac, en Iacob heeft gheknielt. Moyses: Amy! waer zal ick vlien, in klippen oft in kuylen?Ga naar voetnoot159 God: 160[regelnummer] Ick was, Ick ben, Ick blijf.Ga naar voetnoot160 Moyses: Waer zal ic my verschuylen? God: Den Hemel is myn throon, d'Aerd mynder voeten-banc, En t'Helsche Keyser-rijc t'wit van myn pijlen stranc;Ga naar voetnoot162 Dit wonderlijck gheheel van Hemel en van Aerde, Ia tot myn even beeldt den mensche hooch van waerdeGa naar voetnoot163-164 165[regelnummer] Ick in zes daghen schiep, de Son is maer een vonck Van myne heerlijcheydt, die voor veel Eeuwen blonc: De God die Abrahams zaet in Isac wilde noemen, Zo vele als tzant des meirs oft als de Lentsche bloemen;Ga naar voetnoot167-168 Ick ben de zelfde God die Israels troubel Zee 170[regelnummer] En groot heyrlegher met myn vleughelen bespree,Ga naar voetnoot169-170
[pagina 185]
Worpt slechts op myn beloft den Ancker van u hopen,Ga naar voetnoot171 Want over Iacobs huys staen steeds myn ooghen open, Myn oor beluystert hun ghebedt van woort tot woort, Ick heb hun leet ghezien, en hun gheschrey ghehoort! 175[regelnummer] Myn Zeyssen maeyt nu eens den draet van hun ellenden,Ga naar voetnoot175 Ick zal nu t'wanckel rat van myn beproevingh wenden,Ga naar voetnoot176 Nu zuldy zien wiens handt den Pharao ontruckt Myn Lelij, die zoo langh de Doornen heeft ghedruckt:Ga naar voetnoot178 Ghy zult den Leydsman zijn, en brengen hun persoonichGa naar voetnoot179 180[regelnummer] Met uwen Staf int lant dat vloeyt in melck en honich, Int lant daer Abraham zoo dicwils zach de Maen Heur hoornen spieglen in de glasighe Iordaen,Ga naar voetnoot182 Daer syn ghehoorsaemheyt my over had ghegheven Syn eenich liefste Kint den Spieghel van syn leven,Ga naar voetnoot184 185[regelnummer] Daer hy niet en ontzach op Salems hooghte trotsGa naar voetnoot185 Te storten t'bloet syns zoons, tot eenen offer Godts, Daer hy te buyten trat de Vaderlijcke palen, En zach opt Altaer-plat alree ten Hemel stralen, (Met ooghen des gheloofs, van wil en van ghemoet) 190[regelnummer] T'vuyr van syn offerhand, en syn verkoren bloet, Daer hy in asch en stof opt heylighe ghesteente, Alree begraven had syn vleesch en syn ghebeente, Daer hy syn wandelingh ten eynde heeft ghebrocht, En t'Hemelsch borgherschap hier boven heeft ghekocht, 195[regelnummer] Daer synen zoon Isac en Iacob bey te gader Zijn pelgerims gheweest, met hunnen ouden Vader,Ga naar voetnoot196 Int lant daer ic de kroon hun drucken zal om t'hooftGa naar voetnoot197 Die Abraham, Isac, en Iacob is belooft. Gaet bootschapt Pharao wie dat u is verschenen 200[regelnummer] De wech is al bereydt, dus treckt met vreden henen. Moyses: Ic ben een sterflijc mensch, ic ken my veel te swac.
[pagina 186]
God: Hy maect u machtig, die noyt stercheyt en ontbrac,Ga naar voetnoot202 En tot een teecken blij, naer u verlossingh veylich,Ga naar voetnoot203 Doet my op desen Bergh een offerhande heyligh 205[regelnummer] Van liefelijcken reuc. Moyses: O God ghebenedijt! Hoe zal ick Iacob doch betuyghen wie ghy zijt Die my ghezonden hebt? God: Iehova, God almachtich Die hun met synen erm zal helpen sterc en krachtich: Ick ben, die ick zal zijn, die u de kroone bietGa naar voetnoot209 210[regelnummer] Met wtghereckter handt, en ghy en grijptse niet: Ick ben diet al vermach, die uwen Staf bepeereltGa naar voetnoot211 Den dans-beleyder wijs van d'een en d'ander weerelt,Ga naar voetnoot212 Ick ben de Heere zelf. Moyses: De vonc van hun gheloof Is zeer na wtghebluscht in asschen bleeck en doof.Ga naar voetnoot214 God: 215[regelnummer] Met wonderdaden dan versterct hun swacheyt teder, Wat hebdy in u hant? Moyses: Een staf. God: Wel worpt hem neder. Moyses: Wat krunckelt hier alree? hier wemelt, krolt en driltGa naar voetnoot217 Een Slanghe, die my in de hielen bijten wilt:Ga naar voetnoot218 O Heere staet my by! God: Wel grijpt den krommen worme.Ga naar voetnoot219
[pagina 187]
Moyses: 220[regelnummer] Dits mynen zelfden staf, weer in syn eerste forme: O Heere wonderbaer! God: Op dat u niets ontbreect,Ga naar voetnoot221 V rechterhant nu eens in dynen boesem steect, En trectse weder wt. Moyses: Myn hant is stijf en kromme Melaets gelijc de sneeu.Ga naar voetnoot224 God: Wel druct nu wederomme 225[regelnummer] V ongheloovich hert.Ga naar voetnoot224-225 Moyses: S'is zuyver reyn en klaer. God: Ghelooven sy dan niet dees teeckens wonderbaer, Met vochtich water sprengt de vloer die gy bewandert,Ga naar voetnoot227 T'wert in rootverwich bloet door myne kracht verandert. Moyses: Om voor den Pharao verschijnen ic my schaem,Ga naar voetnoot229 230[regelnummer] Want, Heer, myn tonghe lispt, myn stem is onbequaem,Ga naar voetnoot230 Kiest elders een Gezant. God: Zal my dan yets ontbreken? Die't alles schiep wt Niet, in d'eerste weec der weken, Den Hemel die om u met syne Lichten wielt,Ga naar voetnoot233 En al wat int begrijp van nat oft drooghe krielt,Ga naar voetnoot234 235[regelnummer] T'ghevoghelt inde locht, dat op de winden swieret, En t'waterzuchtich aes, dat na t'vlietwater gieret,Ga naar voetnoot236 T'viervoetich veldsch gediert, tgheboomte dat gekromt Van syne vruchten hanght, de dalen vol gheblomt: Wie heeft den mensch doch eerst tghesuysel en tghehoore 240[regelnummer] Van eenen sachten wint gheblasen in syn oore? Wie heeft den appel kleyn van syn ghezicht bepaelt?Ga naar voetnoot241
[pagina 188]
Waer mede hy alsins myn heerlijcheyt bestraelt;Ga naar voetnoot242 Wie heeft doch gheconfijt syn milde tong schoon-talich?Ga naar voetnoot243 Waer met den mont ontvloeyt syn rijpe woorden salich;Ga naar voetnoot244 245[regelnummer] En oft ic schoon u tongh ghebreckelijcken lietGa naar voetnoot245 Om u hartneckicheyt: wat dunct u, kan ic niet Ghebruycken neffens u, voor Israel en Pharon De zoetvloeyende tael van uwen broeder Aaron? Moyses: Oft Pharo blijft versteent, en drijft met ons den spot.Ga naar voetnoot249 God: 250[regelnummer] Leeft met hem zo ghy wilt, tot eenen aertschen Godt Zijt ghy van my ghesalft. Moyses: En blijft hy onbewoghen. God: Zo dreyght hem mynen toorn, met myn gespannen boghen, Myn pijlen hanghen ree ghescherpt in mynen tros,Ga naar voetnoot253 En naer myn dreyghement, zoo gaen myn pesen los.Ga naar voetnoot254 Moyses: 255[regelnummer] En oft myn haters my noch in Egypten vonden.Ga naar voetnoot255 God: De doot heeft lang vernielt die naer u leven stonden: Dus spoeyt u. Moyses: Op u woort zal ick my henen spoen, Myn vliesen zijn hier vast verstroyt, verspreyt int groen,Ga naar voetnoot258 Wel op myn gheylich Vee, loopt thuys-waerts voor my henen,Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] Dits voor de laetste mael, den tijt die is verschenen Dat ick een Herder ben van Iacobs huys bescheert:Ga naar voetnoot261 Wat schadet dat ick't aen dees schaepkens heb gheleert? Binnen.Ga naar voetnoot*
