Logo DBNL
Aenleidinge ter Nederduitsche dichtkunste (ed. Werkgroep Utrechtse Neerlandici) (1977)

Aenleidinge ter Nederduitsche dichtkunste (ed. Werkgroep Utrechtse Neerlandici)

(1977)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Tekst en annotaties

Aenleidinge ter Nederduitsche dichtkunste. #

1 DIE van 1 zijnen Geest 1 naer den Parnas 1 gedreven, in den schoot 2 der Zanggoddinnen 2 nedergezet, en Apollo 2toegeheilight 2 3 wort, dient zijne genegenheit en yver 3door hulp van de Kunst 3, 4 en leeringe 4 te laten breidelen 4; anders zal zulck een vernuft 4, 5 hoe geluckigh 5 het oock zy, gelijck een ongetoomt paert, in het wilt 6 rennen 5-6; terwijl een ander Dichter, door kunst en onderwijs 6 getoomt, den 7 hengst slacht 6-7, die, onder eenen goeden roskammer en berijder 7, met roede 8 en sporen getemt en afgerecht zijnde, overal by kenners prijs 8behaelt 4-8. 9 Natuur 9 baert den Dichter; de Kunst 9 voedt hem op 9 9, dies 9 geraeckt nie- 10 mant tot volmaecktheit, dan die de natuur 10 te baet heeft 10, waer uit de

11 kunst 11 haren zwier 11 en leven schept 11. Neemt hy voor in Nederduitsch, zijn 12 moederlijcke tale, te zingen 11-12; des hoeft hy zich zoo luttel te schamen 13 als 12-13 de Hebreen 13, Griecken, Latijnen, de geburen der Latijnen 13, en zoo 14 vele andere uitheemsche volcken, die hierom noch by alle weerelt, en 15 elck by zijne lantslieden 14-15, eere in leggen. Wat onze spraeck 15 belangt 15, 16 die is, sedert weinige jaren herwaert 16, van bastertwoorden en onduitsch 16 17 allengs geschuimt 17, en gebouwt 17, en geeft den leerling nu veel vooruit 17, 18 om naer den palmtack in dit renperck 18 te rennen, tegens 18 en voorby hen- 19 lieden, die met zulck een zure moeite en arbeitzaemheit dit spoor on- 20 langs begosten te leggen 19-20. Zoo men uit hunne gedichten en schriften,

21 oock uit Neerlantsche hantvestboecken 21, de eige 21manieren van spreecken 22 by een zamelt, en zich eigen maeckt; daer is een schat van welspreken- 23 heit 22-23 by der hant, veel tijts gewonnen, en middel om noch maghtigh in 24 nieuwe koppelwoorden (waer in onze spraeck niet min geluckigh dan de 25 Griecksche is) aen te winnen 23-25, zoo men met oordeel te wercke ga. Deze 26 spraeck wort tegenwoordigh in 's Gravenhage, de Raetkamer der Heeren 27 Staten 26-27 26-27, en het hof van hunnen Stedehouder, en t'Amsterdam, de maghtigh- 28 ste koopstadt der weerelt, allervolmaecktst gesproken, by 28 lieden van

29 goede opvoedinge, indien men der hovelingen en pleiteren en kooplieden 30 onduitsche termen uitsluite: want out Amsterdamsch is te mal 30, en plat 30 31 Antwerpsch te walgelijck, en niet onderscheidelijck 31 genoegh 25-31. Hierom 32 moeten wy deze tongen 32 matigen 32, en mengen 32, en met kennisse besnoeien, 33 oock niet al te Latijnachtigh, nochte te naeu gezet 33 en nieuwelijck 33 34 Duitsch spreken, maer zulcks dat de tong haer eigenschap 34niet en ver- 35 lieze, waer van de hervormers onzer spraecke niet geheel vry zijn 33-35. Men

