Brabbeling (1614)

Studie-uitgave met inleiding, annotaties en commentaar

III.2 Bijlagen

III.2.1 Gedichten alleen voorkomend in het anonieme bijvoegsel bij de Leidse uitgave van de Satyrae van Horatius uit 1599¹⁴⁵¹

Het aantal gedichten dat alleen maar in het bijvoegsel bij de Leidse uitgave van Horatius' Satyrae (1599) voorkomt en niet terugkeert in de latere edities van het werk van Roemer Visscher bedraagt slechts vier. Of het hier gaat om gedichten waarvan men al vroeg onderkend heeft dat ze niet tot het oeuvre van Visscher behoren of dat Visscher ze uiteindelijk niet goed genoeg vond valt niet meer te reconstrueren. Over de herkomst ervan valt niets met zekerheid te zeggen en daarom worden ze hier ook als anoniem beschouwd.

Opmerkelijk is dat drie van deze gedichten (Ep.[2-4]) nauw aan elkaar verwant zijn en ook bij elkaar staan. Ze zijn allemaal opgebouwd volgens dezelfde formule: wie zus of zo doet, zal daarvan de rekening gepresenteerd krijgen. Alleen Ep.[1] staat helemaal op zichzelf.

1451 Zie verder alhier par. I.2.2.

Ep.[1]

De ik-figuur laat weten dat hij om zijn aanbedene te behagen geen kostbare kleren gaat dragen. Ze is namelijk meer op de man gesteld dan op zijn kleren.

Annotaties

1	Om dat: opdat
2	costelijcke: kostbare
3	die: degene die

Overlevering

Ep p. 119

Ep.[2]

Wie zijn ezel te zwaar belast en hem zelden de vrijheid gunt om met andere dieren te gaan feestvieren, zal daar vaak de gevolgen van ondervinden. Zijn honden zullen hem, net als Acteon, verslinden of de ezel werpt zijn juk af.

Annotaties

1	Die: wie; leyt veel te last: zwaar belast
2	laet gaen te gast: uit laat gaan om feest te vieren
3	dick: dikwijls; Acteon: de jager Actaeon (klassieke mythologie) bespiedde Artemis, de kuise godin van de jacht, en haar nimfen bij het baden. Vertoornd veranderde Artemis Actaeon in een hert, waarop zijn eigen jachthonden hem verscheurden; van: door; verbeten: verslonden
4	t'jock; het juk

Overlevering

Ep p. 121-122

Ep.[3]

Wie zijn dochter of zijn merrie te vrij laat zit binnen korte tijd met grote problemen, met een hoer in huis of een hengst in zijn stal.

Annotaties

1	Die: wie; in: naar
3	ongheval: ongelukkig iets
4	Heynst: hengst

Overlevering / Varianten

Ep p. 122

Het epigram verscheen, net als sommige gedichten van Roemer Visscher, ook nog anoniem in 1603 in de te Utrecht gepubliceerde en door A. Croche verzorgde verzamelbundel s'Gheests lust-hof.¹⁴⁵² Naast wat spellingvarianten doen zich enkele redactionele verschillen voor. Zo is er in vers 1 niet alleen sprake van de dochter maar ook van de echtgenote. In vers 2 is de merrie vervangen door het wat minder specifieke paard. Vers 3 is iets anders geformuleerd en in vers 4 heeft de hengst plaats gemaakt voor de nu wat minder bekende ‘guyl’ (een paard dat niet deugt). Later, in de Spiegel vanden ouden ende nieuwen tijdt (1632), komt het gedicht in een iets andere vorm ook nog bij Cats voor als voorbeeld van een Hollandse manier van zeggen (volledig citaat in: WNT 5, kol. 1221, lemma ‘guil’).

1452 Aldaar fol. 36v-37r.

Varia

Aan het einde van de zeventiende eeuw werd het gedicht met een enkele redactionele variant gesignaleerd als opschrift op een glas.¹⁴⁵³ De merry in vers 2 is vervangen door een hengst en de hengst in vers 4 door een guil. Een en ander doet denken aan de versie in s'Gheests lust-hof uit 1603 (zie de rubriek ‘Overlevering’)

1453 Koddige en ernstige opschriften, dl. 1, p. 31-32.

Ep.[4]

Wie zijn hengst of zijn dochter altijd kort houdt om ze oppassend en tam te maken verpest ze allebei. Wie ze in het andere geval zou prijzen, moet ze nu, verpest als ze geworden zijn, laken.

Annotaties

1	Die: wie; Heynst: hengst; toghel: teugel
2	verselschapt met: hier: opzadelt met (eigenlijk: ‘vergezeld doet gaan van’); stoelen hoghel: waarschijnlijk moet hier gelezen worden ‘stoel en hoghel’. De ‘hoghel’ of ‘heugel’ is een getande ijzeren staaf waarmee men de afstand van een kookpot ten opzichte van het vuur kan wijzigen (een afbeelding en beschrijving van de functie in Visschers ‘sinnepop’ 1.16). Door iemand te belasten met de verantwoordelijkheid voor de juiste stand van de heugel tijdens het kookproces dwingt men die persoon - in dit geval de dochter - om met een stoel dicht bij de haard te zitten en dus thuis te blijven
3	Om also: om [ze] aldus; manierich: keurig van gedrag
4	daer af: daarvan; gor: onhandelbaar dier (?) (waarschijnlijk houdt dit zelfstandige naamwoord verband met het bijvoeglijke naamwoord ‘goor’ dat in relatie tot een dier betekenissen heeft als ‘vuil’, ‘smerig’, ‘gemeen’, zie WNT 5, kol. 419)
5	anders: in het andere geval (namelijk als ze niet zo behandeld zouden zijn); soo: zoals ze zijn

Overlevering

Ep p. 122