[pagina 189]
CORACH, IOSUA, ende CALEB. Corach: Hoe langh zal Iacob noch betreden dese pleynen?Ga naar voetnoot263 Daer hy syn ooghen maect tot schreyende fonteynen? 265[regelnummer] Hoe langhe zullen noch in syne daghen out Dees groene velden met syn tranen zijn bedout? Hoe langhe zullen noch syn klaghelijcke lippen Beweghen Bergh en Dal, de rootsen en de klippen?Ga naar voetnoot268 Hoe langhe zal hy hier ghelijcken onghestiltGa naar voetnoot269 270[regelnummer] Een sneeuwen beelt, dat inde sonneschijn versmilt?Ga naar voetnoot270 Hoe blijft hy dus van God verworpen droef en smertich? Wien heeft den Hemel oyt gheweest zo onbarmhertich? O Heere, niet om ons, maer om u vast verbondt, En drij mael heylghen naem, verstopt den lastermondt 275[regelnummer] Der Heydenen, die stout en schempich dorven spreken Is dit t'verkoren volc, twelc voert het Godlijc teecken? Ghy zijt doch onsen God, wy kennen anders gheen,Ga naar voetnoot277 Wy hebben doch noyt beelt van koper noch van steen, Gesternte, Son noch Maen, noch schepsels creatuerlijc,Ga naar voetnoot279 280[regelnummer] Noch noyt gouden Collos noch zilver-beelt figuerlijcGa naar voetnoot280 Afgodisch aenghebeen, noch sichtbaer beeltenis. In vuyr noch in gheboomt wy noyt gheheymenis Verblint hebben ghezocht, noch u onsterflijc wesen Den glants benomen van u heerlijcheyt ghepresen, 285[regelnummer] Wy hebben nemmermeer voor Isis onbezieltGa naar voetnoot285 D'Egypter Afgoddin devotelijc gheknielt, Wij kennen Osiris niet met een blinde zotheydt Voor yet bezonders, oft een drijvuldighe Godheydt.Ga naar voetnoot288 Met u straffende handt en druct ons niet altoos,
[pagina 190]
290[regelnummer] Ghy kent ons swacheyt teer, en ons natuere broos, Wy zijn doch Aerde en stof, wy hebben niet te roemen, Wy zyn niet anders dan verghanghelijcke bloemen, Als ghy het stalich licht ws aenschijns van ons went, Zoo zijn wy arm, en swac, vol kommer en ellent. 295[regelnummer] Ziet, hoe ons Gosen, laes, van droefheyt overvloeyet,Ga naar voetnoot295 Hoe ons Pharao heeft gheketent en gheboeyet,Ga naar voetnoot296 Wy zijn t'roockende vlas, wy zijn t'ghekroocte riet,Ga naar voetnoot297 Een ander eenen vloec, ons zelven een verdriet. Met dat de ronde Son de Hemelsche gordijnen 300[regelnummer] Van syne koetse schuyft, en doet den nacht verdwijnen,Ga naar voetnoot300 Met dat den Dagheraet treet heur slaepkamer uyt, Die vanden witten Dach den draeyboom open sluyt,Ga naar voetnoot302 Met dat sy heure vlucht gaet inden waghen spannen,Ga naar voetnoot303 Zoo spant terstont int Ioc d'Israelijtsche mannen 305[regelnummer] Den slaefschen arrebeyt, met een ghesichte leep,Ga naar voetnoot304-305 Die steeds ons onvernoecht voort-klatert met syn sweep, Dat elcken druppel hayrs schijnt eenen stroom te sweeten, Wanneer het Son-Compas den dach heeft overmeten.Ga naar voetnoot308 Schelt-woorden is den loon van al ons dienstbaerheyt, 310[regelnummer] Ons wort nau spijse en dranc om leven by gheleyt.Ga naar voetnoot310 Och! oft de bleecke doot ons slavernije susten, Wy hebben hier doch niet daer wy op moghen rusten: Komt aenghename doot, en helpt ons wt dit krijt,Ga naar voetnoot313 En overschrijdet perck, het perck van onsen tijdt:Ga naar voetnoot314 315[regelnummer] Want onse slavernij schijnt eeuwich en ghedurich, Ghelijc de Zee d'een baer op d'ander golft azurich, Een ander roept, o doot! keert elders uwen Boogh,
[pagina 191]
Maer wy, o zoete doot! komt dwaet ons tranich oogh.Ga naar voetnoot318 T'is onbestendich al, het planten en het zaeyen, 320[regelnummer] Men weder keeren ziet in plucken en afmaeyen,Ga naar voetnoot320 Nu ploeghtmen d'aerde swert met tkouter om end om, Nu scheertmen weer de vrucht met eene zeyssen krom, Nu bloeyt de lieve Lent met al heur bloemkens verwich, Nu is den Herbst bekroont met gulden ayren terwich,Ga naar voetnoot324 325[regelnummer] Nu lacht den Somer schoon, nu gnort den Winter grijs,Ga naar voetnoot325 D'een spieghelt sich int groen, en d'ander in het ijs, Nu rijst de Son int oost, nu daelt sy neer int westen, Wanneer de bleecke Maen klimt wt de water-vesten,Ga naar voetnoot328 De Mane die heur nu in volle ronde stelt, 330[regelnummer] En weder heuren glants en zilver-schijn versmelt,Ga naar voetnoot330 Ia zelf der Sterren loop, den Hemel met syn Spheren,Ga naar voetnoot331 Met d'Elementen steeds veranderen en keeren:Ga naar voetnoot332 Maer onsen droeven staet ghelijct een vaste PoolGa naar voetnoot333 Die staegh wt een climaet blijft pincken als een kool.Ga naar voetnoot334 335[regelnummer] Het geen God eens belooft, breect God dat wederomme Door wispelturicheyt? Iosua: Neen, God als een Colomme En Pyramide sterc blijft altijt vast ghegrondt. Corach: Is hy't niet die hem aen ons Vaderen verbondt?Ga naar voetnoot338 Iosua: Door ons misdaden is dien Zeghel weer ghebroken. Corach: 340[regelnummer] Hy hevet doch belooft, hy hevet zelf ghesproken,Ga naar voetnoot340 Ooc heeft hy wel voorzien ons wanckelmoedicheyt, Een Kroon (gheen lastich Iock) heeft hy ons toeghezeyt,
[pagina 192]
Noch gheen Egyptenlant, maer Canaan vruchtbarich, Noch gheen ghehoornden Nyl, maer een Iordane barich.Ga naar voetnoot344 Caleb: 345[regelnummer] Hy heeft ons dees beloft in gheenen tijt ghestelt.Ga naar voetnoot345 Corach: En heeft syns waerheyts mont niet Abrams zaedt ghemelt?Ga naar voetnoot346 Caleb: Dat strect sich eyndeloos op ons nakomelinghen. Corach: Wat heuchenis ist ons, als onsen tijt gaet springen?Ga naar voetnoot348 Caleb: Hy is in zachte rust, die ondertusschen sterft. Corach: 350[regelnummer] Waer toe ist dan belooft, alsmen de vruchten derft? Iosua: God hevet niet belooft die syn ghebodt versmaden. Corach: Waer wt bewijst ghy dat? Iosua: God bint hem aen gheen quaden. Corach: Is syn belofte niet aen Abrams zaet verklaert? Iosua: Tzaet dat als Abraham oprechte vruchten baert, 355[regelnummer] In liefd', gheloof en hoop, en in zachtmoedicheden, In ghehoorsamicheyt, in ootmoet en in vreden: Dat God nu syn belofte in ons niet en vervult Daer zijn wy oorzaec van om onser sonden schult, Ons ongherechticheyt doet syne liefd' veranderen, 360[regelnummer] De misdaet scheydet God en mensche van malkanderen Als eenen stercken muer: want God is onbevlect, Hy heeft den Hemel heel met wolcken overdect, Hy went syn aenghesicht, verstoppende syne ooren, Ons krachteloos ghebedt en wil hy niet verhooren.
