Alle de gedichten. Deel 2

[p. 21]

Aan Jacob Cats. Op het boek zijner zinnebeelden.
1618.

Uit ‘Verscheyde Nederd. Gedichten 2. Dl. verxameld door J.V.M.’ Amst. 1653.

[p. 23]

EEN die onlangs heeft gestreken,

In 't wel-spreken,

Prijs en eer in Themis hof,
Heeft Apollo nu verheven,

En ghegeven,

Oock in 't rijmen grooten lof.

Deze toon werd in Middelburg aangeslagen, als Dr. Jacob Cats, ten jare 1618, als dichter optrad met zijn Maechden-plicht ofte Ampt der Jonck-vrouwen, in eerbaer liefde, aen-ghewesen door Sinne-beelden. Hij was nu een-en-veertig jaren oud en had, man en vader, zijn koperen bruiloft met Elisabeth van Valkenburg reeds gevierd. Zijn dichtwerk met uitnemende gravuren versierd, waarvan het welgekozen Maagdenwapen, met den Druiventros en het una via est, de eerste was, opende met een hoogsteervolle opdracht in honderdachtentwintig alexandrijnen Aende Eerbare, Achtbare, Const-rijcke Jonck-vrou Anna Roemers,

[p. 24]

en wel mocht de dichter het haar op deze wijze ‘in den schoot leggen.’ Zij toch was het geweest, die hem op een onvergetelijken dag, naar aanleiding van eene ontwikkeling van denkbeelden, door haar over hetzelfde kiesch en belangrijk onder werp ten beste gegeven, dit zijn sedert lang door hem begonnen, maar ter zijde gelegd gedicht weder had doen opzoeken¹⁾ en als onder den invloed van haar persoon, geest, woorden en voorbeeld voltooien. De Anna, die er de hoofdpersoon in is, aan wie hij er de lessen der maagdelijke tucht en eerbaarheid in den mond legt, is geen andere dan Anna Roemers²⁾.

Zie de Uitgaven van de Maechden-plicht van 1618, Middelburgh bij Hans van der Hellen, 4^o, en van 1622, insgelijks in 4^o, Amstelredam by Willem Jansz. Blaeuw, in welke beiden de opdracht aan A.R. gevonden wordt, en dus niet slechts in den ‘zeldzamen druk’ in breed 12^o. zonder jaartal, welken Scheltema (Anna en Maria Tess.) op bl. 113 enin de aanteekening op bl. 15 als den eersten afzonderlijken ‘druk’ beschrijft, en die in het Museum Calsianum van den Heer de Jonge van Ellemeet onder N^o. 26 voorkomt.

1)

Wat soeter dach was dat! het scheen dat, my te spijt,

De Son haer reys volbracht in al te corten tijt.

Ghy ginckt tot ons ghenucht een nieu besteck versinnen,
Te weten hoe een Maecht haer dragen moet int minnen,

En waer de leste pael van eer en schaemte staet,

Waer over nimmermeer een sedich hart en gaet.

U voor-stel dacht my goet: hier door quam my te vooren
Dat ick dees selve stoff wel eertijts had vercooren

Tot oeffening' des gheest; dies ginck ick na-der-hant,

En socht mijn out ghedicht - enz.

2)

Siet! Anna spreeckt hier meest, een Maghet wel ervaren,
Om al der Maechden eer int minnen te bewaren,

Siet! Anna wijst voor-by wat tucht en eer vercleent:

En dubt^*) niet inden naem, ghy zijter mee ghemeent

*) dubben, dutten, twijfelen; 't fransche doubter, douter.

[p. 25]

tekstkritische noten

slobt, niets (geen vuil of moeite) ontziet. De eigenlijke beteekenis van slobben is door 't slijk waden.

Aen den hooghgeleerden Dr. Jacob Cats,
Op het Boeck van sijn konst-rijcke Sinnebeelden.

Ben ick ô Cats! de eerst, die gy dit Boeck vereert?
Soo sal ick zijn de eerst, die daer uyt wert geleert
Te sien de feylen die ick in mijn groene jaren
Bedreven heb, die sot, doch nimmer geyl en waren,
En stijgen hooger op, verjagen wulpse min,
En halen in zijn plaets d'eerwaerde reden in:
Die sal den Nevel door haer glants wel doen verdwijnen
Van jonge domme jeught, dan sal ick niet het schijnen
Van vele dingen, (daer het meer-deel van de lien
Haer aen vergapen) maer het ware sijn, eens sien,
Dan sal noch hoop, noch vrees, 't gemoet niet meer ontstellen
Begeert van rijckdom, staet, noch eersucht, my niet quellen.
Ist niet belachens weert, dat d'arme mensch soo wroet,
En slobt, en slooft, en sweet, om onnutt' overvloet?

[p. 26]

 

Ist niet beschreyens waert, dat menich wel sou wagen

 

Goet, Bloet, ja Ziel, om een dienstbare Kroon te dragen?

 

Dits redens eerste les, en als ick die wel ken,

 

Soo salse voorts gaen, en mijn leeren wie ick ben.

 

Meesterse, doet u best: maeckt (bid ick) my afkeerich

 

Van ondeucht en tot deucht, heel neerstich en begeerich,

 

Maeckt dat ick met mijn selfs, en al de werelt spot,

 

En stell' voortaen alleen mijn hart, en hoop op Godt.

*) dubben, dutten, twijfelen; 't fransche doubter, douter.

voorts gaan, verder gaan. - meesterse, nu: meesteresse; de reden nl.