Dagboek uit een kamp

15 maart.

Een jaar geleden uit Westerbork vertrokken. Toen we dit kamp binnenkwamen, dachten we niet het zo lang uit te kunnen houden, en was precies als nu onze enige hoop dat de oorlog in een paar maanden afgelopen zou zijn. Ach, men is de Rijn over, en Berlijn komt dichter bij het front, en de invasie is gewéést.

Op een avond van keuken iii naar huis komend, des avonds, bij het spookachtig licht van metershoge rode vlammen uit de pijp van het crematorium - overigens ondanks alle lugubriteit een schoonheidsgewaarwording - zagen we vrachtauto's voor het magazijn staan die met koeien, schapen of varkens geladen schenen. Ik, naïef, vroeg verscheidene malen wat het toch voor dieren waren die zo blaatten, tot iemand zei: het zijn mensen. De auto's zetten zich in beweging naar 't crematorium, en kwamen later terug, stil. In de verte hoorde men schreeuwen. Ik weet niet wat er precies gebeurd is, en of het was wat het leek. De zwarte, hoge pijp van het crematorium, waar de een of andere Häftling, misschien clandestien, een onopvallend crucifix op gemaakt heeft, en waaruit 's daags rook, 's nachts vlammen komen, is de centrale figuur in Hamo's visioenen na de hersenschudding, die hem in het Stubbencommando was geslagen. ('s Daags rook, 's nachts vlammen zijn het attribuut van de vulkaangod Jahwe; vandaar deze formulering?)

[p. 107]

Jules S., in het broodcommando één dag m'n voorman, is na enkele dagen kampkoorts onherkenbaar. Hoe beter doorvoed, hoe meer het ziektebeeld van diegenen die kampkoorts-paratyfus krijgen, gaat lijken op dat van Kompaan destijds. Of ze het ook vaker krijgen, gelijk beweerd wordt, lijkt me de vraag. Het frappéért sterker dat een tot dusver robuust iemand groen en ingevallen ligt te delireren, dan wanneer een uitgeputte hoge koorts krijgt zonder méér. Ik hoor net hoe de Duitse Sanitäter aanmerking maakt op mijn luizendekendepot, ik hoop dat het maar weg is als ik opsta, want het quarantainebad gaat weer werken voor ons, en het idee is overbodig geworden. Ik mis de energie om te gaan horen of Jenny hiernaast zit, nu. Zelfs Kosta heb ik het niet gevraagd, wier zuster er zit. Naar aanleiding van een gesprek over een arts, die op onoorbare wijze bedelt, en verdedigd wordt met: ‘Hij is gedemoraliseerd’, moet ik zeggen, dat ik me alleen schuldig voel bij elke hap die ik ten koste van mijn ouders eet (hoewel, theoretisch, ik hun offers kan aannemen) maar verder zonder remming alles zou doen om eten te krijgen, als het geen verraad is. Zie neocid. Na vannacht bleef me een macabere melodie door het hoofd spoken, op de maat van de hartslag, die ik niet kon fluiten of zingen. Hetzelfde een jaar geleden na Jenny's vertrek. Voorbode van onheil.

Barakkenleidster O., wier man hier ligt, vind ik mooi en charmant. Iedereen vindt haar een kreng en een hoer, maar ze doet me mijn geslachtsdrift terugvinden, zoals men op straat een vriend meent te zien, van wie men even vergat dat hij dood is. Misschien leer ik haar beter kennen en herleeft de dode vriend, wanneer de echtgenoot sterft.