[pagina 193]
Corach: 365[regelnummer] Wat staet ons dan te doen? Iosua: Tot boete zijn bereyt Voor hem, die overvloeyt rijc van bermherticheyt: Misschien, wy moghen doch syn wijsheyt niet begrijpen, Op dat in ons ghemoet vruchtbarigher mocht rijpen De vruchte des gheloofs, heeft hy ons dus beproeft, 370[regelnummer] God kent ons nutticheyt, en wat de mensch behoeftGa naar voetnoot370 Weet hy te voren wel. Corach: Behoudens u propoosten, Beproeving schijnt nochtans den mensche leyt ten boosten.Ga naar voetnoot371-372 Iosua: O neen, den rouwe die ons God heeft toegheveucht,Ga naar voetnoot373 Ontwijffelijc beklimt den steylen bergh van vreucht, 375[regelnummer] Dat hy ons van hem worpt geschiet maer wt ontfermen, Om vaderlijcken ons t'omhelsen met syn ermen:Ga naar voetnoot376 Wy zijn van oordeel blint, want s'Heeren wil en eysch Meer onser zielen rust zoect, dan tghemac des vleysch. Corach: En schiep hy lijf en ziel niet inden Paradijse? Iosua: 380[regelnummer] D'een tot onsterflijcheyt, en d'ander tot een spijse Der wormen in het graf, waerom hem ooc ghewis Veel weerder onse ziel alst sterflijc lichaem is:Ga naar voetnoot382 De ziele keert tot God, maer na dit tijdlijck slaven Wort t'lichaem weder in syn zelfde stof begraven,Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] En moet ghelijc het graen int aertrijck eerst verrot, Versterven, eer't verrijst in heerlijcheydt tot Godt: Doch ons ziele is een beelt syns heerlijcheydts zelfstandigh,Ga naar voetnoot387 Die gheen Tyran en mach verdrucken, hoe vijandigh,Ga naar voetnoot388 Ghelijck ons teere lijf, ellendich, naeckt en bloot,
[pagina 194]
390[regelnummer] Twelc vanden menschen boos wert lichtelijc ghedoot: Maer d'edel ziele staet alleen in s'Heeren handen, Al wortse hier beswaert met veelderleye banden, Terwijlse int aertsche dal ons lichaem tleven gheeft, En in s'lijfs hutte vast heur korte wooningh heeft:Ga naar voetnoot394 395[regelnummer] En oft ons lichaem schoon in alderley wellusten En duysent weelden swom: wat waert? als niet en rustenGa naar voetnoot396 Ons edel ziele in God den Heere Sebaoth?Ga naar voetnoot397 Wat baten ons dees winst? wanneer wy namaels t'lotGa naar voetnoot398 En t'alderhooghste goet den Hemel moesten derven? 400[regelnummer] T'wort hier doch al opt lest geeyndicht met een sterven: Ghy ziet, hoe hier het glas van onsen tijdt verloopt Gheen ballingh is hy die een borgherschap verhoopt Hier namaels, zijt ghetroost, het dient ons al ten besten, Dat wy als wandelaers, ons herte niet en vesten 405[regelnummer] Op een verganghlijck Rijck, dwaes is hy die verkiest Het tijdlijck, en daer voor het eeuwighe verliest. Corach: Ons Vaders leefden wel voorspoedich en geluckich. Caleb: God heeftse ooc al ghestelt in syn beproevingh druckich.Ga naar voetnoot408 Corach: Noyt in zo harden proef als nu is Iacobs huys. Iosua: 410[regelnummer] Een yeder dunct sich tsyn te zijn het swaerste cruys.Ga naar voetnoot410 Corach: Heeft God ons niet opt strengst getreden op de hielen? Iosua: Hy heeft een gheessel noch waer met hy na der zielenGa naar voetnoot412 Den mensche harder straft, een onverganghlijc wee, Syn alderscherpste stael steect noch in syne schee, 415[regelnummer] Dees waerschouwende straf ons ernstelijc te voren
[pagina 195]
Op een veel grooter wijst, dat niemant gae verloren:Ga naar voetnoot416 Dus laet ons dese roe waer mede hy ons drieghtGa naar voetnoot417 Waernemen noch in tijts, eer onsen tijt vervlieght:Ga naar voetnoot418 Hy zal ons met syn gunst en vleughelen bespreyen,Ga naar voetnoot419 420[regelnummer] Indien wy niet te spade ons sonden en beschreyen, Ghelijc als d'eerste weerlt die Noach al betraentGa naar voetnoot421 Had zo veel jaren tot boetveerdicheyt vermaent, Sy bleven onbeweeght, al zaghen sy voor ooghen Zoo vele Wolcken swert, zoo vele Reghenboghen, 425[regelnummer] Tot tGoddelijc Compas verloopen was te vroegh,Ga naar voetnoot425 En s'Hemels groote Klock de laetste ure sloegh, Doen heeft God op-ghestelt syn groote Waterspuyen,Ga naar voetnoot427 En alle Sluysen van syn vochte Reghen-buyen, De Meiren liepen tzaem, met alle Stroomen droef,Ga naar voetnoot429 430[regelnummer] Tot eyndelijc een Zee den Aerden-kloot begroef. Caleb: Ooc doen't boos wesen hem begonste te verdrietenGa naar voetnoot431 Van die van Gomorra en stoute Sodomiten, Hy alsins op hun spoogh vuyr-pijlen, damp, en smoock, Zoo datter niets van hun bleef over als den roock. Iosua: 435[regelnummer] Int jegendeel bleef Loth beschaduwt vande vlerckenGa naar voetnoot435 Van s'Heeren Enghelen, en Noach vander Arcken: Dus bout u hope op hem, die dees twee Heyl'ghen puerGa naar voetnoot437 D'een vrijt van s'waters vloet, en d'ander van het vuer. Corach: T'is al vergeefs gehoopt. Iosua: Vertwijffelt niet in hopen. Corach: 440[regelnummer] Ic zie doch gheenen wegh tot ons verlossingh open.
[pagina 196]
Caleb: Aen duysent middelen t'hem nimmermeer en schort, Syn ermen reycken wijt, syn hant is niet verkort: Doen Ammons vader Loth gheraect was inde handenGa naar voetnoot443 Van Kedor Lamors heir, en schenen niet syn bandenGa naar voetnoot444 445[regelnummer] Onbrekelijc te zijn? Maer God de Heere nam Tot eenich Instrument den ouden Abraham, Die derwaerts henen met syn knechten is ghetrocken, Met keyen toegherust, met pijlen en met stocken: Maer Godt was synen Schildt, den Hemel was syn Vaen, 450[regelnummer] Waer onder hy dan by den oorsprongh der Iordaen Syn vijanden aengreep, die alree met vertzaghenGa naar voetnoot451 Den grootsten Capiteyn had in de vlucht gheslaghen, Wie niet ontvlieden mocht, viel in syn eyghen sweert, Aldus verlosten d'een den anderen broeder weert, 455[regelnummer] Die heel verlaten scheen, naer aller menschen oordeel, Want die de Heere helpt heeft altijt tgrootste voordeel. Corach: Wy hebben onsen last ghetrocken zoo veel jaer. Iosua: Wanneer den tijt verschijnt, zo is Gods hulpe daer, De Heere Zebaoth mocht wel Loths kommer stelpen,Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] Eer Abram oyt optrock had hy hem konnen helpen.Ga naar voetnoot460 Corach: Waerom en deed hy 't niet? Iosua: Maer vraeghdy den waerom? Van syn verlossingh was de Wijser noch niet om: Want Gods voorzienicheyt die eeuwelijc zal dueren, Heeft heuren tijt bestemt, heur daghen en heur uren: 465[regelnummer] Ghelijck den Ackerman tgoed zaet in d'aerde zaeyt, Waer van hy tsynder tijt de rijpe vruchten maeyt: God is den Bouwer oock die teghen ons ghenoeghen Den acker van ons hert komt door Pharao ploeghen, Al wat steenachtich is vermorselt hy gheheel,
[pagina 197]