36 vermijde, gelijck een pest, de woorden, tegens den aert onzer tale, te 37 verstellen 37; een evel daer doorluchtige 37 Italianen, Spanjaerden en.Fran- 38 schen oock van zieck zijn 37-38. Wy mogen hier in 38 nochte Griecken, nochte 39 Latijnen navolgen. Wort hier tegens gezondigt, terstont verliest de 40 spraek haren luister, en ons oor wraeckt 40 dat geluit; eenen valschen 41 klanck, die de muzijck der tale bederft 35-41. In oude Hollantsche liederen 41 42 hoort men noch een natuurlijcke vrypostigheit 42, vloeientheit. 42, en be- 43 vallijcken zwier; maer het gebrack 43 den eenvoudigen Hollander aen op- 44 mercking 43-44 en oefening, om zijn geestigheit 44, uit een natuurlijcke ader 45 vloeiende, krachtigh op te zetten 45, en te voltoien 45. Het rijmen moet hy 45 46 zich eerst gewennen, om rijckdom van woorden en rijmklancken 46 gereet te 47 hebben, zonder het welck de vaerzen kreupel en verleemt 47 zouden vallen 47,

48 en zelfs aertige 48 vonden 48 en gedachten hunne bevallijckheit verliezen. 49 Hierom waer het geraden eerst eenige heilige of weereltsche historien 49, 50 oock verzieringen 50, uit Virgilius 50,Ovidius 50, Amadis 50, en Bokatius 50, te rij- 51 men 50-51, om zich van de rijmkunste meester te maecken, en op de baen 51 te ge- 52 raken. Men magh om het rijm en de maet de tael niet vervalschen 52, en ge- 53 lijck een kint stamelen en struickelen. Het rijmwoort schijne niet ge- 54 vonden om het rijm te vinden, maer zy zoo gestelt of het geen rijmterm 55 waer 54-55. Het vaers schijne oock geen rymelooze rede 55, maer trecke den aert 56 van een vaers aen 55-56, en sta wacker op zijne voeten 56. Heeft het geene ze-

57 nuwen 56-57, zoo hangt het slap en vadzigh 57: is het te gedrongen, zoo staet 58 het stijf, gelijck een lantsknecht 58 in zijn harnas 56-58. De stijl zy snedigh 58, 59 en geen stomp mes gelijck. Het 59 scherpt de zinnen 59, en maeckt een goede 60 pen zich te gewennen een zelve zaeck en zin 60 op verscheide manieren te 61 bewoorden, en cierlijck 61 uit te drucken 59-61. Vaerzen willen gaerne vriende- 62 lijck 61-62 en zuiver 62 zijn: want de Zanggodinnen zijn maeghden, aen wie vrien- 63 delijckheit en zuiverheit betaemt. Voertmen zomtijts eenige harde 63vaer- 64 zen 63-64 in, dat moet uit geen gebreck 64, maer uit de stoffe 64 geboren, en ter 65 zaecke vereischt worden. Bynamen moeten niet ledigh staen, nochte voor 66 stopwoorden dienen, maer de beelden slachten, die eenen balck of het 67 gewelf onderstutten, en hun werck doende, met een tot cieraet 67des ge-

68 bouws strecken. 65-68 Wie voor Poeet wil gaen 68, moet van een' rijmer 68 wel Po 69 eet, maer van Poeet geen rijmer worden; anders gaet men van de hooghste 70 in de laeghste schole 70, en op de A B banck 70 zitten. Loven hem hierom de 71 slechthoofden 71 dat vergult den rijmer 71, gelijck een krans van boterbloe- 72 men den kinckel 72. De laurier 72 wort den Dichter niet van den gemeenen hoop 72 73 geschoncken, maer van zulcken, die met kennisse en zekerheit 73 de kroon 74 uitreicken, en het snaterbecken 74 der aecksteren 74 van zwanezang 74 onder- 75 scheiden 72-75. Rijmers, die eerst 75 hun A B opzeggen, vallen verwaendelijck 76 aen 't zwetsen 75-76, gelijck de quackzalvers, om hun zalfpotten te venten. 77 Die wat verder komen, laten zich voorstaen 77datze groote bazen 77 in de 78 kunste zijn, en zwetsen kunstiger 78, doch het is met woorden van ander- 79 halven voet lang 78-79, of een doorgaende bravade 79, en loutere blaeskaeckerye.

