Stukken en brokken

[p. 181]

Een stuk, dat als eene redevoering gediend heeft.

[p. 183]

Een stuk,
Dat als eene redevoering gediend heeft.⁽¹⁾

In boeken, die over eeuwen geschreven werden, vindt men de geschiedenis verhaeld, van een' man, die honderd jaren geslapen had, en dan ontwaekte. Gy kunt u ligt verbeelden, met welke verwondering de slaper moest getroffen zyn, toen hy eindelyk uit zyne lange sluimering, tot zich zelven kwam!

In die tyden van talryke volksverhuizingen en onophoudelyke oorlogen, geschiedde het, dat de toestand van geheel de bekende wereld, op een onbegrypelyk kort verloop van jaren, leenemael veranderde. Waer eens eene prachtige stad, met al den glans des voorspoeds en al den roem der oppermagt, stond te pralen; daer zag men nu niets, dan een' afzigtelyken hoop met puinen. Waer de velden voorheen bloeiden en den ryk-

(1) Uitgesproken op een letterkundig feest, den 15 february 1846.

[p. 184]

dom des lands uitmaekten, daer bood zich thans niets aen het oog, dan verwoesting en ellende. Waer vroeger eene ontelbare menigte zich in den vollen gloed des levens en des geluks bewoog, daer was niets meer te vinden, dan eene nare woesteny, eene van alles beroofde eenzaemheid, zonder leven, zonder beweging, en, naer allen schyn, zonder de minste hoop, om ooit weder uit zulk eenen treurigen staet van verval op te kunnen ryzen.

Daer, in tegendeel, waer vroeger alles in verwoesting gedompeld lag, was nu eene nieuwe wereld, met al haren woel, met al hare bedryvigheid, met al de pracht der weelde, te voorschyn gekomen.

Groot was de verwondering van onzen slaper, by zyne ontwaking, toen hy zag hoe alles omgewenteld was. Al wat zich voor zyne oogen opdeed, was hem onbegrypelyk. Hy zwierf - zoo gaet de geschiedenis voort - nog eenigen tyd in de omstreken rond, erkende zelfs de plaets niet meer, waer hy geboren werd en het grootste gedeelte van zyn leven had doorgebragt; hy wanderde nog eenigen tyd rond..... en stierf.

Ik verbeeld my soms iemand, die in de tegenwoordige eeuw, ook in zulk een' toestand van bewusteloosheid zoude gevallen zyn, en nu, op dit oogenblik, wanneer wy hier te zamen vergaderd zyn, wakker wierd. Hy hoefde daerom geene honderd jaren, gelyk de man van

[p. 185]

wien ik zoo even sprak, zonder kennis gebleven te zyn; neen, het ware genoeg, dat hy, na slechts vyftien jaren, nu weder tot zich zelven kwam.

Wat zoude dan ook zyne verbaesdheid niet wezen, als hy deze glansryke vergadering konde aenschouwen, en vernemen waerom zy zich thans, in zoo grooten getalle, tot deze plaets begeven heeft!

Hier, wel is waer, zoude hy geene verandering van geheele landen ontmoeten; maer hy zou er iets vernemen, dat niet minder geschikt is, om de verwondering op te wekken: hy zou er de geheele omwenteling zien van een lang opgevat gedacht, de uitroeijing van een diep ingeworteld vooroordeel. Dit zoude voor hem eene niet minder wonderbare vertooning zyn, dan hetgene het den ontwaekten van vroegere tyden gegeven werd te aenschouwen. Voorwaer, hy zoude zyne eigene oogen niet willen gelooven; hy zou denken, dat zyne oogen hem bedrogen; hy zou zich verbeelden, dat dit niets anders was, dan eene begoocheling zyner zinnen; ja, hy zoude wanen, dat hy nog sliep, en al slapende, dit alles droomde.

Inderdaed, welk een verschil tusschen het gevoelen, dat, over een anderhalf tiental jaren, aen den dag werd gelegd, ten opzigte der vlaemsche spraek, en het gevoelen, dat men thans jegens dezelve koestert. Toenmaels vond men in zyn hart, voor de tael der vaderen, niets

[p. 186]

anders dan baet en verachling; men aenzag haer als beneden de weerdigheid van een beschaefd man; men verwierp haer, als met walging, onder de laegste volksklassen...... men oordeelde haer den naem van tael niet weerdig! Deze afkeer was zoo groot, dat weinigen het mogelyk achtten de ryke tael onzer voorouders weder van hare vernedering te zien opstaen.