470[regelnummer] Eer dat hy in ons zaeyt syn goede zaden eel,Ga naar voetnoot470 Het zaet syns godlijc woorts, daer na begraeft hy wacker En delvet met syn eggh het zaet in onsen acker, Als nu de troubel Son van boven wt de lochtGa naar voetnoot473 Heur stralen op ons schiet, op dat te rijcker mocht 475[regelnummer] Syn inghezaeyde zaet in ons vruchtbarich groeyen, Hy eenen reghen laet van tranen ons bevloeyen: Zoo weerdich zijn wy hem, daeromme zijt ghetroost,Ga naar voetnoot477 Ghelijc den Lantman, die op hope vanden oogst Zoo vele kommers lijdt, zoo dicwils moet verzuchten, 480[regelnummer] Hy bout en slaeft alleen op hope vande vruchten. Corach: Ghy keeret al int best.Ga naar voetnoot481 Iosua: Gheeft gij ons gheen gheloof, Zoo proevet by u zelf, en achtet gheenen roofGa naar voetnoot482 Dat God ons dus beproeft, wy hebben hem te loven, Al swermen wy, eylaes, in droeffenis verschoven,Ga naar voetnoot484 485[regelnummer] Naer slaven volght de rust, naer droefheydt volght de vreught,Ga naar voetnoot485 Wy moeten dancbaer zijn, tzij wat ons God toeveught.Ga naar voetnoot486 Corach: Hoe onlangs ist? dat noch de Koning had vermetenGa naar voetnoot487 Ons te verdelghen heel. Caleb: Ghelijc als aen een keten De Leeu ghesloten staet, die synen Meester viert,Ga naar voetnoot489 490[regelnummer] Niet langher dan hy wil, zoo wort van God bestiert T'voornemen des Tyrans, die niet en kan volbrenghenGa naar voetnoot491 Dan tghene God hem zal toelaten en ghehenghen,Ga naar voetnoot492
[pagina 198]
Syn voornemen heeft God ten wtersten beperckt,Ga naar voetnoot493 Die door veel middelen voorsienichlijcken werckt: 495[regelnummer] Den Prins van Sinear, den Nemrot dacht tyrannichGa naar voetnoot495 Met synen Scepter wel te trotzen wederspannich Het blauwe Firmament: eylacen, maer syn hert Rees, eer het groot ghebouw, tot boven int Ghestert, En wert van schaemten root, doen't Babylons ghestamer 500[regelnummer] Leem, kalc, voor steenen bracht, de truffel voor den hamer.Ga naar voetnoot499-500 Syn willen hing aen God, ghelijc 't hier mercklijc bleec,Ga naar voetnoot501 God leyt de Koninghen ghelijck een waterbeec: Niets isser zoo gheringh van al wat hier mach blicken,Ga naar voetnoot503 Hy heerschet tzamen door syn wijsselijc beschicken: 505[regelnummer] God is alleen het Roer, daer t'heele Schip na zeylt, Tgherechtich Wijs-compas, dat nimmermeer en feylt:Ga naar voetnoot506 Zoo weynich in een zaeck ghelt tKoninghlijcke spreken, En of hy schoon yet bout, de Heer zal't weder brekenGa naar voetnoot508 Zoo't hem niet en behaeght, hun woorden altemael 510[regelnummer] Syn krachteloos en yl, indien sy in de schaelGa naar voetnoot510 Des Goddelijcken wils niet even op en weghen.Ga naar voetnoot511 Corach: Ghy spreect u zelven en de zuyver waerheyt teghen. Caleb: Waerom? Corach: Het goddeloos bestier van een Tyran, (Na wtwijs van u reen) daer is God oorzaec van.Ga naar voetnoot514 Caleb: 515[regelnummer] Geensins, int minste niet, t'quaet dat hy mach verschaffen,
[pagina 199]
De goede strect tot heyl, de quade t'synder straffen,Ga naar voetnoot516 Niemant en is tot quaet ghedwongen, gh'lijckmen ziet, Dat alle quaet door Gods toelatingh maer gheschiet: T'leedt daer ons Pharao met pijnicht ongherichtich,Ga naar voetnoot519 520[regelnummer] (Op myne woorden let, en oordeelt dan voorzichtich) Hem tsynder straffe dient: maer ons indien ons vroetGa naar voetnoot521 Dees kastijdinghe leydt tot rechte ware boet, Die God hier mede eyscht, s'is ons zoo nut en salich, Als sy den Koningh is verdoemelijck en dwalich.Ga naar voetnoot524 Corach: 525[regelnummer] Ghy zeght nochtans, etc.Ga naar voetnoot525 MOYSES ende AARON. Moyses: Ontluyct (ghelijc een lustdal schoon Dat inden morghenstont syn bloemen stelt ten toon. Aaron: Vervrolijct u, ghelijc de voghelkens met lusten De Sonne groeten als sy stijght wt heurder rusten) Ghy die verlaten scheent. Corach: Wie oft met vrolijcheyd 530[regelnummer] Ons onghewoon begroet? Caleb: T'zijn Amrams sonen beyd. Iosua: O Broeders willekom!Ga naar voetnoot531 Moyses: U voorhooft wilt vervroyen. Corach: Waer in? in onsen druc en jammerlijc verstroyen?Ga naar voetnoot532 Moyses: Verheft u droef ghelaet, o Israel! en steeckt Nu thooft ten Hemel op, die al u banden breeckt, 535[regelnummer] De Heer die is met u, die alle u ellenden
[pagina 200]
En droevich treur-spel komt met vreuchd en blijschap enden. De God van Abraham, Isac, en Iacob zelf, Die synen Troon pilaert opt brandende ghewelf,Ga naar voetnoot538 Is my verschenen in een blixemende klaerheyt. Corach: 540[regelnummer] Ic denc t'is eenen droom. Moyses: Neen broeders inder waerheyt, Doen ic by Sinai was hoedende myn kud Met dees ghedoornde mick myn herderlijcke stut,Ga naar voetnoot542 Zagh ic tgroot Horebs bosch een blickich vuyr omranden,Ga naar voetnoot543 Twelc heel verteeren scheen, en tzamen te verbranden:Ga naar voetnoot544 545[regelnummer] Maer even vrolijc loech blaen, bloemen, kruyt en loof:Ga naar voetnoot545 Eer desen blixem noch voor myn ghezicht verstoof, Den donder van een stem, o wonderlijc spectakel!Ga naar voetnoot547 Verklaerde my den sin, en eysch van dit mirakel,Ga naar voetnoot548 Op dese wijse, Tbosch waer in dees vlamme speelt, 550[regelnummer] Daer mede is Israel na tleven afghebeelt, Die int vervolghings vuyr zal als dit Bosch ontluycken,Ga naar voetnoot551 Ic wil myn Lely schoon nu wt de Doornen pluycken.Ga naar voetnoot552 Doen dreunden theele Bosch, ic stont gheheel bedut,Ga naar voetnoot553 Drijmalen heeft den Bergh sich bevende verschut:Ga naar voetnoot554 555[regelnummer] En als ic niet en wist waer henen te vervluchten,Ga naar voetnoot555 Met een borstkloppich hert, en met een swaer verzuchten,Ga naar voetnoot556 En schier van vreesen lagh begraven in het gras, Doen gaf de Heere my te kennen wie hy was, De God Iehova zelf, de God van onsen Vader, 560[regelnummer] Den Schepper vanden Al, alleen des levens ader, Den Herder Israels, die int beloofde Lant
[pagina 201]
Ons nu vervoeren wil wt Pharaonis hant, Wt al ons slavernij. Corach: En deed hy u gheen teecken Van syn almachticheyt, dat hy ons leet zal wreecken, 565[regelnummer] Dat hy ontboeyen zal den swerm van zoo veel duyst,Ga naar voetnoot565 Die onder Pharao dus langhe zijn ghekruyst? Moyses: Ia haddy't zelf ghezien, doen ick ontweec zo bange Voor desen Staf, die wert een krunckelende Slanghe, Een serpentijnich dier, int wesen, niet in schijn, 570[regelnummer] En spoogh alsins op my heur doodelijck fenijn Met heur ghesplitste tongh, en lach int gras gescholen, Heur ooghen vlamden als twee gloeyendighe kolen, Azurich luysterden heur vel, en in myn ooghGa naar voetnoot573 Gheleect de Slangh die ons Voorouderen bedroogh 575[regelnummer] Int weeldich Paradijs, want waer sy henen swerfde, De groenicheyt vant gras en t'kruyt alsins versterfde:Ga naar voetnoot576 Als nu de stemme my den Worm te grijpen hietGa naar voetnoot577 Wast weer den zelfden stoc; ghelijc ghy zelver ziet: Ten bleef hier noch niet by, God smette boven desenGa naar voetnoot579 580[regelnummer] Myn hant met lazerij, en heeftse weer ghenesen,Ga naar voetnoot580 En vastelijc belooft, hoe dat ick't water reyn Verkeeren zal in bloet, door syne kracht alleyn: Op dat als elcke daet myn woorden volght warachtich,Ga naar voetnoot583 V en Pharao maer een sterc gheloove krachtich 585[regelnummer] En schort; dees boodschap dan brengh ic u met der spoet,Ga naar voetnoot584-585 Met mynen broeder die my is op wegh ontmoet, Die zelf de stemme Gods beval tot myn verschooningh,Ga naar voetnoot587 Te spreken neffens my voor Pharao den Koningh, En God heeft my ghezalft een Leydsman, en een HooftGa naar voetnoot589 590[regelnummer] Van syn verkoren Volck.
