Stukken en brokken

[p. 131]

Tiende brok.
Hoe ik my uit de verlegenheid red.

To be or not to be, that is the question, zegde Hamlet, en de vraeg was by my van den zelfden aerd. Moest ik, den raed van M^r Johnson volgende, my blootstellen aen het gevaer myne onkunde in het spaensch ontdekt te zien en aldus den smaed op my trekken, waerin zulk een bestaen my konde doen vallen? Was het niet veel beter, de ellende te trotseren en liever de zaken tot het uiterste te laten komen, dan iets te ondernemen waertoe ik de bekwaemheid niet bezat? Maer dan, wat anders gedaen om het aenstaende gebrek te ontkomen? Was my, ten andere, dit redmiddel niet, als het ware, door de Voorzienigheid aengeboden geworden, op het oogenblik wanneer ik in de vertwyfeling ging vallen? Zoude ik het nu verstooten?

Deze en andere dergelyke gedachten schoten my onklaer door den geest en deden my besluiteloos door de

[p. 132]

straten heen wandelen. Toevallig kwam ik aen de denr van eenen boekverkooper, met wien ik eenige weken te voren had kennis gemaekt. Ik trad zyn' winkel binnen en verlangde eene spaensche spraekkunst te zien. Hy toonde er my eene, en daer ik er een' geruimen tyd stond in te bladeren, vroeg hy, of hy ze my naer huis wilde zenden, opdat ik ze op myne stade zoude kunnen nazien. Ik bedankte hem, en verzocht, ten einde hem die moeite te sparen, het boek te mogen mede nemen, hetgene hy gereedelyk toestond.

Te huis gekomen zynde, begaf ik my met der haest in myne kamer, waer ik gretig het boek opensloeg en begon te lezen, te lezen, dat het een vermaek zoude geweest zyn om na te zien. Hetgene natuerlyk het allereerst myne aendacht op zich moest trekken, was de uitspraek van het spaensch. Ik had my ingebeeld, dat het onmogelyk was er zich een denkbeeld van te vormen, zonder een' Spanjaerd te hooren spreken. Ik bevond echter met veel genoegen, dat ik my daerin bedrogen had. De uitspraek dier tael is namelyk zoo eenvoudig en gemakkelyk, dat ik ze op minder dan een half uer ten volle magtig was. Elke letter behoudt, in byna alle omstandigheden en zamenvoegingen, haren oorspronkelyken klank. Deze klanken leveren voor een' Vlaming volstrekt geene zwarigheid op, daer wy ze allen in onze tael bezitten, behalve eene letter, de z of de c voor eene e of i,

[p. 133]

die dan gelyk th in het engelsch luidt; de ll luidt gelyk lj of gelyk l mouillé in het fransch, de n met een teeken op, heeft den klank van nj of van de fransche gn. De u wordt oe en de j ch uitgesproken. Het overige is gemakkelyk.

Een beetje minder ongerust zynde over den uitval myner proefneming, indien ik ze durfde wagen, ging ik tot het onderzoek der voornaemste regels der tael over, en hierin zag ik reden om nog meer moed te scheppen. Onderanderen vond ik in de werkwoorden veel overeenstemming met het latyn, hetgene my eene groote moeijelykheid uit den weg ruimde. Om er een denkbeeld van te geven, zal ik slechts de vervoeging van een werkwoord der eerste conjugatie aenhalen, welke, gelyk de latynsche, zich door haren uitgang in de onbepaelde wys onderscheidt. Deze uitgang, die in het latyn are is, is in het spaensch ar, en het verbum amare, amar, wordt als volgt in den tegenwoordigen tyd der aentoonende wys vervoegd:

Latyn,	Spaensch.
Amo	Amo
Amas	Amas
Amat	Ama
Amamus	Amamos
Amatis	Amais
Amant	Aman;

En in den onvolmaekt voorleden tyd:

[p. 134]

Latyn,	Spaenschs.
Amabam	Amaba
Amabas	Amabas
Amabat	Amaba
Amabamus	Amabamos
Amabatis	Amabais
Amabant	Amaban.

Deze en meer andere gelyk vormigheden bestudeerde ik den geheelen nacht door, en wanneer het 's anderendaegs morgens tyd was, begaf ik my, het hoofd met genoeg kennis voorzien om eene eerste les te geven, tot het gesticht waer ik als professer was aengenomen.