80 Aldus winnenze gunst by den slechten hoop 80, die den mont vergeet toe te 81 doen, en gelijck naer hemelval 81 gaept. d'Alleroutste en beste 81 Poëten 82 zijn de natuurlijckste en eenvoudighste. De nakomelingen, om hen voor- 83 by te rennen, vielen uit eerzucht of aen het snorcken en poffen 83, of 84 vernissen en blancketten. Dat behaeghde in het eerst, gelijck wat nieuws, 85 den min verstandigen, en klonck den nieusgierigen 85, gelijck een donder- 86 slagh, in d'ooren: doch het verwonderen 86 duurde een korte wijl, en de 87 wackerste oogen zagen hier door 87; en d'outsten tegens de jonger wercken, 88 in de schale van een bezadight oordeel, opgewogen, vielen de lesten te 89 licht 87-89, en d'outsten behielden den verdienden prijs 89. Om dan 89 opgeblazen- 90 heit 89-90 en kreupelheit 90 te vermijden, zal 90 men niet plat op d'aerde vallen 90, 91 en in het stof kruipen 91, nochte doorgaens 91 al te snel zonder noot 91 aenja- 92 gen 91-92, maer op zijn pas 92 voortdraven 92, en wel letten 92 waer men rijzen 92, waer 93 men wenden en keeren 93 moet; en, gelijck een goet muzikant, den toon naer 94 den aert der zaecke 94 weten te schicken 93-94, dan laegh, dan middelbaer, dan

95 hooger. Zommigen heffen hoogh op 95, en laten het uit onvermogen 95laegh 96 vallen 95-96. Een goet zangmeester 96 kent zijne stem, en spant de keel niet 97 uit hare kracht 96-97. Lichtvaerdige dertelheit 97, zotte pracht, en ongheschick- 98 te 97-98 overdaet is geen cieraet 98, dat een gezont oordeel vergenoegt 98. Elck 99 ding wil met zijn eige maniere van spreken uitgebeelt, en niet al te 100 verre gezocht worden 98-100. Verciertge uw vaers met bloemwerk 100 naer den stijl 101 [der] Rederijckkunste 101; hael het niet te wijt 101, maer blijf by een voege- 102 lijcke verwe 101-102, en binnen het besteck van verstaen te willen wezen 102. Zal 102 103 een ander uwe rol 103 verstaen 103; verstaze eerst zelf te dege, en spreeck 104 klaer 104. Eenigen schrijven al willens 104 duister, en willen zich zelfs 104 niet 105 verstaen, op dat men zich hier over verwondere 105, en hun dit tot 105wijsheit 106 toeschrijve 106. Anderen schrijven slecht 106 van heerlijcke 106dingen, en schil-

107 deren de zon met houtkole. Een leergierige lette wel op de lessen en 108 regels der kunste 107-08, gevonden uit het voorbeelt der treflijckste 108 Dichte- 109 ren. Hy bevlijtige zich om dagelijx toe te nemen in kennisse van ver- 110 scheide 109-10wetenschappen 110, om, is het niet van alles volmaecktelijck, dat 111 zwaer ja onmogelijck valt, ten minste ter loop 111 van vele dingen kennis 112 te hebben, om zijn werck naer den eisch uit te voeren. Zoo treckt en 113 vergadert de honighby haer voetsel uit alle beemden en bloemen 112-13 113. Het 114 waer raetzaem Salomons wijze spreucken 114, Cicero, Seneka 114, en Plutarchus 115 wercken van de zeden 114-115, en het leven der doorluchtige 115 mannen 115, en dier- 116 gelijcke schriften 115-16 te lezen, en te herlezen. Wie in den vloet dezer 117 pennen zwemt 116-17, zal overvloeien van zinrijcke gedachten en vaste stel- 118 lingen 117-18. De Beeldenaer 118 van den geestrijcken 118 Ridder 118, Cesar Ripa, nu in