Doch nu heeft zy hare regten op nieuw veroverd. De minachting bestaet niet meer; het medegevoel wordt dagelyks grooter en grooter, en byna geen mensch, of hy juicht in de poogingen toe, die door onze jonge vlaemsche letterkundigen worden aengewend, om aen de moedertael den verdienden rang in de litterarische en wetenschappelyke wereld te doen verwerven.

Dat ik hier de waerheid spreek, daervan behoef ik geene andere bewyzen, dan al die harten, die heden zoo vurig kloppen voor het regt der tael; geene andere blyken, dan deze glansryke menigte, die alhier is toegesneld, om onze dikwyls zoo zware poogingen aen te moedigen!

Wel verdienden de jeugdige stryders in het perk der vlaemsche nationaliteit deze belooning; want moeijelyk en pynvol was hunne taek; edel en zelfverloochenend was hun streven; zy offerden hunne eigene belangen en zich zelven op, om het groote doel dat zy beoogden, des te spoediger te mogen bereiken!

[p. 187]

Nog dunkt my den aenvang van dit streven te zien. - De vlaemsche letterkunde was niet meer. - Niemand wist er nog van te spreken; geen mensch had nog een gedacht voor haer over. - Op eens wordt er een vlaemsch werk aengekondigd. - Men beziet elkander; men lacht; men schokschoudert. - Een werk in het vlaemsch! - Wat zal dat beteekenen? - De man die dat in zyn hoofd heeft gekregen, is van onze eeuw niet! - Hy is honderd jaren achteruit! - Wie zal het lezen? - En wat nut zal het stichten? - Neen, neen, zulk eene zaek kan in onzen tyd nooit gelukken, en hy die ze ondernomen heeft, moet stapel gek zyn!

Maer het werk verscheen, en - welk een wonder! - het werd gelezen. En, wat meer is, het volk, dat zynen landaerd niet had verloochend, vond er smaek in, en de schryver werd luid op toegejuicht!

Dit eerste voortbrengsel werd door een tweede, en dit, door een derde opgevolgd. De sprankel was gegeven, het vuer vatte allengs alle gemoederen aen, en, eer er nog een paer jaren om waren, werd de naem van vele vaderlandsche schryvers met geestdrift door de menigte uitgesproken.

Nieuwe stryders kwamen zich welhaest rondom deze moedige jongelingen scharen, en de kring der lezers groeide, even als die der schryvers, altyd meer en meer aen. Doch, hoe vleijend die byval der menigte ook mogt

[p. 188]

wezen, was toch de baen, die de vlaemsche letterkundigen moesten bewandelen, verre van met bloemen bestroeid te zyn. Dikwyls - al te dikwyls - werden zy, door den hoon en de spotternyen der vyandelyk gezinde franschschryvers grootelyks gehinderd, ofschoon deze vyandelykheid onbillyk en geheel ongegrond was.

De Vlamingen wilden immers den ondergang niet van het Fransch. - Dit ware uitzinnig geweest. - Hetgene zy begeerden - en dit begeerden zy met regt - was dat de nederduitsche tael niet door hare fransche zuster onder de voeten getreden en verbryzeld wierd.

Wel herinnert gy u nog, vlaemsche letterkundigen, die dagen van beproeving, die gy hebt moeten doorstaen. Geen stoffelyk belang was het, dat u kon aenmoedigen; want stoffelyke voordeelen - daervan badt gy de volle overtuiging, - kondet gy van geene vlaemsche voortbrengsels verwachten. Maer, om u op te beuren, hieldt gy het schoone, het verhevene doel voor oogen, dat gy u had voorgesteld; gy wenschtet niets, dan de zegeprael der vlaemsche tael, niets dan de herstelling der vlaemschsprekende bevolking in hare regten. Dit doel hebt gy ten deele bereikt, zegepralend zyt gy uit uwe zware beproevingen gekomen!

't Is waer, daer zyn er nog eenigen, die zich niet laten overtuigen van den voortreffelyken vooruitgang der moedertael, en van het regt dat zy bezit, om als gelyke ne-

[p. 189]

vens hare fransche mededingster op te treden. Ja, daer zyn er nog, die zich tegen deze regtveerdige aenspraek verzetten; maer dank zy God en der goede reden, zy verminderen dagelyks in getal. Want, wie is er, die by het aenschouwen der zon, haer licht kan blyven ontkennen? Deze halsstarrige tegenstrevers te willen overtuigen, zoude een vruchteloos ondernemen zyn, en ten hunnen opzigte moet men geene andere bewysredens voor den dag brengen, dan van den aerd der gene, waer eens een oud wysgeer zyn' toevlugt toe nam. Een sophist, - zoo als er toen ter tyde, even als nu, menige waren, - beweerde, dat er in de natuer geene beweging bestond, dat alles stil en roerloos was. Wat was het antwoord van onzen philosoof? Hy deed niets anders, dan zeer bedaerd voor den drogredenaer heen en weder wandelen.