In de zael waerin men my voerde, zaten zeventien jonge lieden, die bereid waren om myn onderwys te genieten. De jongste onder hen scheen omtrent dertien, de oudste rondom de zeventien jaren oud te zyn. Ik was verschrikt toen ik zulke groote jongens zag; want ik had verwacht, dat niet een van hun meer dan veertien jaer oud zoude geweest zyn. Een der schryfboeken werd my ter hand gesteld, opdat ik het zoude nazien. Het bevatte opstellen, die zich in het midden der spraekkunst bevonden, en aldus veel te ver gevorderd waren voor my. Toen ik er het oog op sloeg, zag ik dadelyk, dat myne leerlingen meer spaensch konden dan hun leermeester, en dat zy my veel gemakkelyker les hadden kunnen geven,

[p. 135]

dan ik hun. Ik moet er op dit oogenblik zeer dom uit gezien hebben, en ik begryp niet, hoe de jongelieden niet gewaer werden, dat ik niet wyzer in het spaensch was dan zy zelven. Ik las en herlas het opstel, en keek my blind op het groot getal woorden, daer ik geen zin kon in vinden. De leerlingen ziende, dat het zoo lang duerde eer ik iets zegde of iets verbeterde, begonnen onder een te vezelen en heimelyk te lagchen, en dit maekte my nog meer bestaen. Hoe dit zoude geëindigd zyn, weet ik waerlyk niet, indien de bestierder niet ware binnen gekomen; my het schryfboek ziende overloopen, zegde hy:

- Ge zyt bezig met de opstellen na te zien; maer zoudt ge dit niet willen uitstellen tot later, en my nu het genoegen doen, deze jonge heeren een weinig te laten lezen, opdat ik van u moge weten, of hunne uitspraek zeer zuiver is! -

Een der leerlingen gaf my een boek. Het was eene spaensche vertaling van Fénélon's Telemachus. - Zoo lang het op het uitspreken aenkomt, - dacht ik, - zal het zich nog al schikken; maer zoo haest als wy tot het vertalen overgaen, dan lig ik weder in de war. - Ik opende echter het werk op de plaets die my aengeduid werd; het was omtrent in het midden van het negende boek, en de les, die de jongelieden moesten lezen en vertalen, begon als volgt:

[p. 136]

‘Gran Rey, dijo Mentor, si fuera yo lisonjero, os diria igualmente, que conservais tambien aquella flor de vuestra juvenlud, que os resplandecia en el rostro àntes del asedio de Troya; pero àntes os quisiera disgustar, que ofender la verdad.’

Er waren zeker, in de bovenstaende zinsnede en in degene die er op volgden, woorden die ik verstond; maer daer waren er nog meer, waer ik noch kop noch staert konde aen vinden. Ik schrikte en beefde tegen het oogenblik, wanneer er zoude moeten vertaeld worden, en ik dacht: Konde ik het lezen maer trekken tot het einde der les, dan ware ik gered. - Om dit te weeg te brengen, nam ik myn' toevlugt tot een' slender, dien de grootte van den nood my ingaf. Ik liet den jongeling den geheelen paragraph voluit lezen, zonder hem eene enkele opmerking te maken; maer aen de wyze op welke ik het hoofd schudde, was het ligt te raden, dat ik niet met de uitspraek te vreden was.

- Het schynt, professor, - zegde de bestierder, - dat het niet alte puik is met het uitspreken by die jonge heeren?

- Zeer puik kan ik juist niet zeggen dat het is, - antwoordde ik half lagchend; - en ik kan my met moeite voorstellen, dat zy dit van een Spanjaerd geleerd hebben.

- Ook was het geen Spanjaerd, - zegde hy, -

[p. 137]

maer een Franschman, die lang in Havana had gewoond en de spaensche tael zeer goed magtig was, zoo verzekerde hy my ten minsten.

- Dit is mogelyk, - merkte ik op; - maer voorzeker was hy de uitspraek niet magtig. -

Hetgene ik zegde was waer. Niet een der leerlingen konde een j (chota) door zyne keel brengen, maer spraken deze letter uit als of het eene k ware geweest. Tegen lisonjero, dat moest lisonchero uitgesproken worden, zegden zy lisonkero, en juventud (choeventoed) was by hun koeventoed. Daerenboven hadden zy van den Franschman de gewoonte aengenomen, den klemtoon altoos op de laetste lettergreep te laten vallen, hetgene in het spaensch even zoo vreemd voorkomt als in het vlaemsch. Voegt daerby, dat de jonge lieden zoo veel mogelyk de de neusklanken van het fransch trachtten na te doen, omdat zy dit van hunnen meester aldus geleerd hadden.

Deze gebrekkelykheid in de uitspraek was het, die my uit de zwarigheid hielp; want ik liet myne leerlingen, de geheele les door, niets anders doen, dan de j rigtig uitspreken, zoo dikwyls als zy deze letter in hunne lezing tegenkwamen. Slechts wanneer ik gewaer werd dat het uer om was, zegde ik:

- Laet ons nu eens zien, hoe het met de spraekkunst gelegen is. -

Maer de bestierder deed my opmerken, dat er geen

[p. 138]

tyd meer toe overbleef, en dat het beter zonde zyn, dit tot de naeste les uit te stellen.

