Stukken en brokken

[p. 241]

Nog dry redevoeringen.

[p. 243]

I
Een vertelsel, in plaets van eene redevoering.⁽¹⁾

Op den programme van het feest staet aengekondigd, dat ik in deze vergadering eene redevoering zou uitspreken. Wie er dat heeft laten opzetten, weet ik niet. Waerschynlyk heeft hy meenen goed te doen; maer het is zeker, dat hy my daerdoor een' slechten dienst bewezen heeft; want, nu kunt gy denken, dat gy eene aenspraek gaet hooren, die u, van aendoening, van den top van uw hoofd tot aen de planken van uwe voeten zal doen koud woorden. Wel, als gy dat denkt, dan zyt ge zoo ver uit uwen streek als ge maer zyn kunt. Ik wil u dood eenvoudig een vertelseltje vertellen, ...en dat is alles.

Daer was eens een koning en eene koningin....

Maer ge zyt misschien geene liefhebbers van vertelseltjes? Dan weet ik niet, wat ik moet aenvangen. Ik had

(1) By gelegenheid van den hongersnood in Vlaenderen.

[p. 244]

in myzelve gezegd: ‘Ah ça! er valt hier op te passen. Ze zullen allemael met zoo veel schoone dingen voor den dag komen, over alles, en misschien nog al over wat anders, spreken, dat, als het uwe beurt zal worden, ge niets nieuws meer zult weten te verzinnen. En dan, wie zegt u, of men niet zoodanig verzadigd zal zyn van redevoeringen, dat als gy zult willen beginnen, iedereen zyn' hoed zal opnemen, en, votre serviteur très-humble, u gerust alleen uw stuksken tegen de stoelen en banken zal laten declameren? Maer een vertelseltje! dat is wat anders, dat hoort alleman geern, en dat is het eenigste middel, om de vergadering niet in slaep te wiegen.’ -

Daer was dan eens een koning en eene koningin, en die hadden dry zonen.

Waer ik u van vertel is al heel lang geleden, en is daer ergens in Turkyë gebeurd, waer de menschen dadels eten in plaets van aerdappels, en waer ze in den profeet Mahomed gelooven. In dien tyd en in dat land waren de koningen iets heel anders, dan hetgene zy thans by ons en by onze geburen zyn. Al wat ze wilden, moest geschieden, en of het goed uitviel of slecht, dat kwam overeen uit; niemand had het regt, er iets op af te wyzen, en als er een zoude geweest zyn, die hadde durven zeggen, dat de koning niet wel had gedaen, dan zou men al gauw met dien onvoorzigtigen kort spel gespeeld hebben.

[p. 245]

Het gebeurde op een' zekeren keer, dat de koning tot de koningin sprak: ‘Vrouw lief, zei hy, wy worden oud, en onze jongens worden groot; het is tyd dat wy er aen gaen denken, om over hun lot te beschikken; want, wachten wy daer nog lang meê, dan kon ons de dood wel eens verrassen, en het ryk zou alsdan, door de oneenigheid onzer kinderen, het onderste boven kunnen gesteld worden.

De koningin, die eene goede sukkel van eene vrouw was en haren man nooit tegensprak, zei dat hy gelyk had, en de koning liet zyne dry zonen tot zich komen.

- Jongens - zei hy hun - ge zyt nu oud en wys genoeg, om te weten wat ge te doen en te laten hebt. Uwe opvoeding heeft my een' heelen hoop geld gekost; ge kunt lezen en schryven en op de piano spelen; en dansen, dat kunt ge zoo goed, dat ze u gemakkelyk op het groot opera te Parys zouden aennemen als solodansers; - zoodat ge zeker in staet zyt, om een koningryk te bestieren. Ik heb diensvolgens voorgenomen, myne staten in dryën te verdoelen, en er u elk een derde van over te laten. Maer ziet, dat gy u goed gedraegt, anders neem ik het u weêr allemael af, en geef den heelen boêl aen hem die hem het best zal verdiend hebben. -