Om hen te overtuigen, die de vlaemsche beweging, dit is den voortgang en de regten der vlaemsche tael, nog zouden willen ontkennen, zy het voor de Vlamingen genoeg, onophoudelyk naer hun grootsch en vaderlandslievend doel voort te streven!

- Maer - zeggen er sommigen - my is het niet kwalyk te nemen, dat ik geen voorstander der nederduitsche sprake ben; ik kan geen Vlaemsch; ik heb eene fransche educatie ontvangen. -

Zoo! Gy hebt eene fransche educatie ontvangen! -

[p. 190]

En is daerdoor het vlaemsche bloed, dat u door de aderen vliet, verbasterd? Is u daerdoor de tael, in welke uwe moeder u liefkoosde, toen gy eerst ter wereld waert, - zegt, is u die tael minder heilig geworden?

Waerin bestaet dan die fransche educatie, die gy hebt ontvangen? - Gy zyt, toen gy nog een kleine knaep waert, naer eene school gegaen, al waer men u in de eerste beginselen der fransche tael heeft onderwezen. - Dit hebben de Vlamingen ook gedaen; en toch is hun de moedertael niet vergeten!

Later, heeft men u naer eene kostschool gezonden, waer gy, om u in het Fransch te oefenen, den geheelen dag dóór genoodzaekt waert, u in die tael uit te drukken. - Zoo heeft men met ons ook gehandeld; en toch kunnen wy de tael der vaderen nog!

Daerna, indien gy eene wetenschappelyke opvoeding hebt genoten, zyt gy naer het collegie en vervolgens naer de universiteit gegaen, en daer hebt gy u nog met het Fransch bezig gehouden. - Dit hebben wy, vlaemsche letterkundigen, ook gedaen; en toch schamen wy ons onzer sprake niet, en blyft zy ons steeds een duerbaer pand, zy blyft hetgene wy vurigst beminnen!

Zegt, ô gy, die werd in het Fransch opgevoed, - verklaert met de hand op het hart: wanneer gy, in uwe studiejaren, het oogenblik kondet waernemen, om alleen, buiten het oog des meesters, met uwe makkers te

[p. 191]

spreken; waert gy dan niet gelukkig, dit in de moedertael te kunnen doen?

Wanneer gy u soms in vreemde landen bevond, was het u dan geene zaligheid, die geliefde toonen uwer kinderjaren, by het ontmoeten van een' landgenoot, weder te mogen hooren?

Neen, wat gy ook moogt zeggen, de liefde van uwe tael is niet geheel in u uitgedoofd; er ligt nog eene sprankel daervan in het innerste uws harten te vonken, en by de eerste gelegenheid, zal zy u geheel in gloed stellen!

- Maer, waerom ons zoo zeer het Vlaemsch aengepreekt? Deze tongval heeft immers geene letterkunde; hy bezit immers niets, dat ons kan bewegen, hem ten gronde aen te leeren? Daerentegen hebben de Franschen eene ryke, welgevormde litteratuer, die ons steeds tot nieuw genoegen, tot nieuwe kennissen aenlokt, en een allernuttigst voedsel is voor den weetgierigen geest. Wat zouden wy dan met het Vlaemsch kunnen doen? -

Wat gy met het Vlaemsch zoudt doen? Vraegt eens - niet aen eenige fransche uitwykelingen, die hunne verdwaelde denkbeelden alhier trachten in te voeren; niet aen eenige verfranschte Vlamingen, die hardnekkig weigeren, de zaek te onderzoeken, en alleenlyk voortgaen op ongegronde gezegden; - maer vraegt eens aen hen, die veel het vreemde bezocht hebben, waermede men zich verder kan doen verstaen, met de kennis van het

[p. 192]

Fransch, of wel met die van het Vlaemsch? - Die zullen u antwoorden: de gewaende algemeenheid der fransche tael is eene groote snoevery, eene uitvinding der ydelheid der Franschen; - zy zullen u zeggen: behalven in ons goede België en een gedeelte van Zwitserland, kan men zich nergens met behulp van die tael doen verstaen... vten zy in de groote hotels, waer er slechts een paer garçons zyn, die wat gebroken Fransch kunnen babbelen; - terwyl men, met behulp van het Vlaemsch alleen, het geheele noordwestelyke gedeelte van Duitschland kan doorkruisen, en zich overal verstaenbaer maken.