[pagina 202]
Caleb: De Heere zij ghelooft, Die Iacobs aenschijn nu de tranen wil afwasschen, En int beloofde lant bedelven eens onse asschenGa naar voetnoot592 In ons Voorvaders graf. Iosua: De Heer zij lof en prijs. Corach: Wy zullen niet meer zijn der dieren aes en spijs, 595[regelnummer] Den wreeden Pharao zal ons niet meer verheeren,Ga naar voetnoot595 Den Stamme Iuda nu aenvanghet te regeren,Ga naar voetnoot596 Komt Iuda als een Leeu, klimt nu ten hooghsten staet,Ga naar voetnoot597 Verciert u met een kroon en Koninghlijc ghewaet, Den gulden Scepter grijpt, want God is ons Verzorger, 600[regelnummer] Wij zijn gheen Slaven meer, elc Hebree is een Borgher Int zoet beloofde landt, daer de Iordane stroomt, Daer ick in mynen slaep zoo dick van heb ghedroomt:Ga naar voetnoot602 Ach lang gewenschte vreucht. Caleb: Ach heuchelicke tijding, Nu straelt den blijden dach, den dach van ons verblijding. Iosua: 605[regelnummer] En ghy twelf-stammig volc versmoort wel in u vreugt,Ga naar voetnoot605 Als ghy dit hooren zult. Corach: Hoe zal dan met gheneucht Den Donder van dees stem zoet in u ooren klincken? Als ghy alree den glants ziet van u vrijheyt blincken. Moyses: Gaet boodschapt den Hebreen hun wtkomst, want int Hof 610[regelnummer] Des Koninghs, gaen wy beyd' verzoecken ons verlof.Ga naar voetnoot610 Corach: En zo hy't u ontzeyt. Aaron: Ten mach hem geensins baten: Want door Gods stercke hant zoo moet hy ons verlaten.Ga naar voetnoot612 Binnen
[pagina 203]
CHOOR Als de Zee vast onghestuymichGa naar voetnoot613 Stormt, en worpt heur baren schuymich 615[regelnummer] Na den Hemel al verbaest,Ga naar voetnoot615 Als den Schipper hoort de buyen Vanden Noord-wind tStrand doorluyen, Is de stilte eerst aldernaest.Ga naar voetnoot618 Zoo ooc God, wanneer hy droeveGa naar voetnoot619 620[regelnummer] Stelt int hartste van syn proeve T'menschlijc schepsel t'eenemael, Is syn gunste zoo veel nader, En ghelijc een goedich Vader Zoo verzacht hy al hun quael.Ga naar voetnoot624 625[regelnummer] Na syn toornicheyt ontsteken,Ga naar voetnoot625 Zal hij weer syn pijlen breken, En na syn kastijdingh schier,Ga naar voetnoot627 Na syn straffinghe weldadich, Worpt hy wederom ghenadich 630[regelnummer] Al syn roeden in het vyer. Want in droefheyt en ellenden Zal de mensch tot God sich wenden: Maer in weelde en voorspoedt zadtGa naar voetnoot633 Zal hy wederom vergheten 635[regelnummer] s'Heeren goetheyt onghemeten, Wijckende van synen padt. Dat ons God dan proeft ten lesten,Ga naar voetnoot637 Dienet al tot onsen besten, Oftmen't schoon zoo niet begrijpt: 640[regelnummer] Zal den Wijngaert vruchtbaer groeyen, Och, men moet hem wel besnoeyen, Eer syn gulden vruchte rijpt. Naer een bitter sausse schele,Ga naar voetnoot643
[pagina 204]
Zal den honich onse kele 645[regelnummer] Smaken zoeter en belust: En na t'langh gheduerich slaven Light den moeden zacht begraven Inden schoot van stille rust. Die den Hemel meest beminnet,Ga naar voetnoot649 650[regelnummer] Dien hy alderliefst bezinnet,Ga naar voetnoot650 Meest van droefheyt wert bespoelt: T'moedich Peerdt dat inden stalle Is wtmuntich boven alle, Meest syns Heeren spooren voelt. 655[regelnummer] Ist dan vremt dat God de Ioden Inde tranen van veel noden Heeft ghewasschen reyn en klaer: Nu den tijt ooc is verschenenGa naar voetnoot658 Keert in blijschap al hun weenen, 660[regelnummer] Nu is hunnen Trooster daer. Want God voor veel jaren Mosen Amrams sone heeft verkosen Tot een Trooster Israels: Ziet eens hoe hy hem om-ermde, 665[regelnummer] Hem omhelsden en beschermde Voor Pharaos gramschap hels.Ga naar voetnoot666 Doen d'afgonsticheyt de sonenGa naar voetnoot667 Iacobs, zonder te verschoonen, Sweert en water overgaf,Ga naar voetnoot669 670[regelnummer] Doen het moederlijcke herte Iochebeds zagh met veel smerteGa naar voetnoot671 Mosis wiegh aen voor syn graf. Doen de moeder heurs soons leven Moest de baren overgheven, 675[regelnummer] Als sy had heur kint ghekust, Doen de moederlijcke zorghen Laghen met heur kint gheborghen
[pagina 205]
In het kistjen ongherust.Ga naar voetnoot678 Doen sy moest heur zelf verliesen, 680[regelnummer] Van twee quaden tbest te kiesen,Ga naar voetnoot680 Met een droef adieu te noo,Ga naar voetnoot681 Riep, ick hope in dese golven Meer medooghen is ghedolven Als in s'Koninghs herte snoo.Ga naar voetnoot684 685[regelnummer] God hoe langhs hoe goedertierderGa naar voetnoot685 Van dit scheepken was de Stierder Zelf, met eenen wester wint, Die het blies hoe langhs hoe lochter,Ga naar voetnoot688 Inden schoot van s'Koninghs dochter, 690[regelnummer] Voor een Enghel en gheen kint.Ga naar voetnoot690 T'kint dat zaghmen weder dorsten Naer syn eyghen moeders borsten, T'wies in alle schoonheyt op, In syn voorhooft stond ghelettertGa naar voetnoot694 695[regelnummer] Hoe't den Pharao verplettertGa naar voetnoot695 Noch vertreden zou den kop. T'groeyden op in manlijcheden,Ga naar voetnoot697 En van herten heel besneden Voor des Hofs wellusten hyGa naar voetnoot698-699 700[regelnummer] Koos in ballinghschap te swermen,Ga naar voetnoot700 En den Hebree te beschermen In syn droeve slaverny.Ga naar voetnoot701-702 Als hy hierom moest vervluchten, En in Madians ghehuchtenGa naar voetnoot704 705[regelnummer] Weyden t'Herderlijcke vee:Ga naar voetnoot705
[pagina 206]
Als den tijt nu was voor handen Dat den Heer syn offerhanden Eysschen zou van den Hebree, Zoo verschijnt hem vanden Hemel 710[regelnummer] By Sinai t'licht gheschemelGa naar voetnoot710 Van des Heeren heerlijcheyt, God laet hem syn stemme hooren, Op dat hy syn wtverkoren In het landt Canaan leyt. 715[regelnummer] Op dat sy daer zonder smetten Onderhouden syne Wetten, En hem lieflijck met Wieroock Eenen zoeten reuck toebrenghen,Ga naar voetnoot718 En met Bocken bloet besprenghen 720[regelnummer] Syn Altaren met ghesmoock.Ga naar voetnoot720 Op dat dancbaer onverholenGa naar voetnoot721 Wijder als tusschen de Polen T'Hemel-licht den nacht beschaemt, Al syn groote wonder-daden 725[regelnummer] En syn goetheyt vol ghenaden Over al mocht zijn befaemt. Dat den mensche steedts mocht haken, Om hier boven te gheraken Daer't hem alles looft en prijst,Ga naar voetnoot729 730[regelnummer] ‘Acht het aertsch dan veel gheringherGa naar voetnoot730 ‘Als het Hemelsch, daer de vingher ‘Van syn zoete wet opwijst.	