De dry koningszonen, dit kunt gy wel denken, wreven in hunne handen van blydschap, als ze deze woorden

[p. 246]

hoorden. Ze kosten van toen af aen koning spelen. Ze waren er des te meer mêe in hunnen schik, daer ze gevreesd hadden lang te moeten wachten, eer hun papa, die nog kloek en gezond was, hun het ryk zoude overgelaten hebben. Ze begaven zich dadelyk, elk naer den zetel van zyne regering, en begonnen dapper hun nieuw stieltje waer te nemen.

In den eersten ging alles naer wensch en lust; de belastingen kwamen behoorlyk in, en de dry nieuwe koningen heerschten, door de zorg van hunne ministers, zonder dat het hun eenige moeite kostte; behalve dat ze van tyd tot tyd het eene of andere stuk moesten onderteekenen, waerover zy zich echter niet verder te bekommeren hadden.

Maer nauwelyks hadden zy een jaer geregeerd, of de zaken begonnen er heel en gansch anders uit te zien. De dadeloogst mislukte; de vruchten der aerde waren algemeen schaersch, en onder hel vee ontstond er eene ziekte, die meer dan de helft der beesten deed sterven. Het was een algemeen gekerm onder het volk. Verre van de lasten te kunnen opbrengen, hadden vele inwooners de middels niet meer om zich te voeden, en menig een kwam van gebrek om het leven.

Dit was nog niet alles. De volkeren, over dewelke de dry gebroeders heerschten, waren van oudsher beroemd voor de uitmuntende kanten kragen, die zy maekten. Uit

[p. 247]

alle streken, wel duizend uren in de ronde, werden er van die kragen ontboden, en daerdoor regende het rykdommen in het land. Maer op eens werd die bron van welvaert opgedroogd; want in de naburige landen begonnen ze zelven kanten kragen te maken. Die kragen waren wel zoo goed niet, maer veel goedkooper dan in de staten der dry koningszonen. Wat daer het gevolg van was, kunt gy ligt raden. Aen de levering van kanten kragen werd een einde gemaekt, en degenen, die hunnen kost wonnen met ze te vervaerdigen, waren op eens tot den bedelzak gebragt.

De ellende was verschrikkelyk. De behoeftige inwooners staken smeekend hunne handen uit, en riepen de regering aen om hulp. De dry vorsten, diep getroffen door den toestand hunner onderdanen, begonnen er ernstig aen te denken, om een middel uit te vinden, waerdoor er zoude kunnen hulp verschaft worden.

De oudste der dry koningszonen was een zeer vroom en godvruchtig jongeling. Hy sloeg zyne oogen op ten hemel, en smeekte den profeet Mahomed, een einde te stellen aen den algemeenen ramp. Ter zelfder tyd schreef hy een' biddag voor, in al zyne staten. Hy gaf ook het bevel, dat iedereen zoude boetveerdigheid doen, en hy zelve bestrooide, naer oostersch gebruik, zyne hairen met asche, als een teelten van diepen rouw. Een der vis, de boetveerdigheid nog verder dryvende,

[p. 248]

deed de belofte, dat by zoo lang op één been zoude blyven staen, tot dat de hongersnood een einde genomen had. En inderdaed hy hield zich een geheel jaer onbeweeglyk op zyn linkerbeen, en als hy daerna eene andere houding wilde aennemen, kon hy zich niet meer bewegen. Wat de hongersnood betreft, die werd er geen hair te verdragelyker om. Al wat men gewonnen bad, was, dat men door vasten en penitentie doen, een weinig minder van den overblyvenden voorraed verbruikt had.