Wat gy met het Vlaemsch kunt doen? - Vraegt dit eens aen den taelkundigen Hubert Vanden Hove, die zal u, in zyn werk La langue flamande, son passé et son avenir, een antwoord geven, dat u met verwondering zal vervullen.

Wat gy met het Vlaemsch zoudt doen? - Leest de merkweerdige opzoekingen eens, van den heer Lebroquy, in zyne Analogies linguistiques, en gy zult de overtuiging hebben, dat onze tael de sleutel is van alle andere tongvallen van teutonischen oorsprong, en dat gy, met de kennis van deze zoo lang in minachting vervallene spraek, op weinige maenden, en met geringe moeite, eene toereikende kennis kunt verwerven, van alle talen die met de onze verwant zyn.

[p. 193]

Het Vlaemsch heeft geene letterkunde, zegt gy? - Er is een tyd geweest, wanneer Frankryk ook geene letterkunde bezat. Wat zoudt gy dan van die natie gezegd hebben, indien zy dit als eene voldoende reden had beschouwd, om hare tael ongeschikt te verklaren, en zich vergenoegd had, met het bestuderen der grieksche en latynsche schryvers? - Gy zoudt gezegd hebbep, dat zy eene dwaesheid beging, en daerin zoudt gy gelyk gehad hebben.

Dit begrepen de Franschen ook, en zy hebben; zich eene schoope, eene ryke, eene bewonderensweerdige litteratuer gevormd. Hunne litterarische voortbrengsels mogen wy wel onderzoeken; maer dit is geene reden, waerom er ook geene zulke voortbrengsels in het vlaemsch zouden ontstaen.

Er is niet veel scherpzigtigheid van noode, om te bevatten, hoe valsch de volgende redenering zoude zyn: ‘De Franschen hebben eene gevormde letterkunde, daerom moeten wy hunne tael aennemen.’ - De Duitschers en de Engelschen bezitten ook eene voortreffelyke letterkunde, en toch zal niemand beweren, dat wy ook de duitsche of de engelsche tael als de onze moeten aenveerden.

Maer wy, Vlamingen, zyn niet zonder litterarische voortbrengsels. Onze letterkunde is geene zaek die nog moet gevormd worden. Zy bestaet, en dit niet van heden

[p. 194]

of gisteren, maer van over meer dan vyf honderd jaren.

In dien tyd was België, met Italië, het eenigste land, dat in Europa eenige vryheid genoot, en zyne regten wist te doen gelden. Deze twee landen alleen bezaten eene letterkunde, die later door Frankryk nagevolgd werd. Dit getuigen ons, voor Vlaenderen, die lange reeks van ontsterfelyke schryvers, die te dien tyde gebloeid hebben; dit getuigen ons Jacob Van Maerland en al die groote dichters die hem zyn opgevolgd en de vlaemsche letterkunde vereeuwigd hebben.

Thans is, na eene lange sluimering, de vlaemsche geest, met de herwonnen nationaliteit, glansryk verrezen, en - met hoogmoed mogen wy het zeggen - onze vaderlandsche letterkunde werd ook met glans herboren! Ja, zy herleeft, en met zulk eenen luister, dat hare voortbrengsels in alle talen van Europa overgebragt, met de grootste geestdrift door millioenen menschen gelezen worden!

Langen tyd waren wy, even als de sluimeraer van vroegere eeuwen, gevoelloos gebleven; lang werd door ons de moedertael verwaerloosd; maer nu zyn wy tot een nieuw leven, tot eene nieuwe werkzaemheid opgewekt, en glorieryk voor het Vaderland moet deze opwekking wezen!

De tael der vaderen! der vaderen roem! de liefde voor het geboorteland! Ziedaer wat het hart met meer-

[p. 195]

der vuer doet kloppen; ziedaer wat het bloed met meerder kracht door de aderen doet vlieten!

Verhael my de groote daden der helden van voorheen, en ik zal met bewondering getroffen zyn.

Laet dit verhael loopen over de deugden van vaderlandsche helden, en veel dieper zal myn gevoelen opgewekt zyn.

Doch, laet deze groote en verhevene vaderlandsche daden beschreven worden in de tael der vaderen, en een onuitsprekelyke geestdrift zal my bezielen!

Dit zult gy, die my aenhoort, ook gevoelen. Ja, dit gevoelt gy ook; want het was geene ydele nieuwsgierigheid, die u herwaerts heeft gevoerd; gy werd aengespoord door het belang, dat gy in het gewigtige vraegpunt steldet, en met uwe tegenwoordigheid hebt gy onze poogingen willen aenmoedigen; gy hebt er willen deel aen nemen.

Eer zy u, en heil! Want de tael der vaderlandsliefde is niet zonder weêrklank in uwe harten gebleven!