Dagboek uit een kamp

25 april 1944, zondag.

Donderdag de quarantaine uit, waar we tot nog toe rust hadden. Het is een rotkamp. Men loopt grote kans hier te sterven. Paps en Mams, vooral Mams (soms ook genoemd: Jacques en Frieda) lopen veel gevaar, zien er nu al slecht uit. Ook ikzelf kan pech hebben.

Dagindeling voor wie werken: 6 uur appèl, werk tot 12 uur 15, 12 uur 30 weer appèl (intussen koolraapsoep) en werk tot 18 uur 30. Om 20 uur gaat het hek tussen mannen- en vrouwenkamp dicht. Paps en ik ruilden met mensen die in het mannenkamp eten willen, en kunnen zo met Mams samen eten. Die begon al met pech: uit vrees dat er, naar verluidde, appèl op naam zou zijn, was ze niet weggebleven en zal nu wel bij de ‘schoenen’ zijn ingedeeld, waar we haar juist hadden hopen uit te houden. Ze houdt dit werk nooit vol, met haar kyphoskoliose + neuralgie.¹ Wat te doen? Ook is 't vuil werk, en de zeer stoffige lucht is gevaarlijk.

Wat men hier ziet rondlopen kan in menig opzicht concurreren met een transport uit Amersfoort, dat ik te Westerbork zag, eind november. Plaatjes van het Simavi-noodfonds. Gekke lood-, geel- of groenkleurige gezichten. Skeletten of juist hon-

1 Het woord, ‘bochel’ was te sterk.

[p. 13]

geroedemen. Het eten bevat namelijk vrijwel geen eiwit, en ook verder voornamelijk water. Er zijn per dag 2 à 6 sterfgevallen, op 3000 mensen is dat 20% per halfjaar, als de mortaliteit niet verder stijgt. De meisjes W. waren gisteren al bij de schoenen. Paps en ik ontsprongen de dans vandaag; vanmiddag heeft iedereen vrij. Mams zou dan haar liedjes zingen in de barak waar de Grieken wonen (die hier, als in Westerbork de Duitsers, de lakens uitdelen), maar ik vrees dat ze daar te moe en te pijnlijk voor is.

Ik vraag me af of ik, als de tijden beter zijn en de ‘verdringingen’ minder worden, een beter verslag dan nu zou kunnen geven van wat ik voel en denk. Had ik voortdurend dit schrift bij de hand, dan zou men versteld staan - maar ik ben de eerste niet die op dit idee komt! In de tijd, dat we in quarantaine waren, ca. 5 weken, heb ik niet veel geschreven. Kon ik maar bekijken hoe lang de oorlog nog duurt. Ik vrees nog heel lang, en dan is menigeen opgeschreven. Gelukkig is het in Theresienstadt beter en Jenny kan de ramp overleven als ze boft en niet naar Auschwitz doorgaat.²

Er zijn hier enkelen, die hier niet hadden zullen wezen. Ik hoef me dus geen verwijt te maken.³

Als je volkomen passief bent, kan je veel hebben; je moet je alleen niet daaruit laten opjagen tot ‘secundaire’ activiteit, die veel calorieën kost. Ik zal voortaan de zondag benutten voor 't schrijven: anders zou ik óf 't gezinsleven - waaraan ik, vooral met het oog op het moreel van mijn ouders, hecht - moeten opgeven, óf vervuilen. Ik heb deze oefening hard nodig, merk ik, en zal dit voornemen zeker uitvoeren.

Mams is soms erg mooi, lijkt dan weleens voor een moment op een andere vrouw en verslaat deze op haar eigen terrein: gisteren was ze ‘outlolaing Lola’.⁴ Verleden zondag, nog in quarantaine, was er een ‘cultuurmiddag’ en daarop zong ze, zonder

2 Dit wordt nog duidelijk. Het slaat op een geheel onbeantwoorde, door Jenny met verbazing waargenomen liefde.

3 Dit sloeg op een mislukte ontsnapping.

4 De oudste broer van mijn vader, Hans, was ‘gemengd’ getrouwd, met een destijds bekende ‘soubrette’, een niet-joodse Duitse die zich Lola Cornero noemde...

[p. 14]

begeleiding, heel mooi. Ook liederen die ik nog niet kende. Paps schrijft haar nervositeit en slechte conditie van nu aan die te grote inspanning toe, maar mij lijkt het niet waarschijnlijk.⁵

(Zojuist worden mensen opgeroepen om gamellen te dragen: ik blijf zitten, maar voel me schuldig. Degeen die ons ronselt daarentegen, houdt je in stilte voor een sukkel, als je komt!) Te denken dat vrienden en magen ons in een interneringskamp wanen, of althans in een ‘Musterlager’. Ik had al in Westerbork tegen Paps gezegd: een mof noemt een kamp ‘Musterlager’ waar alles pünktlich is, en alles helder. Hoe 't het mensenmateriaal gaat, is secundair. Had ik dit zelf maar geloofd!

Met Mams steeds ruzie, omdat ze ons alles toestopt: ik wil egoïst kunnen zijn en meer nemen dan me toekomt, zeker, maar dan moet ik weten hoever ik ga! Nu stopt ze stiekem het stukje vlees, dat bij toeval weleens in de soep zwemt, in die van Paps of mij.

G.S. had vandaag een geheel opgezwollen gezicht, hij denkt nog, dat het weer nefritis is. Abel ziet er oud en mager (ong. 70 jaar) maar niet griezelig uit.⁶

Ik verrek van de honger, en heb toch heel aardig ontbeten, maar wel erg vroeg.

5 In de ‘Brief an eine Deutsche’ beschrijf ik hoe Jacques anders altijd Frieda's onafscheidelijke begeleider was. Hij kon misschien niet verkroppen dat ze zich alleen gered had?

6 Deze oom, die in mijn commentaar uitvoeriger ter sprake komt was begin januari naar Bergen-Belsen vertrokken, en zo was het met de meesten, behalve de Grieken.