De tweede koningszoon legde het anders aen. Hy bad noch hy vaste; hy beval ook geene boetveerdigheid aen zyne onderdanen. Mae? hy begon met een goed voorbeeld te geven aen de welhebbende inwoners: hy deelde namelyk overal almoessen uit, en al degenen die eenige fortuin bezaten, bleven niet ten achteren in dit werk van barmhartigheid. In den beginne had dit edelmoedig gedrag het gewenschte gevolg. Maer allengskens verminderde de koninklyke schatkist en was eindelyk geheel uitgeput. Toen was de vorst genoodzaekt, nieuwe lasten op de bezittingen der ryken te doen drukken; daerdoor waren deze ook gedwongen, hunne weldaden te verminderen, en ten lange leste geheel te staken.

Ondertusschen werd de armoede grooter en grooter, en men hadde er geen einde kunnen aen stellen, al had zelfs de koning al de juweelen zyner kroon verkocht en aen den armen rondgedeeld.

[p. 249]

De derde koningszoon overlegde het nog op eene andere wys. Hy riep zyne hovelingen byeen, en zeide: - ‘Wy hebben eens diep nagedacht over den toestand van ons volk, en....’ - Hier sloegen de hovelingen te gelyk hunne handen te zamen, en braken in alle soorten van uitroepingen van bewondering en goedkeuring uit, omdat de vorst zich wel had willen geweerdigen, in hoogsteigene persoon te denken. Maer de koning deed bun zwygen en vervolgde: - ‘Wy gelooven, dat wy het middel hebben gevonden, om de ramp, die 't land bedrukt, te bestryden. Men moet eene kwael altyd in hare oorzaek aengrypen, en wanneer men dezelve heeft doen verdwynen.... - Ja, - zei een der hovelingen, die zyne scholen gedaen had - cessante causâ.... - Wy verzoeken u vriendelyk, hier geen latyn te spreken -’ viel hem de koning in de rede. De geleerde buigde diep neder en zweeg. - ‘Wy zegden dan, hernam de vorst, dat men de oorzaek van eene ramp moet wegnemen, wil men er in gelukken, de ramp zelve uitte roeijen. Welnu, wy gelooven, dat wy de oorzaek van den hongersnood, die op onze staten drukt, hebben ontdekt, en het zal onsgemakkelyk zyn, denzelven te bestryden en aldus den voorspoed te doen herleven.’ - Hier werden de toejuichingen en de geestdrift der hovelingen, over de wysheid van hunnen heer, zoo hevig en luidruchtig, dat het niet is om te zeggen, en de koning moest wezenlyk kwaed worden, om ze te doen zwygen. Als

[p. 250]

alles weêr stil geworden was, zette hy zyne aenspraek aldus voort:

- ‘Wel, de oorzaek van den hongersnood is ontegenzeggelyk, dat de kantenkraegfabrieken kwynen; en als wy ze weder in hunnen vorigen bloei kunnen herstellen, dan zal de welvaert des lands ook herboren worden.’ - Niet een der hovelingen, of hy vond, dat de koning volkomen gelyk had.

- ‘Het komt er dan op aen, - voer de vorst voort, - dat wy de kantenkraegwerkers weder aen den gasg zetten, en de zaek is zoo eenvoudig en gemakkelyk als ja knikken. Wy geven van nu af aen, aen al de lieden van ons hof en aen al degenen die fortuin bezitten, het bevel, zich nergens meer te vertoonen, dan met inlandsche kanten kragen; en de persoonen die in onze tegenwoordigheid toegelaten worden, moeten ten minsten dry kanten kragen aen hebben, waervan de kortste anderhalve el lang zal zyn.’

Het bevel van den koning werd volbragt, en in het begin scheen dit inderdaed een goed middel te zyn. De fabrieken geraekten op nieuw in gang, en zy konden nauwelyks al de bevelen ten uitvoer brengen, die zy ontvingen; zoo overvloedig werden er kanten kragen besteld. De werklieden liepen niet meer in ledige benden langs de straten en velden, om medelyden in te boezemen; dewyl er werk genoeg was, om

[p. 251]

hen bezig te houden. Maer dit duerde niet lang; want niet eerder had men aen de eerste bestellingen voldaen, of de handel verflauwde op een nieuw, de fabriekanten waren gedwongen hunne werklieden af te danken, en de ellende werd nog grooter dan te voren. Ten andere, er was slechts ééne klasse der maetschappy, die deze kortstondige herleving van een gedeelte der nyverheid had kunnen te baet nemen, en dit waren de kantenkraegwerkers; al de anderen waren in hunnen betreurensweerdigen toestand gebleven.

