Versamelde gedigte

[p. 39]

Gedigte

[p. 41]

In memoriam Andries Gerhardus Visser
1 Maart 1878 - 10 Junie 1929

Dit verwek 'n merkwaardige gevoel om die gewaarwording te kry dat, indien dr. Visser vier jaar vroeër die Ewige Stilte ingegaan had, Suid-Afrika nooit die naam van een van sy mees populêre digters sou geken en sy skielike heengaan sou betreur het nie. Seker sou sy onmiddellike omgewing diep die skok van sy dood gevoel het. Die uiters beminlike persoonlikheid, die heldere verstand, die skitterende gees het tesame 'n aantrekkingskrag uitgeoefen op die menslike sirkel wat met hom in alledaagse aanraking verkeer het, wat die gewone mens selde te beurt val. So diep was dr. Visser in Heidelberg - en baie verder as die grense van sy distrik - bemind, dat duisende mense sy dood as 'n persoonlike verlies gevoel het. Maar buite hierdie omgewing sou sy naam onbekend gebly het. Dit was die vier laaste jare van sy lewe wat hom die tolk gemaak het van gevoelens wat tot dusver vormloos en sonder geledinge in die hart van die Afrikaner-volk na wording en uitdrukking gestreef het. In die vier jaar het hy die liefling van sy volk geword. Sy heengaan word betreur, nie in Heidelberg alleen nie, maar in duisende Afrikaner-huisgesinne van Kaapstad tot waar in die verste noorde die Afrikaner-Trekker deurgedring het. Orals word sy gedigte gelees en geresiteer en sy gesegdes as spreekwoorde herhaal. In werklikheid was dit die arbeid van veel minder as vier jaar wat aan die naam en nagedagtenis van dr. Visser hierdie mate van onsterflikheid geskenk het. Die meeste van sy gedigte is in minder as een jaar geskrywe. En dit was bowendien blote toeval wat sy skitterende gawe aan ons wêreld bekend gemaak het.

Weinig meer dan vier jaar gelede het ek vir die eerste maal met dr. Visser in persoonlike aanraking gekom.

'n Vriendskap het ontwikkel wat veel nouer was dan wat 'n kennismaking van hierdie aard gewoonlik skep. Verskillende faktore het daartoe bygedra - waaronder die vernaamste was: tal van gemeenskaplike belange. Dr. Visser was destyds, buite die groot stede, een van die mees bekende geneeskundiges in Transvaal. As 'n chirurg het sy praktyk tot ver in die Vrystaat en in die aangrensende geweste uitgestrek. Hy was 'n gebore snydokter - net so seker as dat poësie by hom 'n ingebore gawe was.

Kort ná ons eerste kennismaking is 'n bundeltjie van my gediggies

[p. 42]

die eerste maal as 'n versameling uitgegee. Dr. Visser het op my versoek die handskrif nagelees en persklaar gemaak en dit was by hierdie geleentheid dat ek vir eers verneem het dat hy self 'n paar gediggies in Afrikaans geskrywe had. Daar was skaars 'n halfdosyn en sommige was nooit geheel afgewerk nie! Maar hierdie brokkies het 'n diep indruk op my gemaak.

Ek ten minste het van die begin geen twyfel gehad nie dat hier 'n Afrikaner-digter is wie se skoenriem ek onwaardig was om te ontbind. Maar dr. Visser self wou dit nie insien nie. Die blote aan-die-hand-gewing dat hy die vergete gediggies sou voltooi ... en ander skrywe ... en publiseer, het hy uitgelag. Die gediggies-skrywe was by hom altyd net 'n grappie vir die vermaking van slegs sy eie familie en onmiddellike vriendekring. Hy wou eenvoudig nie glo dat hy 'n digter is nie. Dit het veel oorreding gekos om hom oor te haal om een gedig aan my vir publikasie te oorhandig. Ek het dit na die redaksie van 'n bekende Afrikaanse tydskrif opgestuur, wat die skrywer dadelik herken het as 'n digter van uitstaande talent. Die gediggie is in groot letters op 'n enkele bladsy gedruk en ek herinner my nog goed die verbasing en opgewondenheid waarmee dr. Visser sy eerste verskyning in druk begroet het. Hy kon dit nie glo dat die redaksie so ingenome was met sy versies nie. Van toe af het die gediggies taamlik vinnig gekom. In die begin is alles aan my oorhandig en deur my aan verskillende tydskrifte aangebied.

Dr. Visser was destyds altyd twyfelagtig oor sy tegniek en ons het verskillende vertalings uit Engels, Frans en Duits as oefening saamgemaak. Een of twee van ons verskillende vertalings van dieselfde gedig is destyds in Die Huisgenoot langs mekaar gepubliseer. Met die vertalings en oorsettings het dr. Visser - as oefening - vir 'n tyd voortgegaan. Sommige van die eksperimentele werkies was sulke pragstukkies dat hulle op my raad in sy versameling opgeneem is. Ongelukkig is daar verskillendes wat oorspronklik sonder erkenning verskyn het en so in die versameling opgeneem is. Dat dit gebeur het, is aan my onoplettendheid in die eerste instansie alleen toe te skrywe.

Dat dr. Visser sy verskyning as 'n Afrikaanse digter gemaak het, is in die eerste plaas te danke aan die persoonlike bemoeiing van die heer Van Schaik. Hy sou na alle waarskynlikheid daarby gebly het om nou en dan 'n oorspronklike gediggie in 'n Afrikaanse tydskrif te publiseer, of vir sy eie genot 'n vertaling of oorsetting te maak. Maar die toeval het dit teweeggebring dat mnr. Van Schaik met dr. Visser in aanraking gekom het tydens 'n besoek aan my in Heidelberg. Hoe min tyd dr. Visser tot op die moment aan poësie gewy het, spreek uit die feit dat mnr. Van Schaik nouliks van hom gehoor had en huiwerig was om te glo dat daar 'n onbekende digter in

[p. 43]

Heidelberg was van wie groot dinge te wagte was. Een onderhoud egter was genoeg om alle twyfel en huiwering te vernietig en die gevolg daarvan was dat die eerste versameling, Gedigte van A.G. Visser, die lig gesien het. In 1927 het Rose van herinnering en ander gedigte daarop gevolg. Die oordeel van die uitgewer het dadelik geblyk op vaste grond te berus. Sy protégé is 'n skitterende ster in die dowwe hemelstraat van die Afrikaanse poësie.

Wat die werk en faam van dr. Visser betref, kan die skrywer van 'n voorwoord tot sy versamelde gedigte aan die leser geen meer gepaste woord toevoeg nie as net:

Si monumentem requiris, circumspice.

Eugène N. Marais