voetnoot* Beelden: personen (de beeldende, de voorstellende personen). voetnoot** De leerlijcheyt ofte moralisatie van 't Spel: Vondel bedoelt hiermee de zedelike leer; de zedelike verklaring en beoordeling van de menselike daden in 't spel verbeeld, wordt ons door 't Choor voorgehouden; hij heeft dus 'n afzonderlik Choor hiervoor; de reien zijn dan de uiters van de gevoelens (hier twee verschillende reien voor de twee strijdige partijen). voetnoot* Het eerste deel: voor bedrijf werd in 't begin van de 17e eeuw deel of handel (= handeling) gebruikt. voetnoot1 Beestiael: vee (kudde); tier'ghe: tierig, groeizaam. voetnoot4 zoet-rokigh: zoetgeurig. voetnoot5 wauwelt: knabbelt; zoo vet en graegh bedijt: groeit zo vet en graag (lustig). voetnoot8 ontrent: omtrent, nabij. voetnoot10 doch: toch; Vliesen: schapen (letterl.: vachten); swermt: rondzwerft. voetnoot12 den snof: de lucht (snof: snuf). voetnoot15 mocht ik altijd herder blijven. voetnoot18 heuchelijcker: aangenamer; 't ghewelf: 't baldakijn, de (troon)hemel. voetnoot20 prat: trots. voetnoot21 ghesmijd (gesmijde): sieraad. voetnoot25 mael: (herders)tas. voetnoot28 wederom: daarentegen. voetnoot30 dul: (dol), razend, woedend. voetnoot31 bedwelmen: bezwaren. voetnoot32 't harde en blauwe staal van 'n helm (van eender helmen: van een helm; eender vrouwelik; helm komt anders nooit vrouwelik voor). voetnoot40 de zoetste heerschappij over 't vee. voetnoot41 Jacob milt: de zachtaardige Jakob. voetnoot43 woecker drijven: zich op winst toeleggen, winst zoeken. voetnoot44 als met de vruchtbaarheid van 't vee, dat hoe langer hoe weliger werd. voetnoot45 werckingh en hun doen: hun dageliks bedrijf. voetnoot46 de kusten groen: de groene zomen. voetnoot48 den noot: de noodzakelikheid (om zijn manslag op de Egiptenaar die 'n Hebreër geslagen had. Uittocht 2, 11 vlgg.). voetnoot49 dese wijl eens: vroeger eens. voetnoot50 Mozes had de dode Egiptenaar in 't zand begraven. (Hij ziet die manslag van 40 jaar geleden, als onmiddelik voor zich). voetnoot55 Beteecken t'eenemael: 't volkomen beeld is (van 't koninklike ambt). voetnoot56 Als gij de schepter naast de herderstaf zoudt zien (vergeleken met de herderstaf). voetnoot63 T'ene schaap heeft niet meer voedsel van de wei dan 't andere. voetnoot64 op: open. voetnoot71 vleghel: dient maar voor 'n vlegel om hun te slaan. voetnoot73 wedersnijdich: snijdend aan weerszij: tweesnijdend. voetnoot75 verstrecken eenen prickel: 'n scherp wapen zijn tegen hun vijanden. voetnoot76 Iacobs vruchtbaerheyt: de mannelike kinderen der Joden moesten gedood worden volgens bevel van de Pharao. voetnoot77 Fy: foei; Koninghlijcke haef: koninklike bezitting; koninkrijk. voetnoot78 eyghen slaef: onderworpen slaaf (die iemands eigendom is). voetnoot79 oft sy schoon: of zij al; ofschoon zij. voetnoot84 Toornen: torens. voetnoot87 luystert: schittert. voetnoot90 s'doots suster: de slaap; den grooten Al: 't heelal. voetnoot91 leyt ten woesten: ligt in verwoesting. voetnoot92 desen swarm: de Joden; verroesten: verderven. voetnoot96 hoorenen: de rievieren werden op klassieke wijs verpersoonlikt als goden, die horens droegen (als zinnebeeld van vruchtbaarheid); dus: de Nijl verhief zijn hoorenen: de Nijl verhief zijn (vruchtbare) wateren. twelf cubiten: twaalf ellen (de Egiptiese el, waarschijnlik ook bij de Joden in gebruik, is bijna 'n halve meter). De Nijl kwam in zeven jaren veel te weinig buiten z'n oevers. voetnoot98 Dy: U. voetnoot99 Doen u vrouw Ceres: toen uw vrouwe Ceres; Ceres de godin van de landbouw. voetnoot101 t'elcken: telkens. voetnoot102 Zeyn: zeis, sikkel. voetnoot103 Ceres-ghilt: 't gilde van Ceres, de landbouwers. voetnoot105 beelt: evenbeeld. voetnoot109-110 toen zijn volle overvloed voor iedereen beschikbaar was. voetnoot111 slecht: eenvoudig, zonder achterdocht. voetnoot116 en onze Vaderen allang voor onze tijd met hun (de Egiptenaren) laten sterven. voetnoot118 Zoals de blauwe hemel met sterren is gesierd (zo talrijk als de sterren aan de hemel, volgens Gods belofte aan Abraham). voetnoot119 goederhandich beklijft: door Gods goedheid aangroeit zo talrijk als de Rode Zee z'n zandige baren opwerpt. (Deze en de voorgaande vergelijkingen zijn zinspelingen op de bekende beloften van God aan Abraham en Izaak). voetnoot121 Neven: nakomelingen; in saysoen: in volle bloei. voetnoot122 letterlik de woorden van de H. Schrift. Uittocht 1:7. voetnoot123 verheert: overheerst. voetnoot126 roock: reuk, geur. voetnoot129 gedenckt aen: gedenk 't teken van 't verbond (de besnijdenis was 't teken van Gods verbond en Gods zegen voor Abraham's nakomelingen, Schepping, 17). voetnoot131 peerlen: dat gij de scepter in onze handen met parelen zult versieren; ons 'n heerlike scepter in handen zult geven. voetnoot136 de Borne en Vloet: de bron en vloed, de stromende bron. voetnoot137 het nacht-zeyl swert: 't zwarte voorhang van de nacht. voetnoot137-138 Zo ver als de morgenstond de zwarte nacht verjaagt (van Oost tot West), toon, dat zover de liefde van uw vaderlik hart zich uitstrekt. voetnoot141 etc.: hiermee geeft Vondel blijkbaar aan, dat Mozes plotseling onderbroken wordt door 't gezicht van 't vlammend braambos. voetnoot142-vlgg. Deze regels over de verschijning in de brandende braamstruik naar Uittocht 3:2 vlgg. voetnoot142 blict: straalt. voetnoot143 sparcken: vonken, spatten. voetnoot145 beyt: blijf staan (van beiden). voetnoot146 God; volgens vele H. Vaders is God zelf (de Engel van Jehova, God de Zoon) aan Mozes hier verschenen. T'is opmerkelik dat dit 't enige toneelspel is, waarin Vondel God zelf doet optreden, zoals de Middeleeuwers gewoon waren. Later doet Vondel dit nooit meer (zelfs bijv. niet in Adam in Ballingschap). voetnoot150 naeckt af ghefigureert: zuiver afgebeeld. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 162 de oude uitg. heeft stranc, - vs. 163 de oude uitg. heeft Aerde; voetnoot151 leerlijck: leerzaam, tot 'n leerzaam voorbeeld. voetnoot153 touts: toets (touts nog met de franse spelling van touche); dierbaar: kostbaar. voetnoot154 veel weerdigher beschout: beschouwt als van hoger waarde. voetnoot155 int kruys: in de beproeving; twelf spreek uit: twellef. voetnoot149-156 Deze zinnebeeldige verklaring van de brandende braamstruik staat niet in de Schrift, maar is ontleend aan de oude Kerkvaders. voetnoot157 Abrahams God: spreek uit: Abráhams God. voetnoot159 Amy (spreek uit: a mij): o mij, wee mij; klippen: grotten, holen. voetnoot160 God noemt zich Uitt. 3:13. Ik ben (Die is) (zie vs. 209): Vondel geeft de uitvoeriger naam van God volgens Openb. 