119 Nederlantsch verduitscht, bestellen 119geestige 119 vonden, om het werck le- 120 vendigh uit te drucken 119-20, en rijckelijck te bekleeden 120. Kennis van uit- 121 heemsche spraecken vordert niet weinigh 121, en het overzetten uit vermaer- 122 de Poëten helpt den aenkomende Poeet, gelijck het kopieeren van kunsti- 123 ge meesterstucken den Schilders leerling. Dees begint eerst van 123 eenige 124 leden 124 en deelen, eer hy een geheel lichaem tekent; en eerst van een 125 geheel lichaem, eer hy een historie 125 van 125 verscheide beelden 125 ordeneert 125, 126 en gansche vertooningen 126 op het panneel, als op een tooneel, stelt. Wan- 127 neer de deelen, elck in 't byzonder 127 wel waergenomen 127 zijn, dan zal het 128 geheele werck wel 128 volgen, daer men niet aen beginnen magh, voor dat men 129 een vast begrijp, hant, en handelinge van de byzondere deelen hebbe 128-29. [130] Zoo 130 ziet men den besten meesteren de kunst af, en leert, behendigh ste- 131 lende, een' ander het zijne te laten 130-31. Wie leerzaem 131 is, late zich de be- 132 ginsels 131-32, die altijt moeielijk vallen, niet verdrieten. De kleenen leeren

133 zoo aen stoelen en bancken gaen 133: daerna, stouter 133 en steviger 133 geworden, 134 durvenze afsteecken 134, en behoeven geene ondersteunsels meer: anders 134 ver- 135 gaept men zich te verwaent 135 aen eige inbeeldingen 135, en vervalt in grove 136 misslagen, terwijl 136 men wijzer dan zijn leitsman wil geacht zijn. Aldus 137 heeft Virgilius, de Prins der Poeeten zelf, oock van Homeer en anderen 138 vele ontleent, en uit de Griecksche tale met zulck een oordeel 138 inge- 139 voert, dat hy'er onsterflijcken lof uit haelde 137-39. Evenwel indien ghy ee- 140 nige bloemen op den Nederlantschen Helikon plucken wilt, draegh u 141 zulcks 140-41, dat het 141 de boeren 141 niet mercken, nochte voor den Geleerden 141al 142 te sterck doorschijne 139-42. Op zijn eige riemen 142 zich op dit gevaerlijcke 143 vaerwater 142-43begevende, moet men zijne kracht overwegen, eer het schip zee 144 kieze. Menighten lijden hier schipbreuck, die, door verwaentheit aen- 145 gevoert, ja vervoert 144-45, zich te vroegh en te diep 145 op dezen Oceaen wagen, 146 en niets is 'er schadelijcker als eige liefde, die fraeie vernuften 146 ver- 147 blint, en onderhout 147. Die naulix twee of zes goede regels 147 weet uit te

148 wercken 147-48, wil een lierdicht opzetten. Die qualijck 148 een lierdicht 148kan 148, 149 wil voort een treurspel spelen 149, of een heldenwerck 149 trompetten 149. By trap- 150 pen 149-50 klimt men eenen toren op, en niet zonder trappen, ten zy met ge- 151 vaer van den hals te breecken. d'Een bereickt langsamer, d'ander snel- 152 ler den top der volkomenheit; hoewel men hier 152 naulijx volkomenheit vint, 153 om dat die de maet van 's menschen vermogen overtreft 153. Beveel 153 het papier 154 niet terstont al wat u in den zin schiet, maer toetst uwe inbeeldingen 154, 155 vonden 155 en gedachten 155 ofze der penne en den dagh 155 waerdigh zijn. Ghy ziet 156 hoe de hoenders, den kop in de lucht stekende, met smaeck en nasmaeck 156 157 drincken, en de gezonde schapen het gras erkauwen. Zoo doende zullenze 157 158 de bladen niet met beuzelingen beslaen, en dingen, die niet om het lijf 159 hebben, nochte den lezer met den ydelen 159 dop zoecken te paeien 159, maer met 160 pit 160, en een keerne van goeden smaeck 160 verzaden. Het luit oock spottelijck 160 161 een nieuwe wijze 161 op de baen te brengen 161, als 'er geene kunst 161 in gemerckt 161 162 wort. Boven al let wel op de orde of den draet van uwe rede, en het 163 vervolgh van zaecken 162-63: want zelfs geleerde bazen 163, die groot schijnen 163,

