Het hek van de dam

[p. 88]

I | Undergroundaant.

Term voor een subcultuur in de westerse samenleving, vnl. Amerika, waarbinnen geen autoriteit wordt erkend, en het eigen geweten dient als uitgangspunt voor levenservaringen, die de verruiming van het algemeen mensbeeld ten doel hebben. Underground is oorspronkelijk ontstaan uit gediscrimineerde bevolkingsgroepen, minderheden buiten-maatschappelijk en karmisch bijeengebracht. De blues waarin gezongen wordt van onderdrukking en hoop op het beloofde land, ontstond op slavenplantages en in Amerikaanse gevangenissen (work-songs); in de huidige tijd beleeft de blanke city-blues nieuwe bloei door de elektronische uitbreiding in de zgn. acid-rock, waaruit mede de pop-muziek is ontstaan, met eigen kleding en gewoonten, alsmede een konsekwent van bestaande normen afwijkend gedrag. In de Amerikaanse literatuur spelen schrijvers en openbare figuren als Allen Ginsberg, William Burroughs, Norman Mailer, Ken Kesey, Timothy Leary en Abbie Hoffmann een grote rol door hun werk, en het spreken daarover op bijeenkomsten en lezingen, terwijl filosofische en sociologische auteurs als Harvey Cox, Marshall McLuhan, Alan W. Watts en Norman O. Brown sympathiek staan tegenover het fenomeen en proberen de drop-out tegenover de buitenwereld te verklaren. In Nederland introduceerde konstrukteur Constant met zijn New Babylon de homo ludens, de spelende mens die zich in de Amsterdamse straten anno 1966 als ‘provo’ manifesteerde.

Norman Mailer analyseerde de hipster in zijn bekende essay The white negro (in Advertisements for myself): ‘In sommige steden van Amreika, in New York vanzelfsprekend, en New

[p. 89]

Orleans, in Chicago en San Francisco en Los Angeles, in zulke Amerikaanse steden ook als Parijs en Mexico City, werd dit deel van een generatie aangetrokken door wat de neger te bieden had. In zulke plaatsen als Greenwich Village werd een ménage à trois tot stand gebracht - de bohémien en de jeugdige misdadiger (juvenile delinquent) werden geconfronteerd met de neger, en de hipster werd een feit in het Amerikaanse leven. Waar marihuana de trouwring was, werd de taal van hip het kind, want dit argot gaf uitdrukking aan abstrakte gemoedstoestanden die een ieder kon delen, tenminste allen die hip waren’. Mailer noemt vervolgens enkele trefwoorden uit deze taal: man, go, put down, make, beat, cool, swing, with it, crazy, dig, flip, creep, kick, hip, square.

Het fenomeen van de Underground press bereikte anno 1969 een lezerskring van ca. 15 miljoen mensen, door de bladen aangesloten bij het Underground Press Syndicate en de Liberation News Service. Verweer tegen de Amerikaanse oorlogspropaganda en de daarbij aansluitende ekonomische, politieke en militaire macht, taboeloze informatie betreffende sex, drugs en religie, aandacht voor nieuwe uitingen en een humor die voorbij de sick joke gaat. De voornaamste ups-organen zijn de East Village Other (New York), de Los Angeles Free Press, de Berkeley Barb (die een grote rol speelde bij de ‘free speech movement’ aan de Universiteit van Californië), de Fifth Estate (Detroit) en de Boston Avatar. In Europa zijn de belangrijkste underground-bladen de International Times (London), Aloha (voorheen Hitweek) Amsterdam, de Real Free Press Illustratie (Antwerpen), Hotcha (Zürich) en Linckeck (Berlijn).

Er zijn binnen de Underground geen leiders; de levenshouding zou men anarchistisch-religieus kunnen noemen; door de experimenten met bewustzijnsverruimende middelen zijn de deelnemers aan de geestelijke revolutie, waarvan de Underground een deel uitmaakt, in staat de godsdienstige

[p. 90]

ervaring universeel te beleven, tot in het dagelijkse leven. Hieruit valt mede te verklaren de invloed van en belangstelling voor oosterse godsdiensten, waarvan de mystiek terug te vinden is in de meest recente westerse wetenschappelijke ontdekkingen, in mikro- en makrokosmos. Cybernetica, automation, dna, erfelijkheid en onsterfelijkheid zijn enkele der referentiekaders waarbinnen het fenomeen van de Underground gezien kan worden. De Underground-muziek valt te beluisteren door middel van grammofoonplaten (zoals die gemaakt door de Grateful Dead (San Francisco), de Doors (Los Angeles), de Mothers of Invention (New York) enz.

In Nederland heeft de Underground-jeugd de beschikking over het organisatie-apparaat van Provadya?, dat zorg draagt voor muzikale, theatrale en andere evenementen in recreatieve ruimten als Fantasio (‘kosmisch ontspanningscentrum’) en Paradiso in Amsterdam, Kasino en Kargadoor (‘geprogrammeerde aktie’) in Utrecht, en elders. Teksten uit de Nederlandse, internationale, Amerikaanse Underground-pers zijn aan te treffen in het boek Weergaloos van Simon Vinkenoog (1968); treffend van mentaliteit zijn de gevangenisbrieven Lessen in overleving (1968) van Steve Davidson, redacteur van het blad Om.

(1968)