1: 4 en 8. voetnoot162 t'Helsche Keyser-rijc: 't helse rijk; pijlen stranc: straffe, scherpe pijlen. voetnoot163-164 behoren bij ick schiep, vs. 165. voetnoot167-168 wilde noemen zo vele: zo talrijk wilde noemen. Abrahams spreek uit: Abraams in 2 lettergrepen. voetnoot169-170 Israels troubel Zee en groot heyrlegher: Israëls heerleger dat als 'n troebele verontruste zee is (troubel door de Egiptenaren); bespree: bespreed, bespreid (ik bespree). voetnoot171 Worpt: werpt. voetnoot175 Zeyssen: zeis; nu eens: nu eindelik. voetnoot176 wanckel: wisselend. voetnoot178 die zo lang onder de dorens is geweest (op dorens heeft gelegen) (naar Hooglied 2,2.6. de lelie onder de doornen). voetnoot179 persoonich: persoonlik. voetnoot182 glasighe: doorschijnend. voetnoot184 den Spieghel van syn leven: zijn evenbeeld. voetnoot185 hooghte trots: trotse hoogte. voetnoot196 Zijn pelgerims gheweest: hebben omgezworven. voetnoot197 hun: de Israelieten. voetnoot202 die: aan wie. voetnoot203 dit zal u 'n teken zijn van Israëls werkelike bevrijding; na uw verlossing (naer = na) zult gij met uw volk mij hier 'n offer opdragen. voetnoot209 Ick ben die ick zal zijn: de eeuwige, de onveranderlike (zie vers 160). voetnoot211 bepeerelt: met perels bezet. voetnoot212 de wijze leider van de dans der hemellichamen. voetnoot214 zeer na: bijna helemaal; doof: uitgedoofd. voetnoot217 krolt: krult; drilt: draait. voetnoot218 wilt: Zuid-Nederlands voor wil. voetnoot219 worme: slang. voetnoot221 Opdat u niets ontbreect: opdat niets ontbreekt aan uw macht u te doen geloven (door wondertekens). voetnoot224 door de melaatsheid wit als sneeuw. voetnoot224-225 steek uw hand weer in uw boezem. voetnoot227 de vloer die gij bewandert: de bodem (de grond) die gij bewandelt. voetnoot229 om.... verschijnen: om te verschijnen. voetnoot230 myn stem is onbequaem: ik spreek niet makkelik. voetnoot233 wielt: draait, wentelt. voetnoot234 int begrijp: in de bevatting; binnen. voetnoot236 t'waterzuchtich aes: 't waterzoekend gedierte.; gieret: hevig begeert. voetnoot241 den appel kleyn van syn ghezicht: zijn kleine oogappel. voetnoot242 alsins: overal; bestraelt: beschouwt. voetnoot243 Wie heeft zijn zachte schoonsprekende tong zo zoet van taal gemaakt? voetnoot244 Waarmee de mond zijn rijpe heerlike woorden laat uitvloeien. voetnoot245 oft ick schoon: of ik al; ofschoon ik. voetnoot249 Oft: als. voetnoot253 tros: bundel, koker. voetnoot254 naer: na. voetnoot255 Als mijn (vroegere) vijanden mij zouden herkennen. voetnoot258 vliesen: schapen (zie vs. 10); vast: al. voetnoot259 gheylig: dartel. voetnoot261 bescheert: aangewezen als (van bescheren: aanwijzen, bestemmen tot). voetnoot* Binnen: toneelaanwijzing: af (eigenlik: naar binnen; terwijl 't opkomen van de personen werd aangegeven met uyt). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 281 oude uitgave beeltenis (zonder punt). voetnoot263 pleynen: velden. voetnoot268 rootsen: rotsen. voetnoot269 onghestilt: niet gestild, ongetroost in z'n smart. voetnoot270 versmilt: versmelt. voetnoot277 doch: toch. voetnoot279 schepsels creatuerlyc: geschapen (afhankelike) schepsels. voetnoot280 Collos: kolos (de Colossus op Rhodos, 'n reusachtig standbeeld van de zonnegod); zilver-beelt figuerlijc: zinnebeeldig zilverbeeld. voetnoot285 Isis onbezielt: de onbezielde Isis, de Egiptiese (af)godin, gemalin van Osíris; onbezield noemt Vondel haar, omdat haar beeltenis aanbeden werd; Osíris was de genius van de Nijl, en dus beschermgod van Egipte (spreek uit in vs. 287: Osiris). voetnoot288 drijvuldighe Godheydt: men meende in Vondels tijd, dat Osiris 'n drievuldige Egiptiese godheid was in deze drie gedaantes: Osíris (de Nijlgod), Apis (de heilige stier) en Serápis (de god der afgestorvenen). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 295-296 de oude uitgave heeft overvloeyt, gheboeyt. voetnoot295 ons Gosen: aan de Joden was 't Egiptiese landschap Gosen als woonplaats aangewezen. voetnoot296 Pharao, spreek uit: Pharáo. voetnoot297 't ghekroocte riet: 't geknakte riet (kroken = kreuken). Deze regel is ontleend aan 't bekende vers van Isaïas, 42, 3: dat betekent dat God de zwakke zondaar (die nog iets goeds heeft) niet zal vernietigen. voetnoot300 koetse: legerstede. voetnoot302 den witten dag: de lichtende dag. voetnoot303 heure vlucht: haar vliegende rossen. voetnoot304-305 Zo spant terstond de slaafse arbeid de Israelieten in 't juk.; met een ghesichte leep: met 'n nors gezicht (de slaafse arbeid met 'n nors gezicht). voetnoot308 heeft overmeten: heeft afgemeten; dus: als de dag ten einde is. voetnoot310 om leven by gheleyt: verschaft (toegelegd) om te leven. voetnoot313 krijt: worstelperk. voetnoot314 Kom binnen de bepaalde grens van onze levenstijd; overschrijdet: overschrijdt 't. voetnoot318 dwaet: wis onze tranende ogen droog. voetnoot320 men weder keeren ziet: men weer (op z'n beurt) veranderen ziet. voetnoot324 Herbst: herfst (herbst duitse vorm, zoals meermalen in 't begin van de 17e eeuw); ayren terwich: tarwige aren, tarwenaren. voetnoot325 gnort: knort, grimt. voetnoot328 de watervesten: 't waterrijk. voetnoot330 en dan weer haar zilverglans doet verdwijnen (wegsmelten). voetnoot331 zelf: zelfs; Spheren: bollen. voetnoot332 d'Elementen: de krachten van de weersgesteldheid. voetnoot333 een vaste Pool: de vaste poolster. voetnoot334 een climaet: een hemelstreek; pincken: schitteren. voetnoot338 hem: zich. voetnoot340 Hy hevet doch belooft: hij heeft 't (hevet 't samengesmolten tot hevet). voetnoot344 ghehoornden Nyl: zie vs. 96; Iordane barich: golvende Jordaan. voetnoot345 in gheenen tijt ghestelt: op geen tijd bepaald; niet op 'n bepaalde tijd toegezegd. voetnoot346 niet ghemelt: niet gesproken van. voetnoot348 heuchenis: verheuging; springen: afbreken. voetnoot370 ons nutticheyt: wat ons nut is. voetnoot371-372 Behoudens u propoosten: zonder aan uw woorden te kort te doen, schijnt 't nochtans dat de beproeving de mens tot 't ergste voert. voetnoot373 den rouwe: 't leed; toegheveucht: toegevoegd; overgezonden. voetnoot376 vaderlijcken: vaderlik; als 'n vader. voetnoot382 veel weerder: veel dierbaarder. voetnoot384 in syn zelfde stof: in zijn gelijke stof, in de stof hem gelijk. voetnoot387 ons ziele is: spreek uit: ons ziel' is. voetnoot388 mach: kan. voetnoot394 vast: zo lang. voetnoot396 wat waert? als niet en rusten: (wat waar 't), wat zou 't betekenen, als niet rustte. voetnoot397 spreek uit: ons edel ziel' in God. voetnoot398 Wat baten ons: wat baatte ons. voetnoot408 al: allen; beproevingh druckich: drukkende, zware beproeving. voetnoot410 Iedereen meent voor zich dat 't zijne 't zwaarste kruis is. voetnoot412 waer met hy na der zielen: waarmee hij naar de ziel. voetnoot416 dat niemant: opdat niemand. voetnoot417 drieght: dreigt. voetnoot418 dese roe waernemen: letten op deze roe. voetnoot419 met syn gunst en vleughelen: met de vleugelen van zijn genade. voetnoot421 al betraent: geheel betraand, met gedurig schreien. voetnoot425 tGoddelijc Compas: 't goddelik uurwerk; te vroegh: te vroeg voor hun; voor dat ze boete hadden gedaan. voetnoot427 op-ghestelt: open gesteld; Waterspuyen: waterkanalen. voetnoot429 Stroomen droef: troebele, stormige stromen. voetnoot431 Ooc doen 't boos wesen: ook toen de boze aard; begonste: begon. voetnoot435 beschaduwt van: beschermd door; vlercken: vleugelen. voetnoot437 Heyl'ghen puer: zuivere, onzondige heiligen. voetnoot443 Loth, de vader van Ammon (zie Schepp. 14). voetnoot444 Kedor Lamor, Schepp. 