164 zijn zomtijts wispelturigh 164, springen van den os op den ezel 164, en mengen 165 alle elementen onder een 165. Een zelve zaeck dickwils 165 te zeggen en her- 166 zeggen, geeft armoede 166 en gebreck van stoffe te kennen, en behalve dat 167 het verveelt, voeght 167 het de rederijckheit 167 niet. Ontbreeckt het u aen 168 vonden en stof 168, zijt liever kort dan verdrietigh 168 lang. Zet ghy een werck 169 op van eenen langen adem; laet het in 't midden, nochte in 't einde niet 170 bezwijcken, maer doorgaens 170volstaen 170, overal zich zelf gelijck zijn, en 171 zijnen meester nergens beschamen. Wie zijn zwackheit gevoelt, dient 172 nootzaeckelijck raet te zoecken by anderen, en elck meester in zijn 173 kunste en ambacht te gelooven, en de volmaeckste manieren van spreken 174 en wercken by hen uit te kiezen. Een rechtschapen 174Dichter slachte 174 de 175 stroomen 175, die niet af maer altijt toenemen, en met eenen vollen boezem 175 176 endelijck in de rijcke zee uitbruizen 176 174-76. Hoe het werck grooter is, hoe 176 177 daer meer kunst en oordeel toe vereischt wort: en gelijck de schilders 178 in kleene beelden de gebreken en misslagen kleen rekenen; zoo openbaert 179 zich de misstellinge en 't gebreck 179, naer 179 de grootheit 179 der personaedjen 180 en zaecken, te grooter 180. De leergierige volge dezen gulden regel, die 181 zich wijdt uitstreckt 180-81, om zijn werckstuck doorgaens geluckigh uit te

182 voeren 181-82, dat is, dat hy lette op den staet 182, eigenschap 182 en gesteltenis 182 183 van elcke personaedje en zaecke, en die elck naer heur natuur uittekene. 184 Wie dit maghtigh is, en daer den slagh van heeft, kan veel velts winnen 184, 185 en zal altijt binnen de palen 185 der voeghelijckheit 185 blijven; een deught, 186 die in Virgilius zoo heerlijck 186 en goddelijck boven alle zijn overvloedige 187 kunstdeughden 186-87 uitmunt 187 186-87. Nu behoef ick niet in 't breede en wijtloopigh 188 t'ontvouwen hoe men zich te schicken hebbe 188naer een ieders ampt, oude 188, kun- 189 ne 188-89, lantsaert, gelegenheit 189, hoedanigheit, en wat des meer zy. Aldus geeft 190 een kunstigh 190 schilder elck dingh zijn eige verf 190. Wie de natuur aller- 191 naest volght 190-91, die is de rechte 191 Apelles 191, en zoude, gelijck d'aeloude 192 penseelen 192, niet alleen menschen, maer zelfs dieren en vogels verkloecken 192.

193 Maer om veiliger en vaster 193 te gaen 193, geef uwe dichten niet in uwen eersten 194 yver 194 aen den dagh 193-94. Laetze een goede wijl 194 onder u rusten: ga'er dan 195 eens en anderwerf, ja zevenwerf, met versche zinnen 195 over 194-95: want ons 196 oordeel is, naer 196 de gesteltenis der herssenen, gelijck de lucht 196, zomtijts 197 helder, zomtijts betrocken 197. Een Dichter heeft zijne luimen 197: hierom 198 laet het gedicht van eenen Aristarchus 198, ja verscheide keurmeesteren 198 199 keuren. Dese zullen uitmonsteren 199al wat misstaet, zoo wel dat de Kunst, 200 als de zeden betreft, waer in 200menigmael deze goddelijcke wetenschap 200 201 jammerlijck misbruickt wort: en gelijck het zwaerste meest weeght 201, zoo 202 moet men zich wachten voor ongebondene 202 en oneerlijcke 202 woorden en vonden 202, 203 daer niet dan 203 laster 203voor den Dichteren in 't algemeen uit ontstaet: 204 want dit gaf oorzaeck 204, dat eertijts 204 de Rederijckkamers gesloten, de

