Sicco Roorda van Eysinga. Zijn eigen vijand

[p. 9]

1. Roorda wie? Een samenvatting

Op 1 december 1860 werd de 35-jarige ingenieur Sicco Ernst Willem Roorda van Eysinga, chef van de opname voor een vloeiings- en scheepvaartkanaal te Grobogan (Midden-Java), in zijn badkamer tijdens het ontkleden overvallen door de muze. Op het driftig ritme van het bakje waarmee hij water over zijn lichaam wierp, ontsprong vers na vers zijn verkropt gemoed.

‘Ik schijn vreeselijk gebulderd te hebben, want de bediende van mijn' huisgenoot liep naar zijn' heer met de woorden: “Ik geloof dat de heer Roorda onaangenaamheden (perkara) heeft met zijn' opziener, want hij bromt zoo kras in de badkamer.”’

Het werd het dichterlijk hoogtepunt in het leven van een polemist en betoogjournalist.

Vloekzang, de laatste dag der Hollanders op Java, door Sentot heette het (Sentot was een befaamd legeraanvoerder tijdens de Java-oorlog van 1830) en het beschreef in bloedig detail de festiviteiten die zouden losbarsten bij het verdrijven van de koloniale overheersers.

‘Prachtig, maar des doods schuldig,’ oordeelde de resident van Solo, F.N. Nieuwenhuijzen, aan wie Roorda het liet lezen. De redakteur Van der Hoeven van het Bataviaasch Handelsblad stuurde het terug met de opmerking ‘gij hebt toch niet in ernst verwacht dat ik den Vloekzang zou laten drukken? Het blad zou zeker verboden worden.’

In de daarop volgende jaren droeg Roorda het af en toe voor in vertrouwd gezelschap, enkele exemplaren vonden hun weg naar Nederland. Daar kreeg Multatuli het onder ogen via de burgemeester van Maastricht, majoor Raat en hij wijdde er een uitgebreide noot aan bij de 4de druk van Max Havelaar (1875): ‘Zowel om de edele verontwaardiging die er in schittert als om de letterkundige verdiensten, vinde het hier een blyvende plaats’. Ook in een brief aan Roorda is Multatuli vol lof: ‘Ik ken niets zóó forsch! En waar! Een dichter, ziener, profeet, 't is alles een.’

Hoewel Roorda geen hoge pet op had van zijn eigen literair talent, maakte hij altijd een uitzondering voor dit éne gedicht. Hij had de overtuiging dat de Vloekzang het enige van zijn schrijfwerk was dat hem zou overleven, en de opname van het gedicht in Max Havelaar maakte dat tot zekerheid.

En hoe luidde dit opstandig gedicht?

Zult gy langer ons vertrappen,
Uw harten vereelten door het geld,
En, doof voor de eis van recht en rede,
De zachtheid tergen tot geweld?

[p. 10]

 

Dan zy de buffel ons ten voorbeeld,

 

Die sarrens moê de hoornen wet,

 

Den wreden dryver in de lucht werpt

 

En met zyn lompen poot verplet.

 

 

 

Dan schroeie de oorlogsvlam uw velden,

 

Dan roll' de wraak langs berg en dal,

 

Dan styg' de rook uit uw paleizen,

 

Dan trill' de lucht van 't moordgeschal.

 

 

 

Dan zullen wy onze oren strelen

 

Aan uwer vrouwen klaaggeschrei,

 

En staan, als juichende getuigen,

 

Om 't doodsbed van uw dwingelandy.

 

 

 

Dan zullen wy uw kindren slachten

 

En de onze drenken met hun bloed,

 

Opdat der eeuwen schuld met rente,

 

Met woekerwinste word' vergoed.

 

 

 

En als de zon in 't Westen neerdaalt,

 

Beneveld door den damp van 't bloed,

 

Ontvangt zy in het doodsgerochel

 

De laatste Hollandse afscheidsgroet.

 

 

 

En als de nachtelyke sluier

 

De rokende aard heeft overdekt,

 

De jakhals de nog lauwe lyken

 

Dooreen woelt, afknaagt, knabbelt, lekt...

 

 

 

Dan voeren wy uw dochters henen,

 

En elke maagd wordt ons een boel,

 

Dan rusten we aan haar blanke boezems

 

Van moordgetier en krygsgewoel.

 

 

 

En als haar schand zal zyn voltrokken,

 

Als wy ons hebben moê gekust,

 

Als elk tot walgens toe verzadigd,

 

Het hart van wraak, het lyf van lust...

 

 

 

Dan tygen wy aan 't banketteren,

 

En de eerste toast is: ‘'t Batig Slot!’

 

De tweede toast: ‘aan Jezus Christus!’

 

De laatste dronk: ‘aan Neêrlands God!’

 

 

 

En als de zon in 't Oosten opdaagt,

 

Knielt elk Javaan voor Mahomed,

 

Wyl hy het zachtste volk der aarde

 

Van Christenhonden heeft gered.

[p. 11]

Inderdaad, een beetje bombastisch is het wel, voor hedendaagse oren. Deskundigen merkten destijds al op dat goede mohammedanen het uitroeiingsritueel nooit vergezeld zouden doen gaan van een stevige slok, omdat Mohammed daar een strikt tegenstander van was. Maar ondanks deze misser en de gedateerde stijl spreekt uit het gedicht toch nog heel duidelijk de eerlijke woede van een koloniaal die de moeite nam zich te verplaatsen in de situatie van het onderdrukte volk. Dat gevoel stak Roorda ook niet onder stoelen of banken bij het schrijven van zijn vele artikelen en ingezonden brieven in diverse Indische kranten.

In 1864 werd de lastige ambtenaar Roorda van Eysinga oneervol ontslagen met verlies van pensioen, en uit Indië verbannen waar hij 19 jaar had doorgebracht. De direkte aanleiding was een artikel in de Java-bode waarin hij de resident F.N. Nieuwenhuijzen verdedigde, en daarin de machtige bankier Dorrepaal (sindsdien door Roorda stelselmatig Droogstoppel II genoemd) beschuldigde van omkooppraktijken.

Terug in Nederland bleef Roorda een lastig mens, en ook toen hij zich voor zijn gezondheid en gemoedsrust vestigde in België en later in Zwitserland bleef hij via allerlei geschriften de regering bestoken. Aan het eind van zijn leven bekeerde hij zich van een verlicht liberalisme tot een eigen variant van het anarchisme en was hij een belangrijk medewerker van sociaal-demokratische bladen als het Groninger Weekblad en Domela Nieuwenhuis' Recht voor Allen. Hij was ook de auteur van het tot op heden bekende schotschrift Koning Gorilla, waarin wat minder bekende details uit het leven van koning Willem III werden weergegeven.

Sicco Roorda van Eysinga stierf in 1887 op 62-jarige leeftijd aan een longontsteking. Hij had wel eens de wens uitgesproken dat op zijn graf gebeiteld zou worden: ‘Hier ligt de dichter van den vloekzang: De laatste dag der Hollanders op Java’.

Dat is niet gebeurd. Op zijn graf in Clarens (bij Genève) kwam te staaan: Exilé - Courage, Justice, Bonté. (Balling - Moed, Rechtvaardigheid, Goedheid).

En dat was misschien wel duidelijker.