14, l: Chodorlahomor genoemd. voetnoot451 die alree....: de vijanden, die de opperste bevelhebber (God) al door de vrees op de vlucht had geslagen. voetnoot459 De Heere Zebaoth: de Heer der legerscharen. voetnoot460 Zonder dat (Eer nog) Abraham was opgetrokken. voetnoot470 goede zaden eel: goede edele zaden. voetnoot473 de troubel Son: de bewolkte zon; Vondel wil waarschijnlik zeggen: als de zon z'n warmte geeft in 'n zwaarvochtige lucht: dus 'n broeiende warmte door de vochtige wolken. voetnoot477 weerdich: dierbaar. voetnoot481 gij duidt alles ten beste. voetnoot482 roof: schade. voetnoot484 verschoven: verworpen, verlaten. voetnoot485 naer slaven: na 't slaven. voetnoot486 tzy wat: wat ook. voetnoot487 Hoe onlangs ist? dat: hoe kort is 't nog geleden, dat; had vermeten: zich had vermeten, 't onbeschaamde plan had. voetnoot489 een keten.... die synen Meester viert: die z'n meester laat schieten. voetnoot491 niet: niets. voetnoot492 ghehenghen: veroorloven. voetnoot493 Syn voornemen: de plannen van de tieran heeft God ten engste beperkt. voetnoot495 Nemrot de vorst van Babilon in 't land Sennaar (Schepp. 10, 8-10); Nemrot meende in weerspannige hoogmoed tegen God zelfs 't uitspansel te trotseren door z'n Babeltoren (Schepp. 11) maar (z'n hart) z'n plannen rezen eerder omhoog dan 't werkelike bouwsel. voetnoot499-500 't Babelse gestamel (de spraakverwarring) bracht leem of kalk in plaats van stenen enz. (ze begrepen elkaar niet). voetnoot501 hing aan God: was afhankelik van God; mercklijc: duidelik, merkbaar. voetnoot503 Niets van al wat hier kan te voorschijn komen (blicken: schitteren) is zo gering of God beheerst 't alles door Zijn wijze beschikking. voetnoot506 Wijs-compas: richt-kompas. voetnoot508 of hy schoon: indien hij al iets bouwt (ofschoon hij iets bouwt). voetnoot510 yl: ijdel. voetnoot511 niet even op en weghen: niet gelijk opwegen (met Gods wil). voetnoot514 Na wtwijs van u reen: naar uw woorden uitwijzen. voetnoot516 Strekt aan de goede tot heil, aan de boze tot 'n straf voetnoot519 daer.... met: waar.... mee; ongherichtich: onrechtvaardig. voetnoot521 indien ons vroet....: als deze kastijding ons door onze wijsheid tot ware boete brengt; ons vroet....: ons wijselik.... voetnoot524 verdoemelijck en dwalich: tot verdoemenis en ongeluk strekt (dwalich: in 't verkeerde, in 't ongeluk brengend). voetnoot525 etc.: omdat z'n woorden plotseling worden onderbroken door Mozes' begroeting (zie vs. 141); ontluyct: opent uw hart (voor de vreugde). voetnoot531 willekom: welkom; vervroyen: vervroliken. voetnoot532 jammerlijc verstroyen: jammerlike verstrooiing, ballingschap. voetnoot538 pilaert: steunt (op pilaren doet oprijzen); 't brandende ghewelf: 't hemelgewelf, waarin de hemellichten branden. voetnoot542 ghedoornde mick: 'n doornstok (tak van 'n doornstruik met vorkvormig boveneinde). voetnoot543 zag ik 'n schitterend vuur 't bos van Horeb omranden (omringen). voetnoot544 verteeren scheen: te verteren scheen; tzamen: helemaal. voetnoot545 loech: lachte, straalde (enkelvoud; al 't volgende als 'n geheel gezien). voetnoot547 o wonderlijc spectakel: o wonderlik gebeuren (eigenlik: gezicht). voetnoot548 sin en eysch: de juiste betekenis (eysch naar den eis, naar de natuur van 't wonderteken). voetnoot551 ontluycken: openbloeien. voetnoot552 Zie vs. 178; pluycken: plukken. voetnoot553 bedut: ontsteld. voetnoot554 verschut: verschud, schuddend bewogen. voetnoot555 te vervluchten: weg te vluchten. voetnoot556 borstkloppich: in de borst kloppend. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 585 En schort; de oude uitg. heeft alleen 'n komma. voetnoot565 duyst: duizend (duyst: Zuid Nederl. voor duizend). voetnoot573 luysterden: glansde. voetnoot576 alsins versterfde: overal verstierf. voetnoot577 Worm: slang; hiet: beval. voetnoot579 boven desen: bovendien. voetnoot580 lazerij: melaatsheid. voetnoot583 Op dat: zo is 't duidelik dat; zodat. voetnoot584-585 maer.... en schort: maar schort, niets ontbreekt dan (ook bij maer 't ontkennende en, zie aant. blz. 130, vs. 26); met der spoet: met spoed. voetnoot587 die.... aan wie Gods stem zelf. voetnoot589 een Leydsman: tot 'n leidsman.... voetnoot592 bedelven: begraven. voetnoot595 verheeren: overheersen. voetnoot596 Nu begint de stam van Juda te regeren. voetnoot597 Kom Juda, als 'n leeuw. voetnoot602 dick: dikwels. voetnoot605 versmoort wel....: zult wel haast versmachten, bezwijken van vreugde. voetnoot610 verzoecken ons verlof: ons heengaan verzoeken. voetnoot612 verlaten: weg laten gaan. voetnoot613 vast: voortdurend. voetnoot615 den Hemel al verbaest: de geheel ontstelde hemel. voetnoot618 Is de stilte, de kalmte juist 't dichtste bij. voetnoot619 Vlgg. wanneer Hij 't menselik schepsel in diepe droefheid volstrekt 't hardst op de proef stelt. voetnoot624 quael: leed. voetnoot625 na zijn ontstoken toorn: na de ontbranding van zijn toorn. voetnoot627 kastijdingh schier: snelle kastijding. voetnoot633 zadt: verzadigd. voetnoot637 proeft: beproeft. voetnoot643 naer een bitter sausse schele: na 'n bittere wrange saus. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 645 belust: smakelik (oude uitg. belust. met enkele punt). voetnoot649 die door de hemel 't meest bemind wordt. voetnoot650 die de hemel 't liefst genegen is (bezinnen: genegen zijn, liefhebben). voetnoot658 ooc: immers. voetnoot666 Spreek uit Pharáo's, zoals meermalen; gramschap hels: helse gramschap. voetnoot667 d'afgonsticheyt: de haat van Farao. voetnoot669 aan 't zwaard en 't water overgaf (aan de dood door zwaard en water). voetnoot671 Jochebed: de moeder van Mozes. voetnoot678 het kistjen ongherust: 't onrustige, dobberende kistje. voetnoot680 om van twee kwaden 't beste te kiezen. voetnoot681 te noo: te node, heel ongaarne. voetnoot684 herte snoo: snode hart. voetnoot685 hoe langhs hoe: hoe langer hoe: buitengewoon. voetnoot688 lochter: lichter, sneller. voetnoot690 Voor een Enghel: als 'n engel. voetnoot694 ghelettert: geschreven ('t kind was voorbestemd om Farao te vernietigen). voetnoot695 de verpletterde Farao. voetnoot697 in manlijcheden: in mannelike deugden. voetnoot698-699 heel besneden voor: heelemaal afgestorven aan; hij wilde niet als Egiptenaar, zoon van Farao's dochter leven (zie Hebr. 11:24, 25). voetnoot700 swermen: zwerven. voetnoot701-702 Mozes doodde 'n Egiptenaar die de Hebreeën mishandelde (Uitt. 2:11, vlgg.). voetnoot704 ghehuchten: landen, streken. voetnoot705 t'Herderlijcke vee: 't vee van de herder (Jethro). voetnoot710 t'licht gheschemel: de lichtstraling. voetnoot718 Eenen zoeten reuck: 'n geurig reukoffer. voetnoot720 Altaren met ghesmoock: brandaltaren. voetnoot721 Op dat in openlike dankbaarheid, wijder dan de zon heel de aarde bestraalt. voetnoot729 Waar alles hem (God) looft en prijst. voetnoot730 Vondel duidt zoals gewoonlik (zie Gulden Winckel en Warande der dieren) de zedeles, de zedelike gevolgtrekking aan met aanhalingstekens.

Vorige Volgende

Beelden van 't blij-eyndich spelGa naar voetnoot*

Het Pascha ofte De verlossinge der kind'ren Israels wt Egypten Het eerste deelGa naar voetnoot*

Over dit hoofdstuk/artikel

lied

Het Pascha ofte De verlossinge der kind'ren Israels wt Egypten
Het eerste deelGa naar voetnoot*