205 tooneelen verboden wierden. Indien men bordeelspreucken en spreeck- 206 woorden 205-206, en vuilicheit van hoeren en boevejaght 206 uitbant, zoo zal de 207 Schouwburgh een eerlijck 207 tijtverdrijf strecken, en oock voor deftige 208 lieden openstaen. Wie zich hier tegens verloopt 208, bederft de zeden, en 209 den luister van zijn werck 208-09. Ioocken 209 uwe ooren naer eenen vleier, die 210 elck naer den mont spreeckt, ghy bedrieght niemant dan u zelven. Haetghe 211 den openhartigen bestraffer, die geene gebreken verschoont 211, zoo blijftghe 212 daer in 212 steecken. Zulcke eigenzinnigen, of eer 212 kranckzinnigen, zijn 213 niet te raden 213, randen menighmael in hun razende kortse al raeskallende 214 de geneesmeesters aen 213-14, en leeren wie men schuwen moet 214. Zy willen hun 215 ontstelt 215 en misstelt 215 werck van geene fixe 215lezetters 215 aengetast 215 nochte 216 gehandelt hebben, en schricken voor de moeielijckheit 216en pijne van het 217 misstelde 217 been te herstellen, en in het rechte lidt 217 te voegen, zonder 218 eens 218 te bedencken dat de Goden de beste dingen voor zweet en arbeit 219 verkoopen 218-19. Zy liefkoozen hun wanschepsels, gelijck een aep zijne jongen.

220 Een omzichtigh 220 en leerzaem 220 geest bemint Apolloos 220 zonneschijn, die alle 221 vezeltjens en stofkens ontdeckt 221. Kunsten 221, die den brootzack vullen, en 222 alleen den buick dienen, zijn haest 222 goet genoegh: een Dichter behoort 223 hemelval 223 en de spraeck der Goden te spreecken. De hemelsche Poëzy wil 224 niet op den middeltrap, maer moet in top staen 224, en op den toetssteen 225 van een beslepen oordeel proef houden 224-25, naer de wetten by de Geleerden 226 daer toe voorgeschreven, waer toe wy gewezen worden 226. Ondertusschen 226 227 heb ick deze korte Aenleidinge ter Nederduitsche Dichtkunste, op het 228 aenhouden 228 der leergierigen, by my 228 aldus 228, gelijck een ruwe schets, 229 ontworpen; om de welcke naer den eisch op te maecken 229 meer bladen 230 papiers noodigh waren: daerom sla ick voor dezen tijt 230 de voeten en 231 maet der vaerzen 231, en den ommetreck en aert 231 van allerhande rijmen en 232 dichten 231-32 over. Vele andere dingen willen liever met de levendige stemme 232 233 en voorbeelden, dan met de penne beduit worden: derhalve te wenschen 234 waer, dat geestrijcke vernuften 234, onder het beleit van geleerde Mecenaten 234, 235 hier over zomtijts onderling raetpleeghden, en zoo eenen nieuwen 236 Parnas, naer den stijl van Italie 236, oprechtten, daer men, zonder afgunst,

237 onzijdigh 237 elcks oude en nieuwe dichten toetste; zoo wel om de schoon- 238 heit en aertigheit 237-38 te volgen, als om onze 238misslagen, uit een edele 239 eerzucht, te mijden, en door dien middel de Neerlantsche Poëzy haren 240 vollen glans te geven. 241 t'Amsterdam 1650. den 25 van Grasmaent 241. 242 J.V. Vondel


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels


organisaties