Zoo stonden de zaken, wanneer de oude koning, in de eenzaemheid waerheen hy zich had begeven, vernam, in welke ellende zyne voormalige staten vervallen waren. Spoedig begeeft hy zich tot den oudsten zyner zonen, en daer laet hy zich verklaren, hoe alles gedurende zyne afwezigheid vergaen is. Daerna roept hy de dry jonge vorsten tot zich, en opeen' ernstigen toon, rigt hy hun de volgende woorden toe:

‘- Zwaer hebt gy, myne kinderen, den last der kroone gevonden. Moeijelyk zyn de tyden geweest, in welke gy hebt geheerscht. Alle dry hebt gy gedacht goed te handelen, met te doen, hetgene gy gedaen hebt; maer geen van u heeft zyne pligt ten volle begrepen. Gy, myn oudste zoon, hebt gebeden, gevast en uwe hairen met asche bestrooid; maer de hemel blyft doof voor gebeden, wanneer zy niet gepaerd gaen met werken. Gy,

[p. 252]

myn tweede kind, hebt almoesen uitgedeeld, tot dat gy al uwe rykdommen uitgeput hadt; maer gy hebt verwaerloosd, de nyverheid in uwe staten aen te moedigen, en in het uer des gevaers te beschermen. En gy, myn jongste spruit, hebt gedacht, dat gy alles had gewonnen, wanneer gy één tak der nyverheid tot een' kortstondigen bloei had terug gebragt; maer gy hebt al de andere takken uit het oog verloren, en door uwe onachtzaemheid ook laten verdorren. Beide myne jongste kinderen, hebt in uw hart vergeten, dat alle heil van den Almogenden komt, en gy hebt alles van uwe eigene wysheid verwacht. Indien gy gezamentlyk de middels hadt aengewend, die elk uwer afzonderlyk heeft in het werk gelegd, dan is het waerschynlyk, dat de ramp niet zoo verre zoude gekomen zyn. Doch het zyn geene verwytingen, die hier iets kunnen verbeteren. Hier dient de hand aen het werk geslagen, om, zoo mogelyk, aen den loop van het onheil pael en perk te stellen.’

En de oude koning nam het bestuer weder in handen. Hy smeekte de genade des hemels af; maer hy bepaelde zich niet by gebeden: hy liet nauwkeurig onderzoeken, op welke wyze de nyverheid des lauds kon hersteld worden, en gaf haer eene nieuwe rigting; want hy zag wel in, dat die tak, dien zyn derde zoon met geweld had willen doen herleven, op geene spoedige wyze kon hersteld worden. Hy verwaerloosde niet, een voorbeeld te

[p. 253]

geven van weldadigheid, door behoorlyk aengewende almoesen, en het duerde niet lang, of de kwyning van het land verminderde, en eindelyk was alles weder tot zyn natuerlyk standpunt terug gekomen. -

Dit is het vertelseltje, dat ik u wilde vertellen. Ik hoop, dat het u niet al te zeer zal verveeld hebben, en dat gy het niet van onpas zult achten in de tegenwoordige omstandigheden. Gy ook doet alles wat van u afhangt, om milddadig het lyden uwer medemenschen te verzachten, en ik wensch uit den grond van myn hart, dat uwe edelmoedige poogingen, gepaerd met hetgene er elders in het werk gesteld wordt, mogen gelukken in het bestryden van de ramp, die zoo zwaer op eenige ongelukkige streken van ons vaderland drukt.