Terwyl de lezing plaets greep, had ik zorgvuldig opgemerkt, op welk bladzyde der spraekkunst zich het opstel bevond, dat des anderendaegs moest verbeterd worden, alsook het kapittel en den paragraf diende leerlingen in Telemachus moesten vertalen. Toen ik te huis gekomen was, hield ik my bezig met die dingen goed te bestuderen, ten einde niet meer in het nauw gebragt te worden.

Na den middag moest ik les geven in de latynsche klasse. Zonder de minste ongerustheid, begaf ik my tot de plaets waer de leerlingen byeen waren; want niet zeer lang geleden, zat ik zelf nog op de banken der hoogeschool, zoodat de classische schryvers nog versch in myn geheugen waren.

- Derde boek der AEneis, vers 192, - zegde een der leerlingen, my zyn boek in handen gevende.

Dit vers en het volgende luiden dus:

Postquam altum tenuere rates, nec jam amplius ullae
Apparent terrae, coelum undique, et undique pontus.

Dit stond er; maer toen de leerling deze twee regels las, dacht ik, dat myn hoofd begon te draeijen; het kwam my voor als of ik in eens al myn latyn verloren had, en er was een geruime tyd van noode, eer ik wist hoe ik my had. Zoo onvoorziens was ik in eene zwarig-

[p. 139]

heid gevallen, dat ik myne zelfbewustheid byna in den brand liet.

Alle natiën der wereld spreken het latyn verschillig uit; by de eenen luidt de u gelyk oe, by de anderen heeft zy den franschen klank; sommige spreken de g en c altyd hard uit, terwyl men in het zuiden van Europa aen de g en c, voor e en i, den klank geeft, die deze letters in dit geval in de moedertael hebben. De Franschen spreken het latyn door hunnen neus, dit vinden zy welluidender. Dergelyke afwykingen beletten echter deze verschillende natiën niet, elkander te verstaen, wanneer zy latyn spreken. Met de Engelschen is het geheel anders gelegen; want eene zoo onchristelyke uitspraek der tael van Virgilius kan men zich niet inbeelden, wanneer men ze niet, met eigen ooren, gehoord heeft. De lange a wordt by hun ee uitgesproken, en de korte behoudt haren klank; de lange e heet i, de lange i is y, de lange u is joe, en zoo geven zy aen alle letters de uitspraek die dezelve in het engelsch hebben. Nu vraeg ik eens, of iemand, laet hem nog zoo goed latyn kunnen, de bovenstaende verzen zou verstaen, indien hy ze hoorde uitspreken als volgt:

Postquam alteum tenioeïre reeties, nee dajam amplieus eullt
Appêrent teurrî, cîleum eundyqui, et eundyqui ponteus?

Maer, le vin était tiré, il fallait le boire; zoo dat ik myne zinnen zoo goed byeen raepte als ik kon, en over-

[p. 140]

ging tot het vertalen, hetgene volkomen goed gelukte; want wanneer de leerling een' misslag beging, wachtte ik my wel het latynsche woord te herhalen, maer vergenoegde my, de echte vertaling in het engelsch te geven.

- Postquam, - begon de leerling - na dat, reeties de schepen, tenioeire hielden.

- Gekomen waren - zegde ik.

- Gekomen waren, - ging de leerling voort, - alteum het hooge.

- Ter zee, - onderbrak ik.

- Ter zee, nec eullie teurrie en geene landen....

- En geen land, - zegde ik.

- En geen land, amplieus meer, appêrent verschenen.

- Verscheen, om met land overeen te komen.

- Verscheen, eundyqui overal, cîleum de lucht, et eundyqui en overal, pontus de zee.

- Zeer wel, - zegde ik, - ik zie dat ge reeds zeer sterk zyt in het latyn; - en vol vreugd dat de les gedaen was, begaf ik my naer huis, waer ik de spaensche tael en de engelsche uitspraek van het latyn ging bestuderen.

Dit zyn myne eerste stappen geweest op de baen van het onderwys. Om, in het spaensch, op de hoogte te geraken, op welke myne leerlingen gekomen waren, moest ik natuerlyk een' binnenweg zoeken, die my in korten tyd tot by hun bragt. Dezen binnenweg vond ik, en daer hy my zeer veel moeite spaerde, heb ik hem

[p. 141]

later door al myne leerlingen doen inslaen; en zoo is het my gelukt, op een klein getal maenden eene tael te doen kennen, waertoe men anders verscheiden jaren noodig heeft. Deze leerwyze, welke ik ook aen andere talen toepaste, is my zoo zeer van nut geweest, dat, toen ik my later in spaensche gewesten bevond, ik my zonder de minste moeite met de inwooners konde onderhouden.